بىرنچى ئاي :

كوچا چىراقلىرى كۈندۈزى ئادەملەر ئۈزۈلمەيدىغان ، كىچىسى بوران ئۈشقىيتىدىغان بۇ كوچىنى غوۋا ياندۇرۇپ تۇراتتى ، چاپانلىرىنىڭ پەچلىرىنى مۇز تۇتقان ئىككى ئۇيغۇر يىگىتى ، بۇ كوچىدا ناخشىسىنى ئۈنلۈك توۋلاپ كىتىپ باراتتى، بۇ خوشاللىق بەلكىم چۈشتىن كىيىندىن ياقى دۇكاننىڭ بىر بۇلىڭىدا شىمىشكا-پۇرچاقنى زاكوسقا قىلىپ ئىچكەن ھاراقنىڭ كۈچىدىن بولسا كىرەك . ئەگەر ئۇ سەۋەب بولمىدى دىسەك ، ئۇلارنى ئۆيلىرىدە ساقلاپ ئولتۇرغان ياش ئانا بىلەن سەبى بالا . بىر -بىرىنى ئاران يۆلىشىپ كىتىپ بارغان بۇ ئاۋانگارتلارنىڭ ئىغىزىدىن چىقىۋاتقان ناخشىغا مەنمۇ قۇلاق سالدىم ،.
– ئاھ ،ئاتىلار جەڭلەردە شىھىت ،
بىز ئاتالدۇق بەزمىدە يىگىت …

ئىككىنچى ئاي :

مەھەللە دوقمىشىدىكى پارچە كۆمۈر ساتىدىغان كۆمۈرچىنىڭ سودىسى بەكلا جانلىنىپ كەتكەن ئىدى ، چۈنكى بىزنىڭ ئارىمىزدا قانچە ئائىلىلىكنى كۈزدە ئىسكىلاتلىرىغا توننىلاپ كۆمۈر بېسىۋالالايدۇ دەيسىز ، كىلولاپ كۆمۈر سېتىۋالغانلارنىڭ ئايىغى ئۈزۈلمىگەچ بۇ يەر بىر كىچىك بازارغا ئوخشاپ قالغان ئىدى . ئارلىقتا قولىغا بىر سولياۋ خالتا تۇتقان ياشانغان موماي بۇ توپقا قېتىلدى ، ھەم كۆمۈرچىنىڭ ئالدىغا بىرخىل خىجىللىقتا كىلىپ ،
-ماڭا 2 كىلو كۆمۈر بەرگەن بولسىڭىز دەپ ، 5 سوم پۇلنى تەڭلىدى ، ھىلقى خوجايىن چىرايىدا ھىچقانداق ئۆزگىرىش پەيدا قىلماي ، كۆمۈر ئۇسىۋاتقان بالىغا ۋاقىرىدى ،
-ماياققا 2 كىلو تارتىپ بىرە ، موماي كۆمۈرنى كۆتۈرۈپ كىشلەر توپىدىن غايىپ بولدى ، كۆمۈرچى داۋاملىق سودا قىلماقتا ، ئەتىراپتا كۆمۈر ئېلىۋاتقانلار، بىر ياقتا قارىشىپ تۇرغانلار يەنىلا ئۆز ئەسلى بىلەن ئۆز پاراڭلىرى بىلەن ئىدى …..

ئۈچىنچى ئاي :

قىشنىڭ ياقى قار ئاستىدا كۆمۈلۈپ قالغان شەھەر ئەخلەتلىرى ئەمدىلىكتە قارنىڭ ئېرىشى بىلەن مانا مەن دەپ چىقىپ قالغان ئىدى ، سەھەر 4-5 بىلەن ئورۇندىن تۇرۇپ قوياش غەرىپكە باش قويغىچە سوغۇقتا قېتىپ سىزىمىنى يوقاتقان قوللىرى بىلەن تەرلەپ ئىشلەيدىغان تازلىق ئىشچىلىرى بۇ شەھەردىكى مەدەنيەتلىك كىشلەرنىڭ ئەۋرەتلىرىنى ئادالىماقتا . مەدەنيەتلىك شەھەر پۇخرالىرى ئىشقا بىرىش ، ئىشتىن چۈشۈش يولىدا بۇ ئىشچىلارغا بىرخىل كۆزگە ئىلماسلىق نەزىرى بىلەن قاراپ ئۆتمەكتە ، كىلەر يىلىمۇ بۇ ئەھۋال قايتىلىنىدۇ ، ئۇنىڭ كىلەركى يىلىمۇ ھەم شۇنداق ، ئەخلەت تاشلىغانلار يەنىلا مەدەنيەتنىڭ بەلگىسى ، ئەخلەت تازلىغانلار تۆۋەن قاتلامدىكى كىشلەر ھىسابلىنىپ يۈرىۋىرىدۇ . شۇنداق بۇ بىر قانۇنيەت بۇ بىر ھەقىقەت…

تۆتىنچى ئاي :

ئېتىز قىرىدا بىردىھقان كەتمەنگە يۆلىنىپ غەم يىمەكتە :” ئېلىپ قويغان ئۇرۇقلۇقمۇ قىشتا تۈگەپ كەتتى . بۇ يەرنى ئەمدى قانداق تىرىغۇلۇق . ئازىراق قەرىز ئېلىپ يەرنى تىرىۋالارمەن ، ئوغۇتنىمۇ بىر ئامال قىلارمەن بوپتۇ . ئاشلىقنى ئۆزۈم كىچە-كۈندۈز ئىشلەپ يۈرۈپ يىغىۋالارمەن ، ئەمما ئاشلىقنى ئۆتكۈزگەندە يرىمىدىن چىقى قەرىزگە قىپ قالغىنى ئۇنىڭ -بۇنىڭغا بولۇپ تۈگەيدۇ ، قىشلىق ئوزۇقنى يەنە قەرىز ئالارمەنمۇ ؟ ” تىگى يوق خىياللار كەتمەننى ئىگىز كۆتۈرۈپ قاتتىق يەرگە پاتتۇرۇپ سانجىيالايدىغان ئەركەكنىڭ بېشىنى ئەگمەكتە. غۇربەتچىلىك تاشتىنمۇ قاتتىق ، راس ئەگەر يۇمشاق بولغان بولسا ئۇيغۇرۇم پاختىنىڭ ئۈستىدە ناخشا توۋلاپ ياتقان بولاتتى ئەمەسمۇ …..

بەشىنچى ئاي :

بۈگۈن ئەمگەكچىلەر بايرىمى ، كوچىدا ئۇيغۇر لەيلىمەكتە ، دوپپا بىلەن ياغلىق ئاقماقتا ، مەيدان ، باغچا دىگەندەك يەرلەرنىڭ ئورۇندۇقلىرىغا ئۇيغۇرنىڭ قوڭى چاپلانماقتا ، بۇ پەقەت كەچتىكى سورۇن ئۈچۈن ماغدۇر توپلاشتۇر ، كۈن قايرىلغاندا رىستۇران ، قاۋاق ، يەنە ياتاقلار ئاۋاتلىشىدۇ ، رىستۇراندىن ئۇيغۇر مۇزىكىلىرى ، قاۋاقلاردىن ” خوشە ، دوستلىقىمىز ئۈچۈن ، ئىچە سالامەتلىكىڭ ئۈچۈن ” دىگەندەك تەبرىكلەر ، ياتاقلاردىن ئىڭراشلار ئاڭلىنىپ شەھەرگە يىڭىچە بايرام تۈسى قاتىدۇ ، تۈن يىرىملاشقاندا مەسىتلەر يول بويلىرىدا قۇسۇققا مىلەنسە ياش باللار تۈگىمەس ناخشىلىرىنى ئىشىك قاققاچ ياڭرىتىدۇ …

ئالتىنچى ئاي :

بالىلار بايرىمى مۇناسىۋىتى بىلەن بىر جۈپ ياش ئاتا -ئانا بالىسىنى يىتلەپ باغچىنى ئايلىنىپ يۈرگەنگە2سائەت بولۇپ قالدى ، باغچىغا ئورۇنلاشتۇرۇلغان ئويۇنچۇقلارنىڭ ئەتىراپىدا ئاتا-ئانىلار ئويۇنچۇق ئۈستىدىكى ئەركە بارلىلار چۇقان سىلىپ ۋاقىراشماقتا ، دادا يانچۇقىدىكى 100 سومغا يەتمەيدىغان پۇلنى تۇرۇپ- تۇرۇپ سىلاپ قوياتتى ، بالىنىڭ كۆڭلىنى دەپ باغچىغا كەلگەن بۇ ئاتا-ئانا بالىسىنىڭ بىرەر خىل ئويۇنچۇقنى بولسىمۇ ئوينىۋىلىشىنى ئويلايتتى ، بالا بولسا ئاتا-ئانىسىنىڭ يانچۇقىدا پۇلنىڭ ئاز ئىكەنلىكىنى تىخىمۇ ئىنىق بىلەتتى ،
-بالام ، قايسى ئويۇنچۇقنى ئوينايسەن ؟ دادا بالىدىن سورىدى ، بالا جىممىدە تۇردى ،
– بولە بالام . داداڭ گەپ سوراۋاتىدۇ ، ئاۋۇنى ئوينامسەن يا ، ئانا گەپ قاتتى ،
-بولدى ئاپا ، ئوينىمايمەن ، ئۆيگە كىتەيلى ، بالىنىڭ جاۋابى ئاتا-ئانىنى خىجىل قىلدى ، بۇ خىجىللىق نىمە ئۈچۈن پەيدا بولدى بۇ ئاتا-ئانىغا ئىنىق ئىدى .

يەتتىنچى ئاي :

چۈشتە ئىشتىن چۈشۈپ ئاغىنەم بىلەن تاماقلانغىنى كىتىپ باراتتىم ، يولنىڭ بويىدىكى كونا قۇرلۇشنى چىقىۋاتقان بىر نەچچە ئۇيغۇر يىگىتىگە كۆزۈم چۈشۈپ قالدىم ، ھەم ئاغىنەمگە
-ئاداش، بۇ ئۇيغۇرلار چىقىشقا ئۇستا ھە ، دىدىم ، ئاغىنەم دەماللىققا سۆزۈمنى چۈشىنەلمىدى .
– قاراپ باقسام ، مەيلى قۇرلۇش ياكى يول بولسۇن باشقا مىللەت كىشلىرى ياسايدىكەن ، كونىرىغاندا بىز چاقىمىزكەن ، بەلكى بۇ ياساشقا بىلىم ، چېقىشقا كۈچ كىتىدىغانلىقى ئۈچۈن بولسا كىرەك . قارا ئاۋۇ بالىلارغا چىڭقى چۈشتە جاننى ئالقانغا ئېلىپ قويۇپ ئىگىز بىنا ئۈستىدە بازغان ئۇرماقتا . ھايات ھەجەپ قىينايدىكەن ، تۇرمۇشنىڭ لەززىتى مۇشىمۇ يا ؟ ئاغىنەم ئەمدى مىنىڭ نىمە دىمەكچى بولغىنىمنى چۈشەنگەن بولغاي ماڭا مەنىلىك قاراپ قويدى ، بەلكىم سۆز قاتقىسى بار بولغۇيتى ئەمما شۇ مەنىلىك قاراش بىلەن ماڭا ھەممىنى چۈشەندۈرۈپ بولغاچ كۆپ سۆزلىمىدى…..

سەككىزىنچى ئاي:

يىڭى ئوقۇش مەۋسۇمى يەنە باشلاندى ، ئالىي بىلىم يۇرتىدا ( بىلىم تەھسىل قىلىۋاتقان ياشلار ) سەپەرگە ئاتلىنىشقا تەييارلىق قىلماقتا ، ئاتا-ئانىلار ئوقۇش پۇلى غەملەش بىلەن ئاۋارە ، بەزىلەر ئېغىللىرىدىكى ماللىرىنى ساتسا بەزىلەر قەرىز سوراپ ئۇيان-بۇيان چاپتى . مۇشۇ ئەجىرلەر ئۈچۈن بالىلار جاۋاب قايتۇرسىلا بولاتتىغۇ ، ئىي چوڭ شەھەرلەردە مودىلاشقان قىزلار ، ئىي شۇ يۇرتلاردا پوخۇرلاشقان يىگىتلەر ، ئاتاڭنىڭ بىر تامچە تەرى بەدىلىگە كەلگەن بىر تىيىن پۇلنى ، ئاپاڭنىڭ دوزاخ ئوتىغا نەچچە قېتىم بېشىنى تىقىپ ياققان نىنىنى ئەزىزلە ، ياشلىق قايتىلانمايدۇ ، ئاتا-ئاناڭغا ھەپتىدە بولسىمۇ بىر قىتىم تىلفۇن ئۇرۇپ ھالىنى سوراپ قوي…

توققۇزىنچى ئاي :

بۇ ئاي شەھرىمىزدە توي ئەڭ كۆپ بولىندىغان ئاي ، (توي ئېيى) دەپ ئاتىساقمۇ بولىدۇ ، چۈنكى مىۋىگە تويۇنغان باغلار ، سالقىن ھاۋا توي ياساشقا شۇنداق باب كىلىدۇ . شۇ تويلارنىڭ قانچىسى ھاي ھاي بىلەن بولىنۋاتىدۇ بۇنىسى ماڭا نامەلوم . ھازىر يىگىت توي باشلىنىشتىن بۇرۇن :” تويدا ھاراق ئىچىشكە بولمايدۇ ” دەپ جاكارلىۋىتىدىغان بولسىمۇ ئەمما توي ئىشتىراكچىلىرى سىرتلارغا تۆتتىن بەشتىن چىقىپ ئىسپىرىتقا تويۇنۇپ كىرىدۇ، شۇنىڭ بىلەن توي < توي> بولىدۇ ، يا قىز تالىشىدۇ ، يا گەپ تالىشىدۇ ، ئۇ جوزىدىكى تەخسە بۇ جوزىغا ئۇچىدۇ ، بىر جۈپ ياش خىجىللىقتىن ياش تۆكسە ، ئاۋۇ مۇشىت-پەشۋا ئاتقان نوچىلار باتۇرلىقىدىن پەخىرلىنىپ كۈلىدۇ . توينى مانا مۇشۇلار ئوينايدۇ ….

ئونىنچى ئاي :

كۈز پەسلىنىڭ يىغىسى تولا . نەچچە كۈن توختىماي ياغقان ئاق يىغىن كەمبەغەلنىڭ ئۆگزىسىنى تاتلايدۇ . بىچارە خەلقىم بازاردىن ئۆگىزلىرىگە چاپانلىق توشۇيدۇ . ئاق سولياۋ بىلەن ئۆگىزلىرىنىڭ يىغىسىنى باسىدۇ ، يەر جىق تەۋرەيدىغان جايلاردا «يەر تەۋرەشكە چىداملىق ئۆي» سېلىپ بىرىدىكەن ، نىمىشقا بىزنىڭ بۇ يامغۇر جىق ياغىدىغان رايۇنىمىزدا «يامغۇر ئۆتمەيدىغان ئۆي» سېلىپ بەرمەيدىغاندۇ ؟ ئۆگزىگە ئاق سولياۋ ياپقان بىلەن ئۆي ئىچىگە كىرسىڭىز تۆت-بەش يەردە ئەسكى داس ، بىچارە ئۇيغۇر ئۆينىڭ بۇلىڭىدا ئولتۇرۇپ غەمگە پاتىدۇ ، يامغۇر تامچىسى شۇ غەملەرگە مۇزىكا چالىدۇ ، چىك چاك چىك ….

ئون بىرىنچى ئاي :

ھىيتمۇ يىقىنلاپ قالدى ، شەھەر ئەتىراپىدىكى مال بازىرىدا قۇربانلىق ماللىرى سودىسى قاينىماقتا . پۇلى بارى تازا بودالغان قويلارنى ماشىنىغا باسماقتا ، ئوتتۇراھاللىرى ئۆيدىن ئېلىپ كەلگەن ئارغامچىسىغا لايىق قوينى باغلاپ ئۆيگە قاراپ يىتلىمەكتە ،. ئەمما يەنە بەزىلەر ئەڭ ئاخىرقى بىر تۇياق قويىنى سېتىپ ھىيتلىق ئېلىش ئۈچۈن بۇ بازاردا ئاپتاپقا قاقلانماقتا . تۇرمۇش دىگەن ئاجايىپ بولىدىكەن . بىراۋلار ئوتتا كۆيسە يەنە بىراۋلار سۇدا ئاقىدىكەن . ھىلىقى «ياقىلار ئىتەك بولۇپ ، ئىتەكلەر ياقا» بولىدىغان كۈنلەر قاچانمۇ كىلەر . ياقىلار ئىتەك بولمىسىمۇ مەيلى ، ئەمما ھەممە ئىتەكلەر ياقا بولۇپ كەتكەن بولسا ھە …..

ئون ئىككىنچى ئاي :

ھىلىقى موماي يەنە كۆمۈر ئالغىلى سولياۋ خالتىسىنى كۆتۈرۈپ كەلدى ، دىھقان يەنە شۇ غەملىرىنى قۇچاغلاپ يىغلىماقتا . ياش ئاتا-ئانا يەنەشۇ تۇرمۇش غىمىدە ، ئالىي بىلىم يۇرتىدا ۋاقىت يەنە ئىسراپ قىلىنماقتا . تازلىق ئىشچىسى يەنە شۇ جاپالىق ئەمگىكى بىلەن . كوچىلاردا ئوخشاشلا ئۇيغۇر ئاقماقتا . غۇۋا چىراق نۇرىدا بىر -بىرىنى يۆلىشىپ دەلدەڭشىپ كىتىپ بارغان ئۇيغۇرلار ئوخشاش ئاھاڭ ،ئوخشاش ئۇسلۇبدا ناخشا ئىيتماقتا ، ناخشا مۇڭى ھەربىرىمىزنىڭ دىلىنى ئەزمەكتە .