ئابرال تۇراسى

دۈلىتىمىز 19 – مايدىن 21- مايغىچە بولغان 3 كۈننى، يەر تەۋرەشتە قازا قىلغانلارغا ماتەم بىلدۈرۈش كۈنى قىلىپ بېكىتتى. بۇ 3 كۈندە دۈلىتىمىزدىكى پارتىيە- ھۈكۈمەت ، مەكتەپ ئىدارە- جەمئىيەتلەر ۋە دۈلىتىمىزنىڭ چەتئەللەردىكى كونسۇلخانلىرى بايراقنى يېرىم چۈشۈرۈپ يەر تەۋرەشتە قازا قىلغانلارغا ماتەم بىلدۈرىدۇ.

 ئادەتتە بىر دۈلەتنىڭ مۇھىم رەھبىرى ۋاپات بولسا، دائىم بايراقنى يېرىم چۈشۈرۈپ ماتەم بىلدۈرۈلدۇ، شۇنداقلا دىپلوماتىك مۇنسىۋىتى قويوق بولغان دۈلەتلەرمۇ دۈلەت بايرىقىنى يېرىم چۈشۈرۈپ تەزىيە بىلدۈرىدۇ. بەلكىم بەزىلىرىمىز بايراقنى يېرىم چۈشۈرۈپ تەزىيە بىلدۈرۈش ئادىتىنىڭ قانداق پەيدا بولغانلىقىنى بىلىپ كەتمەسلىكى مۈمكىن. مەن تۈۋەندە قىسقىچە چۈشەندۈرۈپ ئۆتەي.

بۇنىڭدىن 300 نەچچە يىل ئىلگىركى 1612 –يىلى، «خاسيەس»نامىلىق بىر ئەنگىلىيە پاراخوتى ئاتلانتىك ئوكياندىن ئەنگىلىيەنىڭ تايمىس دەرياسىغا قاراپ ئاستا- ئاستا كىرىپ كەلمەكتە ئىدى. پاراخوت ئاساسىي ماچتا سالاسۇنىنىڭ قاپ بىلىدە، ئەنگىلىيە دۈلەت بايرىقى لەپىلدەپ تۇراتتى. پالوبىدا رەتلىك تېزىلغان پارخوت خادىملىرى تۈرگۈن ھالەتتە، يېرىم چۈشۈرۋىتىلگەن بايراققا قاراپ تۇراتتى. بۇ پاراخوت خادىملىرىنىڭ بۇرۇندىن داۋاملىشىپ كېلىۋاتقان ئادىتى بولۇپ، كاپىتانىغا بولغان يۈكسەك ھۈرمىتىنى ئىپادىلىشى ئىدى.

ئەسلىدە «خاسيەس» نامىلىق پارخوت، شىمالىي ئامېرىكىنىڭ شىمالىي دىڭىز قىرغىقىدىن ،تىنچ ئوكيانغا دىڭىز يولى ئىچىش سەپىرىدە ، بۇ كاپىتان باتورلۇق بىلەن كۆرەك كېرىپ ئوتتۇرىغا چىقىدۇ، نەتىجىدە بەختكە قارشى ھادىسىگە ئۇچراپ قازا قىلىدۇ. پارخوت خادىملىرى، كاپىتانىغا بولغان چوڭقۇر تەزىيىسىنى بىلدۈرۈش ئۈچۈن ، ئارىسىدىكى بىرسىنىڭ تەكلىبى بويىچە ، دۈلەت بايرىقىنى يېرىم چۈشۈرۈپ كاپىتانغا ماتەم بىلدۈرىدۇ.

ئەينى چاغدا ، ئەنگىلىيەنىڭ دىڭىزچىلىق ئىشلىرى ناھايىتى تەرەققى قىلغان بولۇپ ، دىڭىزدا يۈرۈۋاتقان پاراخوتلارنىڭ ھادىسىگە ئۇچرىشىدىن ساقلانغىلى بولمايتتى. بىر پاراخوت ھادىسىگە يۇلۇقسا باشقا پارخوتتىكىلەر  «خاسيەس» نامىلىق پارخوتنى دۇراپ، بايراقنى يېرىم چۈشۈرۈپ تەزىيە بىلدۈرەتتى . بۇ خىل تەزىيە بىلدۈرۈش شەكلى ئەينى چاغدىكى ئەنگىلىيە دىڭزچىلىق ساھەسىدا بارا- بارا كەڭرى تارقىلىشقا باشلىدى.

بۇ خىل تەزىيە بىلدۈرۈش شەكلى 17 – ئەسىرنىڭ باشلىرىغىچە، پەقەتلا پاراخوتلاردىلا ئېلىپ بىرىلغان بولسا . كېيىنچە كىشىلەر بۇ خىل تەزىيە شەكلىنى ناھايىتى ياقتۇرۇپ قالدى ھەمدە ئاستا- ئاستا قۇروقلوقتىمۇ ئىشلىتىشكە باشلىدى. ۋاقىتنىڭ ئۆتىشى بىلەن ئەنگىلىيە بۇ خىل تەزىيە بىلدۈرۈش شەكلىنى ئىتىراپ قىلدى،كېيىنچە دۇنيانىڭ ھەممە يېرىگە تارقىلپ، دۈلەتنىڭ داھىيلىرى ۋە مۇھىم ئەربابلار ۋاپات بولسا ، دۈلەت بايرىقى يېرىم چۈشۈرۈلۈپ تەزىيە بىلدۈرۈلدىغان بولدى .

بايراقنى يېرىم چۈشۈرگەندە، ئالدى بىلەن دۆلەت بايرىقىنى خادىنىڭ ئۇچىغا چىقىرىپ، ئاندىن بايراقنى بايراقنىڭ ئۈستى بىلەن خادا ئۇچىنىڭ ئارىلىقى بايراق خادىسىنىڭ ئومۇمىي ئۇزۇنلۇقىنىڭ ئۈچتىن بىرىگە توغرا كېلدىغان يېرىگە چۈشۈرۈش كېرەك؛ چۈشۈرگەندە ئالدى بىلەن دۆلەت بايرىقىنى خادىنىڭ ئۇچىغا چىقىرىپ، ئاندىن چۈشۈرۈش كېرەك.

+++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++

"bayraqni yérim chüshürüp teziye bilidürüsh" qandaq peyda bolghan?

   Dülitimiz 19 - maydin 21- mayghiche bolghan 3 künni, yer tewreshte qaza qilghanlargha matem bildürüsh küni qilip békitti. Bu 3 künde dülitimizdiki partiye- hükümet , mektep idare- jem'iyetler we dülitimizning chet'ellerdiki konsulxanliri bayraqni yérim chüshürüp yer tewreshte qaza qilghanlargha matem bildüridu.
Adette bir dületning muhim rehbiri wapat bolsa, daim bayraqni yérim chüshürüp matem bildürüldu, shundaqla diplomatik munsiwiti qoyoq bolghan dületlermu dület bayriqini yérim chüshürüp teziye bildüridu. Belkim bezilirimiz bayraqni yérim chüshürüp teziye bildürüsh aditining qandaq peyda bolghanliqini bilip ketmesliki mümkin. Men tüwende qisqiche chüshendürüp ötey.
Buningdin 300 nechche yil ilgirki 1612 -yili, "xasyes"namiliq bir en'giliye paraxoti atlantik okyandin en'giliyening taymis deryasigha qarap asta- asta kirip kelmekte idi. Paraxot asasiy machta salasunining qap bilide, en'giliye dület bayriqi lepildep turatti. Palobida retlik tézilghan parxot xadimliri türgün halette, yérim chüshürwitilgen bayraqqa qarap turatti. Bu paraxot xadimlirining burundin dawamliship kéliwatqan aditi bolup, kapitanigha bolghan yüksek hürmitini ipadilishi idi.
Eslide "xasyes" namiliq parxot, shimaliy amérikining shimaliy dingiz qirghiqidin ,tinch okyan'gha dingiz yoli ichish sepiride , bu kapitan batorluq bilen körek kérip otturigha chiqidu, netijide bextke qarshi hadisige uchrap qaza qilidu. Parxot xadimliri, kapitanigha bolghan chongqur teziyisini bildürüsh üchün , arisidiki birsining teklibi boyiche , dület bayriqini yérim chüshürüp kapitan'gha matem bildüridu.
Eyni chaghda , en'giliyening dingizchiliq ishliri nahayiti tereqqi qilghan bolup , dingizda yürüwatqan paraxotlarning hadisige uchrishidin saqlan'ghili bolmaytti. Bir paraxot hadisige yuluqsa bashqa parxottikiler "xasyes" namiliq parxotni durap, bayraqni yérim chüshürüp teziye bildüretti . Bu xil teziye bildürüsh shekli eyni chaghdiki en'giliye dingzchiliq sahesida bara- bara kengri tarqilishqa bashlidi.
Bu xil teziye bildürüsh shekli 17 - esirning bashlirighiche, peqetla paraxotlardila élip birilghan bolsa . Kéyinche kishiler bu xil teziye sheklini nahayiti yaqturup qaldi hemde asta- asta quroqloqtimu ishlitishke bashlidi. Waqitning ötishi bilen en'giliye bu xil teziye bildürüsh sheklini itirap qildi,kéyinche dunyaning hemme yérige tarqilp, dületning dahiyliri we muhim erbablar wapat bolsa , dület bayriqi yérim chüshürülüp teziye bildürüldighan boldi .
Bayraqni yérim chüshürgende, aldi bilen dölet bayriqini xadining uchigha chiqirip, andin bayraqni bayraqning üsti bilen xada uchining ariliqi bayraq xadisining omumiy uzunluqining üchtin birige toghra kéldighan yérige chüshürüsh kérek; chüshürgende aldi bilen dölet bayriqini xadining uchigha chiqirip, andin chüshürüsh kérek.
+++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++

"байрақни йерим чүшүрүп тәзийә билидүрүш" қандақ пәйда болған?

   дүлитимиз 19 - майдин 21- майғичә болған 3 күнни, йәр тәврәштә қаза қилғанларға матәм билдүрүш күни қилип бекитти. бу 3 күндә дүлитимиздики партийә- һүкүмәт , мәктәп идарә- җәмийәтләр вә дүлитимизниң чәтәлләрдики консулханлири байрақни йерим чүшүрүп йәр тәврәштә қаза қилғанларға матәм билдүриду.
адәттә бир дүләтниң муһим рәһбири вапат болса, даим байрақни йерим чүшүрүп матәм билдүрүлду, шундақла дипломатик мунсивити қойоқ болған дүләтләрму дүләт байриқини йерим чүшүрүп тәзийә билдүриду. бәлким бәзилиримиз байрақни йерим чүшүрүп тәзийә билдүрүш адитиниң қандақ пәйда болғанлиқини билип кәтмәслики мүмкин. мән түвәндә қисқичә чүшәндүрүп өтәй.
буниңдин 300 нәччә йил илгирки 1612 -йили, "хасйәс"намилиқ бир әнгилийә парахоти атлантик окяндин әнгилийәниң таймис дәрясиға қарап аста- аста кирип кәлмәктә иди. парахот асасий мачта саласуниниң қап билидә, әнгилийә дүләт байриқи ләпилдәп туратти. палобида рәтлик тезилған пархот хадимлири түргүн һаләттә, йерим чүшүрвитилгән байраққа қарап туратти. бу парахот хадимлириниң бурундин давамлишип келиватқан адити болуп, капитаниға болған йүксәк һүрмитини ипадилиши иди.
әслидә "хасйәс" намилиқ пархот, шималий америкиниң шималий диңиз қирғиқидин ,тинч окянға диңиз йоли ичиш сәпиридә , бу капитан баторлуқ билән көрәк керип оттуриға чиқиду, нәтиҗидә бәхткә қарши һадисигә учрап қаза қилиду. пархот хадимлири, капитаниға болған чоңқур тәзийисини билдүрүш үчүн , арисидики бирсиниң тәклиби бойичә , дүләт байриқини йерим чүшүрүп капитанға матәм билдүриду.
әйни чағда , әнгилийәниң диңизчилиқ ишлири наһайити тәрәққи қилған болуп , диңизда йүрүватқан парахотларниң һадисигә учришидин сақланғили болмайтти. бир парахот һадисигә юлуқса башқа пархоттикиләр "хасйәс" намилиқ пархотни дурап, байрақни йерим чүшүрүп тәзийә билдүрәтти . бу хил тәзийә билдүрүш шәкли әйни чағдики әнгилийә диңзчилиқ саһәсида бара- бара кәңри тарқилишқа башлиди.
бу хил тәзийә билдүрүш шәкли 17 - әсирниң башлириғичә, пәқәтла парахотлардила елип бирилған болса . кейинчә кишиләр бу хил тәзийә шәклини наһайити яқтуруп қалди һәмдә аста- аста қуроқлоқтиму ишлитишкә башлиди. вақитниң өтиши билән әнгилийә бу хил тәзийә билдүрүш шәклини итирап қилди,кейинчә дуняниң һәммә йеригә тарқилп, дүләтниң даһийлири вә муһим әрбаблар вапат болса , дүләт байриқи йерим чүшүрүлүп тәзийә билдүрүлдиған болди .
байрақни йерим чүшүргәндә, алди билән дөләт байриқини хадиниң учиға чиқирип, андин байрақни байрақниң үсти билән хада учиниң арилиқи байрақ хадисиниң омумий узунлуқиниң үчтин биригә тоғра келдиған йеригә чүшүрүш керәк; чүшүргәндә алди билән дөләт байриқини хадиниң учиға чиқирип, андин чүшүрүш керәк.