-
ئوقۇتقۇچى ……
ئوقۇتقۇچى بولغۇم يوق پەقەت،
بولدۇممۇ تارتىمەن جاپا-مۇشەققەت.
لېكىن ئىستىكىم، ئارزۇيۇم شۇكى:
ئوقۇغۇچى بولۇپ بىر ئۆمۈر –
ئوقۇتقۇچىنىڭ يېتەكلىشىدە،
بىلىم بېغىنى كەزسەم تا ئەبەت.
-
-
ئەلقىسسە.
تاڭ سېڭ غەرپتىن نوم ئەكىلىپ ئارىدىن 100 يىللار كېيىنكى بىر كۈندە، تاتىھاگاتو (ساكيامونى)نىڭ ھوزۇرىدا مېھمان بولۇپ قاپتۇ، تاتىھاگاتو تاڭ سېڭنىڭ 100 يىلدىن بۇيانقى ئىلگىرلەشلىرىنى بىلىپ بېقىش مەقسىدىدە ئۇنىڭدىن بەزى سۇئاللارنى سوراپتۇ. سۆھبەت مەزمۇنى تۆۋەندىكىچە:
ــــ ھەممىگە مەلۇمكى، سىلىنىڭ ئەينى دەۋردىكى مۇۋەپپەققىيەتلىرى ۋۇكوڭ، باجىئې، شاسېڭ قاتارلىق 3 نەپەر قابىل شاگىرتلىرىنىڭ ياردىمىدىن ئايرىلالمايدۇ. سىلىدىن سورايدىغىنىم، سىلى قايسى شاگىرتلىرىنى بەكرەك ياخشى كۆرىدىلا؟
تاڭ سېڭنىڭ جاۋابى غەيرى بولۇپ، ئۇ باجيېنى ياخشى كۆرىدىغانلىقىنى ئېيتقان. تاڭ سېڭ كۈلۈپ تۇرۇپ مۇنداق دېگەن:
ــــ باجيېنىڭ ئەڭ زور ئالاھىدىلىكى ئۇ بەك ئوماق. ئۇ بار يەردە كۈلكە بار. نۇرغۇن ئادەملەر ئۇنى ھورۇن دەپ قارايدۇ. مېنىڭچە ئۇنداق ئەمەس، ئۇ ھەر قېتىم نەرسە كېرەكلەرنى يىغىشتۇرغاندا بولسۇن ياكى باشقا ئىش قىلسۇن، سىلى ئۇنىڭدىن ئازراقمۇ قۇسۇر تاپالمايدىلا. ئەمما ئۇنىڭ ئىچى سەل تارراق، دائىم باشقىلار بىلەن ئۆزىنى سېلىشتۇرۇپ، جىق ئىشلىۋەتكەنلىكىنى پەش قىلىدۇ، ئازراق زىيان تارتىپ قېلىشقا چىدىمايدۇ، ئۇنىڭ ئۈستىگە سەل ئۇيقۇغا ئامراق. شۇڭا خەقلەرگە شۇنداق تەسىر بەرگەن بولۇشى مۈمكىن.
-
بۇ ھىكايىنىڭ باش قىسمىنى تۆۋەندىكى ئادرىستىن ئوقۇڭ:
3. كەسىر سانلار پادىشاھلىقى ئەۋەتكەن سېرىك ئۆمىكى
ھەربىلەرنىڭ ئويۇن كۆرسىتىشى ئاخىرلىشىپ تۇرۇشىغا سىرتتىن داقا-دۇمباقلارنىڭ قىزغىن ئاۋازى ئاڭلاندى. نۆل پادىشاھ ئەمدىلا ئادەم چىقىرىپ نىمە ئىش بولغانلىقىنى بىلمەكچى بولۇپ تەمشىلىۋىدى، 5 نىڭ ئالدىراپ كىرىۋاتقانلىقىنى كۆرۈپ قالدى.
ـــــ مەرىپەتلىك پادىشاھى ئالەمگە مەلۇم بولسۇنكى، كەسىر سانلار پادىشاھلىقى، نۆل پادىشاھنىڭ تۇغۇلغان كۈنىنى تەبرىكلەپ، تەبرىكلەش مۇراسىمىغا قاتنىشىش ئۈچۈن ئالاھىدە بىر سېرىك ئۆمىكى ئەۋەتىپتۇ، ــــ دەپ خەۋەر قىلدى.
-
بۇ ھىكايىنىڭ باش قىسمىنى تۆۋەندىكى ئادرىستىن ئوقۇڭ:
باش قوماندان بايراقىنى ئىگىز كۆتۈرۈۋىدى مەيدان سىرتىدىن 30 يۈگۈرۈپ كىرىپ كەلدى. 30 مۇنبەرگە قاراپ ھەربى سالام بەرگەندىن كېيىن، مەيداننىڭ ئوتتۇرىسىغا كىلىپ تۇرۇپ «ئېچىل» دەپ ۋاقىراش بىلەن تەڭلا يەرگە يىقىلىپ بىر دومۇلىۋىدە، ئاجايىپ ئىش يۈز بەردى. ئورنىدىن تۇرغان 30 بولماستىن، بەلكى 2، 3، 5 لەردىن ئىبارەت ئۈچ سان بولدى. بۇ ئاجايىپ نومۇر پۈتۈن مەيداندىكىلەرنىڭ قىزغىن چاۋاكلار بىلەن ئالقىشلىشىغا ئىگە بولدى. نۆل پادىشاھنىڭ خوشاللىقتىن ئاغزى قۇلىقىغا يىتىپ:
ـــــ بۇ پەۋقۇلئاددە ماھارەت نىمە دەپ ئاتىلىدۇ؟ ــــ دەپ سورىدى.
ـــــ بۇ «ئۆزىنى پارچىلاش» دەپ ئاتىلىدۇ. بۇ پەۋقۇلئاددە ماھارەت جاھاننى ھەيران قالدۇرغان سۇن ۋۇكوڭنىڭ ياردىمىدىن كەلگەن. ئەينى زاماندا سۇن ۋۇكوڭ ئەرشنى قالايمىقان قىلغاندا، ئاسمان خۇداسى ئۇنىڭغا قارشى نۇرغۇنلىغان ئىلاھى لەشكەرلىرىنى ئەۋەتىدۇ.
-
سۇن ۋۇكوڭ غەرپتىن قايتىپ كەلگەندىن كېيىن، چىمەنتاغدا ئارامگاھ ئاچتى. بىراق چىمەنتاغنىڭ قاتنىشى قولايسىز، ئارىلىقى يىراق، ئۇنىڭ ئۈستىگە نامى مەشھۇر بىرەر يەرلىرى بولمىغاچقا، ساياھەتچىلەر بارغانسېرى شالاڭلاپ كەتتى. سۇن ۋۇكوڭ ئاچچىقىدا ئۇيان- بۇيان نەچچە موللاق ئېتىپ كەتتى.
سۇن ۋۇكوڭ جۇ باجيېنىڭ گاۋلاۋجۇاڭدىكى تاماقخانىسىنىڭ تىجارىتى ياخشى بولۇۋاتقانلىقىنى ئاڭلاپ، ئۇنىڭدىن تەلىم ئالماقچى بولدى. كىم بىلسۇن، جۇ باجيې سۈن ۋۇكۇڭنىڭ ئالدىغا بىر ئۈچ چاقلىق ۋېلسىپىت بىلەن كەلگەن ئىدى. سۈن ۋۇكۇڭنىڭ ئاچچىقى كېلىپ:
ـــ ھۇ ئەبلەخ! سەن تاماقخانا ئېچىپ خېلى كۆپ پۇل تېپىپسەن، يەنە تېخى مېنى ئالغىلى مۇشۇ ئەبجەق ۋېلسىپىتنى ئەكەلدىڭمۇ؟ بۇ مېنى كۆزگە ئىلمىغىنىڭغۇ؟ـــ دىدى.
-
ئابدۇخالىق ئۇيغۇر
1921-يىل
جاھالەت سەمەرىسىدىن بىزگە بىر كۈن كۆپ جاپا باردۇر؟
ئېيتىڭىزچۇ، بۈگۈنكى ھالىمىزنىڭ قايسى بىرىدە ساپا باردۇر؟
جاھاننىڭ ھالىدىن ۋاقىپ بولۇپ تۇرماقنىڭ ئورنىغا،
بىرسىنى شاڭيۇ سايلاپ ئارقىدىن دەۋايىمىز باردۇر.
ئىلىمنىڭ ئىجدىھادىغا كۆڭۈلنى قويمىدۇق بىزلەر،
ئوقۇرمىز - ئوقۇتۇرمىز دەپ سېغىز چايناشىمىز باردۇر.
-
2. ئاجايىپ ھەربى ئويۇن
نۆل پادىشاھنىڭ تۇغۇلغان كۈنىنى تەبرىكلەش پائالىيىتىدە 1 قومانداننىڭ يېتەكچىلىكىدىكى ھەربى ئويۇن كۆرسىتىش نومۇرى بار ئىدى.
نۆل پادىشاھ، 1- باش مىنىستىر ۋە بارلىق مەمۇرى ئەمەلدارلار مۇنبەرگە چىقىشتى، ھەربى ئەمەلدارلارمۇ مۇنبەر ئالدىدا قاتار تىزىلىشىپ تەييار تۇرۇشتى. قوماندان 1 قولىدا قىزىل بايراقچە تۇتقان ھالدا ئىگىز قوماندانلىق مۇنارىسىگە چىقىپ تۇراتتى. مۇنارنىڭ ئالدىدا كەڭ ۋە تۈپ-تۈز مەشق مەيدانى بولۇپ، ئۇنىڭ ئەتراپىدىكى كۆرەك سەھنىلىرىگە پۈتۈن سان پادىشاھلىقىنىڭ پۇقرالىرى لىققىدە تولغان ئىدى.
-
ماختاۋىرىپ «تالقان» نى، بولۇپ قالغاچ ماختانچاق،
ئالغۇم كەلمەس ئاغزىمغا ئىۋەنلەرنى، ۋاي توۋا.
چۆرەمدىكى ئىشلارنى سۆزلەپ قويسام تۆت ئېغىز،
قويارمەنمۇ رەنجىتىپ لىۋەنلەرنى، ۋاي توۋا؟!
يىتىم- يېسىر كۆپەيدى، مودا بولغاچ ئاجرىشىش،
ئەر تاللامدۇ ئايالمۇ؟ بىلەلمىدۇق، ۋاي توۋا.
يەڭگۈشلەيدۇ يىلدا بىر، بەزىلىرى ئايدا بىر.
مۇبارەكلەپ- تەبرىكلەپ كىرەلمىدۇق، ۋاي توۋا.
-
يىل بېشى نورۇز كۈنى
ئالەم گۈلىستان بولغۇسى.
ئاسماندىن يەر يۈزىگە
ئابۇ رەھمەت ياققۇسى.
نورۇز كەلدى، شاراپىتى ــــ
جاھان بولۇر ئەرزانلىق.
رەھمەت سۈيى ئىچىبان
مايسىلار بولۇر دانلىق.
ئاچ، ئورۇق ھەم كەمبەغەل،
بارچىغا بولۇر شاتلىق.
نانغا تويۇپ ھەر گاداي،
ئۆيىدە قىلۇر خانلىق.
توخۇلار تۇخۇم بېسىپ
چۆجىلەر كۈندۇر بۈگۈن.
-
ئاپتورى: لۇتپۇللا مۇتەللىپ
__ بۇ يىل ئون ئىككى يىل بولۇپ قالدى، ئۇكام،
بۇ، ئەپەندى بولماق مېنى بىر بالاغا سالدى، ئۇكام.
شۇ ئون ئىككى يىل ئىچىدە ساقىلىمنى قىرىپ يۈردۈم،
كەينى يېرىق چاپانلارنىمۇ كىيىپ يۈردۈم،
لېكىن «ئەپەندى» دىگۈچىلەرنى ھىچ كۆرمىدىم، ئۇكام،
بىر جاۋاب بەرسىڭىزچۇ، «ئەپەندى» دىمەسكە يەنە نىمەم كام؟
-
توخۇ، سۆسەر ھەم چاشقان بىللە ياشايدىكەن، كۇنلەردىن بىر كۈنى توخو ئازراق بۇغداي تېپىپ خوشاللىغىدا:
ــــــــ بۇغداي تاپتىم، بۇغداي تاپتىم، ئەمدى ئۇن تارتىش كېرەك. خوش، بۇغداينى كىم تۈگىمەنگە ئېلىپ بارىدۇ؟ ــــــــ دەپتۇ.
ــــــــ مەن ئېلىپ بارمايمەن، ــــــــ دەپتۇ سۆسەر.
ـــــــــ مەن ئېلىپ بارمايمەن، ــــــــ دەپتۇ چاشقان.
توخو بۇغداينى ئۆزى تۈگىمەنگە ئېلىپ بېرىپ، ئۇن تارتىپتۇ.
-
بىر كىشى ئىككى ئىشەككە يۈك ئارتىپ يولغا چىقىپتۇ. بىر ئىشەكنىڭ يۈكى ئېغىرراق، يەنە بىرسىنىڭ يېنىكىرەك ئىكەن. ئىشەكنىڭ بىرسى يەنە بىرسىدىن ياردەم سوراپ:
ـــــــ ئاكا، بولالمىدىم، بىر ئاز ياردەم قىلساڭچۇ، ـــــــ دەپتۇ.
ـــــــ نېمە كارىم، ــــــــ دەپتۇ يەنە بىر ئىشەك، ــــــــ مەن كېتىۋېرىمەن.
...................
-
مەيخانىغا بىر كىرسە كەتمەيدىغان ھاراقكەش،
قۇرۇقدالسا يانچۇقى سەزمەيدىغان ھاراقكەش.
بالام ،ئۆيۈم، ئايالىم...دىمەيدىغان ھاراقكەش،
تۇرمۇشنىڭ ھېچ غىمىنى يىمەيدىغان ھاراقكەش،
ئۆز ئۆيىگە تۈنگىچە كىرمەيدىغان ھاراقكەش. -
يەكشەنبە كۈنى بازار ئايلىنىپ كەلمەكچى بولۇپ كوچىغا چىقىۋېدىم، كىمدۇر بىرى ئارقامدىن دولامغا شاپىلاقلىدى، بۇرۇلۇپ ئېسىل كاستۇم-بۇرۇلكا كىيىپ، قارا كۆزەينەك تاقىغان بىر كىشىنىڭ ماڭا قاراپ كۈلۈپ قول ئۇزىتىپ تۇرغانلىقىنى كۆردۈم.
ـــــ ياخشىمۇ سىز؟ سىز بىلەن كۆرۈشكەنلىكىم ئۈچۈن ئۆزۈمنى ئىنتايىن بەختلىك ھېس قىلىمەن.
ـــــ رەھمەت! ـــــــ دەپ قولىنى سىقتىم.
ـــــ رەھمىتڭىزگە ئېرىشكەنلىكىم ئۈچۈن يەنە بىرقېتىم تەشەككۈرىمنى ئېيتىشقا رۇخسەت قىلغايسىز!
«بۇ كىم بولغىيدى؟» دەپ ھەيرانلا قالدىم، كۆزەينىكىنى ئېلىۋېتىۋېدى، ئېسىمگە كەلدى.
