تارىم تور بېكىتى

بىز بىر تەرەپتىن جەسەتنىڭ ئىككى دۇنيا ھەققىدىكى ۋەزنى تولىمۇ ئېغىر، پەلسەپىۋىلىككە تولغان بۇ بايانلىرىدىن ھاياجان ئىلكىدە چوڭقۇر ئويغا چۆمسەك، يەنە بىر تەرەپتىن بۇ قاتىللىق ۋەقەسىگە بولغان قىزىقىش، بىچارە جەسەتكە بولغان ھېسداشلىق بىردىنلا بۇ قاتىللىقنىڭ نېمىشقا، نەدە، كىم تەرىپىدىن، قانداق يۈز بەرگىنىنى بىلىشكە تەقەززا قىلىدۇ. ئوقۇرمەن ئۈن - تىنسىز ھالدا بىر سىرلىق دۇنيا، بىر سىرلىق دېلو ئىچىگە سۆرەپ كىرىلىدۇ. دەم ئۇياقتىن، دەم بۇياقتىن بېشارەتلەر بېرىلگەندەك قىلىدۇ، ئىلھاملارمۇ كېلىدۇ، لېكىن سۇژىتنىڭ ئىزچىللىقى يوقىتىلىپ، قۇرۇلما تولىمۇ يوچۇنلاشتۇرۇلغاچقا، ئوقۇرمەن ھە دېگەندە بۇ سىرنى بىلىۋېلىش پۇرسىتىگە ئېرىشەلمەيدۇ. شۇنىڭ بىلەن كۈچلۈك بىر تەقەززالىقنىڭ تۈرتكىسىدە بۇ تور ئىچىدە ئايلىنىپ يۈرۈپ، ھەر خىل پېرسوناژ، ھەر خىل ۋەقەلەر بىلەن ئۇچرىشىپ، زىددىيەت ۋە خىرىسقا تولغان بىر تارىخىي دەۋر ئىچىگە كىرىپ قالغىنىنى سەزمەيلا قالىدۇ.
كىتابنىڭ بېشىدا ئوتتۇرىغا قويۇلغان سىر كىتابنىڭ ئاخىرىدا يېشىلىدۇ. يېشىم پۈتۈنلەي ئوقۇرمەننىڭ ئويلىمىغان يېرىدىن چىققاچقا، ئوقۇرمەن يەنە بىر قېتىم چوڭقۇر ھاياجانغا چۆمىدۇ.
4. مىللىي ئالاھىدىلىك ۋە مىللىي روھ
مىللىي ئالاھىدىلىك مەسىلىسى ئەدەبىياتتىكى ناھايىتى مۇھىم، سەزگۈر مەسىلىلەرنىڭ بىرسى. ھەرقايسى مىللەت ئەدەبىياتىدا مەيلى مەزمۇن جەھەتتىن بولسۇن ياكى شەكىل جەھەتتىن بولسۇن، بىر - بىرىدىن روشەن پەرقلىنىپ تۇرىدىغان مىللىي ئالاھىدىلىك ۋە قىسمەن خاسلىق بولىدۇ. بۇ يالغۇز ئەسەرنىڭ مىللىي تەۋەلىكى نۇقتىسىدىن قويۇلىدىغان تەلەپ بولماستىن، بەلكى ئەسەرنىڭ تۇرمۇش چىنلىقىغا ھەم بەدىئىي چىنلىققا ئۇيغۇن بولغان - بولمىغانلىقىغا، ئەسەرنىڭ مۇۋەپپەقىيەتلىك چىققان - چىقمىغانلىقىغا ھۆكۈم قىلىشتىكى مۇھىم ئۆلچەملەرنىڭ بىرى. چۈنكى، ئەدەبىيات مەيلى ئەكس ئەتتۇرسۇن ياكى ئىپادىلىسۇن تۇرمۇشتىن ئايرىلالمايدۇ، تۇرمۇشنى ئۆزىگە بىردىنبىر مەنبە قىلىدۇ. ھەرقايسى مىللەتلەرنىڭ جۇغراپىيەلىك جايلىشىشى، تۇرمۇش ئۇسۇلى، تىلى، ئېتىقادى، ئۆرپ - ئادىتى، فىزىيولوگىيەلىك ۋە پىسخىكىلىق ئالاھىدىلىكى ئوخشىماسلىقى تۈپەيلىدىن، ئىجتىمائىي تۇرمۇشتا بەلگىلىك پەرقلەر كۆرۈلىدۇ، بۇ پەرقلەر مىللىي ئالاھىدىلىك بولۇپ گەۋدىلىنىدۇ. ئەدەبىياتتىكى مىللىي ئالاھىدىلىك دەل مۇشۇ ئىجتىمائىي تۇرمۇشتىكى مىللىي ئالاھىدىلىكتىن كەلگەن. ئەدەبىي ئەسەر مەلۇم كىشىلەرنىڭ ئوبرازىنى ياراتماقچى بولىدىكەن، شۇ كىشىلەرنى ئۆزلىرى ياشاۋاتقان مەدەنىيەت مۇھىتىغا ۋە ئىجتىمائىي تۇرمۇشقا قويۇپ تەسۋىرلەش بىلەنلا قالماي، مىللىي روھنى چوڭقۇر قازالىغان بولۇشى كېرەك. بۇ ھەقتە ئاتاقلىق رۇس يازغۇچىسى گوگۇل مۇنداق دەيدۇ: “ھەقىقىي مىللىي ئالاھىدىلىك دېھقان ئاياللىرىنىڭ يەڭسىز ئۇزۇن كۆڭلىكىنى تەسۋىرلەشتە ئەمەس، بەلكى مىللىي روھقا ئىگە بولۇشتا. مەيلى ئۇ دۇنياۋى يازغۇچى، دۇنياۋى ئەسەر بولسۇن ئۇ ھەرگىزمۇ بۇ ئۆتكەللەردىن مۇستەسنا تۇرالمايدۇ. ئەكسىچە، دۇنياۋى شۆھرەتكە ئىگە ئەسەرلەردىن مىللىي ئالاھىدىلىكنىڭ گۈپۈلدەپ پۇراپ تۇرغانلىقىنى ھېس قىلىمىز. بۇنىڭ مىسالى سۈپىتىدە گارسىيە ماركۇزنىڭ “100 يىل غېرىبلىق”، ئايتماتوفنىڭ “قىيامەت”، لۇشۈننىڭ “AQ نىڭ قىسقىچە تەرجىمىھالى” قاتارلىق ئەسەرلىرىنى تىلغا ئېلىشقا بولىدۇ.