ئىلى دىيارى بلوگى

ياپراق

(غەزەل)

قىپ يالاڭغاچ دەل دەرەخلەر، ياپراق ياتار ئاياغىمدا،

قۇرۇپ قاخشال بولۇپ قالغاچ، چۇقان سالار ئاياغىمدا.

ياپ-يېشىل تون كەيدۈرگەن ئۇ، نازلاندۇرۇپ تەبىئەتنى ،

خوشاللىقى بەكمۇ قىسقا ھەسرەت چىكەر ئاياغىمدا.

ئۈنسىزيىغا

ئۈنسىزيىغلار بىر جانان پىنھانلىقدا،

شۇنچىلىكمۇ كۆپمىدۇ ئەجەپ دەردى ؟

ئايرىلىشقا چىدالماي مىسكىن قەلبى،

ئېتىلاتتى نالىسىدىن نىدا ئوقى!

نۇرتاي ھاجى ھەققىدە

نۇرتاي ھاجى ھەققىدەئۆزىنىڭ ئاجايىپ تەسىرلىك خەير- ساخاۋىتى بىلەن ئەلنىڭ يۈكسەك ھۈرمىتىگە سازاۋەر بولغان نۇرتاي ھاجى ئىسكەندەر يېقىندا بېيجىڭدا كاتتا شەرەپ سەھنىسىگە چىقتى.

شىنجاڭلىق بۇ خەير-ساخاۋەتچىنىڭ نامى پايتەخت ئارقىلىق پۈتۈن جۇڭخۇا ئېلىگە تارالدى. 2006-يىللىق جۇڭگو جامائەت پاراۋانلىق ئىشلىرى تەرەققىياتى ۋە جۇڭگو جامائەت پاراۋانلىق ئىشلىرى بويىچە نام بېرىش- مۇكاپاتلاش يىغىنى 24-ئىيۇن بېيجىڭ خەلق سارىيدا داغدۇغلۇق ئېچىلدى ،يىغىندا شىنجاڭ غەربىي نۇر گۇرۇھىنىڭ باش لېدىرى نۇرتاي ھاجى ئىسكەندەرگە تۇنجى نۆۋەتلىك جۇڭخۇا خەير- ساخاۋەت چولپىنى دېگەن

ئىلى دەرياسى 

                                          ئىلى دەرياسى ئاسيادىكى مەشھۇر دەريالارنىڭ بىرى. بۇ دەريا شىنجاڭ ئۇيغۇر ئاپتونۇم رايونىدىكى تەڭرىتاغلىرىنىڭ بۇلۇتقا تاقاشقان ئېگىز چوققىلىرىدىكى مۇزلۇقلاردىن باشلىنىپ، قاتمۇ – قات تاغلار ئارىسىدىكى قېلىن قارىغايلىق جىلغىلار ۋە رەڭگارەڭ گۈل – چىچەكلەرگە پۈركەنگەن گۈزەل يايلاقلاردىكى سانىسزلىغان كىچىك ئېقىنلارنىڭ قوشۇلۇشىدىن ھاسىل بولغان مەشھۇر ئەزىم دەريادۇر.

تاتار مىللىتى

ئىرقى ------ياۋروپا ئىرقىنىڭ موڭغۇل، ھىندى - پامىر تىپى ۋە كاۋكاز ئىرقىنىڭ ئارىلاشمىسىغا كىرىدۇ. تاتارلار 1.ۋولگا تاتارلىرى2.شەرقى ياۋروپا تاتارلىرى3.كاۋكاز تاتارلىرى4.ئوتتۇرا ئاسىيا تاتارلىرى 
5. ئاق تاتارلار 6.قارا تاتارلار دەپ ئالتە توپقا بۆلىندۇ

تۆھپىكار تاتار خەلقى(2)

2.تاتارلارنىڭ جۇڭگۇغا كېلىشى ۋە ئىلىدا شۇغۇللانغان تۈرلۈك كەسىپلىرى

تاتارلارنىڭ جۇڭگۇغا كېلىشى19-ئەسىرنىڭ 20-30-يىللىرى باشلانغان بولۇپ بەش دەۋرگە بۆلىنىدۇ:

بىرىنچى دەۋر:18-ئەسىرنىڭ ئاخىرلىرىدا روسسىيەدەفىئودالىزىم زاۋانلىققا يۈزلەندى.زاۋاللىققا يۈزلەنگەن چوڭ فىئوداللار كەڭ دېھقانلارغا قاراتقان ئىكىسپىلاتاتسىيىسىنى تېخىمۇ كۈچەيتىش بىلەن بىرلىكتە ئاز سانلىق مىللەتلەرنى قاتتىق تالان-تاراج قىلدى.شۇ قاتاردا ئىدىل،ئورال بويلىرىدىكى تاتارلارنىڭ يەر-زىمىن،تېرىلغۇ يەرلىرىنى،چارۋا مال، ئوتلاقلىرىنى زورلۇق بىلەن تارتىۋىلپلاقالماستىن ،ئېغىر ئالۋاڭ-سېلىق ئارقىلىق ئۇلارنى كۈن كۆرەلمەسلىك ھالغا چۈشۈرۈپ قويدى.

تۆھپىكار تاتار خەلقى(1)

مەن مەمىلىكىتىمىزدىكى تارىخى ئۇزۇن، ئۇيغۇرۋەباشقاقېرىنداش تۈركىي مىللەتلەر بىلەن ئەسىرلەردىن بېرى بىللە ياشاپ كەلگەن مەدەنىيەتلىك تۈركى خەلقلەرنىڭ بىرى بولغان تاتارمىللىتى نىڭ كېلىپ چىقىشى، مەدىنىيىتى، ئۆرپ-ئادىتى ۋەشىنجاڭنىڭ ھەر ساھەسىگە قوشقان تۆھپىلىرى قاتارلىق جەھەتلەردىن قىسقىچە چۈشەنچە بېرىش ئۈچۈن بۇ ماتىريالنى تەييارلىدىم.ھەر قەيسىڭلارنىڭ ھوزۇرىغا سۇنماقچىمەن. بەھىرلەنگەيسىلەر.     

  ئىلىدىكى توققۇزكۈرە

تەلكە كۈرەسى. تەلكە كۈرەسى ئىلى دەرياسىنىڭ شىمالىي قىرغىقىغا جايلاشقان بولۇپ ، مانجۇلار بۇ كۈرەنى مىلادى 1761- يىلى تارانچىلارنىڭ كۈچى بىلەن ئەھيا قىلدۇرغانىدى. كىيىن مىلادى 1802-يىلى ئىككى قىېتىم كىڭەيتىپ سالدۇردى. بۇ قەلئە-ئىلى ۋادىسىغا ئۈتىدىغان قەدىمكى خەلقئارالىق يول -ئالمالىق جىلغسنىڭ ئېغىزىغا جايلاشقانلىقى ئۈچۈن ،تارىخت<بىرىنچى ئۆتكەل> دەپ ئاتالدى.1ا

سۆيگۈمگە مىھرىڭدىن بەرگىنەمەدەت

سىھىرلەپ ئالدىڭمۇ ئەركىمنى مىنىڭ،

باغلاندى تىلىممۇ باقىمەن ئۈنسىز.

كۆندۈم مەن نەئىلاج بىمارىڭ سىنىڭ،

سېنىڭدۇر بارلىقىم ،شىپا يوق سەنسىز.