تارىختىكى سىرلىق ۋەقەلەر (2): تىرويان ئۇرۇشى ئەپسانىمۇ ياكى تارىخمۇ؟

    قەدىمكى گىرېتسىيەلىك ئەما شائىر خومېروس چىلتار چالغاچ ‹‹خومېروس تارىخىي داستانلىرى››نى دېكلاماتسىيە قىلماقتا.

 تىرويان ئۇرۇشى

     خومېروسنىڭ (Homeros) ‹‹ئىلىيات›› ۋە ‹‹ئودىسا›› ناملىق تارىخىي داستانلىرى غەرب ئەدەبىياتىنىڭ مەنبەسى دەپ قارىلىدۇ. بۇ داستانلاردا ۋاقتى 10 يىلغا سوزۇلغان تەڭداشسىز تىرويان ئۇرۇشى ئارقا كۆرۈنۈش قىلىنغان. داستانلاردا مۇنداق بىر ھېكايە قىلىنغان: تىرويان شاھزادىسى پاررىس (parris) دۇنيادىكى ئەڭ گۈزەل ئايال ھېروننى گىرېتسىيەدىن تىرويانغا ئەكېلىۋالغان. گىرېتسىيە پادىشاھى ئاگامېنمون ھېروننى قايتۇرۇۋېلىش ئۈچۈن تىرويانغا قوشۇن باشلاپ كەلگەن. كېيىن ئۇرۇش مەيدانىدا گىرېتسىيەنىڭ ئەڭ ئۇلۇغ جەڭچىسى ئاركالۇس (Arkalus) پاررىسنىڭ ئاكىسى ھېكتورنى ئۆلتۈرىۋەتكەن. پاررىس ئاكىسىنىڭ ئىنتىقامىنى ئېلىش ئۈچۈن گىرېتسىيەلىك باتۇر ئاركالۇسنى ئۆلتۈرگەن. شۇنىڭدىن كېيىن گىرېتسىيەلىكلەر ‹‹ياغاچ ئات ھىيلىسى››نى قوللىنىپ تىرويانغا توشۇرۇن ھالدا كىرگەن ۋە ئاخىردا بۇ شەھەرنى ۋەيران قىلغان. ئۇنداقتا،  بۇ ئۇرۇش راستمۇ ياكى يالغانمۇ، ئەپسانىمۇ ياكى تارىخمۇ؟

 تەڭداشسىز ئۇرۇش

        ئىلگىرى نۇرغۇن كىشى تىرويان ئۇرۇشىنى تارىخىي پاكىت دەپ قاراپ كەلگەن ھەمدە ئۇرۇش مەيدانىنىڭ كىچىك ئاسىيانىڭ شەرق تەرىپىدىكى ھىسارىقنىڭ ئەتراپىدا ئىكەنلىكىنى دەسلەپكى قەدەمدە بېكىتكەن. 19-ئەسىرنىڭ 60-يىللىرىدا ئىشتىن سىرتقى ئارخېئولوگ فىرانىك كارۋىت (Franik Carvit) گېرمانىيەلىك زەردار ھېنرىخ شېرمان (Heinrich Sherman) بىرلىكتە ھىسارىقتا ئارخېئولوگىيەلىك قېزىش بىلەن شۇغۇللىنىپ، قەدىمكى چېركاۋ ۋە بەزى ئېگىز ئىمارەتلەرنى بايقىغان. كېيىن شېرماننىڭ ياردەمچىسى ۋىليام دېپۇفېلد (William Depufeld) بۇ يەردە تېخىمۇ كۆپ ئېگىز ئۆيلەرنى، يەنى بىر مۇنار ۋە بىر سېپىلنى بايقىغان. 60 يىلدىن كېيىن ئامېرىكىنىڭ بىر ئېكسپېدىتسىيە ئەترىتى كارىل بىرىگان (karl brigan)نىڭ يېتەكچىلىكىدە ھىسارىققا كەلگەن. بىرىگان تەتقىق قىلىش ئارقىلىق تىروياننىڭ مەغلۇبىيىتىنى گىرېتسىيەلىكلەرنىڭ تاجاۋۇزى پەيدا قىلمىغان، چۈنكى شەھەر سېپىلىنىڭ بىر قىسمىنىڭ ئۇلى بوشاپ قالغان، قالغان قىسمى ئۆرۈلۈپ چۈشكەن، بۇ بۇزغۇنچىلىقنى ئادەملەر ئەمەس، بەلكى يەر تەۋرەش كەلتۈرۈپ چىقارغان دەپ قارىغان. شۇنىڭ بىلەن بىرگە نۇرغۇن ئالىم تىرويان ئۇرۇشىنىڭ راست يۈز بەرگەنلىكىنى كۈچىنىڭ بارىچە ئىنكار قىلغان، ئۇلار ھەتتا خومېروسنىڭ تارىختا ئۆتكەنلىكىدىن گۇمانلانغان. ئەھۋالدىن قارىغاندا، تىرويان ئۇرۇشىنىڭ راست-يالغانلىقى تارىخ سەھىپىسىدىكى مەڭگۈ يەشكىلى بولمايدىغان سىر بولۇپ قېلىشى مۇمكىن.

كىنو « تىرويان››نىڭ ئېلانى