تارىخى، ئىجتىمائىي سەۋەبلەر تۈپەيلىدىن ئەجداتلىرىمىز تەرىپىدىن ھەر قايسى تارىخىي زامانلاردا يارىتىلغان قىممەتلىك مەدەنىيەت مىراسلىرىنىڭ نۇرغۇنلىرى يوقىلىپ كەتتى، تالان- تاراجقا ئۇچرىدى. ئېچىنىشلىق ھالدا ۋەيران قىلىۋېتىلدى. نەتىجىدە تارىخ ۋە مەدەنىيىتىمىزنى تەتقىق قىلىشتا زور دەرىجىدە ئۈزۈكچىلىك پەيدا بولۇپ، تارىخ كەچمىشلىرىنىڭ يارقىن سېيمالىرى خۇنىكلىشىپ كەتتى.

تۇرسۇن پىداقۇل

ئامېرىكىدا ئۇيغۇرشۇناسلىق تەتقىقاتى 20-ئەسىرنىڭ 60-يىللىرىدا باشلانغان بولسىمۇ، ئەمما تەتقىقات نەتىجىلىرى خېلى ئۇتۇقلۇق بولغان.
ئامېرىكىدا ئۇيغۇرشۇناسلىق تەتقىقاتى ئۇيغۇر يېزىقىدىكى تارىخى ۋەسىقىلەرنى تەتقىق قىلىشتىن باشلانغان بولۇپ، ئاساسلىق تەتقىقات پائالىيتىنى ئامېرىكا تەۋەلىكىدىكى تۈركىيلىك سىناس تېكىن ۋە روبېرت دانكوف، ل. كلارك، سابنى تىرنجاك قاتارلىق ئالىم تەتقىقاتچىلار ئېلىپ بارغان.

مەركىزى ئاسىيا ئىنسانىيەتنىڭ ئەڭ مۇھىم ئاپىرىدىگاھلىرىدىن بىرى.مەركىزى ئاسىيا ئىنسانىيەتنىڭ ئەڭ قەدىمكى مەدەنىيەت ئۇچاقلىرىنىڭ بىرى.ئەنە شۇ مەركىزى ئاسىيا دەپ ئاتالغان بۇ بۈيۈك زېمىندا بىزنىڭ ئەجداتلىرىمىز ئەۋلادتىن-ئەۋلادقا ياشاپ كەلگەن.

مۇختار قادىر ھونزادە
   ئەرەپچىدە "ئەقىدە،ئىتائەت قىلىش،بويسۇنۇش"دېگەندەك مەنىلەرنى بېرىدىغان "ئىسلام" سۆزىنىڭ بارلىق مۇسۇلمان(ئىتىقاد قىلغۇچى) خەلقلەرنىڭ مەدەنىيەت تارىخىدا مۇھىم ئورۇندا تۇتىدىغانلىقى كۆپ سانلىق كىشىلەرگە ئايان بولغېنى بىلەن،يەنە بىر قىسىم مۇسۇلمان قىرىنداشلار ئۆزلىرىنىڭ بۇ دىنغا قانداق قىلىپ ئىتىقاد قىلغانلىقىنى بىلمەسلىكى مۆمكىن.شۇڭا مەن بۇ ماقالەمدە ئىسلام دىنىنىڭ شىنجاڭدا ئومۇملىشىش تارىخ ھەققىدە قىسقىچە چۈشەنچە بەرمەكچىمەن.

تۈرك تارىخى(دەسلەپكى دەۋر)
1-بۈيۈك ھون ئىمپېرىيەسى(م ب 4-ئەسىر~م ب 46)
2-غەربىي ھون(م ب 46~م ك 23)
3-شەرقىي ھون(م ب 46~م ك 48)
4-دىڭلىڭ(م ب 1-ئەسىر)[دىڭلىڭ،گاوچې،چىلې،تيېلې دەپمۇ ئاتالغان]
5-ئۇسۇن(م ب 1-ئەسىر)
6-ئۇغان(م ب 1-ئەسىر)