مىزاج دىگىنىمىز: تۆت چوڭ ماددا ( ئوت، ھاۋا، سۇ، تۇپراق )قۇۋۋەتلىرنىڭ بىر- بىرىگە تەسىر قىلىشى نەتىجىسىدە ۋۇجۇتقا كەلگەن كەيپىيات -مىزاج دىيىلدۇ
تەبىئەت دۇنياسىدىكى جانلىق ۋە جانسىز مەۋجۇداتلارنىڭ مىزاج ئالاھىدىلىكلىرى تۆت چوڭ ماددىنى دەۋرى قىلىش ئاساسىدا شەكىللەنگەن بۇلۇپ ئۇنىڭ قايسى مىزاجغا مەنسۇپ بۇلىشى تۆت چوڭ ماددىنىڭ قايسى بىرىنىڭ غالىپ ئۇرۇندا تۇرىشىغا باغلىق.
   مىزاج سۆزى ئۇيغۇر تىبابىتىدە كۆپ قوللىنلدىغان  ۋەئىشلىتىشدائىرسى كەڭ بولغان ئاتالغۇ .مەسلەن بارلىق مەخلۇقات ۋە تەبىئەت جىسىملىرنىڭ كەيپىياتلىرنى ئىپادىلەشتە ، ھەر قايسى مەملىكەت ۋەجۇغراپىيىلىك ئىقلىملارنىڭ ھاۋا كىلىماتىنى ئىپادىلەشتە مىزاج سۆزى قوللىنىلغان. ئىنسان بەدىنى ۋە ئۇنىڭ ئىچكى- تاشقى ئەزالىرى ، روھى ۋە جىسمانى خۇسۇسىيەتلىرى ،پىسخولوگىيەلىك ھالەتلىرى ، خۇي-پەيلى ،ئادەتلىرنىمۇ  مىزاج ئاتالغۇسى بىلەن ئىپادىلىگەن .ئۇندىن باشقا ئىنسان بەدىندىكى نۇرمال فىزولوگىيەلىك جەريانلارنىمۇ مىزاج ئۇقۇمى بىلەن شەرھىلىگەن ، مانابۇ ئۇيغۇر تىبابىتىنىڭ مەۋجۇت بۇلۇپ داۋاملىق تەرەققى قىلالىشىدىكى ئۆزگىچە ئارتۇقچىلىق .
مىزاجمۇ 4 كە بۇلۇنگەن بۇلۇپ ،ئىسسىق،سوغوق،ھۆل،قۇرۇقتىن ئىبارەت يەككە مىزاجغا ۋە قۇرۇق ئىسسىق ،ھۆل ئىسسىق ،قۇرۇق سوغۇق ،ھۆل سوغۇقتىن ئىبارەت مۇرەككەپ مىزاجغا تەقسىملىنىدۇ.
   ھەر بىر يەككە ۋە مۇرەككەپ مىزاجنىڭ يەنە نۇرمال ۋە غەيرى نۇرمال ھالەتلىرى بۇلۇپ جەمئى 64 خىل مىزاج مەۋجۇت. بۇلار يەنە سىكۇنت ۋە مومىنتتا ئۆزگىرىش ياسىشى ، يېڭىدىن باشقا قوشنا مىكرو مىزاجغا ئايلىنىشى مۇمكىن ،شۇنىڭ ئۇچۇن دۇنيادىكى دەرەخلەرنىڭ يۇپۇرماقلىرى شۇنچە كۆپ بولسىمۇ بىر- بىرىگە ئوخشىمىغىنىدەك مىليارتلىغان ئىنسانلار ئىچىدە بىر-بىرىگە شەكىل ۋە پىسخىك خۇسۇسىيەت جەھەتتىن قۇيۇپ قويغاندەك ئوخشايدىغان ئىككى ئادەمنى تاپقىلى بولمايدۇ.
    ئۇيغۇر تىبابىتىدە ئەزەلدىن ئىنسانلارنىڭ ياشاش شارائىتلىرى ئالاھىدە تەكىتلىندۇ.تەبئى ۋە ئىجتىمائى ياشاش شارائىتلىرى ئۆز نۆۋىتىدە يەنە ئىنسانلارنىڭ مىزاجى، كەيپىياتى ۋە پىسىخىك ئالاھىدىلىىگىنىڭ شەكىللىنىشىگە تەسىر كۆرسىتىدۇ.
   مەسلەن: قۇرغاق رايۇندىكى كىشىلەرنىڭ  مىزاجى قۇرۇق ۋە ئىسسىققا مايىل كىلىدۇ. ئەكسىچە نەم ، ھۆل- يېغىنلىق رايۇنلاردىكى كىشلەرنىڭ مىزاجى ھۆل ۋە سوغۇققا مايىل كىلىدۇ. شەھەرلىكلەرنىڭ مىزاجى مۇرەككەپ ، يېزا- قىشلاقتىكىلەرنىڭ مىزاجى ئاددى كىلىدۇ. ...