مىجەز يوقلۇقمۇ ياكى ھۇرۇنلۇقمۇ؟

غالىب خۇجى ئابدۇللا

تۇرمۇشنى كۆزەتسەك، بەزىلەرنىڭ «مىجەزىم يوق» دەپ مەكتەپكە، خىزمەتكە بارمايدىغانلىقىنى، يەنە بەزىلەرنىڭ مۇھىم ئىشلارنىمۇ «مىجەزىم يوق»نى باھانە قىلىپ، ۋاقتىدا قىلمايدىغانلىقىنى كۆپ ئۇچرىتىمىز. يېقىندىن بۇيان «مىجەزىم يوق»دېگەننى تولا ئاڭلاپ، بۇ ھەقتە ئويلىنىپ قالدىم. ئادەم ئاغرىپ قالغاندا مىجەزى يوق ھېسابلىنامدىغاندۇ ياكى ئىش خۇشياقماسلىق، ھۇرۇنلۇق قاتارلىق سەۋەبلەردىنمۇ؟ ئۇيان ئويلاپ، بۇيان ئويلاپ، «مىجەزىم يوق» نىڭ كىشىلەرنىڭ دىتىغا ياقمايدىغان ئىش ياكى جاپالىق ئىشلارنى قىلىشقا ھۇرۇنلۇق قىلىش پىسخىكىسى بىلەن مۇناسىۋەتلىك ئىكەنلىكىنى ھېس قىلدىم. چۈنكى كىشىلەرنىڭ «مىجەزىم يوق» دېگەندىكى روھىي ھالىتى بىلەن بىرەر ئىشقا ھۇرۇنلۇق قىلغاندىكى روھىي ھالىتى ئوخشىشىپ كېتىدۇ. بۇلارنىڭ پەرقىنى بەزىدە تىل بىلەن چۈشەندۈرمەك تەس. تۇرمۇشتا بەزىلەر بىرەر ئىشنى قىلغۇسى كەلمىسىمۇ «مىجەزىم يوق»نىڭ باھانىسىدە ئۇنىڭدىن قۇتۇلۇۋالىدۇ. بەزىلەرنىڭ راستىنلا مىجەزى يوق بولسىمۇ، بەرداشلىق بېرىپ، قىلماقچى بولغان ئىشىنى داۋاملاشتۇرىدۇ. بەزىلەر ئازراقلا مىجەزى يوق بولۇپ قالسا، ھەممىدىن قول ئۈزۈپ، ئارام ئېلىشنىڭلا كويىدا بولىدۇ.

ئامېرىكىنىڭ خارۋارد ئۇنىۋېرسىتېتى ئوقۇتۇش بۆلۈمىنىڭ سابىق باشلىقى پولىسنى ئوقۇغۇچىلار ياخشى كۆرىدىكەن. چۈنكى ئۇ ئوقۇغۇچىلارغا ناھايىتى ئىلمىي تەلەپلەرنى قويىدىكەن، تەربىيە بەرگەندىمۇ ئۇلارنى بەك قايىل قىلىدىكەن. بىر كۈنى بىر ئوقۇغۇچى سەۋەبسىزلا دەرسكە قاتناشماپتۇ. پولىس ئۇنىڭدىن «نېمە ئۈچۈن دەرسكە قاتناشمىدىڭىز؟» دەپ سورىسا، ئۇ ئوقۇغۇچى «مىجەزىم يوق!» دەپ جاۋاب بېرىپتۇ. بۇنى ئاڭلىغان پولىس سەمىمىيلىك بىلەن «بۇ دۇنيادىكى سان–ساناقسىز ئەھمىيەتلىك ئىشلارنى كىشىلەر ئەنە شۇنداق مىجەزى يوق ۋاقىتلاردىمۇ دەردىنى يېڭىپ، ئۆز كەيپىياتىدىن خىزمەتتىكى مەسئۇلىيىتىنى ئۈستىن كۆرۈپ ياراتقان» دەپتۇ. پولىسنىڭ بۇ سۆزى شۇ ئوقۇغۇچىنىڭ كېيىنكى ھاياتىغا زور تەسىر قىلىپ، ئاجايىپ نەتىجىلەرنى ياراتقان ئىكەن.

كىشىلەردىكى «مىجەزىم يوق!» بولۇپ قېلىش بەزىدە فىزىيولوگىيەلىك جەھەتتىن، بەزىدە روھىي بېسىمدىن ۋە بەزىدە ھۇرۇنلۇقتىن بولىدۇ. بۇلارنىڭ ئىچىدە ھۇرۇنلۇقتىن بولغان «مىجەزىم يوق»لۇق ئۇلارنىڭ جەمئىيەتكە بىر كىشىلىك تۆھپە قوشۇشىغا بەكلا تەسىر كۆرسىتىدۇ.

خىزمەتداشلىرىڭىز ئىدارىنىڭ ئىنتايىن مۇھىم ئىشى بىلەن ئالدىراش ئىشلەۋاتقاندا، ئىدارە باشلىقىغا «مىجەزىم يوق!»دەپ قويۇپ ئۆيىڭىزگە قايتقاندا، جىمجىت ئولتۇرۇپ «مىجەزىڭىز»نىڭ نېمە ئۈچۈن «يوق» بولۇپ قالغانلىقىنى ئويلاپ باقتىڭىزمۇ؟ بالىڭىز «مىجەزىم يوق!» دەپ مەكتەپكە بارمىغاندا، ئۇنىڭ نېمە ئۈچۈن شۇنداق بولۇپ قالغانلىقىنى ئويلاپ باقتىڭىزمۇ؟ ياشانغان ئانىڭىز ئوخشىتىپ ئېتىلگەن تاماقنى «مىجەزىم يوق!» دەپ يېمىگەندە، ئۇنىڭ نېمىشكە شۇنداق دېگەنلىكىنى ئويلاپ باقتىڭىزمۇ؟ بۇلارنى ئىنچىكە ئويلاپ، ياخشى كۆزەتسىڭىز، ئۇلارنىڭ بۇ روھىي ھالىتىنىڭ ھۇرۇنلۇق، قىيىنچىلىقتىن قورقۇش ۋە ئاجىزلىق پىسخىكىسى بىلەنمۇ مۇناسىۋەتلىك ئىكەنلىكىنى ھېس قىلالايسىز. ماتېرىياللارغا ئاساسلانغاندا، دۇنيادىكى مۇتلەق كۆپ ساندىكى كىشىنىڭ مىجەزى يوق بولۇشىنىڭ %90ى ئۇلارنىڭ قىيىنچىلىقتىن قورقۇش پىسخىكىسى، ئاجىزلىق پىسخىكىسى ۋە ھۇرۇنلۇق پىسخىكىسى بىلەن زىچ مۇناسىۋەتلىك بولىدىكەن. ئادەم مۇشۇنداق ۋاقىتتا ئۆزىگە مەدەت بېرىپ، قىيىنچىلىقىدىن مەسئۇلىيىتىنى ئۈستىن كۆرۈپ، ئورنىدىن دەس تۇرۇپ كەتسىلا «مىجەزىم يوق!» بولۇپ قالغاندىكى ھالىتى ئۆزگىرىپ، دەرھال جۇشقۇن كەيپىياتقا كېلەلەيدىكەن.

دىققەت قىلسىڭىز، ئەتراپىڭىزدىكى بىر قىسىم كىشىلەرنىڭ <<مىجەزىم يوق>>نى ئادەت قىلىۋالغانلىقىنى ھېس قىلالايسىز. بۇنداقلار دائىم دېگۈدەك مەيلى ئىدارىنىڭ ئىشى ياكى ئۆينىڭ ئىشى بولسۇن، بىر گەپنىڭ ئىككىسى بولسىلا «مىجەزىم يوق!» دەپلا ئۆزىنى چەتكە ئالىدۇ. بۇنداقلارنىڭ مۇتلەق كۆپىنچىسى قىيىنچىلىقتىن قورقىدىغان ھۇرۇنلاردۇر. بۇنداقلار جەمئىيەتكە تۆھپە قوشالمايدۇ، شۇنداقلا ئۇلارنىڭ خىزمەتداشلىرى، دوستلىرى ئارىسىدىمۇ ئىناۋىتى بولمايدۇ.

گەرچە «مىجەزىم يوق» بولۇپ قېلىشنىڭ سەۋەبى ھەرخىل بولسىمۇ، بىز ئۇنى يېڭىشتە جەمئىيەتتىكى، خىزمەتتىكى ۋە ئائىلىمىزدىكى مەسئۇلىيىتىمىزنى ئۇنتۇپ قالماسلىقىمىز زۆرۈر. ئادەم ئۆز ئىرادىسى ئارقىلىق روھىيىتىدىكى ئاجىزلىق «مىجەزىم يوق» بولۇپ قېلىش ھالىتىنى يېڭەلىگەندىلا ئۆز مەسئۇلىيىتىنى ھەقىقىي ئادا قىلىش ئىمكانىيىتىگە ئېرىشەلەيدۇ. دۇنيادىكى سان–ساناقسىز ئۇلۇغۋار ئىشلارنى مىجەزى يوق بولۇپ قالسىمۇ ئورنىدىن دەس تۇرۇپ بىر تەرەپ قىلالىغان كىشىلەر ۋۇجۇدقا كەلتۈرگەن. شۇڭا پىسخىكىمىزدىكى توسالغۇلارنى يېڭىپ، مەسئولىيىتىمىزنى ئادا قىلىشقا تىرىشىشىمىز، يالغاندىن « مىجەزىم يوق» بولۇۋېلىپ، مەسئۇلىيىتىمىزنى ئادا قىلالماسلىقتىن نومۇس قىلىشىمىز لازىم.

()

• . مائارىپ مىنىستىرلىقى: ئېلىمىز ئوقۇغۇچى
• . ئوزۇقلۇق تامىقى «چالا پىشقان تاماق»قا ئ
• . تاپشۇرۇق كۆپ،ئۈنۈمى شۇنچە تۆۋەن
• . ‹‹ئازاد قىلىش›› ئوقۇتقۇچىلارنى ئەڭ ي
• . خەت چېكىش شەكلىدىكى تەربىيەلەشنى توختا
• . ‹‹70-يىللار›› دىكى شەھەر بىلەن يېزا ما
• . يېزا مائارىپى بايلىقتىن ئالدىن بەھرىمە
• . يېزا مائارىپى مەسىلىسىنى چوقۇم بىراقلا
• . يېزىلاردىكى مەكتەپلەرنىڭ يوقىلىش ئەكىس
• . ماشىنا ئوقۇتقۇچىلار ھەقىقىي ئوقۇتقۇچىل
• . مائارىپنىڭ ئادىللىقىدىن ھەر بىر بالىنى
• . مىجەز يوقلۇقمۇ ياكى ھۇرۇنلۇقمۇ؟
• . ئوقۇش تارىخى ئوقۇغۇچىنىڭ ئىقتىدارى بىل
• . ئامېرىكىلىقلارنىڭ تولۇق كۇرس ئۇنۋانىغا
• . گوۋۇيۈەن مائارىپ نازارەتچىلىك كومىتېتى
• . ‹‹نۇقتىلىق سىنىپ››نىڭ ئالاھىدىلىكى