بىلىش بىلوگى

ئوتتۇرا ئاسصيادصكص قازاقصستان، قصرغصزصستان، ئۆزبېكصستان، تاجصكصستان ۋة تۈركمةنصستان جۇمھۇرصيةتلصرصدة خېلص كۆپ ساندا ئۇيغۇرلار ياشايدۇ. گةرچة، ئوتتۇرا ئاسصيا ھۆكۈمةتلصرص ئۇيغۇرلارنصڭ سانص ھةققصدة تۈرلۈك كېمةيتصلگةن رةسمصي مةلۇماتلارنص ئېلان قصلغان بولسصمۇ، بصراق مةلۇماتلار يةنصلا گۇمانلصق .ئوتتۇرا ئاسصيا جۇمھۇرصيةتلصرصدصكص ئۇيغۇرلارنصڭ تارقصلصش ئةھۋالص ھةر تۈرلۈك بولۇپ، بۈگۈنكص كۈندة پةقةت قازاقصستان جۇمھۇرصيصتصدصلا ئۇيغۇرلار رةسمصي بصر مصللصي مةدةنصيةت توپلۇقص سۇپصتصدة ئۆز باشلانغۇچ، ئوتتۇرا مةكتةپ مائارصپص، تصياتصر سةنئصتص، نةشصرصيات-ئاخباراتچصلصق ئةنئةنصسص ھةم باشقصلارنص ساقلصغان ۋة راۋاجلاندۇرغان ھالدا مةۋجۇت بولۇپ تۇرماقتا. ئۇنصڭدصن قالسا قصرغصزصستاندصكص ئۇيغۇرلار ئۆز تصلص ۋة مةدةنصيصتصنص خېلص ياخشص ساقلصغان بولسصمۇ، لېكصن بۇ جۇمھۇرصيةتتة ئۇيغۇر تصلصدصكص مةكتةپلةر بولماسلصقص تۈپةيلصدصن مۇتلةق كۆپ ساندصكص ئۇيغۇرلار باشلانغۇچ، ئوتتۇرا ۋة ئالصي مةكتةپ تةربصيصسصنص رۇس تصلصدا، قصسمةنلصرص قصرغصز تصلصدا ئېلصشقا مةجبۇر بولغان.
تۈركمةنصستان بصلةن تاجصكصستاندصكص ئۇيغۇرلارنصڭ ئةھۋالص باشقصچة بولۇپ، بۇ ئصككص جۇمھۇرصيةتتصكص ئۇيغۇرلار سان جةھةتتصن ئةڭ ئاز ھېسابلصنصدۇ. ئۇنداقتا ئۆزبېكصستاندصكص ئۇيغۇرلارنصڭ ئةھۋالص قانداق؟ ئۇ يةردة ئۇيغۇرلارنصڭ قانداق مةسصلصلصرص مةۋجۇت؟

بۇ سوئاللارغا تاشكةنتلصك ئانالصزچص ئةزصز كامصلوپنصڭ "ئوئازصس" ژۇرنصلصدا ئېلان قصلغان "ئۇيغۇرلارنصڭ مةسصلصسص مةۋجۇتمۇ ؟" ماۋزۇلۇق ماقالصسص جاۋاب بېرصدۇ.

ئةزصز كامصلوپ ئالدص بصلةن ئوتتۇرا ئاسصيا جۇمھۇرصيةتلصرصدصكص ئۇيغۇرلاردا سوۋېت ئصتتصپاقصنصڭ يصمصرصلصشص بصلةن ئوتتۇرا ئاسصيادا دۆلةت چېگرصلصرص شةكصللةنگةندصن كېيصن، ئۆزلصرص جايلاشقان دۆلةت تةۋةلصكص بويصچة بصر-بصرصدصن پةرقلصق تةرةپلةرنصڭ شةكصللصنصشكة باشلصغانلصقصنص ئوتتۇرصغا قويصدۇ.

ئۆزبېكصستاندا زادص قانچصلصك ئۇيغۇر بار؟
ئةزصز كامصلوپنصڭ پصكصرلصرصگة تايانغاندا، ئۆزبېكصستاندصكص ئۇيغۇرلارنصڭ سانص مةسصلصسص سابصق سوۋېت ئصتتصپاقص دةۋرصدصن ئېتصبارةن مۇرةككةپ مةسصلة بولۇپ، ئةزةلدصنلا ھۆكۈمةت ئېنصق سانلصق مةلۇمات بةرمصگةن. ئۇيغۇرلارنصڭ مۇتلةق كۆپ قصسصمص 19-ئةسصرنصڭ ئصككصنچص يېرصمصدا قةشقةر بصلةن تۇتصشصدصغان پةرغانة ۋادصسصغا كېلصپ يةرلةشكةن بولۇپ، 30-يصللاردا ئةنجاندا ئۇيغۇر تصياتصرص بولغان، تاشكةنتتة قةرةللصك ژۇرناللار، كۆپ مصقداردا كصتابلار ۋة دةرسلصك ماتېرصياللصرص نةشصر قصلصنغان ھةمدة ئۇيغۇر بالصلصرص ئۈچۈن مةكتةپلةر تةسصس قصلصنغان، ئوتتۇرا ئاسصيا ئۇنصۋېرسصتېتص ئۇيغۇر تصلص مۇتةخةسسصسلصرصنص تةربصيصلصگةن.

ئاپتورنصڭ ئېيتصشصچة، ئۆتكةن ئةسصرنصڭ 50 –يصللصرصدا ئۆزبېكصستاندا 500 مصڭ ئۇيغۇر ياشصغان بولۇپ، ئۆزبېكصستان دةسلةپتة ئۇيغۇر مةدةنصيصتصنصڭ مةركصزص بولغان بولسا، كېيصنچة بۇ مةركةز ئالمۇتصغا كۆچۈرۈلگةن. بصراق، سوۋېت ھۆكۈمصتصنصڭ ئصستاتصستصكصسصدا ئۆزبېكصستاندصكص ئۇيغۇرلار 1959-يصلص ئاران 19 مصڭ دةپ ئېلان قصلصنغان بولسا، ئۆزبېكصستان ھۆكۈمصتص يېقصنقص ۋاقصتلاردا بۇ جۇمھۇرصيةتتة 35 مصڭ ئۇيغۇر بارلصقصدصن مةلۇمات بةردص.

شۇنچصۋالا كۆپ ئۇيغۇر نةگة كةتتص؟
ئۆزبېكصستاندصكص ئۇيغۇرلارنصڭ زادص قانچصلصك ئصكةنلصكصنص بصلصش تةس. بصراق، قازاق ئالصمص چوقان ۋةلصخانوپ، 19-ئةسصرنصڭ 50-يصللصرصدا پةرغانة ۋادصسصدا 300 مصڭدصن ئارتۇق ئۇيغۇر (قةشقةرصيصلصك) بارلصقصدصن مةلۇمات بةرگةن بولسا، بۇ ساننصڭ داۋاملصق كۆپصيصشص تةبصئصي، ئۇيغۇر سصياسصيونص ئابدۇللا روزصباقصيېۋ 20-ئةسصرنصڭ 20-يصللصردا سوۋېت تۈركصستان ئاپتونوم جۇمھۇرصيصتصدة 700 مصڭ ئةتراپصدا ئۇيغۇر بارلصقصدصن مةلۇمات بةرگةن بولۇپ، ئۇلارنصڭ كۆپ قصسصمص ئۆزبېكصستاندا ئصدص. ئۇنداقتا شۇنچصۋالا كۆپ ئۇيغۇر بۈگۈنكص كۈندة نةگة كةتتص؟

ئۆزبېكصستان مۇتةخةسسصسص ئةزصز كامصلوپ بۇنص ئصككص سةۋةبتصن چۈشةندۇرصدۇ. بصرصنچص سةۋةب ئۇيغۇرلارنصڭ ئۆزبېكلةرگة ئۆزلصكصدصن ئاسسصمصلياتسصية بولۇپ كېتصشص بصلةن مۇناسصۋةتلصك بولۇپ، بۇنصڭدا ئۇيغۇرلار بصلةن ئۆزبېكلةرنصڭ مةدةنصيةت، تصل جةھةتتصكص ئالاھصدة يېقصنلصقص مۇھصم رول ئوينصغان. ئصككصنچصدصن بۇ ھۆكۈمةتنصڭ ئاھالصلارنص بصرلةشتۈرۈش سصياسصتص بصلةن مۇناسصۋةتلصك بولۇپ، تۈركصي مصللةتلةرنصڭ مةسصلةن، ئۇيغۇر، قازاق ۋة باشقصلارنصڭ كۆپلصگةن ۋةكصللصرص مةجبۇرص تۈردة ئۆزبېك دةپ يېزصلصپ كةتكةن.

ئۆزبېكصستاندصكص ئۇيغۇر مةدةنصيةت مةركصزص نېمة قصلصدۇ؟
ئةزصز كامصلوپنصڭ يېزصشصچة، ئۆزبېكصستاندا ئۇيغۇر مةدةنصيةت مةركصزص پائالصيةت ئېلصپ بارماقتا، بۇ جةمصيةت ئۆزبېكصستان جۇمھۇرصيةتلصك خةلقئارالصق مةدةنصيةت مةركصزص دةپ ئاتالغان ئورگانغا تةۋة بولۇپ، مةزكۇر ئورگاننصڭ تةۋةلصكصدة باشقا مصللةتلةرنصڭ مةدةنصيةت مةركةزلصرصمۇ ئصش ئېلصپ بارصدۇ. بۇ ئورگاننصڭ رازصلصقص بصلةن ئۇيغۇرلار پةقةت مةدةنصيةت پائالصيةتلصرصنصلا ئېلصپ بارالايدۇ.

بۈگۈنكص كۈندة جۇمھۇرصيةتلصك ئۇيغۇر مةدةنصيةت مةركصزص تاشكةنت، ئةنجان شةھةرلصرصدة ئۆز تارماقلصرصنص قۇرغان بولۇپ، ئۇلارنصڭ ۋةزصپصسص پةقةت ھةر قايسص جايلصرصدا ئۇيغۇر سةنئةت پائالصيةتلصرص ئۇيۇشتۇرۇش، ئۇيغۇر تصلص سصنصپلصرص ئېچصپ، بالصلارغا ئۆز ئانا تصلص ئۆگصتصش، ئۇيغۇر زصيالصيلصرص، ئةدصبلصرص ۋة سةنئةتكارلصرصنصڭ پائالصيةتلصرصنص ئۆتكۈزۈش ھةم باشقصلاردصن ئصبارةت.

ئۇيغۇرلار قانداق تةقدصرگة دۇچ كةلمةكتة؟
ئاپتور ئةزصز كامصلوپ ئۆز ماقالصسصدة كةسكصن ھالدا "نۆۋةتتصكص مةزگصلدة ئۆزبېكصستاندصكص ئۇيغۇرلار ئۈچۈن ئةڭ جصددصي مةسصلة ئاسسصمصلياتسصية بولۇپ كېتصشتصن ئصبارةت، ئۇيغۇرلار بصلةن ئۆزبېكلةر ئارصسصدا تصل، مةدةنصيةت ئالاقصلصرص، ئومۇمةن ئورتاق تارصخصي مةنبةداشلصق مۇناسصۋصتص بار، 35 مصڭ نوپۇسلۇق بۇ خةلقنصڭ 25 مصليونلۇق خةلق ئصچصدة ئۆز تصلص، ئۆرپ-ئادةتلصرص ۋة باشقصلصرصنص ساقلاپ قېلصشص تولصمۇ مۇرةككةپ" دةپ يېزصش بصلةن ئۆزبېكصستاندصكص بۇ خصل مۇرةككةپ ۋةزصيةت تۈپةيلصدصن ئۇيغۇر ئاھالصلصرصنصڭ بةلكص، يةنة 20-30 يصللار ئصچصدة مةۋجۇت بولماي قېلصشص مۇمكصنلصكصنص پةرةز قصلصدۇ.

مەنبە:ئالتۇن تارىم