نىدائىي يانبىلوگى

    

    توقسۇ تەڭرىتاغنىڭ جەنۇبى ئېتىكىگە، تارىم ئويمانلىقىنىڭ شىمالى چېتىگە، ئۆگەن دەرياسىنىڭ غەربى قىرغىقىغا جايلاشقان. شەرقىي كۇچا ناھىيەسى بىلەن، جەنۇبىي شايار ناھىيەسى بىلەن، غەربىي ئونسۇ ناھىيەسى بىلەن، شىمالى باي ناھىيەسى بىلەن تۇتىشىدۇ.

    توقسۇ قەدىمكى زامانلاردا غەربىي يۇرتتىكى 36 بەگلىكنىڭ بىرى كۇچا بەگلىكىگە تەۋە ئىدى. مىلادىي 91 – يىلى خەن سۇلالىسى كۈسەننىڭ چەنچىڭ (بۈگۈنكى توقسۇ ناھىيەسىنىڭ غەربىي جەنۇبىدىكى ئۈچقات ئەتراپى) دا غەربىي يۇرت قورۇقچىبەگ مەھكىمىسى قۇرغان ، بۇ جاي ئەينى چاغدا غەربىي يۇرتنىڭ سىياسىي – ئىقتىساد مەركىزى بولغان. توقسۇ تاڭ سۇلالىسى دەۋرىدە كۈسەن تۇتۇق مەھكىمىسىگە، سۇڭ سۇلالىسى دەۋرىدە قاراقىتان (غەربىي لياۋ) خانلىقىغا، يۈەن، مىڭ سۇلالىلىرى دەۋرىدە بېشبالىق (بەش شەھەر) گە ئىتائەت قىلغان. 1759 – يىلى چىڭ سۇلالىسى كۇچاغا خان ئامبال قويۇپ، ھازىرقى كۇچا، شايار، توقسۇ ناھىيەلىرىنى ئىدارە قىلغان، 1922 – يىلى توقسۇغا ئامبال ياردەمچىسى قويۇلغان، 1930 – يىلى توقسۇ ناھىيەسى تەسىس قىلىنغان.

    توقسۇ دېگەن نامنىڭ ئېتمولوگىيەسى ھەققىدە ئوخشىمىغان قاراشلا مەۋجۇت . بەزىلەر ‹‹توقسۇ›› دېگەن سۆز ‹‹سۈيى ئەلۋەك (مول)›› دېگەن مەنىدە، توقسۇ ناھىيەسى ئۆگەن دەرياسىنىڭ باش قىسمىغا جايلاشقاچقا، سۈيى مول، زىرائەتلەر سۇغا قانىدۇ، شۇڭا بۇ يۇرت ‹‹توقسۇ›› دەپ ئاتالغان، دەپ قارايدۇ.

    توقسۇ ناھىيەسىدە مەدەنىيەت يادىكارلىقى ئورۇنلىرى ۋە مەنزىرىگاھلاردىن ئۈچقات قەدىمىي شەھىرى، چولاقشەھەر قەدىمىي شەھىرى، قىزىلشەھەر قەدىمىي شەھىرى، تاجىك قورۇ قەدىمىي شەھىرى، چارەك شەھەر قەدىمىي شەھىرى، بۇتباش قەدىمىي شەھىرى، يۇلغۇن شەھەر قەدىمىي شەھىرى، توپا شەھەر قەدىمىي شەھىرى، توغراق ئېقىن مىڭئۆيى، يانتاققۇدۇق خارابىسى، يۇلغۇن شەھەر قەبرىستانلىقى، تۇزتۇر قاتارلىقلار بار.