ئۇيغۇرلار قەدىمكى دەۋردە تەرەققى قىلغان شەرق خەلقلىرىدىن بىرى ئىدى، ئەمما يېقىنقى 3- 4 ئەسىردە تەرەققىياتى ئەڭ قالاق ھالەتكە چۈشۈپ قالدى، بۇ زادى نىمە ئۈچۈن؟

ئۇيغۇرلار قەدىمكى دەۋردە تەرەققى قىلغان شەرق خەلقلىرىدىن بىرى ئىدى، ئەمما يېقىنقى 3- 4 ئەسىردە تەرەققىياتى ئەڭ قالاق ھالەتكە چۈشۈپ قالدى، بۇ زادى نىمە ئۈچۈن؟

<<چىگىش>> دېگەننىڭ يېقىن مەنىداش سۆزى «قىيداش» بولۇپ، ئۆز-ئۆزىگە باتناش ھەم باشقىلارغا باتناشنى كۆرسىتىدۇ. بارلىق ئادەم ۋە ئىشلارنىڭ ھەممىسى «قىيداش» بىلەن بولۇۋاتىدۇ، تېخىمۇ چوڭ «قىيداش» شۇنىڭدىن ئىبارەتكى، ھەممە ئادەم بۇ «قىيداش» قا ئامال قىلالمىغاچقا، كۆپچىلىك يەنىلا مۇشۇ خىل «قىيداش» بويىچە كېتىۋېرىشكە توغرا كېلىۋاتىدۇ. مۇنداق چىگىشلىك بۈگۈنلا مەۋجۇت بولغان بولماستىن، ئىلگىرىمۇ بار ئىدى. ئۇ جۇڭخۇا مىللەتلىرىدىلا بولۇپ قالماستىن، پۈتۈن

 ئامېرىكا نۇسخىسى: دەرسكە كىرىش قوڭغۇرىقى چېلىندى، بالىلار سىنىپقا كىرىشتى، بۇ سائەتلىك دەرستە مۇئەللىم "كۈل قىز" دېگەن دەرسنى ئۆتمەكچى ئىدى. مۇئەللىم بىر بالىنى مۇنبەرگە چىقىپ كۈل قىزنىڭ ھېكايىسىنى سۆزلەشكە تەكلىپ قىلدى. بالا ناھايىتى تېزلىكتە سۆ...

 «ئىككى ئاساسەن »خىزمىتىنىڭ يولغا قۇيۇلىشى مەكتەپلەردىكى مەكتەپ باشقۇرۇش شارئىتى ياخشىلىنىپ ئۇقۇتۇش- تەلىم تەربىيە خىزمىتىنىڭ نورمال ئېلىپ بېرىلىشىغا كاپالەتلىك قىلىنىپ ،بىرقىسىم ئەمىلى مەسىلىلەر ھەل قىلىندى.ئەمما ئوقۇتۇش سۈپۈتى تۆۋەن بۇلۇش،ئوقۇتۇش خىزمىتىنى باھالاش قىيىن بولۇش، يۇقىرى تۆۋەن چىرىكلىشىش،كوللىكتىپ قانۇنغا خىلاپلىق قىلىش ...قاتارلىق يېڭى مەسىلىلەر مەيدانغا كەلدى.

«ئىككى ئاساسەن» خىزمىتى پارتىيە ۋە دۆلەتنىڭ خەلققە ۋە دۇنياغا بەرگەن ۋەدىسىنى ئىشقا ئاشۇرىدىغان مۇھىم قۇرلۇشلىرىنىڭ بىرى سۈپۈتىدە قاتلاممۇ-قاتلام ،دەرىجىمۇ-دەرىجە مەسئۇلىيەتلەر ئايدىڭلاشتۇرۇلۇپ،چىڭ تۇتۇلۇپ ياخشى ئىشلەنگەنلىكتىن،نۇرغۇن نەتىجىلەرگە ئېرىشكەن بولسىمۇ.ئەمما بۇ خىزمەتلەرنى يولغا قۇيۇش جەريانىدا ئۆز بۇرچىغا،خىزمىتىگە مەسئۇلىيەتسىزلىك قىلىش،خىزمەتلەردە شەكىلۋازلىق قىلىش ، يالغانچىلىق ۋە ساخىتىپەزلىك قىلىش نەتىجىسىدە ئېرىشكىنىمىزگە ماس ھالدا يوقاتقىنىمىزمۇ ئاز بولمىدى.ھەتتا بەزىلىرىنى مەيلى قانچىلىك مەبلەغ سەرپ قىلايلى،ياكى قانچىلىك زېھنى قۇۋۋىتىمىزنى سەرپ قىلايلى مەڭگۈ قايتۇرىۋالالماسلىقىمىز مۇمكىن.

      ئالدىنىقى ئەسىرنىڭ 90-يىللىرى ناھىيە يېزا دەرىجىلىك ئىككى دەرىجىلىك ھۆكۈمەتنىڭ مائارىپ خىزمىتىگە كۆڭۈل بۆلىشىنى تەكشۈرۈشتىن باشلىنىپ،9يىللىق مەجبۇرى مائارىپنى ئاساسى جەھەتتىن ئومۇملاشتۇرۇش،ياشلار ۋە ئوتتۇرا ياشلىقلار ئارىسىدا ساۋاتسىزلىقنى ئاساسى جەھەتتىن تۈگىتىش ئاساسى مەزمۇن قىلغان «ئىككى ئاساسەن»خىزمىتى باشلاندى.بۇ پارتىيە ۋە دۆلەتنىڭ پەن-تېخنىكىغا تايىنىپ دۆلەتنى قۇدرەت تاپقۇزۇش،خەلقنىڭ پەن مەدەنىيەت ساپاسىنى ئۆستۈرۈشتىكى سىتىراتىگىيىلىك تەدبىرى بولۇپ،ئۇ بىر خىل ئەل رايى قۇرلىشى ئىدى.«ئىككى ئاساسەن»خىزمىتى پارتىيە ۋە دۆلەت، ھەر  دەرىجىلىك پارتىكوم ۋە خەلق ھۆكۈمىتىنىڭ قوللىشى ۋە كۆڭۈل بۆلىشى،كەڭ مائارىپ خىزمەتچىلىرىنىڭ جاپالىق ئەمگىكى،ئىلىم سۈيەر خەلقنىڭ يار يۆلەك بولىشى نەتىجسىدە10نەچچە يىللىق جاپالىق مۇساپىنى بېسىپ ئۆتۈپ بەلگۈلۈك نەتىجىلەرنى قولغا كەلتۈرۈپ ئىلىم -پەننىڭ سېخى نۇرلىرى كىىشلەر قەلبىنى يۇرۇتۇپ ئۈمۈت پەيدا بولغان ئىدى.ئەپسۇس!

كىشىلەر «مانجۇ چىڭ ھۆكۈمىتى»دىگەن سۆز بىلەن چىڭ خانىدانلىقىنى ئىپادىلەشتى.بىرقىسىم دەرسلىكلەردىمۇ چىڭ ھۆكۈمىتى چىڭ خانىدانلىقى دىگەن سۆز ئارلاشتۇرۇپ ئىشىلىتىلدى.ئەمىلىيەتتە« چىڭ ھۆكۈمىتى »بولغان ئەمەس

   1963-يىلى8-ئاينىڭ 23-كۈنى مارتىن لۇتېر كىڭ ئامىرىكا تارىخىدىكى مۇھىم تەسىرگە ئىگە بولغان «ئەركىنلىك يۈرۈشى»ھەركىتىنى تەشكىللىگەن .ئۇ غايەت زور نېگىرلار قۇشۇنىغا يېتەكچىلىك قىلىپ،ئامىرىكا پايتەختى ۋاشىنگىتونغا يۈرۈش قىلىپ،ئامىرىكا نېگىرلىرىنىڭ ئەركىنلىكىنى قولغا كەلتۈرگەن.بۇ ئۇنىڭ ۋاشىنگىتوندىكى لىنكولىن خاتىرە سارىيى ئالدىدا 250مىڭ كىشىگە  «مىنىڭ بىر ئارزۇيۇم بار »دىگەن تېمىدا سۆزلىگەن نۇتقى بولۇپ،نۇتۇقتا ئېرقى كەمسىتىشكە قارشى تۇرۇش،ئىنسانى باراۋەرلىكنى قولغا كەلتۈرۈش چاقىرىق قىلىنغان.ئۇ1964-يىلى نوبىل تېنچلىق مۇكاپاتىغا ئېرىشكەن،1968-يىلى 4-ئاينىڭ 4-كۈنى تېننېسى شىتاتىدا قەستكە ئۇچرىغان.