ئۇيغۇرلاردىكى پىسخىك ئاجىزلىقلار

2.نادانلىق

نادانلىق-«نادان »سۆزىگە «لىق»قۇشۇمچىسى ئۇلىنىپ ياسالغان سۆز بىرىكمىسى .«نادان »-ئادەم پىسخىكىسىدىكى روھىي ئاجىزلىقىنى ،«نادانلىق »-ئادەمدىكى ئاشۇ روھىي ئاجىزلىقنىڭ رېئال ئىش –ھەركەتتىكى ئىپادىسىنى كۆرسىتىدۇ .

ئىنسانلار پەيدا بولغاندىن تارتىپ ئادەملەر تەبىئىي ھالدا «ئاقىل »ۋە «نادان »دەپ ئىككى بۆلەككە ئايرىلىپ كەلدى .ئاقىللىق ۋە نادانلىق بىر ئادەمنىڭ ئەقلى ،تەپەككۇر ئىقتىدارى ،ماكان ،زامان چۈشەنچىسى ،ماكان ،زاماننى ھاياتلىققا بىرلەشتۈرۈش ئېڭى ،ئائىلە ،مىللەت ،ۋەتەنگە بولغان مۇناسىۋىتى ۋە بۇ مۇناسىۋەتنى بىر تەرەپ قىلىش ئۇسۇلى ،ئۆزىنىڭ قىمىتىتى ،رولىغا بولغان پوزىتيىسى ۋە ئۇقۇمى ،بۈگۈن ۋە ئەتىگە بولغان قارشى قاتارلىقلاردىكى تاللىشى ۋە ئىنكاسىغا قاراپ ئايرىلىدۇ .ئاقىللىق –ئادەمدىكى بىر خىل روھيى تاكامۇللۇق ،نادانلىق –روھىيى جەھەتتىكى ئەڭ چوڭ گادايلىق ھىساپلىنىدۇ .ئاقىل ئادەم ئائىلە ،مىللەت ،ۋەتەنگە بولغان ساداقىتى بىلەن ماكان ،زامان مۇناسىۋىتىنى توغرا ھەل قىلىپ ،شۇ زامان ،شۇ ماكاندا مىللەتكە ،ۋەتەنگە پايدىلىق ئىشلارنى قىلالايدۇ .ئۆز شەخسىيىتىنى ھەرگىز ئائىلە ،مىللەت ،ۋەتەن ،مەنپەئىتىنى ئۈستىگە قويمايدۇ ،ئۆزىنىڭ قىمىتىنى ،قانچىلىك ئىقتىدارى بارلىقىنى ،قانچىلىك تۆھپە يارىتالايدىغانلىقىنى ئاساسەن توغرا باھالىيالايدۇ ۋە شۇ بۇيىچە ئىش تۇتىدۇ .نادان ئادەملەر ئائىلە ،مىللەت ،ۋەتەن مەنپەئىتىنى ماكان ،زامان بىلەن قارىمۇ – قارىشى ئۇرۇنغا قۇيۇۋېلىپ، ئىش قىلغاندا ھامان شەخسى مەنپەئەتىنى كۆزلەيدۇ. ھېچقانچە ئىقتىدارى بولمىسمۇ ، ئۆزىنى قالتىش چاغلاپ ، خاتا پىكىر، زىيانلىق قىلمىشتا چىڭ تۇرۇپ ، ئۆزىگە ھەم باشقىلارغا ھەمىشە باش ئاغىرىقى تېپىپ بېرىدۇ ؛ يەنە بىر تەرەپتىن ، پۇلى كۆپەيگەنسىرى نادانلىشىدۇ ، ئەگەر ھوقوققا ئېرىشىپ قالسا باشقىلارغا قارىتا رەھىمسىزلىشىدۇ؛ ئالدىراپ – تېنەپ قارىغۇلارچە ئىش كۆرۈپ ، ياكى بۇرنىنىڭ ئۇچىنىلا كۆرۈپ ئىش قىلىپ ، باشقىلارغا زىيان يەتكۈزىدۇ .

نادانلىق- ھەر بىر مىللەت ئاھالىسى ئىچىدە ئوخشاشمىغان دەرىجىدە مەۋجۈت بۇلۇپ، بەزى مىللەت ئاھالىسىدە كەڭ ۋە چوڭقۇر يىلتىز تارتقان ، بەزى مىللەت ئاھالىسىدە  تاقىلىشى ئاز بۇلىدۇ. بەزى كىشلەردە ئېغىر دەرىجىدە مەۋجۇت بۇلسا ، بەزى كىشلەردە ئازراق مەۋجۇت بۇلىدۇ ياكى ئۇنىڭدىن خالىي بۇلىدۇ. شۇنىڭدەك بەزى مىللەتلەر نادانلىقتىن خېلى بۇرۇن قۇتۇلغان بولسا ، بەزى مىللەتلەردە نادانلىقتىن قۇتۇلۇشنى ئىزدەش دائىرىسى ئاجىز بۇلۇشتەك پەرىقلەرمۇ بۇلىدۇ.

نادانلىقنىڭ ساقلىنىشى ۋە ئۇلغۇيىشىدا مىللەت ئەزالىرى ئىچىدە ساقلانغان ھەسەتخورلۇق ، چېقىمچىلىق ، تەمەخورلۇق ، نەپسانىيەتچىلىك ، جاھىللىق ، يۇرتۋازلىق ، مەزھەپچىلىك ۋە شەھۋەتپەرەسلىك قاتارلىق روھى ئاجىزلىقلارنىڭ رولى چوڭ بۇلىدۇ . چۈنكى ، بۇلار شۇ مىللەتنىڭ ئومومىي پىسخىك قۇرۇلمىسىدىكى تارىخى پىسخىك ئاجىزلىقلىرىنى تۇنۇپ يېتىش ۋە تۈزىتىش سەۋىيىسى بىلەن مۇناسىۋەتلىك.

ئۆزىمىزگە كەلسەك ، نادانلىقنىڭ يۇقۇرقىدەك ئىپادىلىرىنى ئىلگىرىكى زاماندىكى ھالىتىمىز ۋە ھازىرقى ھالىتىمىزدىنمۇ خېلىلا كۆپ تاپالايمىز. مەسلەن ، ھازىر بەزى كىشلەردە پۇلى كۆپەيسىلا ئىسراپچىلىق ، بەتخەجلىكىنى مىللەتنىڭ خاس ئۆرپ- ئادىتى ئۈستىگە دەسسىتىدىغان ، تۇرمۇشى سەل ناچار بولسا جاھىللىشىپ ئاڭقاۋلىق قىلىدىغان ، كىچىككىنە ئىمتىياز ، ھوقوققا ئىگە بولسىلا ، قول ئاستىدىكىلەرگە ۋە باشقىلارغا غەيرى مۇئامىلە قىلىدىغان ئىللەتلەر ئوخشاشمىغان دەرىجىدە مەۋجۇت.گەرچە بۇ خىل نادانلىق قىلمىشلىرى ئايرىمىلىق بولسىمۇ ، لېكىن ئۇنىڭ كەلتۈرىدىغان زىيىنى چوڭ بۇلۇپ ، ئېغىر ئاقىۋەتلەرنى ئېلىپ كېلىدۇ .