تارىم تور بېكىتى

مەن بۇ دۇنيادا ئەڭ ئاخىرقى كۆرگەن نەرسەم ماڭا دۈشمەن بولغان مۇشۇ ئادەم بولۇپ قالغانلىقىدىن مەيۈسلەنگەن ھالدا كۆزلىرىمنى يۇمدۇم. بۇنىڭ كەينىدىنلا يېقىملىق، ئىللىق بىر نۇرنى كۆردۈم. بۇ نۇر ئەمدى پۈتۈن ئاغرىقلىرىمنى توختىتىدىغان ۋە ئۇنتۇلدۇرىدىغان شېرىن ئۇيقۇدەك ئارامبەخش ۋە جەلپكار ئىدى. نۇرنىڭ ئىچىدە بىرىنى كۆرۈپ، كىچىك بالىدەك −− سەن كىم، −− دەپ سورىدىم.
−− مەن ئەزرائىل، −− دېدى ئۇ، −− ئىنسان بالىلىرىنىڭ بۇ ئالەمدىكى سەپىرىگە مەن خاتىمە بېرىمەن.(280 - بەت(

بۇ، زىيانكەشلىككە ئۇچرىغان، ئۆز قاتىلى ئالدىدا تۇرغان يېزنە تاغىنىڭ بۇ دۇنياغا كۆز يۇمۇۋاتقان چاغدىكى تولىمۇ مۇرەككەپ، ئېچىنىشلىق ئىدىيەۋى ھېسسىياتى. ھېسسىيات نېمىدېگەن كۈچلۈك، نېمىدېگەن نەپىس، نېمىدېگەن پاساھەت بىلەن ئېچىپ بېرىلگەن − ھە؟ “ئەڭ ئاخىرقى كۆرگەن نەرسەم، مەيۈسلەنگەن، ئىللىق بىر نۇر، ئارامبەخش، جەلپكار، كىچىك بالىدەك” دېگەن سۆز ۋە سۆز بىرىكمىلىرى ناھايىتى ئورۇنلۇق قوللىنىلغاچقا، تىل پاساھەت تېپىپ، ئىدىيەۋى ھېسسىيات تولىمۇ نەپىس بىر شەكىلدە كۈچلۈك ئېچىپ بېرىلگەن. يېزنە تاغا بۇ دۇنياغا نەپرەتلىنىپ قاقشاپمۇ كەتمەيدۇ، ئۆلۈمدىن قورقۇپ ۋايساپمۇ كەتمەيدۇ، لېكىن بۇ دۇنيادا ئۇنىڭ ئەڭ ئاخىرقى كۆرگەن نەرسىسىنىڭ ئۆزىنىڭ قاتىلى بولۇپ قېلىشى ئۇنىڭ كۆڭلىنى تولىمۇ يېرىم قىلىدۇ. بۇ جۈملىدە ھېسسىيات سىلىق - سىپايە ئىپادىلەنگىنى بىلەن تولىمۇ كۈچلۈك. بىرسى، بۇ دۇنياغا قىيالماسلىق ھېسسىياتى، چۈنكى ئۇنىڭ كۆزى مۇشۇ دۇنيادىن كېتىش ئالدىدا ئۆزىنىڭ قاتىلىدىن باشقا نەرسىلەرنى كۆرۈپ تۇرۇپ يۇمۇلسا نېمىدېگەن ياخشى بولاتتى. يەنە بىرسى، قاتىلغا بولغان كۈچلۈك غەزەپ ۋە نەپرەتلىك ھېسسىياتى.

رەھمەتلىك ئانام 12 تۇخۇم ئۈچۈن ئۈچ تەڭگە ساناشقا توغرا كېلىۋاتقانلىقىنى كۆرگەن بولسا، توخۇلار ھەددىدىن ئېشىپ، بېشىمىزغا شاتىراقلىماستا باشقا بىر يۇرتقا كېتەيلى دېگەن بولاتتى. (11 - بەت(.
بۇ جۈملە پۇل پاخاللىقىنى ئوبرازلىق ئىپادىلەپ بېرىپلا قالماي، يەنە بايانچىنىڭ پۇل پاخاللىقىغا نىسبەتەن بىزارلىق ھېسسىياتىنى پاساھەت بىلەن نېمىدېگەن چوڭقۇر ئېچىپ بەرگەن - ھە؟!
6. مەزمۇندارلىق، چوڭقۇرلۇق، پەلسەپىۋىلىك
مەزمۇندارلىقنى كەڭ ۋە تار مەنىدە مۇنداق ئىككى تەرەپتىن كۆزىتىشكە بولىدۇ: كەڭ مەنىدىن ئېيتقاندا، پۈتۈن ئەسەردە تەسۋىرلەنگەن تۇرمۇش ساھەسىنىڭ كەڭلىكى، مەزمۇنىنىڭ موللۇقى، رەڭدارلىقى؛ تار مەنىدىن ئېيتقاندا، باياندىكى ھەر بىر جۈملە، ھەر بىر ئابزاس، ھەر بىر بۆلەكتە ئىپادىلەنگەن مەزمۇننىڭ چوڭقۇرلۇقى، موللۇقى. بۇ ئەسەردىكى مەزمۇندارلىقنى كېيىنكىسىگە تەۋە دېيىشكە بولىدۇ، چۈنكى ئەسەرگە تاللانغان سۇژىت يۇقىرى قاتلام گۈزەل سەنئەت ساھەسىدىن ئېلىنغان بولغاچقا، قاتناشقان پېرسوناژلار ئانچە كۆپ ئەمەس. تۇرمۇش ساھەسىمۇ ئانچە كەڭ بولمىغىنى بىلەن، ئۇلار ئەينى دەۋردىكى يۇقىرى قاتلام سەنئەتكارلىرى، زىيالىيلار قاتلىمى بولغاچقا، ئۇلارنىڭ نەزەر دائىرىسى كەڭ، بىلىدىغانلىرى مول، پىكىرلىرى چوڭقۇر. ئۇنىڭدىن باشقا ئىت، شەيتان، پۇل، دەرەخ، رەڭ قاتارلىق شەيئىلەرنى ئادەملەشتۈرۈپ بايانغا سېلىپ، باياننىڭ مەۋقە جەھەتتىكى چېكىنى بۇزۇپ، باياننىڭ كۆزىتىش نۇقتىسىنى خالىغان ۋاقىتتا ئالماشتۇرۇپ ۋە كۆپەيتىپ باياننىڭ ئۈنۈمىنى زور دەرىجىدە ئاشۇرغان. شۇڭا ئۇلارنىڭ بايانلىرىدا ئۆتمۈش، بۈگۈن، تارىخ، جۇغراپىيە، ھاكىمىيەت، دىپلوماتىيە، ئۇرۇش - تىنچلىق، ئەدەبىيات - سەنئەت، ھۈنەر - كەسىپ، سودا - سېتىق، پەلسەپە، سىياسەت، ئەخلاق - پەزىلەت، ئۆرپ - ئادەت، ئائىلە، نىكاھ، مۇھەببەت، دوستلۇق، دۈشمەنلىك، قىساس، ئۆچمەنلىككە ئوخشاش تۇرمۇشنىڭ ھەرقايسى ساھە، قاتلاملىرىغا چېتىلىدىغان ناھايىتى كەڭ مەزمۇن ئەكس ئېتىپلا قالماي، پىكىردىكى چوڭقۇرلۇق ئوقۇرمەننى مەنە كەڭلىكلىرىدە ئويلىنىشقا يېتەكلەيدۇ.

بەرزاھتىن ئۆتكەنكى ۋە ھازىرقى زاماننى بىرلا ۋاقىتتا كۆرگىلى بولمايدۇ ۋە روھ ئەسلىمىلەرنى داۋاملىق ساقلاپ قالغاندا، ماكان چېگراسى مەۋجۇت بولمايدۇ. لېكىن ھاياتنىڭ بىر تار كۆڭلەك ئىكەنلىكى زاماننىڭ ۋە ماكاننىڭ زىندانلىرىدىن قۇتۇلۇپ چىققاندىلا چۈشىنىشلىك بولىدۇ...
... ئۆلۈمدىن كېيىنكى ھايات ھەققىدە ئاز - تولا مەلۇماتى بولغان ھەر بىر زات مەندەك ھالغا چۈشۈپ قالغان بىر بىتەلەينىڭ جەننەت دەريالىرىنى كۆرەلىشى قىيىن بولىدىغانلىقىنى ئېتىراپ قىلىدۇ. (3 - بەت(.

ئوقۇرمەن پەلسەپىۋىلىككە تويۇنغان بۇ قۇرلارنى ئوقۇپ بولغاندىن كېيىن، قانداقتۇر يەنە بىر مەنىلەرنىڭ يوشۇرۇنۇپ تۇرغانلىقىنى ھېس قىلىدۇ - دە، دەرھال ئارقىسىغا يېنىپ جۈملىنىڭ يوشۇرۇن مەنە قاتلاملىرىغا شۇڭغۇشقا مەجبۇرلىنىدۇ. ماكان - زامان نېمە ئۈچۈن؟ ھايات نېمىشقا تار كۆڭلەك؟ ئۆلۈمدىن كېيىنكى ھايات... بۇ قانداق گەپ ئەمدى؟ بۇ مەنتىقىسىزلىقمۇ - يە؟ ياق، بۇ مەنتىقىسىزلىق ئەمەس، بەلكى تىلدىكى پاساھەت. بايانچىنىڭ مەۋقەسىدىن ئېيتقاندا، ئۇ ئۆلگەن، لېكىن يوقالمىغان؛ ھايات ئىككى دۇنياغا مەنسۇپ. بۇ دۇنيادىكى ھاياتنىڭ ئاخىرلىشىشى، ئۇ دۇنيادىكى ھاياتنىڭ باشلانغانلىقى. ئۆلۈم ئىككى خىل ھاياتنىڭ پاسىلى. ئۇ دۇنيا جەننەت ۋە دوزاخقا ئايرىلغان. جەننەت بەخت - پاراغەت ماكانى، دوزاخ ئازاب - زۇلۇم ماكانى. جەننەت ئىنسانلارنىڭ مۇشۇ دۇنيادىكى ياخشى ئەمەللىرى ئۈچۈن ، دوزاخ گۇناھ - كىبىرلەر ئۈچۈن ھازىرلانغان. بايانچى ئۆزىنى گۇناھكار مۇسۇلمان دەپ قارىغاچقا، جەننەتنى كۆرەلمەسلىكنى ئۆز ھاياتىنىڭ ئۇ ئالەمدىكى مۇقەررەرلىكى دەپ بىلىدۇ. بۇنى پەقەت ئۇ ئالەم ھەققىدە ئاز - تولا بىر نەرسە بىلىدىغانلار چۈشىنىدۇ، دېيىش ئارقىلىق باشتىكى جەننەت دەريالىرىنى كۆرەلمىگەنلىك توغرىسىدىكى بايانلىرىنىڭ سەۋەبىنى ئىزاھلايدۇ. ئۇ نېمىشقا ئۆزىنى گۇناھكار ھېسابلايدۇ؟ چۈنكى ئۇ رەسسام، ئۇنىڭ نەزەرىدە “قىيامەت كۈنى تەسۋىرىي سەنئەتچىدىن سىزغان رەسىملىرىگە جان بېرىش تەلەپ قىلىنىدۇ. جان بېرەلمىگەندىن كېيىن... ئۇ جەھەننەم ئازابىغا ھۆكۈم قىلىنىدۇ...”(552 - بەت(.
يەنە تۆۋەندىكى قۇرلارغىمۇ نەزەر ئاغدۇرۇپ باقايلى!

... ماڭا پۈتۈن ئالەم قاتار - قاتار ئىشىكلىرى پۈتۈنلەي ئېچىلغان سانسىز ئۆيلىرى بار بىر سارايدەك تۇيۇلدى. بىر ئۆيدىن يەنە بىر ئۆيگە پەقەت ئەسلىمە، تەسەۋۋۇر بىلەنلا كىرەلەيتتۇق، لېكىن كۆپچىلىكىمىز ھۇرۇنلۇقتىن بۇ ئىقتىدارلارنى ناھايىتى ئاز جارى قىلدۇرۇپ، پۈتۈنلەي بىر ئۆيدە كۈتەتتۇق. (156 - بەت(
دۇنيا تولىمۇ مۇرەككەپ، ھەم سىرلىق، ھەم گۈزەل. دۇنيانى بىر تەرەپلىمە چۈشىنىش، بىر ئىزدا توختاپ قېلىش ھۇرۇنلۇق ۋە ئىقتىدارسىزلىقنىڭ ئىپادىسى. ئۇنىڭدا قاراڭغۇلۇق بىلەن يورۇقلۇق، ياخشىلىق بىلەن يامانلىق، گۈزەللىك بىلەن رەزىللىك گىرەلىشىپ كەتكەن. قاراڭغۇلۇققا يولۇققاندا يورۇقلۇقنى، رەزىللىككە يولۇققاندا گۈزەللىكنى ئەستىن چىقىرىپ قويماسلىق، ئۈمىدۋار ياشاش، ئەقىل كۆزى بىلەن گۈزەللىك ئىزدەش دېگەن پەلسەپىۋى پىكىر روماندا ئەنە شۇنداق جانلىق، ئوبرازلىق بايان قىلىنغان.