ياپونىيە «ئاساخى خەۋەرلىرى» 15-ئىيۇل «ئوتتۇرا شەرقتىكى دۆلەتلەر نېفىتنىڭ ئىشلەپچىقىرىش مىقدارىنى ئاشۇرۇش بەيگىسىگە ئاتلاندى» سەرلەۋھىلىك ماقالە ئېلان قىلغان.
ئوتتۇرا شەرقتىكى دۆلەتلەرنىڭ نېفىت ئىشلەپچىقىرىش مىقدارىنى ئاشۇرۇش رىقابىتى كۈنسېرى كۈچىيىشكە باشلىدى. نېفىت ئېكسپورت قىلىدىغان دۆلەتلەر تەشكىلاتىغا (ئوپىك) ئەزا 12 دۆلەت ئىشلەپچىقارغان نېفىت مىقدارى بۇ يىل ئىيۇندا ئۈچ يىلدىن بۇيانقى ئەڭ يۇقىرى چەككە يەتكەن. ئامېرىكا سىلانتىس نېفىتىنىڭ ئىشلەپچىقىرىش مىقدارىنى ئاشۇرۇپ، خەلقئارا نېفىت باھاسىنىڭ تۆۋەنلىتىۋەتكەن شارائىتتا، ھەر قايسى دۆلەتلەر «كۆپلەپ نېفىت سېتىش» ئارقىلىق مالىيىنىڭ مۇقىملىقىغا كاپالەتلىك قىلىشقا باشلىغان. ھەر قايسى ئەزا دۆلەتلەرنىڭ مەنپەئىتىنى ماسلاشتۇرۇشقا مەسئۇل ئوپىك تەشكىلاتى مەزھەپ سەۋەبىدىن رولىنى بارغانسېرى جارى قىلدۇرالمىغان.
ئوپىكقا ئەزا 12 دۆلەتنىڭ ئىيۇندىكى كۈندىلىك نېفىت ئىشلەپچىقىرىش مىقدارى 32 مىليون 120 مىڭ تۇڭغا يېتىپ، 2012-يىلى ئاۋغۇستتىن بۇيانقى ئەڭ يۇقىرى قىممەتكە يەتكەن. سەئۇدى ئەرەبىستان كۈنىگە 10 مىليون تۇڭ؛ ئىراق كۈنىگە 4 مىليون تۇڭ نېفىت ئىشلەپچىقارغان. بۇنىڭدىن باشقا ئەرەب بىرلەشمە خەلىپىلىكى، كۇۋەيتمۇ ئىشلەپچىقىرىش ئۈسكۈنىلىرىنى كېڭەيتىشكە باشلىغان. ھەر قايسى دۆلەتلەر چىقىمىنىڭ ئورنىنى كۆپلەپ نېفىت سېتىش ئارقىلىق تولدۇرۇشقا ئاتلانغان.
«ئاساخى خەۋەرلىرى» بۇ يىل يانۋاردا ئىراقنىڭ جەنۇبىي قىسمىغا جايلاشقان دۆلەت ئىگىلىكىدىكى شىگۇرنا نېفىتلىكىنى زىيارەت قىلغاندا نېفىتلىكنىڭ بىر خادىمى :«ئىشلەپچىقىرىش مىقدارى مۇقىم ئېشىۋاتىدۇ، ئېشىش مىقدارى ھۆكۈمەتنىڭ پىلانى بىلەن بىردەك بولۇۋاتىدۇ»دېگەن.
شىگۇرنا نېفىتلىكىدە تېخى قېزىلمىغان رايونلار خېلى بار بولۇپ، بۇ يەردىكى نېفىتنىڭ زاپاس مىقدارى دۇنيادا ئالدىنقى قاتاردا تۇرىدىكەن. يىلنىڭ بېشىدا بۇ نېفىتلىكىنىڭ كۈندىلىك ئىشلەپچىقىرىش مىقدارى 450 مىڭ تۇڭ بولغان بولسا، ئەمدىلىكتە 550 مىڭ تۇڭغا يەتكەن.
ئىراق كىرىمىنىڭ %90 ى نېفىتتىن كېلىدۇ، غەربىي شىمال قىسمىدا تەسىر دائىرىسىنى ئۈزلۈكسىز كېڭەيتىۋاتقان «ئىسلام دۆلىتى» گە تاقابىل تۇرۇش ئۈچۈن، ئىراق ھۆكۈمىتى مالىيىنىڭ يېتەرلىك بولۇشىغا كاپالەتلىك قىلمىسا بولمايدىكەن، شۇڭا ئىراق ھۆكۈمىتى نېفىت ئىشلەپچىقىرىش مىقدارىنى داۋاملىق ئاشۇرۇۋېتىپتۇ.
ئوپىكنىڭ رەھبىرى بولغان سەئۇدى ئەرەبىستان ئىلگىرى نېفىتنىڭ ئىشلەپچىقىرىش مىقدارىنى كېمەيتىش ئارقىلىق ئەزا دۆلەتلەرنىڭ ھەمكارلىقىنى كۈچەيتكەن بولسا، ئەمدىلىكتە ئۇلارمۇ ئىشلەپچىقىرىش مىقدارىنى ئاشۇرۇشقا باشلىغان. سەئۇدى ئەرەبىستانىنىڭ نېفىت ۋەزىرى ئېلى نەيىم يېقىندا ئېچىلغان ئوپىك يىغىنىدا مۇخبىرغا مۇنداق دېگەن:«نېفىت ئىشلەپچىقىرىش مىقدارىنى ئاشۇرۇش ھوقۇقى دۆلەتكە تەۋە».
سەئۇدى ئەرەبىستان بۇ يىل مارتتا ئەرەب بىرلەشمە خەلىپىلىكى قاتارلىق دۆلەتلەر بىلەن بىرلىشىپ يەمەندىكى ھۆكۈمەتكە قارشى «ھۆسەين» قوراللىقلىرىنى بومباردىمان قىلىشقا باشلىغان، شۇنىڭدىن باشلاپ «ھۆسەين» قوراللىقلىرىنى قوللاۋاتقان شىئە مەزھىپى دۆلىتى ئىران بىلەن سەئۇدى ئەرەبىستاننىڭ مۇناسىۋىتى يىرىكلەشكەن، شۇڭا ئۇلارمۇ نېفىت ئىشلەپچىقىرىش مىقدارىنى ئاشۇرۇش ئارقىلىق ھەربىي خىراجەتكە كاپالەتلىك قىلمىسا بولمايدۇ.
ئەنگلىيە نېفىت شىركىتى ئىيۇندا ئېلان قىلغان ستاتىستىكىغا ئاساسلانغاندا، 2014-يىلى ئامېرىكا كۈندىلىك ئىشلەپچىقارغان نېفىت مىقدارى 11 مىليون 614 مىڭ تۇڭغا يەتكەن ھەم سەئۇدى ئەرەبىستاندىن ئېشىپ، دۇنيا بويىچە نېفىتنى ئەڭ كۆپ ئىشلەپچىقىرىدىغان دۆلەت بولۇپ قالغان.
ئوخشىمايدىغان يېرى شۇكى، ئوتتۇرا شەرقتىكى نېفىت شىركەتلىرىنىڭ ئىشلەپچىقىرىش مىقدارىنى دۆلەتنىڭ سىياسىتى بەلگىلىسە، ئامېرىكىنىڭ سىلانتىس نېفىت شىركەتلىرى ئىشلەپچىقىرىش مىقدارىنى بازارنىڭ ئېھتىياجى بويىچە مۇۋاپىق تەڭشەيدىكەن.
سىلانتىس نېفىتى ئالاھىدە تېخنىكىدىن پايدىلىنىپ چوڭقۇر يەر ئاستى نېفىتنى قېزىپ چىقىدىغان بولغاچقا، باھاسى ئەنئەنىۋى ئۇسۇلدىن پايدىلىنىپ قېزىلغان نېفىتنىڭ باھاسىدىن يۇقىرى ئىكەن. بەزى تەھلىلچىلەرنىڭ قارىشىچە، ئوپىكقا ئەزا دۆلەتلەرنىڭ نېفىت باھاسىنىڭ چۈشۈپ كەتكىنىگە قارىماي ئىشلەپچىقىرىش مىقدارىنى ئاشۇرۇشىدىكى مەقسىتى باھا ئەۋزەللىكىدىن پايدىلىنىپ ئامېرىكا شىركەتلىرىنىڭ نېفىت ئىشلەپچىقىرىش مىقدارىنى چەكلەش.
ئامېرىكىدىكى سىلانتىس نېفىت شىركەتلىرىنىڭ كۆپىنچىسى ئوتتۇرا، كىچىك كارخانىلار بولغاچقا، ئۇلار ئىشلەپچىقىرىش مىقدارىنى بازار ئېھتىياجى بويىچە مۇۋاپىق تەڭشەپ تۇرىدۇ. بۇ يىل كىرگەندىن بۇيان خەلقئارادا نېفىتنىڭ باھاسى ئاساسەن مۇقىم بولغاچقا، ئادەتتە مەبلەغ سوممىسىنى كېمەيتىدىغان بۇ شىركەتلەر مەبلەغ سېلىش سوممىسىنى ئاشۇرۇشقا باشلىغان.
خەلقئارا ئېنېرگىيە مەھكىمىسى (IEA) 12-ئىيۇل ئېلان قىلغان مۆلچەرگە ئاساسلانغاندا، كېلەر يىلى دۇنيانىڭ نېفىتكە بولغان ئېھتىياجى بىر ئىزىدا توختاپ قالىدىكەن، ئەگەر تەمىنلەش ئېھتىياجدىن ئېشىپ كەتسە، دۇنيانىڭ نېفىتكە بولغان ئېھتىياجى داۋاملىق بىر ئىزدا توختاپ قېلىشى مۇمكىن ئىكەن . ئەگەر ئىرانغا يۈرگۈزۈلۈۋاتقان بارلىق جازا ئەمەلدىن قالدۇرۇلسا، ئۇنداقتا ئىشلەپچىقارغان نېفىتلەر قايتىدىن دۇنيا بازىرىغا كىرىدىكەن. ئۇ چاغدا تەمىنلەش ئېھتىياجدىن تېخىمۇ ئېشىپ كېتىشى، خەلقئارادا نېفىتنىڭ باھاسى يەنىمۇ تۆۋەنلەپ كېتىشى مۇمكىن ئىكەن.
«ئۈرۈمچى كەچلىك گېزىتى»دىن ئېلىندى