ئىجتىمائىي ئالاقىنىڭ ئىھتىياجىغا ئاساسەن ئوي – پىكىرنى توغرا ، تولۇق ئىپادىلەش ئۈچۈن يېزىق تىلدا يېزىقنىڭ قوشۇمچە ۋاستىسى سۈپىتىدە ئىشلىتىلىدىغان بەلگىلەر << تىنىش بەلگىلىرى >> دىيىلىدۇ .
تىنىش بەلگىلىرى يېزىق تەرەققىياتىنىڭ مەلۇم باسقۇچىدا تەدرىجىي مەيدانغا كەلگەن ھەم تىل ۋە تەپەككۈرىنىڭ تەرەققىي قىلىشىغا ئەگىشىپ تەرەققىي قىلىپ مۇكەممەللىشىپ ، ئۆزىنىڭ بىر پۈتۈن سېستىمىسىنى تەشكىل قىلغان . ئۇنىڭ يازما نوتۇقتىكى ئەھمىيتى تۈۋەدىكىچە : 
1 ) تىنىش بەلگىلىرى يازما نوتۇق ئوي – پىكرنى توغرا ، تەسىرلىك ، جانلىق قىلىپ ئىپادىلەشتە مۇھىم ئەھمىيەتكە ئىگە .
2 ) يېزىق تىل ئارقىلىق ئىپادىلەنگەن ئوي – پىرلەرنى قسىم ۋە بۆلەكلەرگە ئاجرىتىش ھەم ئۇلارنىڭ ئۆز - ئارا مۇناسىۋىتى پەرقى قاتارلىقلارنى ئايدىڭلاشتۇرۇۋىلىش ، سۆز جۈملىلەرنىڭ ۋە مۇرەككەپ جۈملىلەرنىڭ مەنىلىرىنى ئىنىق چۈشىنىش قاتارلىقلاردا مۇھىم ئەھمىيەتكە ئىگە .
3 ) جۈملە ۋە جۈملە بۆلەكلىرىنىڭ ئۈز - ئارا مۇناسىۋىتى ، باغلىنىشى ھەم ئالاھىدىلىكلىرىنى كۆرسىتىشتە مۇھىم ئەھمىيەتكە ئىگە .
4 ) يازما نۇتۇقتىكى سۈز – جۈملىلەرنى قانداق ئاھاڭدا ۋە قانداق سۈرئەتتە ئوقۇش ، توختاش ، تىنىش رىتىملىرىقلارنى ئىپادىلەشتە تىنىش بەلگىلىرى مۇھىم ئەھمىيەتكە ئىگە .
تىنىش بەلگىلىرى قويۇلماي يىزىلغان يېزىقنى ئوقۇشمۇ تەس . مەزمۇنىنى چۈشىنىشمۇ تەس بولىدۇ . شۇنىڭ بىلەن ئوي – پىكىر چۈشىنىكسىز ، تەسىرسىز بولىدۇ . شۇڭا ھەر قايسى مىللەت تىلىنىڭ يىزىقىدا مەلۇم دەرىجىدە قېلىپلاشقان تىنىش بەلگىلىرى ۋە ئۇنى ئىشلىتىشنىڭ بەلگىلىك تۈزۈپ چىقىلغان قائىدىلىرى قانۇنىيەتلىرى بولىدۇ . ئۇنى شۇ قائىدە بويىچە مەتبۇئاتلاردا قوللىنىلىدۇ ۋە ھەر قانداق خەتلەردە بۇ قائىدىلەرگە رىئايە قىلىنىدۇ . تىنىش بەلگىلىرى مۇۋاپىق ھالدا قوللىنىلىدۇ . تىنىش بەلگىلەرمۇ تىلنىڭ گرامماتىكىلىق قائىدە – قانۇنىيەتلىرىنى ئاساس قىلىدۇ . ھازىر ئۇيغۇر ئەدەبىي تىلىدا قوللىنىۋاتقان تىنىش بەلگىلىرى سان ، شەكىل جەھەتتىن بىر قەدەر تۇراقلاشقان .

ھازىرقى زامان ئۇيغۇر ئەدەبىي تىلىدىكى تىنىش بەلگىلىرى تۈۋەندىكىچە :
1 . چېكىت ( . )
2 . سوئال بەلگىسى( ؟ )
3 . ئۈندەش بەلگىسى(!) 
4 . چېكىتلىك پەش( ؛ ) 
5 . تىرناق( ( ) ) 
6 . پەش( ، ) 
7 . قوش تىرناق ( << >> )
8 . يالاڭ تىرناق ( < > )
9 . سىزىقچە ( - )
10. قوش چىكىت( : ) 
11 . سىزىق ( _ )
12 . كۈپ چىكىت ( ... )

1 . چېكىت ۋە ئۇنىڭ ئىشلىتىلىشى 
 
بۇ بەلگە ئوي- پىكىرنىڭ بايان تەرزىدە ئىيتىلغانلىقىنى بىلدۈرۈپ تۈۋەندىكىچە قويۇلىدۇ .
1 ) بايان جۈملىلەردىن كېيىن قويۇلىدۇ . مەسىلەن :
ئالىمجان خەتكە ئۇستا .
2 ) بۇيرۇق ۋە ئۈندەش ئاھاڭدا ئىيتىلغان ، بايان ئاھاڭدا ئىيتىلغان بۇيرۇق ، ئۈندەش جۈملىلەردىن كىيىن قويۇلىدۇ . مەسىلەن :
بالىلار تاماقنى يەپ كەتسۇن .
3 ) رەقەم بىلەن يېزىلغان تەرتىپ سانلاردىن كېيىن چېكىت قويۇلىدۇ .
4 ) قىسقارتىلىپ يېزىلغان ئىسىم بىلەن فامىلە ئارىسىغا قويۇلىدۇ . مەسىلەن : ز .  قادىر
5 ) يىل ، ئاي ، كۈنلەر رەقەم بىلەن ئىپادىلەنسە ئۇلارنىڭ ئارىسىغا قويۇلىدۇ . مەسىلەن : 1918.1.10   
6 ) ئونلۇق كەسىردىكى پۈتۈن سان بىلەن كەسىر سان ئارىسىغا ، جۈملىدىكى سائەت بىلەن تەڭ كۈرسىتىلگەندىن ، سائەت بىلەن مىنۇت ئارىسىغا قويۇلىدۇ . مەسىلەن :
سائەت 8:00 دە ( سائەت سەككىزدە )

2 . سوئال بەلگىسى ۋە ئۇنىڭ ئىشلىتىلىشى

بۇ ئوي پىكىرنىڭ سوراق تەرزىدە ئىيتىلغانلىقىنى بىلدۇرىدۇ . ئۇنىڭ قويۇلۇش ئورنى تۈۋەندىكىچە :
1 ) ھەر خىل سوئالدىن كىيىن قويۇلىدۇ . مەسىلەن :
نىمە ئىش ؟
2 ) كەينى – كەينىدىن ئۇلۇنۇپ كەلگەن سوئاللارنىڭ كەينىدىكىسىگە قويۇلىدۇ . مەسىلەن :
بۇ ئىشنى ئۇ ئۇقامدۇ ، ئۇقمامدۇ ؟
3 ) جۈملىدە ئاپتورغا نامەلۇم بولغان ئاپتور گۇمان بىلەن قارىغان تەركىبلەردىن كىيىن قويۇلىدۇ . مەسىلەن :
مەن ئوردا قاراۋۇللىرىنى ( ؟ ) كۈپەيتتىم .
4 ) ئۈندەش ۋە سوئال تەرزىدە ئىيتلغان جۈملىلەردە ئاۋال سوئال بەلگىسى ئاندىن ئۈندەش بەلگىسى قويۇلىدۇ . مەسىلەن :
نىمە بۇ تۈگىمەس ، نازۇك تەسەۋۋۇر ؟ !

3 . ئۈندەش بەلگىسى ۋە ئۇنىڭ ئىشلىتىلىشى

بۇ بەلگە ئوي – پىكىرنىڭ ئۈندەش ۋە بۇيرۇق تەرزىدە ئىيتىلغانلىقىنى بىلدۈرىدۇ . ئۇنىڭ قويۇلۇش ئورنى تۈۋەندىكىچە :
1 ) ئۈندەش جۈملىلەر ۋە بۇيرۇق ئاھاڭدا ئېيتىلغان بۇيرۇق جۈملىدىن كېيىن قويۇلىدۇ . مەسىلەن :
ياشىسۇن خەلق ! ( ئۈندەش )
2 ) ئۈندەش ئاھاڭدا ئېيتىلغان ئىملىق سۆز ۋە قاراتما سۆزلەردىن كېيىن قويۇلىدۇ مەسىلەن :
توۋا ! بۇلارنىڭ سېتىۋالغان قۇلىمىدىڭ ؟
تىرناق ئىچىگە ئىلىنغان جۈملىنىڭ سوئال ، ئۈندەش بەلگىلىرى بۇنداق جۈملىنىڭ قانداق قورۇلمىدا كېلىشىدىن قەتئىنەزەر قويۇلىدۇ . تىرناق ئىچىگە ئىلىنغان جۈملىنىڭ چېكىت بولمايدۇ .

4 . چېكىتلىك پەش ۋە ئۇنىڭ ئىشلىتىلىشى .

بۇ بەلگە تەڭداش تەركىبلەرنى ئايرىش ئۈچۈن قوللىنىلىدۇ . تەڭداش تەركىبلەرنى ئايرىشتىكى رولى پەشكە نىسبەتەن ئۈستۈن تۇرىدىغان تىنىش بەلگىسىدۇر .
تەڭداش تەركىبلەرنىڭ ھەر قايسىسى ياكى ئۇلارنىڭ بىرى يەنە بىر قانچە تەڭداش تەركىبلەرنى ئېلىپ كەلگەن بولسا ، ئۇلارنىڭ قاتلاملىق مۇناسىۋىتىنى ئېنىق ئايرىش ئۈچۈن ئۈستۈنكى قاتلامدىكى تەڭداش تەركىبلەر ئارىسىغا چېكىتلىك پەش قويۇلىدۇ . مەسىلەن :
ھاياتلىق بولمىسا ، ئۆلۈم بولمايدۇ ؛ ئۆلۈم بولمىسا ، ھاياتلىقمۇ بولمايدۇ ؛

5 . پەش ۋە ئۇنىڭ ئىشلىتىلىشى

بۇ بەلگە ئاساسەن تەڭداش تەركىبلەرنى ئايرىش ئۈچۈن قوللىنىلىدىغان ، تەڭداش تەركىبلەرنى ئايرىشتىكى رولى چىكىتلىك پەشكە نىسبەتەن تۈۋەن بولغان تىنىش بەلگىسى ، ئۇنىڭ قويۇلۇش ئورنى تۈۋەندىكىچە :
1 ) جۈملە ئىچىدىكى تەڭداش بۈلەكلەرنى بىر – بىرىدىن پەرقلەندۈرۈش ئۈچۈن ئۇلارنىڭ ئوتتۇرىسىغا پەش قويۇلىدۇ . مەسىلەن : كوچا چىراغلىرى پىلدىرلاپ ، يول بويىدىكى دەرەخلەر ئارىسىدا بىنالارنىڭ دېرىزىسى ئۇدۇلىدا بوشلۇقتا ئىسىلىپ تۇراتتى .
2 ) مۇرەككەپ جۈملە تەركىبىدىكى ئاددىي جۈملىلەردىن كېيىن پەش قويۇلىدۇ .
مەسىلەن : مىڭىۋەردىم ، كەينىمدىن ئاياغ تىۋىشى ئاڭلىنىۋەردى ، بۇرۇلۇپ قارىسام ، ھېلىقى چەتئەللىكلەردىن بىرى كىلىۋىتىپتۇ .
3 ) جۈملە بىلەن گرامماتىكىلىق باغلىنىشى يوق سۆزلەرنى ( قاراتما سۆز ، قسىتۇرما سۆز ۋە ئايرىم ئىملىق سۆز ) جۈملىدىن ئاجرىتىش ئۈچۈن پەش قويۇلىدۇ . مەسىلەن : ئۇنىڭدىن باشقا ، رەيھاننىڭ يەنە ئۆزىگە خاس بەزىبىر سىرلىرىمۇ بار ئىدى .
4 ) جۈملىدە يىزىق بىلەن كەلگەن ساندىن كېيىن پەش قويۇلىدۇ .

6 . يالاڭ تىرناق ۋە ئۇنىڭ ئىشلىتىلىشى

يالاڭ تىرناق قوش تىرناققا نىسبەتەن رولى كىچىك بولغان تىنىش بەلگىسى .
جۈملىدە قوش تىرناق ئىچىدە كەلگەن كۆچۈرمە تەركىبلەر يالاڭ تىرناق ئىچىگە ئىلىنىدۇ . بۇ خۇددى پەش بىلەن چىكىتلىك پەشنىڭ قاتلام مۇناسىۋىتىنى ئىپادىلىگىنىگە ئوخشاش ، كۆچۈرمە تەركىبلەرنىڭ قاتلام مۇناسىۋىتىنى ئىپادىلەيدۇ . مەسىلەن :
مەن <<  پولات قانداق تاۋلاندى >> رومانى ھەققىدە قىسقىچە تەسىرات دىگەن ئوبزورنى ئوقۇدۇم .

7 . قوش تىرناق ۋە ئۇنىڭ ئىشلىتىلىشى

قوش تىرناق كۆچۈرمە تەركىبلەرنى ئاپتور سۆزىدىن ئايرىم كۆرسىتىدىغان بەلگە . ئۇنىڭ رولى يالاڭ تىرناققا نىسبەتەن چوڭ .
جۈملىدە كەلگەن بارلىق كۆچۈرمە تەركىبلەر جۈملىدىن كىتاب ، گېزىت- ژورنال ناملىرى ، ماۋزۇ ... قاتارلىقلار قوش تىرناق ئىچىگە ئىلىنىدۇ . مەسىلەن :
<< 1- ماي >> ئەمگەكچىلەر بايرىمى .

8 . تىرناق ۋە ئۇنىڭ ئىشلىتىلىشى

ئىزاھ مەنىسىنى بىلدۈرىدىغان بەلگە تىرناق دەپ ئاتىلىدۇ . ئۇ تۆۋەندىكى ئورۇنلاردا قوللىنىلىدۇ .
1 ) جۈملىدە مەلۇم جۈملە بۆلىكىنى تولۇقلاش ، ئىزاھلاش ، ياكى شەرھلەش مەنىسىدە كەلگەن تەركىبلەر تىرناق ئىچىگە ئىلىنىدۇ . مەسىلەن :
بىز بېيجىڭدا ( مەركىزىي مىللەتلەر داشۈسىدە ) ئوقۇيمىز .
2 ) سەھنە ئەسەرلىرىدە ئاپتورنىڭ پىرسوناژلارنىڭ ھەركىتى ، كەيپىياتى توغرىسىدا بەرگەن ئىلاۋىلىرى تىرناق ئىچىگە ئىلىنىدۇ . مەسىلەن :
مەشرەپ : ( يۈگۈرۈپ كىرىپ ) نىمە بولدى ، نىمە بولدى .
3 ) نەقىل كەلتۈرگەن مىسالغا ئۇلاپلا ئۇنىڭ ئېلىنغان جايىنى كۆرسەتكەندە ، ئاپتور ۋە كىتاب نامى تىرناق ئىچىگە ئېلىنىدۇ .

9 . سىزىقچە ۋە ئۇنىڭ ئىشلىتىلىشى

يېرىم قوشۇپ يىزىش ( ئاساسەن ) بەلگىسى سىزىقچە دەپ ئاتىلىدۇ . ئۇ تۆۋەندىكىچە قوللىنىلىدۇ :
1 ) جۈپ سۆزلەرنىڭ ئارىسىغا ۋە سۆزلەرگە قوشۇلۇپ يېزىلمايدىغان جۈملىلەرنىڭ ئالدىغا قويۇلىدۇ . مەسىلەن : دەپتە – قەلەم .
2 ) سۆزلەر قۇردىن - قۇرغا بوغۇم ئايرىپ كۆچۈرۈلگەندە ، ئايرىلغان بوغۇمدىن كېيىن قويۇلىدۇ . مەسىلەن :
ئىن-
قىلابىي
3 ) رەقەم بىلەن ئىپادىلەنگەن تەرتىپ سانلاردىن كىيىن قويۇلىدۇ .