تىل–ئەدەبىيات ئوقۇتقۇچىسى ئوقۇغۇچىلارنى يېتەكلەش ئۈچۈن...

 نىجات مۇھەممەد

   تىل – ئەدەبىيات دەرسىنىڭ ئۆزىگە خاس ئالاھىدىلىكى بولىدۇ، تىل – ئەدەبىيات دەرسلىكىنى ئوقۇتۇش ئۇسۇلى تىل – ئەدەبىيات دەرس ئوقۇتقۇچىسىنىڭ دەرسخانىدىكى تىل سەنئىتى ۋە ئوقۇتۇش مېتوتى ئوقۇتۇش ئۈنۈمىنى ئۆستۈرۈش، ئىختىساس ئىگىلىرىنى يېتىشتۈرۈشتە ئىنتايىن مۇھىم. شۇڭا تىل – ئەدەبىيات ئوقۇتقۇچىسى ئوقۇغۇچىلارنى تىل – ئەدەبىيات دەرسىگە قىزىقتۇرۇش ئۈچۈن مېنىڭچە، تۆۋەندىكى نۇقتىلارغا ئەھمىيەت بېرىش كېرەك:

   1.تىل – ئەدەبىيات ئوقۇتقۇچىسى ئوقۇغۇچىلارنى ئەدەبىي ئەسەرلەرنى ھېسسىياتلىق ئوقۇش بىلەن، ئەدەبىي ئەسەرلەردىكى گىرەلىشىپ كەتكەن بايان تىلى بىلەن پېرسۇناژ تىلىنى، ئاپتور ياراتقان شۇ پېرسۇناژ ئارقىلىق ئەسەرنىڭ ئىدىيەسىنى ئېچىپ بېرىش ماھارىتىنى، تىل ئىشلىتىش سەنئىتى ۋە ئۇسلۇبىنى يارىتىش ماھارىتىنى ئەتراپلىق چۈشەندۇرۇش بىلەن بىللە تىل – ئەدەبىيات ئوقۇتقۇچىسى تېكىستنى ئوقۇغاندا تەلەپپۇز جەھەتتە پېرسۇناژلارنىڭ ئالاھىدىلىكىگە ئاساسەن ھېسسىياتلىق ئوقۇشقا ئەھمىيەت بېرىپ، ئەسەردىكى ۋەقەلىكلەرگە ئوقۇغۇچىلارنى ئىختىيارسىز ھالدا باشلاپ كىرىپ، ئوقۇغۇچىلارنى شۇ ۋەقەلىككە قاتنىشىۋاتقاندەك، پېرسۇناژلارنى كۆرۈۋاتقاندەك تۇيغۇ پەيدا قىلىپ، ئوقۇغۇچىلارنى ئەدەبىي ئەسەرلەردىن زوقلاندۇرۇپ، ئۇلارنىڭ ئەسەر مەزمۇنىنى چۈشىنىش، تەھلىل قىلىش قابىلىيىتىنى ئۆستۈرۈش كېرەك.

   2.تىل – ئەدەبىيات ئوقۇتقۇچىسى ئوقۇغۇچىلارنىڭ يېزىقچىلىق قابىلىيىتىنىڭ يېتىلىشىگە كۆڭۈل بۆلۈشى كېرەك. تىل – ئەدەبىيات ئوقۇتقۇچىسىنىڭ تىل سەنئىتى – ئوقۇغۇچىلارغا دەرسنى چۈشىنىشلىك قىلىپ سۆزلەپ، ئۆزىدىكى بىلىمنى تىل ئارقىلىق ئوقۇغۇچىلارغا يەتكۈزۈپ بېرىشتىكى مۇھىم ئامىل بولۇپ، ئوقۇتقۇچىنىڭ دەرسنى ئۆلچەملىك ئەدەبىي تىل بىلەن ئۆلچەملىك يېزىقىنىڭ سۈپەتلىك، چۈشىنىشلىك بولۇشى دەرس ئۈنۈمى بىلەن دەرسخانا ئىنتىزامىغا بىۋاسىتە تەسىر كۆرسىتىدۇ. ئوقۇتقۇچىنىڭ ھەر قانچە بىلىمى بولسىمۇ، تىل بىلەن ئىپادىلەش ئىقتىدارى بولمىسا، ئوقۇغۇچىلار بەھىر ئالالمىسا، ئوقۇتقۇچى ئوقۇغۇچىلىرىنىڭ قەلب تۆرىدىن ئورۇن ئالالمايدۇ، شۇڭا، تىل – ئەدەبىيات ئوقۇتقۇچىسىنىڭ تىلى ئېنىق، جانلىق، تەسىرلىك، ئوبرازلىق، دوسكىغا يازغان خەتلىرى رەتلىك، چىرايلىق، جەلپ قىلارلىق بولۇش بىلەن بىللە، تىل – ئەدەبىيات ئوقۇتقۇچىسىنىڭ تىلى يۇمۇرستلىك، قىزىقارلىق ۋە مەنتىقىلىق بولۇشى، دەرس مەزمۇنىغا بىرلەشتۈرۈلگەن قىزىقارلىق لەتىپە، ماقال – تەمسىللەردىن ئۇستىلىق بىلەن پايدىلىنالايدىغان، ئۆزى ئۈلگە بولۇپ ئوقۇغۇچىلارنى يېزىقچىلىققا يېتەكلىيەلەيدىغان بولۇش كېرەك.

   3.تىل – ئەدەبىيات ئوقۇتقۇچىسى ئوقۇغۇچىلارنىڭ ئىقتىدارىغا ئاساسەن مۇئامىلە قىلىشنى بىلىشى كېرەك. ئوقۇغۇچىلارنىڭ تىل – ئەدەبىيات دەرسىنى چۈشىنىش قابىلىيىتى، ئىنكاسى ئوخشاش بولمايدۇ، بەزى ئوقۇغۇچىلارنىڭ ئىنكاسى ئاستا بولسا، بەزىلەرنىڭ دەرسنى چۈشىنىشى چوڭقۇر، تەسەۋۋۇرى كۈچلۈك بولىدۇ، ئەگەر ئوقۇتقۇچى دەرس مەزمۇنىنى ھەممە ئوقۇغۇچىلارنى ئوخشاش نەزەردە تۇتقان ھالدا ئاددىيلىقتىن مۇرەككەپلىككە، تېيىزلىقتىن چوڭقۇرلۇققا، ئاساندىن قىيىنغا قاراپ تەدرىجىي تەرەققىي قىلىش تەرتىپى بويىچە ئورۇنلاشتۇرسا ئوقۇغۇچىلارنى دەرسكە قىزىقتۇرغىلى بولىدۇ. شۇڭا، تىل – ئەدەبىيات دەرس ئوقۇتقۇچىسى ئوقۇغۇچىلارنىڭ ئەمەلىي ئەھۋالىغا ئاساسەن دەرس ئۆتۈشكە ئادەتلىنىش كېرەك.

   4.تىل – ئەدەبىيات ئوقۇتقۇچىسى ئوقۇغۇچىلارنى يېزىقچىلىق مەشىقىگە تەشكىللەش كېرەك. تىل – ئەدەبىيات ئوقۇتقۇچىسى شۇ كۈنلۈك دەرسلەرنى ئۆتۈپ بولغاندىن كېيىن، ئوقۇغۇچىلارنى شۇ كۈنى ئۆتۈلگەن دەرسلىكتىكى تېكستلەرنىڭ مەزمۇنىنى تەھلىل قىلىشقا، تەسۋىرلەرنىڭ مەنىسىنى يېشىشكە تەشكىللىشى، شۇنداقلا مەشىق تاپشۇرۇقى بېرىشتىن بۇرۇن ئۆتۈلگەن دەرسلەردىكى تېكىستنىڭ بىرەر ئابزاسىنى ياكى بىرەر تەسۋىرنىڭ مەنىسىنى يېشىپ بېرىپ، ئۇلارغا ئۈلگە كۆرسىتىپ بېرىشى كېرەك.

(ئاپتور: قاراماي تېلېۋىزىيە ئۇنىۋېرسىتېتىدىن)

(تەھرىر : ئىزدەن)

• ئوقۇغۇچىلارغا ماقالىنى ياخشى يازدۇرۇش
• تىل-ئەدەبىيات دەرسىدە دەرسخانا ئۈنۈمىن
• مۇھاكىمە ماقالىسى يېزىشنىڭ ئەپچىل يولى
• تولۇق ئوتتۇرا مەكتەپ ئۇيغۇر تىل – ئەدەب
• باشلانغۇچ تۆۋەن يىللىق تىل-ئەدەبىياتدە
• ئەدەبىيات دەرسلىكىدە يېڭى دەرسكە باشلا
• تىل-ئەدەبىيات ئوقۇتۇشىدا ئوقۇغۇچىلارنى
• باشلانغۇچ مەكتەپ تىل-ئەدەبىيات ئوقۇتۇش
• چاتما رەسىملەرگە قاراپ ماقالە يېزىش ما
• بىر پارچە رەسىم ئاساسىدا ماقالە يېزىش م
• تىل–ئەدەبىيات ئوقۇتقۇچىسى ئوقۇغۇچىلار
• تىل-ئەدەبىيات ئوقۇتۇش ھەققىدە تەكلىپ
• تىل-ئەدەبىيات دەرسى‹‹جان بېقىشنىڭ قور
• دەرس ئىسلاھاتىدا تىل – ئەدەبىيات ئوقۇت
• تىل–ئەدەبىيات ئوقۇتۇشىدا ئۇنىۋېرسال ئ
• تولۇقىسز تىل- ئەدەبىيات دەرىسلىك كىتاپد