ئەيدىز ۋىرۇسى (HIV) مۇ ئېغىزدىن كىرەمدۇ؟

يۈكسەل بلوگىدا ‹‹ ئەيدىزدىن مەسلىھەت ›› سەھىپىسىنى يولغا قويغاندىن بېرى، تورداشلار: ‹‹ كۆپلىگەن كېسەللىكلەر ئېغىز ئارقىلىق يۇقىدۇ، ئەيدىز ۋىرۇسى (HIV) مۇ ئېغىزدىن ، يەنى بىرگە تاماقلىنىش، سۆيۈشۈش … قاتارلىقلاردىن يۇقامدۇ ؟›› دېگەن سۇئاللارنى كۆپرەك سوراپ كېلىۋاتىدۇ. دېمىسىمۇ بىزدە ‹‹ كېسەل ئېغىزدىن كىرىدۇ ›› دەيدىغان گەپ بار. ئۇنداقتا، ئەيدىز ۋىرۇسى (HIV) مۇ ئېغىزدىن كىرەمدۇ؟

1. ئەيدىز ۋىرۇسى (HIV) ئېغىزنىڭ نورمال فۇنكىسىيەسى ئارقىلىق يۇقمايدۇ

ئەيدىز ۋىرۇسى (HIV) بىرگە تاماقلىنىش، قاچا – قۇچىلارنى ئورتاق ئىشلىتىش، ئورتاق ھاۋادىن نەپەس ئېلىش، سۆيۈشۈش ( شۆلگەيلەرنىڭ ئالمىشىشى ) قاتارلىق ئېغىزنىڭ نورمال فۇنكىسىيەسى ئارقىلىق يۇقمايدۇ.

ئەمما، ئادەتتە قارشى تەرەپنىڭ ئېغىزىغا سۆيۈش ئادىتى بار كىشلەر قارشى تەرەپنىڭ ئېغىزىدا قان بار-يوقلىقىنى بىلمەيدۇ. نەتىجىدە، بىلىپ-بىلمەي ئەيدىز ۋىرۇسى (HIV) بىلەن يۇقۇملانغۇچىلارنىڭ ئېغىزىنى سۆيگەندە ئەيدىز (AIDS) نى يۇقتۇرۋېلىش ئېھتىمالى يۇقىرى بۇلىدۇ. شۇنىڭ ئۈچۈن، ئېھتىياتچانراق بولغىنى ياخشى. بولۇپمۇ، چوڭلار كىچىك بالىلارنىڭ ئېغىزىغا سۆيمەسلىكى لازىم.

 ئەيدىز ۋىرۇسى قان، ئىسپىرما، ئانا سۈتى، دېزىنفېكسىيە ئۆلچىمىگە يەتمىگەن چاچ ئېلىش، ھۈسىن تۈزەش، قاش تېرىش سايمانلىرى، مونچىلاردىكى پۇت ئاسراش سايمانلىرى، ساقال ئالغۇچ بۇيۇملىرىنى ئورتاق ئىشلىتىش، قۇلاق تېشىش، كالپۇك، قاش، بەدەنلىرىنى چەكتۈرۈش، چىش چوتكىلىرىنى ئورتاق ئىشلىتىش، ئۆلچەمسىز قان ياسالملىرى ۋە بۇلغانغان قاننى ئىشلىتىش، ئەيدىز ۋىرۇسى (HIV) بار-يوقلىقى تەكشۈرۈلمىگەن ئادەم ئەزالىرىنى كۆچۈرۈش قاتارلىق يوللار بىلەن ساغلام ئادەملەرنىڭ قېنى ۋە ئىسپىرمىسىغا ئارىلىشىش ئارقىلىق قارشى تەرەپكە يۇقىدۇ.

 دۇنيا بويىچە داۋالاش جەريانىدا دوختۇرنىڭ سەۋەنلىكى تۈپەيلىدىن داۋالانغۇچىنىڭ ئەيدىز (AIDS) كېسىلىگە گىرىپتار بۇلىشىغا سەۋەپچى بولغان تۇنجى دوختۇر – ئېغىز كېسەللىكلىرى دوختۇرى بولغان. بۈگۈنكى كۈندە، رىئاللىقتا ئېغىز كېسەللىكلىرى دوختۇرلىرى ۋە ئۇلارنى باشقۇرغۇچىلارنىڭ ئەھمىيەت بېرىشى يېتەرلىك بولمىسا، بۇ ئاچچىق تىراگىدىيەنىڭ قايتا تەكرارلىنىش ئېھتىماللىقىنى يوق دېيەلمەيمىز.

2. ئېغىز كېسەللىكلىرى دوختۇرلىرىنىڭ ئەيدىز (AIDS) كېسىلىنى يۇقتۇرۇش يوللىرى

چىش تارتىش، چىش زاماسكىلاش، چىشتىكى تاشلارنى يۇيۇش قاتارلىق داۋالاشلارنى ئېلىپ بارغاندا، يارا ئورنىدىن چىققان قان سايمانلارنى بۇلغىغاندىن كىيىن، ئۇنى يۇيۇپ تازىلاش، دېزېنفىكسىيە قىلىش خىزمەتلىرى ياخشى ئىشلەنمىگەنلىكتىن، كېلەر قېتىم باشقا بىمارلارغا قايتا ئىشلەتكەندە يۇقۇش خەۋپى كېلىپ چىقىدۇ.

 بازارلاردا سېتىلىۋاتقان ئېغىز بوشلۇقى كېسەللىكلىرىگە ئىشلىتىلىدىغان لاياقەتىسز بىر قېتىملىق سايمانلارنى ئىشلىتىش سەۋەبىدىن يۇقۇملىنىش خەۋپى كېلىپ چىقىدۇ.

ئېغىز كېسەللىكلىرى دوختۇرلىرى ئەيدىز (AIDS) يۇقۇمدارلىرىنىڭ چىشىنى تارتىش، چىشىنى يۇيۇش ۋە زاماسكىلاش جەريانىدا، قولىغا يۇققان قاننى پاكىزە يۇيماي ياكى پەلەينى ئالماشتۇرماي ، ئىككىنچى بىمارنى داۋالىغاندا، دوختۇر قولىدىكى ۋىرۇس بىلەن يۇقۇملانغان قان ساغلام بىمارنىڭ قېنىغا ئارىلىشىپ، يۇقۇملىنىشنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ.

شۇنىڭ ئۈچۈن، دوختۇرلار ھەربىر بىر بىمارنى كۆرگەندە، پەلەينى چوقۇم ئالماشتۇرۇشى كېرەك. ھېچ بولمىغاندا، ئالدىنقى بىمارنى كۆرۈپ بولغاندىن كىيىن، قۇلىنى سوپۇن بىلەن پاكىزە يۇيۇپ ئىشلىتىلمىگەن لۆڭگىگە، ھېچبولمىغاندا تاماق ئۈستىلىدە ئىشلىتىلىدىغان تازىلىق قەغىزىگە قولىنى سۈرتۈپ، ئاندىن كىيىنكى بىمارنى كۆرۈشى كېرەك.

3. ئېغىز كېسەللىكلىرى دوختۇرلىرى قايسى ئىشلارغا دېققەت قىلىشى كېرەك؟

 دوختۇرلار ھەر بىر بىمارنى كۆرگەندە، قولىدىكى پەلەينى چوقۇم ئالماشتۇرۇشى كېرەك.

دوختۇرلار ئېغىز كېسەللىكلىرىنى داۋالاشقا ئىشلىتىدىغان ئامبۇر، قىسقۇچ، بورماشىنىسىنىڭ بېشى ۋە يىڭنىسى قاتارلىق سايمانلارنى چوقۇم  ھەر بىر بىمارغا يېڭىسىنى ئىشلىتىشكە كاپالەتلىك قىلىشى كېرەك.

 بىمارلارنى داۋالاشتا ئىشلىتىپ بولغان سايمانلارنى سۇغا ئۇزاق چىلاپ پاكىزە يۇيۇپ، ئېقىشچان سۇدا پاكىزە چايقاپ، دورا سۈيىدە تازىلىغاندىن كىيىن، ئۆلچەملىك دېزېنفىكسىيە قىلىدىغان قازانلاردا ۋاقىت ۋە تېمپىراتۇرىسىنى ئۆلچەمگە يەتكۈزۈپ دېزېنفىكسىيە قىلىپ، پېچەتلەپ، ئۈستىگە دېزىنفىكسىيە ئۈنۈملۈك ۋاقتىنى ئېنىق يېزىشى لازىم.

دوختۇرلار بىمارلارنى داۋالاش جەريانىدا، بىمارنىڭ تۈكۈرۈك قاچىسىنى ئېقىشچان سۇ بىلەن پاكىزە تازىلاپ، ئېغىزدىن چىققان قان ۋە ئاجرالما ماددىلارنىڭ تۈكۈرۈك قاچىسىدا توختاپ قالماسلىقىغا  كاپالەتلىك قىلىشى لازىم.

4. ئەيدىز (AIDS) كېسىلىنىڭ ئېغىز بوشلۇقىدىكى ئالامەتلىرى

ئەيدىز (AIDS) كېسىلى ئەڭ ئاۋۋال ئادەمنىڭ تېرە، ۋە شىللىق پەردىلەردىكى ئالامەتلەردىن ئىپادىلىنىدۇ. تۆۋەندە بىز بىر قانچە مۇناسىۋەتلىك سۈرەتلەرنى كۆرۈپ باقايلى: 

يۇقارقىلارنى خۇلاسىلىغاندا، ئەيدىز كېسلىگە گىرىپتار بولغۇچىنىڭ قېنى ساغلام كىشىنىڭ بەدىنىدىكى قانغا ئارىلاشقاندا، مۇقەررەر ھالدا ساغلام كىشىگە ئەيدىز كېسىلىنى يۇقتۇرۇشنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ. بۈگۈنكى جەمئىيىتىمىزدە ئېغىز بوشلۇقىنىڭ شىىللىق پەردىسدە يارا بۇلۇش، چىش ئەتراپ مىلىكى ياللۇغلىنىش ياكى چىشنىڭ يۇقۇملىنىشى قاتارلىق سەۋەبلەردىن كېلىپ چىققان ئېغىزىدا قان ھۈجەيرىلىرى بار كىشىلەر %70 تىن ئارتۇق سالماقنى ئىگەللەيدۇ. شۇنىڭ ئۈچۈن، ئەتراپىمىزدىكى كىشلەر كۈندىلىك تۇرمۇشتا ئېغىز بوشلۇقى ساغلاملىقىغا ئەھمىيەت بېرىش بىلەن بىرگە، دوختۇرخانىلارغا بارغاندا يۇقارقى مەسىلىلەرگە ئالاھىدە دېققەت قىلىشى كېرەك.