بىز تۇلىمۇ ئالدىراش ئادەملەرمىز، رەيىمىزگە ياقمايدىغان يەردە بىرمىنۇت ۋاقتىمىز چىقمايدۇ. ھالبۇكى، ھارام سورۇنلاردا كىچى-كىچىلەپ تۈنەپ چىقالايمىز. بىزنىڭ ئالدىراشچىلىقىمىز بۈگۈنكلىدەك زامانىۋى جەمىيەتتە تېخىمۇ ئۆزىنى ئىپادىلەش پۇرسىتىگە ئېرىشتى.
40 كىلومىتىر سۈرئەتلىك يوللاردا 80 كىلو مىتىردا كىتىۋاتقان ماشىنىلار، قىزىل چىراقلاردىن ھەرە ئۇچقاندەك ئۆتۈپ كىتىۋاتقان موتسىكىلىتلار بىزدىكى بۇ ئالدىراشچىلىقنىڭ سەۋەبى ۋە نەتىجىسى ھەققىدە خىيالغا باشلاپ قۇيىدۇ. ئۆلۈم بۇلارنى قوغلاۋاتامدۇ ياكى بۇلار ئۆلۈمنى قوغلاۋاتامدۇ. ئىشقىلىپ ئۇزۇنغا بارماي ئۇلار ئۇچىرىشىدۇ.
چۇققۇ بازاردىكى قىزىل چىراقتا توختاپ تۇراتتىم. بەش، تۆت، ئۈچ، ئىككى . . . قىزىل چىراق تەرەپتىن ۋېلىسپىتىنى ھەيدەپ چىقىۋاتقان بىر بالىنى يېشىل چىراق تەرەپتىن شاۋقۇندەك ئېتىلىپ كەلگەن بىر ماشىنا چۇل-چۇل قىلىۋەتتى.
نىمە ئىش ئىكەنلىكىنى سىزگە ئىزىپ چۈشەندۈرۈپ قۇيىمەن.
يېشىل چىراققا بەش سىكۇنىت قالغاندا ۋېلىسپىتلىك ئىنىمىز ئاستا يولغا چىققاچ تۇرغان، قىزىل چىراققا ئۈچ سىكونىت قالغاندا ئاۋۇ ماشنىلىق ئاكىمىز ئاخىرقى ئۈچ سىكونىتتا ئۈتىۋالمىسا يەنە 40 سىكونىت ساقلايدىغانلىقىنى ھېس قىلىپ ماشىنىنى مىترودەك قوغلاپ كەلگەن.
ۋېلىسپىتلىك بەش سىكونىت ۋاقىتقا ھاياتىنى سېلىپ بەردى. ماشىنىلىق ئاكىمىز ئۈچ سىكونىتلىق ۋاقىتقا بىرئادەمنىڭ جېنىنى تىگىشىۋەتتى.
كىيىنكى ماجرانى قانداق ئايرىدى بىلمىدىم. بىلگۈممۇ يوق. ئەمما، يۇقارقى ئەھۋال ئۇمۇميۈزلۈك ئادەت بۇلاپ قالدى. قىزىل چىراققا توختاپ تۇرسام كەينىمدىكى تاكسى بەش سىكونىت قالسا لاباسىنى يىرتىۋەتكۈدەك چېلىپ ۋارقىرايدۇ« ماڭغاچ تۇرمامسە» مەنمۇ لاباغا ئۆچلۈكۈمدىن « ئاناڭدىن » چۈشىمەن. ئاڭغىچە چىراق يانىدۇ ھومايشىغاچ، تىللاشقاچ يۇلىمىزغا ماڭىمىز.
ۋاقىت ھەقىقەتەن قىممەتلىك ئەمما ھايات ۋاقىتتىنمۇ قىممەتلىك. چۈنكى ۋاقىت ھايات ئۈچۈنلا قىممەتلىك ھايات بولمىسا ۋاقىتنىڭ نىمە كىرىكى. يۇقارقى ئەھۋالغا ھەربىر يۇلۇققىنىمدا بىزدىكى ساپادىن ئىچىم سىيرىلىپ كىتىدۇ. بىز كىمنىڭ ئەۋلادى، كىمنىڭ ئۈممىتى، قانداق زىمىندا ياشاۋاتقان ئادەم ۋاي ھەسرىتا . . . بەش سىكونىت ۋاقىتقا ھاياتىنى تىگىشىۋىتىدىغان، بەش سائەت ۋاقىتنى غەيۋەت بىلەن ئۆتكۈزەلەيدىغان. نەدىن يۇققان قالاقلىق، نەدىن ئۈنگەن شۇم بۇيا. . .
ئەشۇ بەس سىكۇنىت ئۈچۈن قارشى تەرەپتىكى ئادەمنىڭ ھاياتىنى ئويلىيالمىغان بۇ ئادەم ئادەم زاتىنىڭ قانداق يىرىدىن تۈرەلگەن.
ئەشۇ بەش سىكۇنىت ئۈچۈن قارشى تەرەپتىكى ئەجەلنى ھېس قىلالمىغان قانداق پوق بىلەن ناشتا قىلىپ چوڭ بولغان بەندە . . .

ئىگىسىز ئۆستەڭ

ئۇيغۇرلار ئۆستەڭگە باغلىنىپ مەۋجۇت بۇلۇپ كەلگەن مىللەت. ئۆستەڭ ھەققىدە شىئىرلىرىمىز، قۇشاقلىرىمىز، داستان، ھىكايىللىرىمىز بار، ئۆستەڭگە قارىتا گۇناھ بۇلىدۇ، يامان بۇلىدۇ دىگەندەك پەرھىزلىرىمىز بار. ئۆستەڭگە قارىتا ئارزۇ-ئۈمۈتلىرىمىز، غايىۋى، ئەپسانە ھىكايىللىرىمىز بار.
ئۆستەڭ ئەتىراپىغا ئەخلەت تۆكمەيمىز، يۇندا تۆكمەيمىز، ئۆستەڭ ئەتىراپىدا چوڭ-كىچىك تەرەت قىلمايمىز.
ئۆستەڭدە بىر ئۇلۇغلۇق بار، ھاياتلىققا تۇتىشىدۇ. بىر ئەپسانە بار، مەۋجۇتلۇققا بېرىپ تۇتىشىدۇ. بىر يۇتۇم سۇ بار، تەشنالىققا ئۇلىشىدۇ.
ئەمما مىڭ ئەپسوس. . . بۇ ئۇلۇغ ئانا، ئۇلۇغ مۇما ئەمدى بىزنى باقمايدىغان بۇلۇپ قالدى. چۈنكى بىز ئۇنى تاشلىۋەتتۇق. پەرھىزلىرىمىزنى ئۇشتۇپ ئەخلەتلىرىمىز ئىزدەپ بېرىپ تۆكتۇق. يۇندا تۇربىللىرىمىزنى ئەشۇ ئۆستەڭگە كۆندۇردۇق. بەش موچەنگە قەغەز ئېلىشتىن قېچىپ ئۆستەڭگە سىيىپ ، چىچتۇق. مەن سىزگە مىسال ئېلىپ بەرمىسەممۇ ئۇيغۇر دىيارىدا ياشاۋاتقان بولسىڭىز ھېس قىلالايسىز. بۇ ئانىلىرىمىز مەۋجۇتلۇققا باغلانغان ئانا بولماستىن مەۋجۇتلۇققا تەھدىت سالغان ئانا بۇلۇپ قالدى. چۇنكى ئۇ بار يەردە ئەخلەت بار، يۇندا بار، پوق، سۈيدۇك بار. سېسىقچىلىق بار. ھالبۇكى بۇ ئۈممەت ئەشۇ ئانىغا قىلغان ھەربىر ھاقارىتىنى قېنى بىلەن يۇيۇشقا مەجبۇر بۇلىدۇ.
مەۋجۇتلىقىمىزدا بىللە بولغان ھەربىر نەرسىللىرىمىزنى برىدىن، بىردىن چۆرۈپ تاشلاش، پۇتىمىزنىڭ پېيىنى بىردىن، بىردىن كىسىشتىن باشقا نەرسە ئەمەس.
بەك ھەيرانمەن. بۇ ئىككى ئەۋلات ئوتتۇردىكى ئادىمىيلىك قارىشىنىڭ بۇنچىۋىلا چوڭ ئۆزگىرەپ كەتنىگە دادامنى ئۆستەڭگە باغلاپ قويسا ئىشتىنىغا سۈزمە قىلسا قىلىدىيۇ ئۆستەڭگە قارىتىپ تەرەت قىلمايدۇ. مەن بولسام دارا( يەرلىك شىۋە ئۇدۇل دېگەن مەنىدە) بېرىپ ئۆستەڭگە سىيۋېتىپ كەينىدىن تەرەت ئېلىپ كىلىمەن. چۈنكى ھاجەتخانىغا بېرىپ تەرەت قىلىپ ئۆستەڭگە بېرىپ ئىستىنجا قىلىپ تەرەت ئېلىشنى ئاۋارچىلىق بىلىمەن. بىزگە نىمە بولدى، ئاتا-ئانىمىز مەۋجۇتلۇققا ئۇلاشتۇرۇپ ئۇلۇغلىغان مەقددەساتلىرىمىزغا ھېچنىمىگە قارىماي سىيۋىتەلەيمىز. بىزگە نىمە بولدى، بىز نىمە بولماقچى، ئۇيغۇر ئۇ ئۆستەڭدىن كۆكلىگەن، ئۆستەڭدىن ئايرىلىپ قانداق مەۋجۇت بولماقچى. بىز ھەتتا بىر ئۆستەڭنىڭ سۈيىنى ئىچكەن ئادەمنىمۇ ئۇلۇغلايدىغان ئادەملەردىن ئىدۇق. كىيىنكى ئەۋلاتلىرىمىزدىن ئۆستەڭ نىمە دەپ سورىسا پوق، سۈدۈك، يۇندا، ئەخلەت يىغىلىدىغان ئۇستى ئۇچۇق ئەۋرەز يۇلى دەيدۇ. ھالبۇكى ئۇ باغرى بىلەن ئۇيغۇرنى چوڭ قىلغان ئانا ئىدى. بۇ يەردىكى ئاچچىق ئەمىلىيەت شۇكى، ئۇيغۇر ئۆستەڭدىنلا ئەمەس ئۆستەڭ روھىدىن ئايرىلدى. ئۆستەڭدىكى مەينەتچىلىكلەر ئەمىلىيەتتە ئۇيغۇر روھىدىكى مەينەتچىلىكلەرنىڭ تاشقى كۆرنىشى. ئۆستەڭنىڭ ئەۋرەز يۇلىغا ئايلىنىشى ئۇيغۇرنىڭ ئەۋرەز يۇلىغا ئايلىنىپ كىتىشنىڭ بىشارىتى.

بىكارلىق قەغەز

بىزنىڭ ماقال تەمسىللىرىمىزدە « مۇت( يەرلىك شىۋە بىكارلىق دىگەن مەنىدە) زەھەر بولسىمۇ يۇت»،« بىكارلىق نەرسە ئېشىپ قالغۇچە، بىكارلىق قۇسۇغۇم يېرىلىپ كەتسۇن» . . . دېگەندەك بىكارلىق نەرسىلەرنى كۈيلەشتەك تەمسىللىرىمىز ناھايىتى كۆپ. ئىنىقكى بۇ تەمسىللەر كوپراتسىيە دەۋىرىدە كىشىلەر يىيىشكە كالا تىزىكىمۇ تاپالماي ئاچلىقتا ئۆلۈپ كىتىۋاتقاندا مەيدانغا كەلگەن.
دەيدۇكى ئاچلىقتىن ئۆلۈپ كەتكىچە بىكارلىق نەرسە بولسا يەپ تويۇپ ئۆلۈپ كەت.

ئۆز ۋاقتىدا بۇ تەمسىللەر ئۇيغۇرنىڭ قۇرسىقى ئاچلىقىنى ئىپادىلىسە، ھازىرقى ۋاقىتتا مەنىۋى ئاچلىقنى ئىپادىلەيدۇ. چۈنكى ئۇيغۇرنىڭ قۇرسىقى تويغىلى ئاز دىگندىمۇ 30 يىلدىن ئاشتى. لېكىن بۇ تەمسىللەر ھازىمۇ قوللىنىۋاتىدۇ.
ئۆتتۇرا ۋە كىچىك تىپتىكى ئاشخانىلاردا قاپلىق ياكى يۆگىمە قەغەزدىن بىر ئۈستەلگە بىردانىدىن قۇيۇپ قۇيىدۇ. قۇرسىقى توق، قەلبى ئاچ كىشىلىرىمىز كىرىپ بۇ بىكارلىق زەھەردىن جېق يۇتىۋېلىپ بىكارلىقتىن ھوزۇرلىنىش ھەم ئۆزىنىڭ مىھمانلىق ھۇقۇقىنى يۈرگۈزۈش ئۈچۈن توختىماي قەغەز يەيدۇ. بۇرنى قىچىشسا بىرنى سۇغۇرۇپ كولايدۇ. قۇڭى قىچىشسا بىرنى سۇغۇرۇپ قاشلايدۇ. پىشانىسى تەرلىسە بىرنى سۇغۇرۇپ ئېيتىدۇ. بالىسىنىڭ ماڭقىسىغا بىرنى، خوتۇنىنىڭ شالۇكىغا بىرنى، قاتلاپ ئوينىغىلى بىرنى، جوزىنى سۈرۈتكىلى بىرنى، پىيالىنى سۈرۈتكىلى بىرنى . . . ئەييۇسانناس، تۈگەپ كەتسە ياندىكى ئۈستەلدىكىنى تارتىدۇ ياكى مۇلازىمغا توۋلايدۇ. ئاخىرىدا تېخى ھېلى بىكا بەش موچەنلىك ئۇبۇرنىغا پۇل تۈلىمەسلىك ئۈچۈن قەغەزدىن تۆت- بەشنى سۇغۇرۋېلىپ ئۆستەڭ بېشىغا ماڭىدۇ.
مۇشۇ ئىشقىمۇ گەپ قىلىش ھاجەتمۇ ھە ؟ مۇشۇنىڭغىمۇ قائىدە، ھەقىقەت سۆزلىگۈلۈكمۇ ؟ ئىسراپ دىگەننى بىلمەمسە، مەنەتلىك دىگەننى بىلمەمسە، ئاچ كۆزلۈك دىگەننى بىلمەمسە ؟
ئىسراپ قىلساڭ نىمە بۇلىدۇ. بىركۈنى يا ئەخلەت سىۋىتىدىن پوقلۇق قەغەزنى تىرىسەن ياكى پايپىقىڭغا قوڭ ئېيتىسەن. راست گەپ قىلسام بۇ توغۇردا گەپ قىلىشقا نۇمۇسى قىلىمەن. گەپ قىلماي دېسەم ئاجايىپ جېق ئۇچىرىتىپ كەتتىم. بىزدىكى ساپا . . .

ئەزىزلىرىم توختالغۇم بار يەنە بىر نەچچە تىما بارئىدى. ئەمما، ھېرىپ قالدىم. اللە ئىلھام، مەدەت بەرسە يەنە بىر توختىلارمىز. ھازىرچە مۇشۇ پاراڭلار بۇلۇپ تۇرسۇن.
كەمىنە روھچىن