يېزا مائارىپى مەسىلىسىنى چوقۇم بىراقلا ئەمەلىيلەشتۈرۈپ ھەل قىلىش كېرەك

     جۇ يۇڭجى

    ئاخىرى يېقىملىق سادا كەلدى . يېزا-كەنتلەردىكى باشلانغۇچ مەكتەپلەردىن يەنە يېقىملىق كىتاب ئوقۇغان ئاۋازلار ياڭرىدى . ئەسلىدە ئەمەلدىن قالدۇرۇلغان ، قوشۇۋېتىلگەن مەكتەپلەر ۋە ئوقۇتۇش نۇقتىلىرىنىڭ ئەسلىگە كەلتۈرۈلىشىدىن ئۈمىد تۇغۇلدى . گەرچە بۇ كېچىككەن « يۇقىرى قاتلاملىق لايىھەلەش» بولسىمۇ ، لېكىن ئاخىرى بارلىققا كەلدى ، يېزا مائارىپىنىڭ ئۈمىد نۇرى چاقناشقا باشلىدى .

    23-ئىيۇل مائارىپ مىنىستىرلىقى « يېزا مەجبۇرىي مائارىپ مەكتەپلىرىنىڭ ئورۇنلاشتۇرۇلىشىنى تەڭشەشنى قېلىپلاشتۇرۇش توغرىسىدىكى پىكىر»نى ئېلان قىلدى ، بۇنىڭدىكى مەقسەت يېزا مەكتەپلىرىنى ئەمەلدىن قالدۇرۇش ، قۇشۇۋېتىش كەلتۈرۈپ چىقارغان يول يىراقلاپ كېتىش ، يوشۇرۇن قاتناش ئاپەتلىرىدىن ساقلىنىش ، سىنىپتىكى ئوقۇغۇچى سانى بەك كۆپ بولۇپ كېتىش قاتارلىق گەۋدىلىك مەسىلىلەرنى ھەل قىلىشتىن ئىبارەت . بۇنىڭدىن كېيىن مەكتەپلەرنى ئەمەلدىن قالدۇرۇش ، قوشۇۋېتىش ھەركىتى قاتتىق قېلىپلاشتۇرۇلىدۇ ، كۆپ ساندىكى ئاتا-ئانىلار قارشى تۇرغانلىرىنى ئەمەلدىن قالدۇرۇشقا ، قوشۇۋېتىشكە بولمايدۇ ؛ ئەمەلدىن قالدۇرۇلغان ، قوشۇۋېتىلگەن مەكتەپلەر ياكى ئوقۇتۇش نۇقتىلىرىدىن ھەقىقەتەن زۆزۈر بولغانلىرىنى ئەسلىگە كەلتۈرۈش لازىم .

    كىشىلەر تاقەت قىلالماي يەنىلا ئالدىنقى ئەسىرنىڭ 90– يىللىرىدىكى « توققۇز يىللىق مەجبۇرىيي مائارىپنى ئومۇملاشتۇرۇش» نى ئەسلەشكە باشلىدى ، گەرچە كەنت ئاھالىلىرى مەبلەغ توپلاپ كۈچ چىقىرىپ ، بېلىنى چىڭ باغلاپ ئۆز كەنتىدىكى باشلانغۇچ مەكتەپلەرنى چىرايلىق قىلىپ سالغان بولسىمۇ ، يەنە بەزى ئاغرىنىدىغان گەپ-سۆزلەرمۇ بار ئىدى . لېكىن ئومۇمەن قىلىپ ئېيتقاندا ، ئۇ چاغلاردا مەملىكەت بويىچە يېزا مائارىپى ھەقىقەتەن ئۈمىدكە تولغان ئىدى . مەن 1988-يىلى پېداگوگىكا مەكتىپىنى پۈتكۈزۈپ يېزا باشلانغۇچ مەكتىپىدە ئون يىلغا يېقىن ئىشلىدىم . غىزالىنىشىم ھەم يېتىپ قوپۇشۇم ئاساسەن مەكتەپتە دېگۈدەكلا بولدى ، گەرچە بونىڭدىكى خاتىرە غۇۋا بولسىمۇ لېكىن كىتاب ئوقۇشنىڭ لەززىتى تاتلىق ئىدى . كەنت ئاھالىلىرىمۇ ئوقۇتقۇچىلارغا دوستانە مۇئامىلە قىلاتتى ، تەسىرى يامان ئەمەس ئىدى .

    ئۇ چاغلاردا مەسىلىلەرمۇ كۆپ ئىدى . مائاش تۆۋەن ، تەمىنات ناچار بولۇپ ، يالغۇز تىنچ ھالدا كىتاب ئوقۇپ ئۆز كۆڭلۈمنى خوش قىلغاندىن سىرت ، باشقا ئارزۇلىرىممۇ ناھايىتى ئاز ئىدى . مۇھەببەتلىشىش بىر مەسىلە ئىدى . ئولتۇراق ئۆي توغرىسىدا سۆزلىشىش تۇترۇقسىز گەپ ئىدى . يەيدىغان ئاشلىقنى ئۆيدىن ئەكىلەتتۇق . ئازغىنە مائاشتىن باشقا ھېچنىمە يوق ئىدى . ياشلار ئۇنىڭدىن كېيىنكى ئىشلارنى ئويلاپ بولالمايتتۇق . بىراق ، ئۇ چاغلاردا ئۆزۈم ساددا بولۇپ ، كىتاب ئوقۇپ ، ئىنگلىزچە ئۆگىنەتتىم ۋە بىر نەچچە قۇر شېئىر يېزىپ قوياتتىم . باشقا ئارتۇقچە ئىشلارنى ئويلاپ باقمىغان ئىدىم . شۇڭا باش ئاغرىقىممۇ ئاز ئىدى . ھازىر ئېسىمدە قالغىنى مەكتەپتىكى تىنچلىق ۋە ئۆگىنىشتىكى خوشاللىق .

    مۇنداق ئويلاپ باقايلى : مائارىپ مىنىستىرلىقى يېزا مەجبۇرىي مائارىپ مەكتەپلىرىنىڭ ئورۇنلاشتۇرۇلىشىنى تەڭشەشنى قېلىپتۇرۇش جەريانىدا ، يېزا مائارىپىدا ساقلىنىۋاتقان مەسىلەرنى بىراقلا ئەمەلىيلەشتۈرۈپ ، ئۈزۈل-كېسىل ھەل قىلىپ كېتەلەرمۇ ؟ مەسىلەن: 1. چوقۇم ئەمەلىي ئەھۋالغا بىرلەشتۈرۈپ ، نوپۇس زىچ جايلاردا ھەممە كەنتلەردە مەكتەپ ياكى ئوقۇتۇش نۇقتىلىرى ھەتتا بالىلار باغچىسى بولۇشنى ئىشقا ئاشۇرۇش لازىم . بۇنىڭ سەۋەبى ناھايىتى ئاددى ، بالىلار بەك كىچىك بولغانلىقتىن ، يىراق يولنى بېسىپ مەكتەپكە بېرىشى مۇمكىن ئەمەس . بالىلارنىڭ ئىشىكى ئالدىدىكى مەكتەپلەردە ئوقۇشى ئەڭ بەختلىك ئىش . مۇنداق ئارزۇ قىلىش يۇقىرى تەلەپ قويغانلىق ئەمەس ، بۇنى ئىشقا ئاشۇرۇشقا دۆلەتنىڭ ئىقتىدارى تامامەن يېتىدۇ.

    2. سىنىپ بولۇشى ، ئۇنىڭدىن كېيىن ئوقۇتقۇچى بولۇشى كېرەك . ئەسلىدە ئوقۇتقۇچى بولۇشنىڭ بوسۇغۇسى تۆۋەن ئىدى . ھازىر ئوقۇتقۇچى بولۇشتا ئىمتىھان بېرىشى ، ئۇنىڭ ئۈستىگە تولۇق كۇرۇستىن يۇقىرى ئوقۇش تارىخى دىپلومى بولۇشى لازىم . ئىلگىرىكى ئوقۇتقۇچىلار ئاساسەن ئۆيى ئالدىدا ئوقۇتاتتى ، بىر تەرەپتىن خىزمەت قىلىپ ، يەنە بىر تەرەپتىن دېھقانچىلىق بىلەن شۇغۇللىناتتى . مۇنداق ئىشلار ناھايىتى ئومۇميۈزلۈك ئىدى . بۈگۈنكى كۈندە بۇ خىل مۇمكىنچىلىكلەر ئاز. باشقا يېزىدىن كەلگەن ئوقۇتقۇچىلارنى خاتىرجەم ئوقۇتقۇچىلىق قىلىشقا ئېلىپ قېلىشنىڭ پەقەت بىرلا چارىسى بار، ئۇ بولسىمۇ ئۇلارنىڭ مائاش تەمىناتىنى ئۆستۈرۈش ، ئەگەر شەھەردىكى ئوقۇتقۇچىلارنىڭ ئايلىق مائاشى 2000 يۈەن بولسا، يېزا مەكتەپلەردىكى ئوقۇتقۇچىلارغا ئايدا 4000 يۈەن مائاش بەرسە پۈتۈنلەي بولىدۇ . ئۇلارغا مايىل بولۇش ، ئۇنۋانىنى باھالاش لازىم. « ئۈچ خىل فوند»نى كەم قىلىشقا تېخىمۇ بولمايدۇ . « ئالاھىدە كىشىلەرگە ئالاھىدە مېھرىبانلىق يەتكۈزۈلسە» ھىچكىم قارشى تۇرمايدۇ .

   3. يېزا مەكتەپلىرىنى يېزا مائارىپىدىن ئۈمىد تۇغۇلىدىغان بۆشۈككە ئايلاندۇرۇش كېرەك . نۇرغۇن دېھقانلارنىڭ يەردىن ۋە يېزىدىن قېچىشىدا شەھەرلىشىش ئامىللىرىدىن سىرت ، تېخىمۇ مۇھىمى پەرزەنت تەربىيەسىدىكى چىقىش يولىنىڭ نەدىلىكىنى كۆرەلمەسلىكتىن ئىبارەت بۇ خىل ئامىلمۇ بار . يېزىلاردا ئومۇمەن ئازراقلا يولى بار ئاتا-ئانىلار ئىنتايىن زور قۇربانلىق بېرىپ ، پەرزەنتلىرىنى شەھەردە ئوقۇشقا ئەكىلىپ بېرىدۇ . بۇ مەجبۇرىي مائارىپنى «ئېتى ئۇلۇغ ، سۇپرىسى قۇرۇق»، ھەممە ئادەم جاپاسىدىن قاقشايدىغان نەرسىگە ئايلاندۇرۇپ قويدى .

     يەنە تەكرارلاشقا ، يېزا مائارىپىنى يەنە زەربىگە ئۇچرىتىشقا بولمايدۇ . نۆۋەتتىكى جىددى ۋەزىپە ھەرگىز «مەكتەپلەرنى ئەمەلدىن قالدۇرۇپ ، ئوقۇتۇش نۇقتىلىرىنى قوشۇۋېتىش » مەسىلىسىنى تۈزىتىشلا ئەمەس ، تېخىمۇ مۇھىمى يېزا مەكتەپلىرىگە ئوقۇتقۇچىلارنى سەپلەپ بېرىش ، تەمىنات جەھەتتە مايىل بولۇش سىياسەتلىرىنى تۈزۈپ ، «يۇقىرى قاتلامدا لايىھەلەش» يۈكسەكلىگىدە تۇرۇپ ، جانغا ئوخشاش ئاجىز يېزا مائارىپىنى بىراقلا ئەمەلىلەشتۈرۈپ ئۈزۈل-كېسىل ھەل قىلىش كېرەك.

()

• . مائارىپ مىنىستىرلىقى: ئېلىمىز ئوقۇغۇچى
• . ئوزۇقلۇق تامىقى «چالا پىشقان تاماق»قا ئ
• . تاپشۇرۇق كۆپ،ئۈنۈمى شۇنچە تۆۋەن
• . ‹‹ئازاد قىلىش›› ئوقۇتقۇچىلارنى ئەڭ ي
• . خەت چېكىش شەكلىدىكى تەربىيەلەشنى توختا
• . ‹‹70-يىللار›› دىكى شەھەر بىلەن يېزا ما
• . يېزا مائارىپى بايلىقتىن ئالدىن بەھرىمە
• . يېزا مائارىپى مەسىلىسىنى چوقۇم بىراقلا
• . يېزىلاردىكى مەكتەپلەرنىڭ يوقىلىش ئەكىس
• . ماشىنا ئوقۇتقۇچىلار ھەقىقىي ئوقۇتقۇچىل
• . مائارىپنىڭ ئادىللىقىدىن ھەر بىر بالىنى
• . مىجەز يوقلۇقمۇ ياكى ھۇرۇنلۇقمۇ؟
• . ئوقۇش تارىخى ئوقۇغۇچىنىڭ ئىقتىدارى بىل
• . ئامېرىكىلىقلارنىڭ تولۇق كۇرس ئۇنۋانىغا
• . گوۋۇيۈەن مائارىپ نازارەتچىلىك كومىتېتى
• . ‹‹نۇقتىلىق سىنىپ››نىڭ ئالاھىدىلىكى