موڭغۇلىيەدىن ۋەتەنگە قايتقان ئۇيغۇرلار (6)

موڭغۇلىيەدىن ۋەتەنگە قايتقان ئۇيغۇرلار (6)

موڭغۇلىيەدىن ۋەتەنگە قايتقان ئۇيغۇرلار (6)

ۋاقتى: 2015-05-01 ئاۋاتلىقى: 4364 قېتىم

يانفوندا كۆرۈش

ئەسلى تېمىسى: موڭغۇلىيەدىن ۋەتىنىگە قايتىپ كەلگەن ئۇيغۇرلار (6)

ئابدۇراخمان ئەبەي

(شىنجاڭ خەلق باش نەشرىياتىنىڭ باشلىقى)

مەن موڭغۇلىيەدە تۇرغان 30 كۈن ئىچىدە خوبدا شەھىرىدىن باشقا ئۆلگەي ، زاپخون ، دارخىن ، ئۇلانباتور قاتارلىق شەھەرلەرگە بېرىپ دادام تۇرغان ، تىجارەت قىلغان ، دېھقانچىلىق قىلغان ھەممە يەرنى زىيارەت قىلدىم . ھەيران قالدىمكى ، موڭغۇلىيەدىكى بارلىق چوڭ - كىچىك شەھەردە ناھايىتى مۇكەممەل مۇزېي بار ئىكەن . ھەربىر شەھەردىكى مۇزېيدا تارىختا ئۆتكەن ئۇيغۇر خانلىقى دەۋرلىرىدىكى ئۇيغۇرلارنىڭ تارىخى ، مەدەنىيىتى ، ئۆرپ - ئادەتلىرى ، مەشھۇر شەخسلىرىگە ئالاھىدە ئورۇن بېرىپتۇ . ئۇلانباتور ئۇنىۋېرسىتېتى تارىخ فاكۇلتېتىنىڭ مۇزېيىدا ئورخۇن ئۇيغۇر خانلىقى ناھايىتى تەپسىلىي تونۇشتۇرۇلۇپتۇ . ئاخىرقى كۈنلەردە ئورخۇن - يېنسەي بويىدىكى ئۇيغۇر خانلىقى تاش ئابىدىلىرىنىڭ بىر قىسمىنى زىيارەت قىلىشقىمۇ ئۇلگۈردۈم.

مەن موڭغۇلىيەدىكى ئاخىرقى كۈنلەردە خوبدا شەھىرىدە بولغان بىر ئىش ھازىرغىچە كۆز ئالدىمدىن كەتمەيدۇ : بىر كۈنى تۇغقانلىرىم دادام ، ئاپام ئۇزاق يىل ئولتۇرغان قەدىمكى مەھللە- نەمىنگە كونا ئۆيىمىزنى زىيارەت قىلغىلى ئاباردى . خوبدا دەرياسىنىڭ بويىغا جايلاشقان بۇ دېھقانچىلىق مەيدانى ماي ئايلىرىدا رەڭگارەڭ گۇللەر ئېچىلىپ ئاجايىپ چىرايلىق بوپكەتكەنىدى . بەش- ئالتە مىڭ مو تېرىقچىلىق مەيدانىدا ھازىرمۇ ئون نەچچە ئائىلىلىك ئولتۇرىدىكەن . تۇغقانلار مېنى باشلاپ يۈرۈپ بۇنىڭدىن 50 يىل بۇرۇن دادام بوز يەر ئېچىش ئۈچۈن خوبدا دەرياسىنىڭ يۇقىرى ئېقىنىنى بويلاپ چاپقان بىر كىلومېتىردىن ئۇزۇن ئېرىقنى كۆرسەتتى . بۇ يەرلەر ھازىرمۇ ئاشۇ ئېرىقتىن سۇ ئىچىدىكەن . ھەھەللىدىكى دادام تىككەن تېرەكلەرنى ، قوغۇن تېرىغان يەرلەرنى زىيارەت قىلدىم . بۇ يەرلەر ھازىرمۇ تاغامنىڭ ئىگىدارچىلىقىدا ئىكەن ، تاغام بۇ يەرلەرگە قوغۇن ، بۇغداي تېرىيدىكەن . ئۇلار ئاخىرىدا مېنى بۇرۇن بىز ئولتۇرغان يوغان بىر قورۇغا باشلاپ كىردى . قورۇنىڭ بىر بۇلۇڭىدا يوغان ئىككى تۈگمەن تېشى تۇرۇپتۇ . بۇ بىزنىڭ ئۆينىڭ ئۇن تارتىدىغان موغاڭ (ئات تۈگمىنى)نىڭ تېشى ئىكەن . مۇشۇ دېھقانچىلىق مەيدانىدىكى ھەممە ئادەم بىزنىڭ ئۆيگە كېلىپ ئۇن تارتىدىكەندۇق . بىزنىڭ ئەسلى ئۆيىمىز ئۆرۈلۈپ كېتىپ تاغام يان تەرەپكە ئايرىم لاي ساپتۇ . تاغام ماڭا كونا ئۆينىڭ ئورنىدا بىر يەرنى كۆرسىتىىپ : "مانا ، سەن توغۇلغان يەر مۇشۇ ، كىندىك قېنىڭ تۆكۈلگەن يەر مۇشۇ! بالام سەن 36 يىلدا - بىر قەرنەدە تۇغۇلغان يېرىڭگە ئاران بىر كەلدىڭ . . ." دېدى . شۇ ئارىدا ئەتراپىمىزغا بىر توپ ئادەم ئولاشتى . ئۇلار بىزنىڭ بۇرۇنقى قوشنىلىرىمىزنىڭ ئەۋلادلىرى ئىكەن . بىر ئۆيدە قوي سويۇپ تاماق تەييارلاپ قويۇپتۇ ، ھەممىمىز شۇ ئۆيدە ناھايىتى خۇشال - خورام مېھمان بولدۇق.

جۇڭخۇا خەلق جۇمھۇرىيىتى قۇرۇلغاندىن كېيىن موڭغۇلىيەدىن شىنجاڭغا قايتىپ كەلگەن ئۇيغۇرلار ئۆز يۇرتلىرىدا ھەرقايسى ساھەدە سوتسىيالىستىك قۇرۇلۇشقا ئاكتىپ قاتنىشپ ، خاتىرجەم تۇرمۇش كەچۈردى . ھەر دەرىجىلىك خەلق ھۆكۈمەتلىرى، ئۇلارنى دۆلەتنىڭ مۇھاجىرلار سىياسىتىدىن تولۇق بەھرىمەن قىلدى . كورلىدىن ئىبراھىمئاخۇن 1956- يىلىدىن باشلاپ تاكى "مەدەنىيەت زور ئىنقىلابى"غا قەدەر مەملىكەتلىك مۇھاجىرلار بىرلەشمىسىنىڭ ھەيئەت ئەزاسى بولۇپ ھەر يىلى بىر قېتىم بېيجىڭغا يىغىنغا بېرىپ تۇردى ، گۇچۇڭدىن مەريەم ، بورتالادىن غاپپار ، سەيدۇللا ھەسەن ، ياسىن كېرەملەر شىنجڭ ئۇيغۇر ئاپتونوم رايونلۇق مۇھاجىرلار بىرلەشمىسىنىڭ ھەيئەت ئەزاسى بولۇپ ئۇزاق خىزمەت قىلدى . بۇندىن باشقا يەنە بىرنەچچەيلەن ئاپتونوم رايونىمىزدىكى ھەر قايسى ئوبلاستلىق ، ۋىلايەتلىك شەھەرلىك ، ناھىيەلىك مۇھاجىرلار بىرلەشمىلىرىدە خىزمەت قىلدى . يەنە بەزىلىرى ئوقۇتقۇچى ، تېخنىك ، دىكتور ، سەنئەتچى ، داڭلىق تەنتەربىيەچى بولۇپ ۋەتەن ۋە مىللەت ئۈچۈن خىزمەت كۆرسەتتى . موڭغۇلىيەدىن كېلىپ ئالتاي ۋىلايىتىنىڭ چىڭگىل ناھىيەسىگە ئورۇنلاشقان ھەنىپە ئالىمئاخۇن ئەڭ قىيىنچىلىق يىللار --1960 ، -1970 ، 1980- يىللاردا ھەر مىللەتتىن بولغان توققۇز نەپەر يېتىم بالىنى ئۆز بالىسىدىنمۇ چارى ئەتىۋارلاپ بېقىپ چوڭ قىلىپ ، مىللەتلەر ئىتتىپاقلىقىنىڭ ئۈلگىسىنى ياراتقاچقا ، 2009- يىلى ئەڭ زور شەرەپ "مەملىكەت بويىچە جۇڭگونى تەسىرلەندۈرگەن 10 شەخس"نىڭ بىرى بولۇپ مۇكاپاتلاندى .

ھازىر موڭغۇلىيەدىن ۋەتەنگە قايتىپ كەلگەن ئۇيغۇرلارنىڭ بىر تۈركۈم پەرزەنتى ئوتتۇرا تېخنىكوم ۋە ئالىي مەكتەپلەردە ئوقۇپ شىنجاڭنىڭ ھەرقايسى جايىدىكى مەدەنىيەت ، مائارىىپ ، سەھىيە ۋە ئىقتىسادىي ساھەلەردە ئىختىساس ئىگىلىرى ، ئەمگەك نەمۇنىچىلىرى ، ئىدارە باشلىقلىرى بولۇپ ئىشلەپ ئاپتونوم رايونىمىزنىڭ تەرەققىياتى ئۈچۈن زور تۆھپە قوشماقتا . ئاخىرىدا ، مېنى مۇشۇ ئۇنتۇلماس تارىخىي ئەسلىمە ۋە قىممەتلىك ماتېرىياللار بىلەن تەمىنلىگەن مەرھۇم دادامغا ، بىزنى شىنجاڭ ئۆلكىلىك ھۆكۈمەتتىن بېيجىڭغا ئالدىمىزغا ئالغىلى بارغاندا ھەر كۈنى كۈندىلىك خاتىرە يېزىپ ، ماڭا شۇ قىممەتلىك خاتىرىسىنى تەقدىم قىلغان مۇھەممەت سامساق ئاكىغا ، موڭغۇلىيەدە 30 يىل كۈندىلىك خاتىرە يازغان مەرھۇم ھېيتاخۇن روزى ئاكىغا ئالاھىدە رەھمەت ئېيتىمەن ؛ مېنى يەنە نۇرغۇن ئەسلىمە بىلەن تەمىنلىگەن ئابدۇراخمان سابىت ئاكا ، غاپپار ئاكا ، بۇسارە ھەدىگە كۆپتىن - كۆپ رەھمەت ئېيتىمەن .

مەنبەسى: شىنجاڭ ئىجتىمائىي پەنلەر ئاكادېمىيەسى تورى

تۈگىدى

Tags:

بايانات

بۇ كەمىنە توخنىياز ئىسمائىل نىدائىينىڭ يانبىلوگى بولۇپ، يانبىلوگدا ئېلان قىلىنغان بارلىق يازمىلارنى قېرىنداشلىرىمنىڭ بەھىرلىنىشىگە سۇندۇم. يانفون نومۇرۇم: 18999832214 ئۈندىدار نومۇرۇم: otyurak001 ئەگەر يانبىلوگىم ھەققىدە ھەر قانداق تېخنىكىلىق مەسىلە بايقالسا يانبىلوگ ئورگان ئۈندىدار سۇپىسى yanbilog غا ئەگىشىپ مەسىلە مەلۇم قىلسىڭىز بولىدۇ!

تەلەي قاپىقىدىن چىققان يازمىلار

باھالار: ئىسمىڭىز:

باھالار رېتى