تولۇقسىز ئوتتۇرا مەكتەپ تىل - ئەدەبىياتى 7-يىللىق 1-قىسىم دەرسلىكىدىكى  « يەتتە تال برىليانت » دەرسنىڭ دوكلاد لايھىسى
 
چۇمپاق بازارلىق مەركىزى مەكتەپتىن :
ئابلىز موللاروزى
 
« يەتتە تال برىلىيانت » دەرسنىڭ دوكلاد  لايھىسى

دەرسلىكنىڭ ئورنى ۋە رولى: Ⅰ
« يەتتە تال برىليانت » ناملىق بالىلار چۆچىكى  توققۇز يىللىق مەجبۇرىيەت مائارىپى بويىچە ئۈچ يىللىق تولۇقسىز ئوتتۇرا مەكتەپلەر ئۈچۈن تۈزۈلگەن تەجرىبە دەرسلىكى 7-يىللىق 1-قىسىم 6-بۆلەك « ئاجايىپ – غارايىپ خىياللار » باسقۇچىغا ئورۇنلاشتۇرۇلغان .ئىككى دەرس سائىتىگە بۆلۈپ ئۆتۈلىدۇ.
بۇ دەرس بالىلارنىڭ ھەرخىل خىياللىرىنى ،تەپەككۇرى ،تەسەۋۋۇرى ،بالىلارغا خاس ئىنتىلىش ،قىزىقىشلىرىنى ،غايىۋى ئارزۇ-ئارمانلىرىنى تېخىمۇ  يۈكسەكلىككە كۆتۈرۈپ ،نۇرغۇن نەرسىنىڭ قىممىتى پۇل ،ماددى بايلىق بىلەن ئۆلچىنىۋاتقان مۇشۇ دۇنيادا  بالىلاردا توغرا خارەكتىر ،قىزىقىش، غايە ،كىشىلىك تۇرمۇش قاراش ۋە قىممەت قارشى يېتىلدۈرۈشتە  موھىم رول ئوينايدۇ .
دەرسلىك ماتىرىيالى ھەققىدە قىسقىچە تەھلىل:Ⅱ
« يەتتە تال برىليانت » رۇسىيىلىك داڭلىق يازغۇچى لېف تولىستوينىڭ بالىلار چۆچىكى بولۇپ ،بۇنىڭدا قىزچاق بىلەن ئانىنىڭ سۇ ئۆتۈنۈش جەريانى تەسۋىرلىنىش ئارقىلىق، مېھىر –مۇھەببەتنىڭ ئۇلۇغلىقى گەۋدىلەندۈرۈلگەن.شۇنداقلا ئاپتۇرنىڭ خۇددى چوڭ ئېيىق يۇلتۇزلار تإركإمئ  تارقاتقان نۇر پۈتۈن جاھانغا تارالغاندەك  ، مېھىر –مۇھەببەت نۇرىمۇ   پۈتۈن جاھانغا تارقىىلپ ،دۇنيانى تېخىمۇ گۈزەل قىلسىكەن، دەيدىغان ئارزۇسى ئەكىس ئەتتۈرۈلگەن.بۇ  خىل ئارزۇ –تىلەك  بىزنىڭ ھازىر يولغا قويىۋاتقان ئىلمىي تەرەققىيات قارشىمىز بىلەن بىرەك دەپ ئېيتىشقىمۇ بولىدۇ .
 Ⅲئوقۇتۇش نىشانى ۋە ئوقۇتۇش ئۇسۇلى :
1)تەسەۋۇر ۋە مۇبالىغىنىڭ چۆچەكتىكى ئىشلىتىلىشى ۋە رولىنى ھېس قىلىش .
2)چۆچەك  ۋەقەلىكى ئارقىلىق ئوقۇغۇچىلارغا مېھرى –مۇھاببەتنىڭ دۇنيانى ئۆزگەرتەلەيدىغانلىقىنى چوڭقۇر ھېس قىلدۇرۇش ئارقىلىق  ئوقۇغۇچىلارغا مېھىر –مۇھەببەتنىڭ كۈچىنى ھەقىقىي تۈردە تونۇتۇش  .
3) بالىلار چۆچىكىنىڭ  ئاددى ۋەقەلىك ئارقىلىق چوڭقۇر مەزموننى ئىپادىلەپ بېرىشتەك ژانىر ئالاھىدىلىكىنى ئىگەللىتىش.
ئوقۇتۇش سائىتى
مەزكۇر دەرس ئىككى دەرس سائىتىدە ئۆتۈلىدىغان دەرس  بولۇپ ،ئىككىنچى دەرس سائىتى ئاساس قىلىنىپ لايھە تۈزۈلدى .
موھىم نوقتا :
1)تەسەۋۇر ۋە مۇبالىغىنىڭ چۆچەكتىكى قوللىنىلشى ۋە رولىنى ھېس قىلىش
2)چۆچەك  ۋەقەلىكى ئارقىلىق ئوقۇغۇچىلارغا مېھرى –مۇھاببەتنىڭ دۇنيانى ئۆزگەرتەلەيدىغانلىقىنى چوڭقۇر ھېس قىلدۇرۇش ئارقىلىق ، ئوقۇغۇچىلارغا مېھىر –مۇھەببەتنىڭ كۈچىنى ھەقىقىي تۈردە تونۇتۇش
 قىيىن نوقتا :
چۆچەكتىكى تەسەۋۇرنىڭ رېئال تۇرمۇش بىلەن بولغان مۇناسىۋىتىنى چۈشىنىش
ئوقۇتۇش ئۇسۇلىنى چۈشەندۈرۈش:
بۇ سائەتلىك دەرسىنىڭ ئەمەلىي ئەھۋالىغا ئاساسەن سۇئال –جاۋاب ،گۇرۇپپىلار مۇزاكىرسىگە تەشكىللەش (بۇ ئىككى ئۇسۇل ئارقىلىق دەرىستىكى موھىم ،قىيىن نوقتىلار ھەل قىلىنىدۇ )،سىلىشتۇرما مۇلاھىزە (بۇ ئۇسۇل ئارقىلىق ئوقۇغۇچىلار ياخشى بولغان ئىنسانپەرۋەرلىك ۋە ئەخلاقىي پەزىلەت تەربىيىسىگە ئېگە قىلىنىدۇ )،تەسەۋۇر ئۇسۇللىرى(بۇ ئارقىلىق ئوقۇغۇچىلارنىڭ ئويلاش ،تەسەۋۇر قىلىش ئىقتىدارى يوقرى كۆتۈرىلىدۇ ) قوللىنىلىدۇ .
Ⅳ ئوقۇتۇش جەريانىنىڭ چۈشەندۈرۈلىشى:

ھەممىمىزنىڭ ئۆيدە ئاساسەن سوغا بار ،سىزنىڭ ئۆيىڭىزدىكى سوغا بىلەن قىزچاقنىڭ سوغىسىنىڭ قانداق پەرقى بار دەپ ئويلايسىز ؟قىزچاقنىڭ سوۋغىسىنىڭ  خاسىيىتى نەدە ؟سىزمۇ بىر كۈنلەردە ياكى ھازىردىن باشلاپ شۇ سوغىڭىزنى قىزچاقنىڭ سوغىسىدەك خاسىيەتكە ئېگە قىلىشنى ئويلاپ باقتىڭىزمۇ ؟بۇنىڭ ئۈچۈن سىز قانداق قىلسىڭىز بولغىدەك ؟دېگەندەك سۇئاللار ئارقىلىق ئوقۇغۇچىلار مۇلاھىزىگە تەشكىللىنىپ ،مېھرى- مۇھاببەتنىڭ كۈچى ھېس قىلدۇرىلىدۇ ،ئاندىن ئۇنى ئەمەلىي ھەركىتىگە ئايلاندۇرۇشنىڭ ‹‹گۈل ئۈستىگە گۈل كەلگەندەك ››ئىش بولىدىغانلىقى ھېس قىلدۇرىلىدۇ .

ئوقۇغۇچىلار گۇرۇپپىلارغا بۆلۈنۈپ مۇلاھىزە قىلىپ ،بۇنىڭ جاۋابىنى تېپىپىپ چىققاندىن كىيىن ،تاپقانلىرىنىڭ ئاپتۇرنىڭ ئارزۇسى (بۇ جۈملە ئاپتۇرنىڭ مېھرى –مۇھاببەتنىڭ خۇددى چوڭ ئېيىق يۇلتۇزلار تۈركۈمىگە ئوخشاش كىشىلىك دۇنيانى يورۇتۇش ئارزۇسى ئىپادىلەنگەن )غا ئۇيغۇن بولغان ياكى بولمىغانلىقى سىلىشتۇرىلىدۇ .
3)جەميىتىمىزدە قىزچاققا ئوخشاش ئۆز نەپسىدىن ۋاز كىچىپ ،ئۆزىنىڭ جاپالىق ئەجرىگە كەلگەن مېھنەت مېۋىسىنى باشقىلارنىڭ ھۇزۇرىغا سۇنغان كىشىلەر بارمۇ –يوق ؟دېگەن سۇئاللار ئارقىلىق كاۋاپچى ئالىم خالىققا ئوخشاش ئېسىل پەزىلەتلىك كىشلىرىمىزدىن ئۆگىنىش تەربىيىسى بېرىلىدۇ .
4)سىز ‹‹يەتتە تال بېرىليانىت ››ناملىق بۇ بالىلار چۆچىكىدىكى رېئاللىققا ئۇيغۇن بولمىغان قايسى تەرەپلەرنى ھېس قىلدىڭىز ؟
بۇ نوقتىلار ئارقىلىق ئەسەرنىڭ يېزىلىش ئالاھىدىلىكى ۋە تەسەۋۇر ،مۇبالىغىنىڭ ئەسەردىكى رولى چۈشەندۈرىلىدۇ .
5)‹‹ئىزدىنىش ۋە مەشىق ››قىسىمىدىكى 3-نوقتا ‹‹قىزچاق ھېچيەردىن سۇ تاپالماي ھالىدىن كېتىپ ،چۆپلۈككە يىقىلىپ ئۇخلاپ قاپتۇ ››دىيىلگەن ،ئەگەر قىزچاق بۇ چاغدا چۈش كۆرگەن بولسا قانداق چۈش كۆرەتتى ؟دېگەن سۇئالنى ئوتتۇرغا تاشلاش ئارقىلىق ئوقۇغۇچىلارنى تەسەۋۇر كۈچى قوزغىتىلىدۇ .ياخشى پىكىر قىلغانلار ئاغزاكى بولسىمۇ تەقدىرلىنىدۇ .
تاپشۇرۇق :مېھرى –مۇھاببەت ھەققىدىكى ماقال –تەمسىللەردىن توپلاپ كېلىڭ
Ⅴ دوسكا لايھىسى:
 
20.يەتتە تال برىليانىت
 
لېف تولىستوي (1828-1910)
 
قۇرغاقچىلىق –قۇرغاقچىلىق ئاپىتى –قىزچاقنىڭ قۇرۇق ياغاچ سوغىنى كۆتۈرۈپ،  ئاغرىق ئانىسىغا قۇرغاقچىلىق ئاپىتىدە سۇئىزدەپ چىقىشى
 
 ياغاچ سوغا                                                سۇ تولغان سوغا        

دۇنيا
تېكىسىتتىنىڭ ئاساسىي مەزمونى   مېھرى –مۇھاببەت          سۇ تۆكۈلۈپ كەتمەيدىغان سوغا
بىلەن گۈزەل            
 
 

چوڭ ئېيىق يۇلتۇز تۈركۈمى               ئالتۇن سوغا                           كۆمۈش سوغا
 
ئەگەر مېىنىڭ خاسىيەتلىك ياغاچ سوغام بولغان بولسا ...
تەسەۋۇرنىڭ چۆچەكتىكى  رولى  ھەقىقەتەن چوڭ بولۇپ ، ئوي –پىكىرنى ئىپادىلەشنىڭ ئاساسلىق ئۇسۇللىرىنىڭ بىرى ئىكەن .