ﺑﯘ ﺟﻪﺭﻳﺎﻧﺪﺍﻧﯘﺭﻏﯘﻧﻠﯩﻐﺎﻥ ﺗﺎﺭﯨﺨﺸﯘﻧﺎﺳﻼﺭ ﯞﻩ ﺗﺎﺭﯨﺨﻘﺎ ئاﺋﯩﺖ ئەﺳﻪﺭﻟﻪﺭ ﺑﺎﺭﻟﯩﻘﻘﺎ ﻛﻪﻟﺪﻯ . ﻣﻪﺳﯩﻠﻪﻥ ، ﻳﯜﺳﯜﭖ ﺧﺎﺱ ﻫﺎﺟﯩﭙﻨﯩﯔ << ﻗﯘﺗﺎﺩﻏﯘﺑﯩﻠﯩﻚ >> ﺩﺍﺳﺘﺎﻧﻰ ، ﻣﻪﻫﻤﯘﺕ ﻗﻪﺷﻘﻪﺭﯨﻨﯩﯔ << ﺗﯜﺭﻛﯩﻲ ﺗﯩﻠﻼﺭ ﺩﯨﯟﺍﻧﻰ >> ﻗﺎﺗﺎﺭﻟﯩﻘﻼﺭ . ﺑﯘ ﺩﻩﯞﺭﺩﻩ ﻳﻪﻧﻪ ئاﺑﺪﯗﻏﺎﭘﭙﺎ ﺑﯩﻨﻨﯩﻲ ﻫﯜﺳﻪﻳﯩﻦ ﻗﻪﺷﻘﻪﺭﻯ ( 1083 - ؟ ) ﻗﺎﺭﺍﺧﺎﻧﯩﻼﺭ ﺳﯘﻻﻟﯩﺴﯩﻨﯩﯔ ﺗﺎﺭﯨﺨﯩﺪﯨﻦئەﻳﻨﻪﻥ ﻣﻪﻟﯘﻣﺎﺕ ﺑﻪﺭﮔﯜﭼﻰ ﺑﯩﺮﺩﯨﻨﺒﯩﺮ ئاﺳﺎﺳﯩﻲ ﻣﻪﻧﺒﻪ ﺳﺎﻧﯩﻠﯩﺪﯨﻐﺎﻥ << ﺗﺎﺭﯨﺨﯩﻲﻛﺎﺷﯩﻐﻪﺭ >> ﻧﺎﻣﻠﯩﻖ ئەﺳﻪﺭﻧﻰ ، ﻣﯘﻫﻪﻣﻤﻪﺩ ئەﻟﻜﺎﺗﯩﺐ

ﺳﻪﻣﻪﺭﻗﻪﻧﺪﻯ << ﺩﯙﻟﻪﺕ ﺳﯩﻴﺎﺳﯩﺘﯩﻨﯩﯔ ئاﺳﺎﺳﻠﯩﻖ ﯲﻟﭽﻪﻣﻠﯩﺮﻯ >> ﻧﺎﻣﻠﯩﻖ ئەﺳﻪﺭﻧﻰ ، ﻣﻪﻫﻤﯘﺩﯨﻦ ﻣﯘﻫﻪﻣﻤﻪﺩ ﺋﯩﺒﻨﻰئەﺩﻧﺎﻧﻰ << ﺗﺎﺭﯨﺨﯩﻲ ﺗﯜﺭﻛﯩﺴﺘﺎﻥ >> ﻧﺎﻣﻠﯩﻖ ئەﺳﻪﺭﻧﻰ ﻳﺎﺯﺩﻯ ( ﯞﯦﻲ ﻟﻴﺎﯕﺘﺎﯞ : << ﻗﺎﺭﺍﺧﺎﻧﯩﻼﺭ ﺳﯘﻻﻟﯩﺴﯩﻐﺎ ئاﺋﯩﺖ ﺗﺎﺭﯨﺨﯩﻲ ﻣﺎﺗﯧﺮﯨﻴﺎﻟﻼﺭ ، ﻫﯚﺟﺠﻪﺗﻠﻪﺭ ﯞﻩئۇﻻﺭﻧﯩﯔ ﺗﻪﺗﻘﯩﻖ ﻗﯩﻠﯩﻨﯩﺶ ئەﻫﯟﺍﻟﻰ >> ، << ﺷﯩﻨﺠﺎﯓ ئۇﻧﯩﯟﯦﺮﺳﯩﺘﯧﺘﻰ ﺋﯩﻠﻤﯩﻲﮊﯗﺭﻧﯩﻠﻰ >> < ﺧﻪﻧﺰﯗﭼﻪ > 1982 - ﻳﯩﻞ 1 - ﺳﺎﻥ ، 44 - ﺑﻪﺕ ) .
3 . ﻳﯜﻩﻥ ﺳﯘﻻﻟﯩﺴﻰ ﺩﻩﯞﺭﯨﺪﯨﻜﻰ ئۇﻳﻐﯘﺭ ﺗﺎﺭﯨﺨﻰ
ﻗﯘﺑﻼﻳﺨﺎﻥ ﻣﯩﻼﺩﯨﻴﻪ 1279 - ﻳﯩﻠﻰ ﻳﯜﻩﻥ ﺳﯘﻻﻟﯩﺴﯩﻨﻰ ﻗﯘﺭﺩﻯ . ﻟﯧﻜﯩﻦ ئۇ ، ﻣﻮﯕﻐﯘﻝ ﺧﺎﻧﻠﯩﻘﯩﻐﺎئوﺧﺸﺎﺷﻼ ، ئوﺭﺗﺎﻕ ﺋﯩﻘﺘﯩﺴﺎﺩ ﯞﻩ ﻣﻪﺩﻩﻧﯩﻴﻪﺕ ئاﺳﺎﺳﯩﻐﺎ ﺋﯩﮕﻪ ﺑﻮﻟﻤﯩﻐﺎﻥ ﺩﯙﻟﻪﺕ ﺋﯩﺪﻯ . ﻣﻮﯕﻐﯘﻟﻼﺭ ﯲﺯﯨﻨﯩﯔ ﻛﯧﯖﻪﻳﻤﯩﭽﯩﻠﯩﻚ ﻧﯩﻴﯩﺘﯩﻨﻰ ئەﻣﻪﻟﮕﻪ ئاﺷﯘﺭﯗﺵ ﯴﭼﯜﻥ ﺋﯩﻠﻐﺎﺭ ﻣﯩﻠﻠﻪﺗﻠﻪﺭﻧﯩﯔﭘﻪﻥ - ﻣﻪﺩﻩﻧﯩﻴﯩﺘﯩﻨﻰ ﻗﻮﺑﯘﻝ ﻗﯩﻠﯩﺸﻘﺎ ﻣﻪﺟﺒﯘﺭ ﺑﻮﻟﯘﭖ ، ﯲﺯ ﻫﯚﻛﯜﻣﺮﺍﻧﻠﯩﻘﯩﺪﯨﻜﻰ ﺧﻪﻟﻘﻠﻪﺭﻧﯩﯔ ﺋﯩﻠﻐﺎﺭ ﭘﻪﻥ - ﻣﻪﺩﻩﻧﯩﻴﯩﺘﯩﻨﻰﻗﻮﺑﯘﻝ ﻗﯩﻠﺪﻯ ( ئاﺑﻠﯩﺰ ﻣﯘﻫﻪﻣﻤﻪﺩ ﺳﺎﻳﺮﺍﻣﻰ : << ﻳﯜﻩﻥ ﺳﯘﻻﻟﯩﺴﻰ ﺩﻩﯞﺭﯨﺪﻩ ﯲﺗﻜﻪﻥ ﻣﻪﺷﻬﯘﺭ ئۇﻳﻐﯘﺭﺷﻪﺧﺴﻠﯩﺮﻯ >> ، ﺷﯩﻨﺠﺎﯓ ﺧﻪﻟﻖ ﻧﻪﺷﺮﯨﻴﺎﺗﻰ 1991 - ﻳﯩﻠﻰ ﻧﻪﺷﺮﻯ ، 6 - ﺑﻪﺕ ) ، ﺑﻮﻟﯘﭘﻤﯘ ئۇﻳﻐﯘﺭ ﺯﯨﻴﺎﻟﯩﻴﻠﯩﺮﯨﺪﯨﻦ ﻛﻪﯓ ﻛﯚﻟﻪﻣﺪﻩ ﭘﺎﻳﺪﯨﻼﻧﺪﻯ . ﺑﯘ ﺩﻩﯞﺭﺩﯨﻜﻰ ئۇﻳﻐﯘﺭﺯﯨﻴﺎﻟﯩﻴﻠﯩﺮﻯ ﻳﯜﻩﻥ ﺳﯘﻻﻟﯩﺴﯩﻨﯩﯔ ﻫﺎﻛﯩﻤﯩﻴﻪﺕ ئوﺭﮔﺎﻧﻠﯩﺮﻯ ﯞﻩ ﻣﻪﺩﻩﻧﯩﻴﻪﺕ ئاﭘﭙﺎﺭﺍﺗﻠﯩﺮﯨﺪﺍ ﻳﯘﻗﯩﺮﻯﻣﻪﻧﺴﻪﭖ ﯞﻩ ئاﻟﯩﻲ ﻣﻪﺭﺗﯩﯟﻩ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﺋﯩﺸﻠﻪﭖ ، ﻳﯜﻩﻥ ﺳﯘﻻﻟﯩﺴﻰ ﻣﻪﺩﻩﻧﯩﻴﯩﺘﯩﮕﻪ ﺯﻭﺭ ﺗﯚﻫﭙﯩﻠﻪﺭﻧﻰ ﻗﻮﺷﺘﻰ . ﺷﻪﻣﺴﯩﺪﯨﻦ ( 1277 - 1351 ) ئەﻳﻨﻰ ﺯﺍﻣﺎﻧﺪﯨﻜﻰ ﺋﯩﺠﺘﯩﻤﺎﺋﯩﻲ ﺗﺎﺭﯨﺨﯩﻲ ئەﻫﯟﺍﻟﻼﺭﻧﻰﺗﻪﺗﻘﯩﻖ ﻗﯩﻠﯩﭗ << ﭼﯧﻦ ئەﻳﺰﯗﯓ ﺗﻮﻏﺮﯨﺴﯩﺪﺍ ﺧﺎﺗﯩﺮﻩ >> ، << ﺟﯧﯖﺪﺍﻳﯩﻠﻠﯩﺮﯨﺪﯨﻜﻰ ﯞﻩﺯﯨﺮﻟﻪﺭﻧﯩﯔ ﺗﻪﺭﺟﯩﻤﯩﻬﺎﻟﻰ >> ، << ﻏﻪﺭﺑﯩﻲ ﻳﯘﺭﺗﻠﯘﻕ ﻳﺎﺕ ﺗﺎﺋﯩﭙﯩﻠﻪﺭﻧﯩﯔﺗﻪﺭﺟﯩﻤﯩﻬﺎﻟﻰ >> ، << ﻏﻪﺭﺑﺘﯩﻜﻰ ئەﻟﻠﻪﺭﻧﯩﯔ ﺧﻪﺭﯨﺘﯩﻠﯩﻚ ﺗﻪﭘﺴﯩﺮﺍﺗﻰ >> ، <<ﺟﯩﻨﻴﺎﯕﻨﯩﯔ ﺗﻪﺑﯩﺌﯩﻲ ﺷﺎﺭﺍﺋﯩﺘﻰ ﻫﻪﻗﻘﯩﺪﻩ >> ، << ﺩﯗﯕﻴﺎﯓ ﺗﻪﭘﺴﯩﺮﺍﺗﯩﻨﯩﯔ ﺩﺍﯞﺍﻣﻰ >> ﻗﺎﺗﺎﺭﻟﯩﻖ ﺗﺎﺭﯨﺨﯩﻲ ئەﺳﻪﺭﻟﻪﺭﻧﻰ ﻳﺎﺯﺩﻯ . ﻗﺎﯕﻠﻰ ﺗﻮﻗﺪﯗ ئوﺭﺩﯨﻨﯩﯔ ﭘﻪﺭﻣﺎﻧﻰ ﺑﯩﻠﻪﻥﻣﯩﻼﺩﯨﻴﻪ 1343 _ 1345 - ﻳﯩﻠﻠﯩﺮﻯ ﺗﺎﺭﯨﺨﺸﯘﻧﺎﺱ ﺳﺎﺭﺍﺑﺎﻧﻰ ﯞﻩ ﺳﺎﻛﻴﺎ ﻗﺎﻳﺎ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﺑﯩﺮﻟﯩﻜﺘﻪ << ﻟﻴﺎﯞ ﺳﯘﻻﻟﯩﺴﻰ ﺗﺎﺭﯨﺨﻰ >> ، << ﺟﯩﻦ ﺳﯘﻻﻟﯩﺴﻰ ﺗﺎﺭﯨﺨﻰ >> ، << ﺳﯘﯓ ﺳﯘﻻﻟﯩﺴﻰ ﺗﺎﺭﯨﺨﻰ >>ﻧﻰ ﻳﯧﺰﯨﺸﻘﺎ ﻣﻪﺳﯱﻝ ﺑﻮﻟﺪﻯ ، ئۇ ﻣﺎﺗﯧﺮﯨﻴﺎﻝﻣﻪﻧﺒﻪﺳﻰ ﺗﯧﭙﯩﺶ ، ﺗﯜﺭﮔﻪ ئاﻳﺮﯨﺶ ، ﺳﯧﻠﯩﺸﺘﯘﺭﯗﺵ ، ﻳﯧﺰﯨﺶ ، ﺗﻪﻫﺮﯨﺮﻟﻪﺵ ﻗﺎﺗﺎﺭﻟﯩﻖ ﺑﯩﺮ ﻗﺎﺗﺎﺭ ﻣﯘﺭﻩﻛﻜﻪﭖ ﺋﯩﺸﻼﺭﻧﻰ ﺑﯩﯟﺍﺳﯩﺘﻪﺋﯩﺸﻠﯩﺪﻯ . ﺟﺎﻣﺎﻟﯩﺪﺩﯨﻦ 1288 - ﻳﯩﻠﻰ ﻗﯘﺑﻼﻳﺨﺎﻧﻨﯩﯔ ﻗﻮﻟﻠﯩﺸﻰ ﺑﯩﻠﻪﻥ << ﻳﯜﻩﻥﺳﯘﻻﻟﯩﺴﻰ ﺩﻩﯞﺭﯨﺪﯨﻜﻰ ﺑﯜﻳﯜﻙ ﺑﯩﺮﻟﯩﻚ ﺗﻪﭘﺴﯩﺮﺍﺗﻰ >> ﻧﺎﻣﻠﯩﻖ ﺗﺎﺭﯨﺨﯩﻲ ﺟﯘﻏﺮﺍﭘﯩﻴﯩﻠﯩﻚﺗﻪﭘﺴﯩﺮﺍﺗﻼﺭ ئاﺳﺎﺱ ﻗﯩﻠﯩﻨﻐﺎﻥ ﻗﯩﺴﺘﯘﺭﻣﺎ ﺭﻩﺳﯩﻤﻠﯩﻚ ﻛﯩﺘﺎﺏ ﻳﯧﺰﯨﺸﻘﺎ ﻛﯩﺮﯨﺸﯩﭗ ، ﻣﯩﻼﺩﯨﻴﻪ 1303 - ﻳﯩﻠﻰ 600 ﻗﯩﺴﯩﻢ ، 1300 ﺟﯩﻠﺪﻟﯩﻖ ﻛﯩﺘﺎﺑﻨﻰ ﯞﯗﺟﯘﺩﻗﺎ ﻛﻪﻟﺘﯜﺭﺩﻯ .
4 . ﭼﺎﻏﺎﺗﺎﻱ ﺩﻩﯞﺭﯨﺪﯨﻜﻰ ﺗﺎﺭﯨﺦ
ﭼﺎﻏﺎﺗﺎﻱ ﺩﻩﯞﺭﯨﺪﻩ ﺧﺎﻧﻠﯩﻘﻼﺭ ﺗﻪﯞﻩﺳﯩﺪﻩ ﻳﺎﺷﺎﻳﺪﯨﻐﺎﻥ ئەﺭﻩﺏ ، ﭘﺎﺭﺱ ، ﻣﻮﯕﻐﯘﻝ ﻗﺎﺗﺎﺭﻟﯩﻖﻣﯩﻠﻠﻪﺕ ﯞﻩ ﻗﻮﯞﻣﻼﺭ ﺗﯜﺭﻛﻠﻪﺷﺘﻰ . ﻳﻪﺭﻟﯩﻚ ﺗﯜﺭﻛﯩﻲ ﺗﯩﻞ ( ئۇﻳﻐﯘﺭ ﺗﯩﻠﻰ ) ئاﺳﺎﺱ ﻗﯩﻠﯩﻨﯩﭗ ، ئەﺭﻩﺏ ، ﭘﺎﺭﺱ ، ﻣﻮﯕﻐﯘﻝ ﺗﯩﻠﻠﯩﺮﯨﺪﯨﻦ ﻧﯘﺭﻏﯘﻥ ﺋﯧﻠﯧﻤﯧﻨﺘﻼﺭ ﻗﻮﺑﯘﻝ ﻗﯩﻠﯩﻨﺶ ﻧﻪﺗﯩﺠﯩﺴﯩﺪﻩ << ﭼﺎﻏﺎﺗﺎﻱ ﺗﯩﻠﻰ >> ﺩﻩﻳﺪﯨﻐﺎﻥ ﺑﯩﺮ ﺧﯩﻞ ئەﺩﻩﺑﯩﻲ ﺗﯩﻞ ﺷﻪﻛﯩﻠﻠﻪﻧﺪﻯ . ئۇﻳﻐﯘﺭﺗﺎﺭﯨﺨﺸﯘﻧﺎﺳﻠﯩﻘﻰ ﻗﺎﺭﺍﺧﺎﻧﯩﻼﺭ ﺳﯘﻻﻟﯩﺴﯩﺪﻩ ﺷﻪﻛﯩﻠﻠﻪﻧﮕﻪﻥ ﺗﺎﺭﯨﺨﺸﯘﻧﺎﺳﻠﯩﻘﻘﺎ ﺋﯩﺠﺎﺩﯨﻲﯞﺍﺭﯨﺴﻠﯩﻖ ﻗﯩﻠﯩﭗ ، ﺟﯘﺵ ئۇﺭﯗﭖ ﺭﺍﯞﺍﺟﻼﻧﺪﻯ .
ﺟﺎﻣﺎﻝ ﻗﺎﺭﺷﻰ ﻗﺎﺭﺍﺧﺎﻧﯩﻼﺭ ﺳﯘﻻﻟﯩﺴﻰ ﯞﻩ ﭼﺎﻏﺎﺗﺎﻱ ﺩﻩﯞﺭﯨﻨﻰ ﺗﻪﺗﻘﯩﻖ ﻗﯩﻠﯩﺸﺘﺎ ﻣﯘﻫﯩﻢ ئەﻫﻤﯩﻴﻪﺗﻜﻪ ﺋﯩﮕﻪئەﺳﻪﺭ _ << ﺳﯘﺭﺍﻫ ﻟﯘﻏﯩﺘﻰ >>ﻧﻰ ﺭﻭﻳﺎﭘﻘﺎ ﭼﯩﻘﺎﺭﺩﻯ . ﺳﯜﺭﯨﻴﯩﻨﯩﯔ ﺩﻩﻣﻪﺷﯩﻖ ﺷﻪﻫﯩﺮﯨﺪﻩ ﺗﯘﻏﯘﻟﯘﭖ ، ﺳﻪﻛﻜﯩﺰ ﻳﯧﺸﯩﺪﯨﻦ ﺑﺎﺷﻼﭖ ﺳﻪﻣﻪﺭﻗﻪﻧﺪﺗﻪ ﻳﺎﺷﯩﻐﺎﻥ

ﺋﯩﺒﻨﻰ ﻣﯘﻫﻪﻣﻤﻪﺩ ئەﺭﻩﺑﺸﺎﻫ ( 1392 - 1450 ) << ئاﺟﺎﻳﯩﺒﯘﻝ ﻣﻪﻓﺘﯘﺭﺧﻰ ﻧﺎﯞﺍﺋﯩﺒﯘﻝ ﺗﯧﻤﯘﺭ >> ﻧﺎﻣﻠﯩﻖ ئەﺳﻪﺭﻧﻰ ، ﻣﺎﯞﺍﺭﺍئۇﻧﻨﻪﻫﯩﺮﺩﻩﻳﺎﺷﯩﻐﺎﻥ ﺳﯜﺭﯨﻴﯩﻠﯩﻚ ﻧﯩﺰﺍﻣﯩﺪﯨﻦ ﺷﺎﻣﻰ 1404 - ﻳﯩﻠﻰ << ﺳﻪﻓﻪﺭﻧﺎﻣﻪﺋﯩﻲ ﺗﯧﻤﯘﺭ >> ﻧﺎﻣﻠﯩﻖ ئەﺳﻪﺭﻧﻰ ، ﺷﻪﺭﯨﻔﯩﺪﯨﻦ ئەﻟﻰ ﻳﻪﺯﺩﻯ 1425 - ﻳﯩﻠﻰ << ﺯﻩﻓﻪﺭﻧﺎﻣﻪ >> ﻧﺎﻣﻠﯩﻖ ئەﺳﻪﺭﻧﻰ ، ﻫﺎﭘﯩﺰ ئەﺑﺮﯗ << ﺯﯗﺑﺪﻩﺗﯘﻝ ﺗﻪﯞﺍﺭﯨﺦ >> ﻧﺎﻣﻠﯩﻖئەﺳﻪﺭﻧﻰ ، ﺳﻪﻣﻪﺭﻗﻪﻧﺪﻟﯩﻚ ئاﺑﺪﯗﺭﺍﺯﺯﺍﻕ << ﻣﻪﺗﻠﻪئۇﺳﺴﻪ ﺋﯩﺪﻩﻳﯩﻦ ﯞﻩ ﻣﻪﺟﻤﯘئەﻝ ﺑﻪﻫﺮﻩﻳﯩﻦ >> ﻧﺎﻣﻠﯩﻖ ئەﺳﻪﺭﻧﻰ ، ئۇﻳﻐﯘﺭ ﺑﺎﺧﺸﻰ << ﺗﺎﺭﯨﺨﯩﻲ ﺧﺎﻧﯩﻴﻪ >> ﻧﺎﻣﻠﯩﻖئەﺳﻪﺭﻧﻰ ﻳﺎﺯﺩﻯ .
5 . ﺳﻪﺋﯩﺪﯨﻴﻪ ﺧﺎﻧﻠﯩﻘﻰ ﺩﻩﯞﺭﯨﺪﯨﻜﻰ ﺗﺎﺭﯨﺦ
ﺑﯘ ﺩﻩﯞﺭﺩﻩ ﻧﯘﺭﻏﯘﻧﻠﯩﻐﺎﻥ ﺗﺎﺭﯨﺨﺸﯘﻧﺎﺳﻼﺭ ﯞﻩ ﺗﺎﺭﯨﺨﯩﻲ ئەﺳﻪﺭﻟﻪﺭ ﺑﺎﺭﻟﯩﻘﻘﺎ ﻛﯧﻠﯩﭗ ، ﺳﻪﺋﯩﺪﯨﻴﻪﺧﺎﻧﻠﯩﻘﯩﻨﯩﯔ ﺗﺎﺭﯨﺨﯩﻨﻰ ئەﻛﺲ ئەﺗﺘﯜﺭﺩﻯ . ﻣﯩﺮﺯﺍ ﻫﻪﻳﺪﻩﺭ ﻛﻮﺭﺍﮔﺎﻧﻰ ( 1499 - 1551 ) 1547 - ﻳﯩﻠﻰ ﭘﺎﺭﺱ ﺗﯩﻠﯩﺪﺍﺋﯩﻜﻜﻰ ﺗﻮﻣﻠﯘﻕ ﺗﺎﺭﯨﺨﯩﻲ ئەﺳﻪﺭ ﻳﯧﺰﯨﭗ ، 200 ﻳﯩﻠﻐﺎ ﻳﯧﻘﯩﻦ ﺗﺎﺭﯨﺨﻨﻰ ﻳﻮﺭﯗﺗﯘﭖ ﺑﻪﺭﺩﻯ . ﻧﺎﻣﻪﻟﯘﻡ ئاﭘﺘﻮﺭ 1545 - ﻳﯩﻠﻰ << ﺗﺎﺭﯨﺨﻨﺎﻣﻪﺋﯩﻲ ئاﺑﺪﯗﺭﻩﺷﯩﺪﺧﺎﻥ >> ﻧﺎﻣﻠﯩﻖﺗﺎﺭﯨﺨﯩﻲ ئەﺳﻪﺭﻧﻰ ، ﻣﯘﻫﻪﻣﻤﻪﺩ ﺋﯩﯟﻩﺯ 1603 - ﻳﯩﻠﻰ << ﺗﻪﺯﻛﯩﺮﻩﺋﯩﻲ ﻣﻪﺧﺪﯗﻡ ئەﺯﻩﻡ ﯞﻩ ﺧﻮﺟﺎ ﺋﯩﺴﻬﺎﻕ ﯞﻩﻟﻰ >> ﻧﺎﻣﻠﯩﻖ ﺗﺎﺭﯨﺨﯩﻲ ئەﺳﻪﺭﻧﻰ ، ﻧﺎﻣﻪﻟﯘﻡ ئاﭘﺘﻮﺭ 1627 - ﻳﯩﻠﻰ << ﺗﻪﺯﻛﯩﺮﻩﺋﯩﻲئاﺑﺪﯗﺭﻩﺷﯩﺪﺧﺎﻥ >>ﻧﻰ ، ﺷﺎﻫ ﻣﻪﻫﻤﯘﺩ ﺟﻮﺭﺍﺱ ( 1627 - 1696 ) 1672 _ 167 - ﻳﯩﻠﻠﯩﺮﻯ ﭘﺎﺭﺱﺗﯩﻠﯩﺪﺍ << ﺗﺎﺭﯨﺨﯩﻲ ﺷﺎﻫ ﻣﻪﻫﻤﯘﺩ ﺟﻮﺭﺍﺱ >>ﻧﻰ ، 1686 - ﻳﯩﻠﻰ ﭘﺎﺭﺱ ﺗﯩﻠﯩﺪﺍ << ﺗﺎﺭﯨﺨﯩﻲ ﺭﻩﺷﯩﺪﻯ ﺯﻩﻳﻠﻰ >> ﻧﺎﻣﻠﯩﻖ ئەﺳﻪﺭﻧﻰ ، 1696 - ﻳﯩﻠﻰ ﭘﺎﺭﺱ ﺗﯩﻠﯩﺪﺍ << ﺗﻪﻟﻪﭘﻜﺎﺭﻻﺭ ﻧﻪﺳﻪﺑﻨﺎﻣﯩﺴﻰ >> ﺩﯦﮕﻪﻥ ئەﺳﻪﺭﻧﻰ ﻳﺎﺯﺩﻯ . ﻧﺎﻣﻪﻟﯘﻡ ﺑﯩﺮ ئاﭘﺘﻮﺭئاﺑﺪﯗﺭﻩﺷﯩﺪﺧﺎﻥ ﺩﻩﯞﺭﯨﺪﻩ ﻳﻪﻛﻪﻧﮕﻪ ﻛﻪﻟﮕﻪﻥ ﺧﻮﺟﺎ ﻣﯘﻫﻪﻣﻤﻪﺩ ﺷﯧﺮﯨﭗ ﻗﺎﺗﺎﺭﻟﯩﻘﻼﺭﻧﯩﯔ ئەﻫﯟﺍﻟﻰ ﺑﺎﻳﺎﻥ ﻗﯩﻠﯩﻨﻐﺎﻥ << ئەﯞﻟﯩﻴﺎﻻﺭﻧﯩﯔ ﻛﺎﺗﺘﯩﻠﯩﺮﻯ ﯞﻩ ﺭﻩﻫﺒﻪﺭﻟﯩﺮﻯ >> ﺩﯦﮕﻪﻥ ﺗﻪﺯﻛﯩﺮﯨﻨﻰ ﻳﯧﺰﯨﭗ ﭼﯩﻘﺘﻰ .

6 . ﺧﻮﺟﯩﻼﺭﺩﻩﯞﺭﯨﺪﯨﻜﻰ ﺗﺎﺭﯨﺦ
ﻣﯩﻼﺩﯨﻴﻪ 1678 - ﻳﯩﻠﻰ ﺧﻮﺟﺎ ﻫﯩﺪﺍﻳﯩﺘﯘﻟﻼ ﺟﯘﯕﻐﺎﺭ ﺧﺎﻧﻠﯩﻘﯩﻨﯩﯔ ﻫﻪﺭﺑﯩﻲ ﻳﺎﺭﺩﯨﻤﯩﮕﻪ ﺗﺎﻳﯩﻨﯩﭗ ﺳﻪﺋﯩﺪﯨﻴﻪ ﺧﺎﻧﻠﯩﻘﯩﻨﻰ ئاﻏﺪﯗﺭﯗﭖ ﺗﺎﺷﻼﭖ ، ﺩﯨﻦ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﻫﺎﻛﯩﻤﯩﻴﻪﺕﺑﯩﺮﻟﻪﺷﺘﯜﺭﯛﻟﮕﻪﻥ ﺧﻮﺟﯩﻼﺭ ﺧﺎﻧﻠﯩﻘﻰ ( 1678 - 1759 )ﻧﻰ ﻗﯘﺭﺩﻯ ، ﺋﯩﺸﻘﯩﻴﻪ ﯞﻩ ﺋﯩﺴﻬﺎﻗﯩﻴﻪ ﺩﻩﭖﺑﯚﻟﯜﻧﮕﻪﻥ ﺗﻪﺳﻪﯞﯞﯗﭘﭽﯩﻼﺭ ﯲﺯ ئاﺭﺍ ئاﻟﻤﯩﺸﯩﭗ ﻫﺎﻛﯩﻤﯩﻴﻪﺕ ﻳﯜﺭﮔﯜﺯﺩﻯ . ﺗﻪﺳﻪﯞﯞﯗﭘﭽﯩﻼﺭﻧﯩﯔ ﻫﻮﻗﯘﻕ ﺗﺎﻟﯩﺸﯩﺶﻛﯜﺭﻩﺷﻠﯩﺮﻯ ئۇﻳﻐﯘﺭ ﺟﻪﻣﺌﯩﻴﯩﺘﯩﻨﯩﯔ ﺋﯩﻘﺘﯩﺴﺎﺩﯨﻨﻰ ﺋﯧﻐﯩﺮ ﺩﻩﺭﯨﺠﯩﺪﻩ ﯞﻩﻳﺮﺍﻥ ﻗﯩﻠﺪﻯ . ئۇﻳﻐﯘﺭﺟﻪﻣﺌﯩﻴﯩﺘﻰ ﭼﺎﻙ - ﭼﯧﻜﯩﺪﯨﻦ ﺑﯚﻟﯜﻧﺪﻯ ، ﺋﯩﺠﺘﯩﻤﺎﺋﯩﻲ ﻗﯘﺭﯗﻟﻤﺎ ﯞﻩ ﻣﻪﺩﻩﻧﯩﻴﻪﺕ ﻧﺎﺑﯘﺕ ﺑﻮﻟﺪﻯ ، ﺧﻪﻟﻖ ﺗﯘﺭﻣﯘﺷﻰ ﻧﺎﭼﺎﺭﻻﺷﺘﻰ . ﺧﻪﻟﻘﺘﻪ ﻧﺎﺭﺍﺯﯨﻠﯩﻖ ، ﻗﺎﺭﺷﯩﻠﯩﻖ ﻛﯜﭼﯩﻴﯩﭗ ، ﺋﯩﺠﺘﯩﻤﺎﺋﯩﻲﻣﯘﻗﯩﻤﻠﯩﻖ ، ﺋﯩﻨﺎﻗﻠﯩﻖ ﯞﻩ ﺗﻪﺭﻩﻗﻘﯩﻴﺎﺕ ﺋﯩﺴﺘﯩﻜﻰ ﺗﯘﻏﯘﻟﺪﻯ . ﺑﯘﻧﯩﯔ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﺑﯩﺮ ﻗﯩﺴﯩﻢﺋﯩﻠﻐﺎﺭ ﭘﯩﻜﯩﺮﻟﯩﻚ ﻛﯩﺸﯩﻠﻪﺭ ﺑﺎﺵ ﻛﯚﺗﯜﺭﯛﭖ ﭼﯩﻘﯩﭗ ، ﺑﯘ ﺗﺎﺭﯨﺨﻨﻰ ﺗﻪﺯﻛﯩﺮﻩ ﺷﻪﻛﻠﯩﺪﻩ ئەﻛﺲئەﺗﺘﯜﺭﺩﻯ . ﻣﻪﺳﯩﻠﻪﻥ : ﻣﯘﻫﻪﻣﻤﻪﺩ ﺳﯩﺪﯨﻖ ﺯﻩﻟﯩﻠﻰ ( 1676 - 1746 ) ﻣﯩﻼﺩﯨﻴﻪ 1720 - ﻳﯩﻠﻰ << ﺳﻪﭘﻪﺭﻧﺎﻣﻪ >> ، 1742 - ﻳﯩﻠﻰ << ﺗﻪﺯﻛﯩﺮﻩﺋﯩﻲ ﺧﻮﺟﺎ ﻣﯘﻫﻪﻣﻤﻪﺩ ﺷﯧﺮﯨﭗﺑﯘﺯﺭﯗﻛﯟﺍﺭ >> ، << ﺗﻪﺯﻛﯩﺮﻩﺋﯩﻲ ﭼﯩﻠﺘﻪﻥ >> ﺩﯦﮕﻪﻧﺪﻩﻙ ﺗﺎﺭﯨﺨﯩﻲئەﺳﻪﺭﻟﻪﺭﻧﻰ ، ﻣﯩﺮﺧﺎﻟﯩﺪﯨﻦ ﻛﺎﺗﯩﭗ ﻣﻮﻟﻼ ﻛﯩﭽﯩﻚ ﻳﻪﺭﻛﻪﻧﺪﻯ 1730 - ﻳﯩﻠﻰ << ﻫﯩﺪﺍﻳﻪﺗﻨﺎﻣﻪ >> ( << ﺗﻪﺯﻛﯩﺮﻩﺋﯩﻲ ﻫﯩﺪﺍﻳﻪﺕ >> ﻳﺎﻛﻰ << ﺗﻪﺯﻛﯩﺮﻩﺋﯩﻲ ﺧﻮﺟﺎ ئاﭘﯫﻕ >> ) ﺩﯦﮕﻪﻥ ئەﺳﻪﺭﻧﻰ ، ﻧﺎﻣﻪﻟﯘﻡ ئاﭘﺘﻮﺭ << ﺗﻪﺯﻛﯩﺮﻩﺋﯩﻲ ﻣﻪﯞﻻﻧﻪ ئەﺭﺷﯩﺪﯨﻦ ﯞﻩﻟﻰ >> ﺩﯦﮕﻪﻥ ئەﺳﻪﺭﻧﻰ ﻳﺎﺯﺩﻯ .
7 . ﻣﺎﻧﺠﯘﻻﺭ ﺩﻩﯞﺭﯨﺪﯨﻜﻰ ﺗﺎﺭﯨﺦ
ﺑﯘ ﺩﻩﯞﺭ ﭼﯩﯔ ﺳﯘﻻﻟﯩﺴﻰ ﭼﻮﯓ - ﻛﯩﭽﯩﻚ ﺧﻮﺟﯩﻼﺭﻧﻰ ﻣﻪﻏﻠﯘﭖ ﻗﯩﻠﯩﭗ ، ﺷﯩﻨﺠﺎﯕﻨﻰ ﺑﯩﺮﻟﯩﻜﻜﻪﻛﻪﻟﺘﯜﺭﮔﻪﻧﺪﯨﻦ ﺗﺎﺭﺗﯩﭗ ، ﺷﯩﻨﺨﻪﻱ ﺋﯩﻨﻘﯩﻼﺑﯩﻨﯩﯔ ﺗﻪﺳﯩﺮﻯ ﺷﯩﻨﺠﺎﯕﻐﺎ ﻳﯧﺘﯩﭗ ﻛﻪﻟﮕﻪﻧﮕﻪ ﻗﻪﺩﻩﺭﺑﻮﻟﻐﺎﻥ 153 ﻳﯩﻠﻠﯩﻖ ﺗﺎﺭﯨﺨﻨﻰ ﯲﺯ ﺋﯩﭽﯩﮕﻪ ئاﻟﯩﺪﯗ .

ﺑﯘ ﺩﻩﯞﺭﺩﻩئۇﻳﻐﯘﺭ ﻣﻪﺩﻩﻧﯩﻴﯩﺘﻰ ئەﻧﯭﻧﯩﯟﻯ ﻣﻪﺩﻩﻧﯩﻴﻪﺕ ئاﺳﺎﺳﯩﺪﺍ ﯞﻩ ﻳﻪﺭﻟﯩﻚ ﻗﻮﺭﭼﺎﻕ ﻫﯚﻛﯜﻣﺮﺍﻧﻼﺭﺗﻪﺑﯩﻘﯩﺴﯩﺪﯨﻜﻰ ﺑﯩﺮ ﻗﯩﺴﯩﻢ ئۇﻗﯘﻣﯘﺷﻠﯘﻕ ﺯﺍﺗﻼﺭ ﯞﻩ ئەﻣﻪﻟﺪﺍﺭﻻﺭﻧﯩﯔ ئەﻳﻨﻰ ﺩﻩﯞﺭﺩﯨﻜﻰ ﻳﺎﺯﻏﯘﭼﻰ ، ﺷﺎﺋﯩﺮ ، ﺳﻪﻧﯭﺗﻜﺎﺭ ، ئاﻟﯩﻢ ﯞﻩ ﻣﯘﺗﻪﭘﻪﻛﻜﯘﺭﻻﺭﻧﯩﯔ ﺋﯩﺠﺎﺩﯨﻲ ﺧﯩﺰﻣﯩﺘﯩﻨﻰ ﻗﻮﻟﻠﯩﺸﻰ ئاﺭﻗﯩﺴﯩﺪﺍﺭﺍﯞﺍﺟﻼﻧﺪﻯ . ﺗﺎﺭﯨﺨﭽﯩﻼﺭ ﯲﺯ ﺩﻩﯞﺭﯨﻨﻰ ﯞﻩ ﺋﯩﻠﮕﯩﺮﯨﻜﻰ ﺩﻩﯞﺭﻧﻰ ﺗﺎﺭﯨﺨﯩﻲ ﯞﻩ ﺑﻪﺩﯨﺌﯩﻲ ﻳﻮﻝﺑﯩﻠﻪﻥ ئەﻛﺲ ئەﺗﺘﯜﺭﺩﻯ . ﺑﯘ ﺩﻩﯞﺭﺩﻩ ﻣﻮﻟﻼ ﻧﯩﻴﺎﺯ << ﺗﻪﺯﻛﯩﺮﻩﺋﯩﻲ ﺯﻩﺑﯩﺒﯘﻟﻼ >> ﺩﯦﮕﻪﻥ ﺩﺍﺳﺘﺎﻧﻨﻰ ، ﻗﺎﺳﯩﻤﻰ << ﺗﻪﺯﻛﯩﺮﻩﺋﯩﻲ ئاﺭﺳﻼﻧﺨﺎﻥ >>ﻧﻰ ، ﻣﻮﻟﻼﻫﺎﺟﻰ << ﺗﻪﺯﻛﯩﺮﻩﺗﯘﻝ ﺑﯘﻏﺮﺍﺧﺎﻥ >>ﻧﻰ ، ﻣﻮﻟﻼ ﻣﯩﺮﺳﺎﻟﯩﻬ ﻛﺎﺷﯩﻐﻪﺭﻯ << ﭼﯩﯖﮕﯩﺰﻧﺎﻣﻪ >>ﻧﻰ ، ﻣﯘﻫﻪﻣﻤﻪﺩ ئاﺑﺪﯗﻝئەﻟﻰ ﻗﻪﺷﻘﻪﺭﻯ << ﺗﻪﺯﻛﯩﺮﻩﺋﯩﻲ ﻫﻪﺯﺭﻩﺕ ﻣﻮﻟﻼﻡ >>ﻧﻰ ، ﻣﯘﻫﻪﻣﻤﻪﺩ ﻧﯩﻴﺎﺯ ئاﺑﺪﯗﻏﻮﭘﯘﺭﺑﻪﮒ << ﻗﯩﺴﺴﻪﺳﯘﻝ ﻏﻪﺭﺍﻳﯩﺐ >>ﻧﻰ ، ﻣﯘﻫﻪﻣﻤﻪﺩ ﺗﯚﻣﯜﺭ ﻗﺎﺭﺍﻗﺎﺷﻰ << ﺗﻪﺯﻛﯩﺮﻩﺗﯘﻝ ﺭﯨﺸﺎﺩ >>ﻧﻰ ، ﻣﻮﻟﻼ ﻳﺎﻗﯘﭖﺑﯩﻨﻨﻰ ﯲﻣﻪﺭ ﻗﻪﺷﻘﻪﺭﻯ << ﺷﻪﺟﻪﺭﻩﺋﯩﻲ ﺑﯘﺯﺭﯗﻛﯟﺍﺭ >>ﻧﻰ ، ﺗﻪﻟﻪﺑﻰ << ﺗﺎﺭﯨﺨﯩﻲ ﯞﺍﻗﯩﯭﺋﯩﻲ ﻛﺎﺷﯩﻐﻪﺭ >>ﻧﻰ ، ئاﺭﺯﯗ ﻣﯘﻫﻪﻣﻤﻪﺩ 1767 - ﻳﯩﻠﻰ << ﺋﯩﺴﻼﻣﻨﺎﻣﻪ >> ﺩﯦﮕﻪﻥﺩﺍﺳﺘﺎﻧﻨﻰ ، ئەﻳﻤﻪﻥ << ﺩﯦﻬﻘﺎﻧﻼﺭ ﺗﻮﻏﺮﯨﺴﯩﺪﺍ >>ﻧﻰ ، ﻣﻪﻫﻤﯘﺩ ئاﺑﺪﯗﻝ ئاﻟﯩﻢ ﻣﻮﻟﻼ << ﺋﯩﺴﻼﻡ ﻛﯩﺘﺎﺑﻰ >> ﻧﺎﻣﻠﯩﻖﺗﺎﺭﯨﺨﯩﻲ ئەﺳﯩﺮﯨﻨﻰ ، ﻧﺎﻣﻪﻟﯘﻡ ﺑﯩﺮ ئاﭘﺘﻮﺭ 18 - ئەﺳﯩﺮﮔﻪ ﺗﻪئەﻟﻠﯘﻕ ﺑﻮﻟﻐﺎﻥ << ﻗﻪﺷﻘﻪﺭﺗﺎﺭﯨﺨﻰ >> ﺩﯦﮕﻪﻥ ئەﺳﻪﺭﻧﻰ ﻳﺎﺯﺩﻯ .
1864 - ﻳﯩﻠﯩﺪﯨﻦ ﻛﯧﻴﯩﻦ ئۇﻳﻐﯘﺭ ﺗﺎﺭﯨﺨﺸﯘﻧﺎﺳﻠﯩﻘﯩﺪﺍ ﺗﻪﺯﻛﯩﺮﯨﭽﯩﻠﯩﻚ ﺗﺎﺭﯨﺨﺸﯘﻧﺎﺳﻠﯩﻘﻘﺎ ﻗﺎﺭﺍﭖﺭﺍﯞﺍﺟﻼﻧﺪﻯ . ﻗﻪﺷﻘﻪﺭﻟﯩﻚ ﺗﺎﺭﯨﺨﭽﻰ ﻣﻮﻟﻼ ﻫﺎﺟﻰ ﺗﺎﺭﯨﺨﭽﻰ ، ئاﻟﯩﻢ ﺷﻪﻳﺦ ﻫﻪﺭﯨﺮﻯ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﺑﯩﺮﻟﯩﻜﺘﻪ << ﺟﻪﯕﻨﺎﻣﻪ >> ، << ﻫﻪﺯﺭﯨﺘﻰﺭﯗﺳﯘﻝ ئەﻟﻪﻳﻬﯩﺴﺴﺎﻻﻡ >> ﻧﺎﻣﻠﯩﻖ ﭼﻮﯓ ﺗﯩﭙﺘﯩﻜﻰ ﺗﺎﺭﯨﺨﯩﻲ ئەﺳﻪﺭﻧﻰ ﻳﺎﺯﺩﻯ . ﺧﻮﺗﻪﻧﻠﯩﻚ ﺗﺎﺭﯨﺨﭽﻰ ﻣﻪﻫﻤﯘﺩ ئەﻟﻪﻡ 1897 - ﻳﯩﻠﻰ << ﺧﻮﺗﻪﻥ ﺗﻪﺯﻛﯩﺮﯨﺴﻰ >>ﻧﻰ ، ﻫﺎﺟﻰ ﻳﯜﺳﯜﭖ ( 1836 - 1914 ) 1907 - ﻳﯩﻠﻰ << ﺟﻪﻣﯩﯱﻝ ﺗﻪﯞﺍﺭﯨﺦ >>ﻧﻰ ، ﯴﻣﯩﺪﻯ << ﺟﻪﯕﻨﺎﻣﻪ >>ﻧﻰ ، ﻣﯘﻫﻪﻣﻤﻪﺩ ئەﻟﻪﻡ << ﺗﺎﺭﯨﺨﯩﻲ ﻛﺎﺷﯩﻐﻪﺭ >>ﻧﻰ ، ﻗﺎﺳﯩﻢﺑﻪﮒ << ﻏﯘﻟﺠﺎ ﯞﺍﻗﯩﯫﺗﻠﯩﺮﻯ ﺑﺎﻳﺎﻧﻰ >>ﻧﻰ ، ﻣﯘﻫﻪﻣﻤﻪﺩ ﺳﯩﺪﯨﻖ ﻳﻪﺭﻛﻪﻧﺪﻯ << ﻏﺎﺯﺍﺕ ئەﻝ ﻣﯘﺳﻠﯩﻤﯩﻦ >>ﻧﻰ ﻳﺎﺯﺩﻯ .
ﺑﯘ ﺩﻩﯞﺭﺩﯨﻜﻰ ئۇﻳﻐﯘﺭ ﺗﺎﺭﯨﺨﺸﯘﻧﺎﺳﻠﯩﺮﻯ ﯞﻩ ﺗﺎﺭﯨﺨﯩﻲ ئەﺳﻪﺭﻟﻪﺭﺩﯨﻦ ئاﻻﻫﯩﺪﻩ ﺗﯩﻠﻐﺎﺋﯧﻠﯩﭗ ﯲﺗﯜﺷﻜﻪ ئەﺭﺯﯨﻴﺪﯨﻐﺎﻧﻠﯩﺮﻯ ﻣﻮﻟﻼ ﻧﯩﻴﺎﺯ ﺧﻮﺗﻪﻧﻰ ﯞﻩ ئۇﻧﯩﯔ << ﺗﯚﺕ ﺋﯩﻤﺎﻡﺗﻪﺯﻛﯩﺮﯨﺴﻰ >> ﻧﺎﻣﻠﯩﻖ ئەﺳﯩﺮﻯ ، ﻣﯘﻫﻪﻣﻤﻪﺩ ﺳﺎﺩﯨﻖ ﻛﺎﺷﯩﻐﻪﺭﻯ ﯞﻩ ئۇﻧﯩﯔ << ﺗﻪﺯﻛﯩﺮﻩﺋﯩﻲ ئەﺯﯨﺰﺍﻥ >> ، << ﺗﻪﺯﻛﯩﺮﻩﺋﯩﻲ ﺧﻮﺟﯩﮕﺎﻥ >> ، << ﺗﻪﺯﻛﯩﺮﻩﺋﯩﻲ ئەﺳﻬﺎﺑﯘﻝ ﻛﻪﺋﯩﺐ >> ﺩﯦﮕﻪﻥ ئەﺳﻪﺭﻟﯩﺮﻯ ، ﻣﯘﻫﻪﻣﻤﻪﺩ ﺋﯩﯟﻩﺯ ﻗﺎﺭﺍﻗﺎﺷﻰ ﯞﻩ ئۇﻧﯩﯔ << ﻣﻪﺧﺪﯗﻣﻰ ئەﺯﻩﻡ >> ﻧﺎﻣﻠﯩﻖ ئەﺳﯩﺮﻯ ، ﻣﻮﻟﻼ ﻣﯘﺳﺎ ﺳﺎﻳﺮﺍﻣﻰ ( 1836 - 1917 ) ﯞﻩ ئۇﻧﯩﯔ << ﺗﻪﺯﻛﯩﺮﻩﺗﯘﻝ ئەﯞﻟﯩﻴﺎ >> ( 1885 - ﻳﯩﻞ ) ، << ﺩﻩﺭﺑﺎﻳﺎﻥ ئەﻫﺴﺎﺑﯘﻝ ﻛﻪﺋﯩﺐ >> ( 1898 - ﻳﯩﻞ ) ، << ﺗﺎﺭﯨﺨﯩﻲ ئەﻣﯩﻨﯩﻴﻪ >> ( 1903 - ﻳﯩﻞ ) ، << ﺗﺎﺭﯨﺨﯩﻲ ﻫﻪﻣﯩﺪﻯ >> ( 1908 - ﻳﯩﻞ ) ، << ﺗﻪﺯﻛﯩﺮﻩﺋﯩﻲ ئاﭘﯫﻕ ﺧﻮﺟﺎ >> ﻗﺎﺗﺎﺭﻟﯩﻘﻼﺭ ﺑﺎﺭ .
ئۇﻳﻐﯘﺭ ﺗﺎﺭﯨﺨﯩﻨﻰ ﺗﻪﺗﻘﯩﻖ ﻗﯩﻠﻐﺎﻧﺪﺍ ، ﺧﻪﻧﺰﯗ ، ئەﺭﻩﺏ ، ﭘﺎﺭﺱ ﯞﻩ ﻏﻪﺭﺏ ﻣﻪﻧﺒﻪﻟﯩﺮﯨﻨﻰ ئاﺳﺎﺱﻗﯩﻠﯩﺶ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﺑﯩﻠﻠﻪ ، ئۇﻳﻐﯘﺭﻻﺭﻧﯩﯔ ﯲﺯﯨﺪﻩ ﺑﺎﺭﻟﯩﻘﻘﺎ ﻛﻪﻟﮕﻪﻥ ﺗﺎﺭﯨﺨﻘﺎ ئاﺋﯩﺖ ئەﺳﻪﺭﻟﻪﺭﮔﯩﻤﯘﻧﻪﺯﻩﺭ ئاﻏﺪﯗﺭﯗﺷﯩﻤﯩﺰ ﺯﯙﺭﯛﺭ . ئۇﻳﻐﯘﺭ ﺗﺎﺭﯨﺨﺸﯘﻧﺎﺳﻠﯩﻘﯩﻨﯩﯔ ﺗﯧﻤﺎﺗﯩﻚ ﻗﺎﺗﻼﻣﻠﯩﺮﻯ ئۇﻳﻐﯘﺭﻻﺭﻧﯩﯔ ﻫﻪﺭ ﻗﺎﻳﺴﻰﺗﺎﺭﯨﺨﯩﻲ ﺩﻩﯞﺭﻟﻪﺭﺩﯨﻜﻰ ئەﻫﯟﺍﻟﻰ ، ﻗﯩﺴﻤﯩﺘﻰ ، ﺗﻪﺭﻩﻗﻘﯩﻴﺎﺗﻰ ﯞﻩ ﻣﯘﯞﻩﭘﭙﻪﻗﯩﻴﻪﺗﻠﯩﺮﯨﻨﻰﺗﻮﻧﯘﺷﺘﯘﺭﯨﺪﯗ ، ئۇﻳﻐﯘﺭﻻﺭﻧﯩﯔ ﻗﻪﺩﯨﻤﺪﯨﻦ ﺗﺎﺭﺗﯩﭙﻼ ﺗﺎﺭﯨﺨﻘﺎ ئەﻫﻤﯩﻴﻪﺕ ﺑﻪﺭﮔﻪﻧﻠﯩﻜﻰ ﯞﻩ ﺗﺎﺭﯨﺦ ﻗﺎﺭﯨﺸﯩﻐﺎ ﺋﯩﮕﻪ ﺋﯩﻜﻪﻧﻠﯩﻜﯩﻨﻰﺋﯩﺴﭙﺎﺗﻼﻳﺪﯗ .

( ئاﻻﻫﯩﺪﻩئەﺳﻜﻪﺭﺗﯩﺶ : ﻣﻪﺯﻛﯘﺭ ﻣﺎﻗﺎﻟﻪ << ﻛﯩﺘﺎﺏ ﻣﯘﻧﺒﯩﺮﻯ >> 1999 - ﻳﯩﻠﻠﯩﻖ 1 - ، 2 - ﺳﺎﻧﯩﺪﯨﻦ ﺋﯧﻠﯩﻨﺪﻯ )