شىنخۇا ئاگېنتلىقى، دوھا، 28-ئىيۇل تېلېگراممىسى: ئىراننىڭ دىپلوماتىيە مىنىستىرى زەرىف 26-ئىيۇل قاتاردا زىيارەتتە بولدى. قاتار ئەمىرى تامىم زەرىف بىلەن كۆرۈشتى. ئىككى تەرەپ ئىككى دۆلەت مۇناسىۋىتى، جۇغراپىيىلىك ۋەزىيەت قاتارلىق جەھەتلەردە پىكىر ئالماشتۇردى. توغرا كېلىپ قالغىنى شۇكى، سەئۇدى ئەرەبىستاننىڭ دىپلوماتىيە ۋەزىرى زۇبەيىرمۇ ئالدىنقى كۈنى قاتاردا قىسقا ۋاقىت زىيارەتتە بولغانىدى.
تەھلىلچىلەر مۇنداق دېيىشتى:«ئىران يادرو مەسىلىسىدە كېلىشىم ئىمزالانغاندىن كېيىن، ئىران پارس قولتۇقى ئەللىرى بىلەن بولغان مۇناسىۋەتنى ياخشىلاشنى خالايدىغانلىقىنى ئېيتتى؛ ئىران ۋە سەئۇدى ئەرەبىستاننىڭ دىپلوماتىيە يۇقىرى قاتلىمىدىكىلەرنىڭ ئارقا-ئارقىدىن قاتارنى زىيارەت قىلىشى كىشىنى ئويغا سالىدۇ، ئۇلار قاتار ئارقىلىق ئۆز مەيدانىنى ئايدىڭلاشتۇرماقچى بولغاندەك قىلىدۇ. بۇ سەۋەبلىك ئىران بىلەن سەئۇدى ئەرەبىستاننىڭ مۇناسىۋىتىدە ئازراق ئۆزگىرىش بولۇشى مۇمكىن. نۆۋەتتە يەمەندىكى كرىزىس ۋە نېفىت باھاسى مەسىلىسى ۋە ‹ئىسلام دۆلىتى› گە قانداق زەربە بېرىش ئىككى تەرەپ ئورتاق كۆڭۈل بۆلىدىغان قىزىق نۇقتىغا ئايلاندى».
يەمەن مەسىلىسى مۇھىم مەسىلىگە ئايلاندى
يەمەن مەسىلىسى ئىران بىلەن سەئۇدى ئەرەبىستان مۇناسىۋىتىگە تەسىر كۆرسىتىدىغان مۇھىم مەسىلە. ئوتتۇرا شەرق مۇتەخەسسىسلىرى مۇنداق دېيىشتى:«ئىككى دۆلەتتىكى دىپلوماتىيە ئەمەلدارلىرىنىڭ ئارقا-ئارقىدىن قاتاردا زىيارەتتە بولۇشى يەمەن مەسىلىسى ئۈستىدە پىكىرلىشىپ، مەيدانىنى ئايدىڭلاشتۇرۇپ، ئورتاق قاراش شەكىللەندۈرۈش ئۈچۈن بولۇشى مۇمكىن».
يەمەننىڭ ئىرانغا بېقىنىشىدىن ساقلىنىش ئۈچۈن، سەئۇدى ئەرەبىستان ۋە پارس قولتۇقىدىكى ئەرەب ئەللىرىنى ئۆز ئىچىگە ئالغان كۆپ دۆلەت يەمەنگە ھاۋا ھۇجۇمى قوزغاپ، يەمەندىكى ئىرانغا مايىل «ھۆسەين» قوراللىقلىرى ۋە يەمەننىڭ سابىق زۇڭتۇڭى سالىھنى قوللايدىغان قوشۇننىڭ يەمەننىڭ جەنۇبىي قىسمىدىكى ئادېن شەھىرىنى ئىگىلىۋېلىشىنى توستى.
لېكىن نەچچە ئاي داۋاملاشقان ھاۋا ھۇجۇمىدىن كېيىن، «ھۆسەين» قوراللىقلىرى مەغلۇپ بولماستىن، بەلكى يەمەننى ئاساسىي جەھەتتىن تىزگىنلەپ، سەئۇدى ئەرەبىستاننى ئوسال ئەھۋالغا چۈشۈرۈپ قويغان، سەئۇدى ئەرەبىستاننىڭ يەمەن چېگراسى ئەتراپىدىكى بازارلىرى دائىم دېگۈدەك «ھۆسەين»قوراللىقلىرىنىڭ ھۇجۇمىغا ئۇچراپ تۇرغان. «يەمەن» مەسىلىسىگە چۇڭقۇر پېتىپ قالغان سەئۇدى ئەرەبىستان ئەمدىلىكتە يەمەندىن قۇتۇلۇش چارىلىرىنى ئىزدىمەكتە. يەنە بىر جەھەتتىن ئىرانمۇ يەمەن توغرىسىدىكى مەسىلىلەرگە بەك كۆپ زېھىن سەرپ قىلىشنى خالىمايدىكەن. ئىران يادرو كېلىشىمى ئىمزالانغاندىن كېيىن، ئەمەلىي كۈچىنى تەرەققىي قىلدۇرۇش، پارس قولتۇقى ئەللىرى بىلەن بولغان مۇناسىۋەتنى ياخشىلاش ئىراننىڭ مۇھىم ۋەزىپىسىگە ئايلانغان.
قاتار ئىجتىمائىي مەسىلىلەر تەتقىقات مەركىزىنىڭ تەتقىقاتچىسى ئافىل مۇنداق دەيدۇ:«ئەگەر ئىران بىلەن سەئۇدى ئەرەبىستان يەمەن پۇقرالىرىنىڭ مەنپەئىتى ئۈستىدە كۆپرەك ئويلانسا، يەمەن مەسىلىسىنى ھەل قىلىشنىڭ تۇنجى قەدىمىنى باسقان بولىدۇ. بۇ تۇنجى قەدەم دەل ئىككى تەرەپنىڭ بىۋاسىتە ئالاقە قىلىشىنى كۆرسىتىدۇ. ھازىر دەل ئىككى دۆلەت بىۋاسىتە مەسلىھەتلىشىپ، يەمەن مەسىلىسىنى ھەل قىلىشنىڭ ياخشى پەيتى، چۈنكى ئىككى دۆلەتنىڭ ئىقتىسادىي نېفىت باھاسىنىڭ چۈشۈشىگە ئەگىشىپ زور تەسىرگە ئۇچرىغاچقا، ئۇزاق مۇددەتلىك كەسكىن قارشىلىشىشقا بەرداشلىق بېرەلمەيدۇ».
نېفىت باھاسى نېفىت ئىشلەپچىقىرىدىغان چوڭ دۆلەتلەرنىڭ ماسلاشتۇرۇشىغا موھتاج
سەئۇدى ئەرەبىستان ۋە ئىران نېفىت زاپاس مىقدارى دۇنيا بويىچە ئالدىنقى ئورۇندا تۇرىدۇ، خەلقئارادىكى نېفىت باھاسىنىڭ ئۆزگىرىشى بۇ ئىككى دۆلەت بىلەن زىچ مۇناسىۋەتلىك، سەئۇدى ئەرەبىستان ئىلگىرى نېفىت باھاسىنى تۆۋەنلىتىش ئۇسۇلى ئارقىلىق رۇسىيە قاتارلىق نېفىت ئىشلەپچىقىرىدىغان چوڭ دۆلەتلەرنىڭ نېفىتنى ئېكسپورت قىلىشى، ئامېرىكىدىكى سلانتېس مېيى ئىشلەپچىقىرىدىغان كارخانىلارنىڭ باش كۆتۈرۈشىگە تەسىر كۆرسەتكەن، لېكىن ھازىر بۇ ئۇسۇل نېفىت ئېكسپورتىنى ئاساسلىق ئىقتىسادىي كىرىم مەنبەسى قىلغان دۆلەتلەرگىمۇ زىيان سالغان.
ئىران يادرو كېلىشىمى ئىمزالىنىشتىن بۇرۇن، ئىران غەرب ئەللىرىنىڭ جازالاش چارىسىگە ئۇچراپ، نېفىت ئېكسپورتى چەكلىمىسىگە ئۇچرىغان، شۇنىڭ ئۈچۈن سەئۇدى ئەرەبىستان ئىراننىڭ نېفىت ئىشلەپچىقىرىش ئىقتىدارىنى چوقۇم ئويلىشىشى كېرەك. غەرب ئەللىرىنىڭ ئىرانغا قاراتقان جازالاش چارىلىرىنىڭ ئاستا-ئاستا بىكار قىلىنىشىغا ئەگىشىپ، ئىران قايتىدىن خەلقئارادىكى نېفىت باھاسىنى كونترول قىلىدىغان مۇھىم كۈچلەرنىڭ بىرىگە ئايلىنىدىكەن.
ئەگەر ئىران بۇنىڭدىن كېيىن توڭلىتىپ قويۇلغان مەبلىغىنى ئىشلىتىپ، نېفىت ئىشلەپچىقىرىش مىقدارىنى ئاشۇرسا، خەلقئارا نېفىت باھاسى يەنىمۇ تۆۋەنلىشى مۇمكىن. بۇ سەئۇدى ئەرەبىستانغا نىسبەتەن «ئۆلمەكنىڭ ئۈستىگە تەپمەك» بولىدۇ. شۇنىڭ ئۈچۈن سەئۇدى ئەرەبىستان چوقۇم ئىران بىلەن نېفىت مەسىلىسى توغرىسىدىكى مەيدانىنى ئايدىڭلاشتۇرۇشى كېرەك.
تېررورلۇققا قارشى تۇرۇش ئىككى دۆلەتنى يېقىنلاشتۇرامدۇ؟
زەرىف قاتاردا زىيارەتتە بولۇۋاتقاندا، شۇ رايوندىكى دۆلەتلەرنىڭ ھەمكارلىقنى كۈچەيتىپ، تېررورلۇققا ۋە رادىكال ھەرىكەتلەرگە بىرلىكتە زەربە بېرىش كېرەكلىكىنى تەكىتلىگەن ھەمدە ئىراننىڭ قوشنا دۆلەتلەر بىلەن بىللە تېررورىزمغا زەربە بېرىدىغانلىقىنى دېگەن.
سەئۇدى ئەرەبىستان ۋە قاتار قاتارلىق دۆلەتلەر سۈرىيەدىكى، ئىراقتىكى ئۆكتىچىلەرنى ئىقتىسادىي ياردەم بىلەن تەمىنلىگەن. لېكىن «ئىسلام دۆلىتى» نىڭ ئىراق ۋە سۈرىيەدە زورىيىشىغا ئەگىشىپ، ئەھۋالدا ئۆزگىرىش بولغان، ئاقىۋەتتە ئۇلار سەئۇدى ئەرەبىستانغا تەھدىت پەيدا قىلغان. سەئۇدى ئەرەبىستان بۇلتۇر «ئىسلام دۆلىتى» نىڭ تېررورلۇق تەشكىلات ئىكەنلىكىنى جاكارلىغاندىن كېيىن، «ئىسلام دۆلىتى» سەئۇدى ئەرەبىستاندىن ئۆچ ئالىدىغانلىقىنى دېگەن. شۇنىڭدىن كېيىن «ئىسلام دۆلىتى» نىڭ ئەزالىرى سەئۇدى ئەرەبىستاننىڭ چېگراسىدا كۆپلىگەن ھۇجۇم قىلىش ۋەقەسىنى سادىر قىلغان.
تەتقىقاتچى ئافىلنىڭ دېيىشىچە، ئىراننىڭ سۈرىيە، ئىراقتىكى زور تەسىر كۈچىنى كۆزدە تۇتقاندا، سەئۇدى ئەرەبىستان ئىران بىلەن ھەمكارلاشمىسا، «ئىسلام دۆلىتى» گە ئۈنۈملۈك زەربە بېرەلمەيدىكەن.
«ئۈرۈمچى كەچلىك گېزىتى» دىن ئېلىندى