تارىم تور بېكىتى

1985-يىلى، مەن بېرلىنغا بېرىپ، ئۇپۇق سىزىقى سەنئەت بايرىمىغا قاتناشتىم. شۇ چاغدا، جياڭسۇنىڭ بىر تىياتىرخانىسى شۇ يەردە «مودەنگۈل راۋىقى» دېگەن ئويۇننى قويدى. ئويۇن قويىدىغان چاغدا، بىز نۇرغۇن ھەرىكەتلىك سۆرەت كۆرۈنۈشى تەييارلىغان. ئەمما، ئۇيۇشتۇرغۇچى تەرەپ، بۇنىڭدىكى نېمىسچە تەرجىمە ياخشى قىلىنماپتۇ، باشقىلارنىڭ ئەسەرگە بولغان باھاسىغا تەسىر يېتىدۇ. يەنە ھەرىكەتلىك كۆرۈنۈشمۇ بەك كۆپ ئىكەن، توختىماي كۆرۈنۈپ تۇرسا كۆپچىلىكنىڭ ئويۇننى كۆرۈشىگە تەسىر يېتىدۇ،-دەپ بۇ كۆرۈنۈشلەرنى قويغىلى قويمىدى. ۋە بىزگە تەكلىپ بېرىپ، پۈتكۈل ۋەقەلىك سۆزلەنگەن بىر چۈشەندۈرۈش قوللانمىسى تەييارلاڭلار، ئويۇن كۆرگىلى كەلگەنلەرنىڭ ھەممىسى تىياتىر جەھەتتە تەربىيىلەنگەنلەر بولغاندىكىن، بىر كۆرۈپلا چۈشىنىدۇ،-دېدى. بىرھازا تالاش-تارتىش قىلغاندىن كېيىن ئۇلارنىڭ تەكلىپى بويىچە ئىش كۆردۇق. ئاقىۋەتتە شۇنداق ياخشى ئۈنۈمگە ئېرىشتۇق. تاماشىبىنلارمۇ قوبۇل قىلالىدى. شۇڭا دەيمىزكى، ياخشى بولغان سەنئەت تۇيغۇسىنى يىتىلدۈرسەك، بىزنىڭ ئاتالمىش بىمەنە بولغان ئەدەبىيات-سەنئەت ئەسەرلىرىنى چۈشىنىشىمىزگە ياردىمى بولىدۇ.
ئاخىرىدا مەن كۆپچىلىككە ئۆزۈمنىڭ ئەدەبىيات-سەنئەتكە بولغان ئۈمىدىمنى، تىلىكىمنى سۆزلەپ بېرەي. مەن دائىم، ئۆزۈمنىڭ سەنئەتتىكى خاسلىقىمنى نامايان قىلىش بىلەن بىرگە، ئوقۇرمەنلەر بىلەن بىر خىل ئورتاقلىق ھاسىل قىلغىلى بولماسمۇ، دەپ ئويلايمەن. سىز ئۆز ئەسىرىڭىزدە زاماندىن زارلاشلىرىڭىزنى ئىپادىلىسىڭىز، ئېنىقكى بۇ سىزنىڭ كۆڭلىڭىزدە تالاي تۈگۈن بارلىقىنىڭ، دۇنياغا گۇمان، دىلىغۇللۇق، نارازىلىق بىلەن قارايدىغانلىقىڭىزنىڭ ئىپادىسى. ئەمىسە باشقىلارچۇ؟ باشقىلارمۇ دۇنياغا سىزدەك قارىسا، ئۇنداقتا ئۇلار سىزنىڭ ئەسىرىڭىزنى ئوقۇپ، ئۇنىڭدىن ھوزۇرلىنىش بىلەن بىللە، سىز بىلەن پىكىرلەشتىغۇ؟ ئەدەبىي ئەسەرلەر ئىچىدە مۇشۇنداق نەرسىلەر كۆپ. مەسىلەن بىر ئايال يازغۇچى بىر ئەسەر يازدى، ئۇنىڭدىكى ئاساسلىق مەزمۇن پۈتۈن دۇنيادا بىرمۇ ياخشى ئەركىشى يوق، ئەرلەرگە ئىشىنىشكە قەتئىي بولمايدۇ. ئەرلەرنىڭ ھەممىسى بۇزۇق دېگەنلەردىن ئىبارەت دەپ ئويلايلى. بۇ ئەسەرنى كۆرۈپ بولغاندىن كېيىن ئۇ ئايالنىڭ بىر ئېسىل ئەرگە نەقەدەر تەشنالىقىنى، ئۇنىڭ ئەرلەردىن زارلىشىنىڭ ئارقىسىغا ئېسىل، ئەخلاقلىق ئەرلەرگە بولغان تەلپۈنۈشى يوشۇرۇنغانلىقىنى بىلىمىز. بۇنىڭ چۈشەنمىگۈدەك نەرى بار؟ ئۇ نېمىشقا غېرىبسىنىدۇ؟ كىممۇ ئېسىل بىر جۈپتىنىڭ بولۇشىنى ئارزۇ قىلمايدۇ؟ ئەرلەرنىڭ ئېسىل ئاياللارغا تەلپۈنۈشى، ئاياللارنىڭ ئېسىل ئەرلەرگە تەلپۈنۈشى ئىنتايىن ئادەتتىكى نورمال ئىشقۇ؟ ئۇنىڭدىن باشقا، بەزىلەر كىشىلىك ھاياتتىكى زۇلمەت، ئالا نىيەتلىك، ئۆز-ئارا قىلتاق قۇرۇش، سۈيقەستلەر دەستىدىن يۈرەكئالدى بولۇش قاتارلىق نەرسىلەرنى يازىدۇ. مەن بۇنداق ئەسەرلەرنى ئوقۇغاندا، كىشىلىك سەمىمىيەت، گۈزەل قەلبكە بولغان ئىنتىلىشنى ھېس قىلىمەن. ئۇ نېمىشقا مۇشۇنداق يازىدۇ؟ شۈبھىسىزكى، ئۇ تېخىمۇ ساپ، تېخىمۇ گۈزەل قەلب بولۇشنى ئىستەيدۇ. شۇڭا، بىر ئادەمنىڭ ئىددىيىۋى تونۇشى مەلۇم دەرىجىگە يەتكەندىن كېيىن، ئۇنىڭ ھەممە نەرسىگە قارىتا بەلگىلىك چۈشەنچىسى شەكىللىنىدۇ ھەم ئاشۇ خىل چۈشىنىشتىن قەلب بىلەن قەلبنىڭ بىرلىكىگە ئېرىشىدۇ. ئۇرۇش، تاجاۋۇزچىلىققا ئۇچراش ياكى باشقا غەلىتە ئىشلارنى ھېسابقا ئالمىغاندا، ئەدەبىيات بىلەن سەنئەت يەنىلا بىر خىل مېھىر-شەپقەت، ئازادە كەيپىياتنىڭ پەرۋىشكارى بولۇپ، ھەرگىزمۇ بالايى-ئاپەتنىڭ جارچىسى ئەمەس.

ئەدەبىيات-سەنئەتنىڭ يەنە بىر زور ئارتۇقچىلىقى بار. يەنى بىزنىڭ كىشىلەر بىلەن بولغان ئورتاقلىقىمىزنى رېئاللىققا ئايلاندۇرىدۇ. مانا بۇ ئۇنىڭ ئەسلى ۋەزىپىسى. مەسىلەن مەلۇم بىر ئەسەر زور دەرىجىدىكى زېرىكىشلىكنى ئىپادىلىگەن. ئەمما، يەنە بىر جەھەتتىن ئېلىپ ئېيتقاندا، بۇ خىل زېرىكىشلىك ئىپادىلىنىپ چىققاندىن كېيىن، زېرىكىشلىك تۈگەيدۇ. مەن باشقىلار ئانچە ياقتۇرمايدىغان ئەمەلىي مىسالدىن بىرنى سۆزلەپ بېرەي. گيۇتى ياش ۋاقتىدا «ئۆسمۈر ۋېتنىڭ ئازابى» ناملىق داڭلىق روماننى يېزىپ چىققان. بۇ ئەسەر يېزىلغاندىن كېيىن، گېرمانىيەدىكى نۇرغۇن ئادەم ۋېيت ۋە قىز باش قەھرىمانغا تەقلىد قىلىپ كىيىم كەيگەن، ھەم ۋېيتنىڭ ئۆزىنى ئۆلتۈرۈۋېلىشىنى دورىغان. ئەمما، بىز شۇنىڭغا دىققەت قىلىشىمىز كېرەككى، گيۇتى ئۆزىنى ئۆلتۈرىۋالمىغان. ئۇ تېخى دۇنيادىكى ئەڭ ئۇزۇن ئۆمۈر كۆرگەن يازغۇچىنىڭ بىرى بولۇپ، 80يېشىدا بىر قېتىم توي قىلغان. مانا بۇ ئەدەبىيات-سەنئەتنىڭ ماھىيەت جەھەتتىن ئىنساننى چۈشكۈن، ئۈمىدسىز قىلمايدىغانلىقىنى چۈشەندۈرىدۇ. سىز ئۆز زېرىكىشلىرىڭىزنى، غەم تۈگۈنلىرىڭىزنى سەنئەت شەكلى ئارقىلىق ئىپادىلەپ چىقارغاندا، ئۇ سىزنىڭ قايغۇ-نەپرىتىڭىزنى بەردەملىككە ئايلاندۇرۇپ، سىزنى چېكىدىن ئاشقان يولغا باشلىمايدۇ.
كۆپچىلىككە رەھمەت.

شاڭخەي ئەدەبىيات-سەنئەت نەشرىياتى 2009-يىلى 8-ئايدا نەشر قىلغان «ۋاڭ مېڭنىڭ ئەدەبىيات ھەققىدە ئېيتقانلىرى» ناملىق كىتابتىن قىسمەن قىسقارتىپ تەرجىمە قىلىندى.