dilkax613

چىڭخوڭ ماقالىسىدا ئاپتونوم رايونىدا نامىراتلىق يىلدىن يىلغا ئازايغانلىغى توغرىسىدا سانلىق مەلۇمات بىرىپ،2008.يىلى نامرات ئائلە سانى 2 مىليون 850 مىڭ ،دەپ كۆرسەتكەن.بىراق چىن خوڭ بۇ نامراتلارنىڭ مىللەتلەر تەركىۋىنى ئاشكارىلىمىغان.

دۇنياغا مەشھۇر (ھەپتىلىك خەۋەرلەر) ژۇرنىلىنىڭ 2009.يىلى 6.ئاينىڭ 8.كۈنىدىكى سانىدا "جۇڭگو ۋەھىمىسى"ناملىق بىر پارچە ماقالىنى ئوقۇدۇم.ئۆتكەن ھەپتە "دۇنيا كۈنتەرتىۋى"گىزىتىدە ئاتاغلىك ئىستىراتىگىيىچى،ئامىرىكىنىڭ كونا تاشقى ئىشلار مىنىستىرى ھىنري.ئا.كىسسىڭگرنىڭ "پىڭراڭنى تىزگىنلەش" ناملىق ماقالىسىنى ئوقۇدۇم. بۇ ماقلىلارنىڭ ھەممىسى جۇڭگوغا قارىتىلغان ۋە جۇڭگىڭ ئىختىسادى ۋە ئەسكىرى پائالىيەتلىرىگە چەك قويۇش نوقتىنەزىرى بىلەن يېزىلغان.

ئۆتكەن ھەپتە، گۇئانتانامودىكى ئۇيغۇر تۇتقۇنلارنىڭ قويۇۋەتىلىشى،ئامىرىكا ئاۋام پالاتاسىنىڭ تاشقى

يەنە بىر ئۇچقۇچى ئۆزىنىڭ ۋەھشىيلىكىنى مۇنداق خاتىرىلىگەن:«قولۇمدا بومبىنى پەسكە قارايمەن، ھەشەمەتلىك مەسچىتنى، ئۇنىڭ گۈمبەزلىرىنى نىشانلاپ بومبا تاشلايمەن. گۈمبۈرلەپ يەكسان بولىدۇ... كېيىنچە ماڭا "گۈمبۈر"دەپ لەقەم قويۇشتى. ئەنە شۇ شاھىتلارنىڭ ئېتىراپى  بۇخارا خەلقىگە «ياردەم»گە كەلگەن ئارمىيىنىڭ ھېقىقى ئەپتى-بەشىرىسىنى ۋە نىيەتلىرىنى بىلىش ئۈچۈن كۇپايە قىلىدۇ.

ئەپسۇس،مىڭ ئەپسۇس،بۇ قېتىم يەنە مىللىتىمىزنىڭ ھېسىياتقا بېرىلىش،دۈشمەنلەرنىڭ چىرايلىق ياغلىما گەپلىرىگە ئاسان ئىشنىش،ئازغىنە ياخشىلىقىغا  تەسىرلىنىپ كېتىپ،سۈيقەستىگە سەل قاراشتىن ئبارەت ئەجەللىك ئاجىزلىقى يەنە بىر قېتىم بىزنى داغدا قويدى.دۈشمەن ئەمدى ئاشكارە زۇلۇمدىن،ئاشكارە يوقۇتۇشتىن يوشۇرۇن زۇلۇمغا،يۇشۇرۇن يوقۇتۇشقا ،تەنى ئۆلتۈرۈشتىن روھنى ئۆلتۈرۈشكە ئۆتتى.

بۇ دوكلاتتا شىنجاڭدىكى خەنزۇلار نىلەن ئۇيغۇرلار ئوتتۇرىسىدىكى مۇناسىۋەتكە تەسىر كۆرسىتىۋاتقان ئاساسلىق ئامىللار تۆۋەندىكىدەك بىر قانچە تەرەپتىن تەھلىل قىلىنىدۇ: 1، مىللىي مەسىلىگە مۇناسىۋەتلىك بەزى ئاساسىي پرىنسىپلار. 2. شىنجاڭدىكى نوپۇسنىڭ تارقىلىش ئەھۋالى بىلەن ئۇنىڭ ئالاھىدىلىكى ھەمدە مىللەتلەر مۇناسىۋىتى، 3. شىنجاڭدىكى ئازسانلىق مىللەتلەر توپىنىڭ مەبلەغ توپلاش ئىقتىدارى، 4. بىلىمدىكى نامراتلىق ۋە مائارىپتىكى تەڭسىزلىك قاتارلىقلار، 5. ھوقۇق فۇنكىتسىيىسى ئۇچۇرىغا ئىگە بولۇش ئىقتىدارى، 6. تۈزۈمدىكى يەكلەش، 7. گۇرۇھلارنىڭ تاكتىكىسىدا زىيانغا ئۇچرىغۇچى.

بۈگۈنكى ئۇيغۇر ئاپتونوم رايونى يالغۇزلا مەخمۇت قەشقىرىنىڭ ۋەتىنى ئەمەس.تۈركىيەنى دۈشمەن ئىشخالىيىتىدىن قۇتقۇزغان مارىشال، يېڭى تۈركىيە جۇمھۇرىيىتىنىڭ قۇرغۇچىسى دۆۋلەت ئاتىسى مۇستاپا كامال ئاتاتۈركنىڭمۇ ۋەتىنى.

مەدەنىيەت دۇنيا ۋە قىممەت قاراشلىرىنىڭ ئوق يىلتىزى بولغاچقا، ئۇنىڭ ئۆزگىرىشى باشقا نۇرغۇن \"شاخ\" مەدەنىيەتلەرنىڭ شاللىنىشى ۋە قايتا قۇرۇلۇشىغا سەۋەب بولدى. ئۈچىنچى قېتىملىقى تېخى ئايىغى چىقمىغان جەريان بولۇش سۈپىتى بىلەن كۆز ئالدىمىزدا تۇرماقتا. ياشاش رىقابىتى شىددەت بىلەن كۈچىيىۋاتقان بۈگۈنكى كۈندە، مەدەنىيەتكە بولغان كۆڭۈل بۆلۈشلەر كۆپۈنچە ئىككىنچى ئورۇنغا چۈشۈپ قېلىشى مۇمكىن. لېكىن بىزدە ياشاش پەقەت جان بېقىش، مەلۇم نەرسىلەرگە ئېرىشىشلا ئەمەس، بەلكى يەنە بىر خىل مەدەنىيەت، دېگەن قاراش ئۈستۈن تۇرىدىكەن، مەدەنىيىتىمىزنىڭ قارشىلىق كۈچى زور تەڭپۇڭلۇققا ئېرىشەلەيدۇ ھەم بۇ \"ئۇرۇش\" تا چوقۇم ئامان قالالايمىز.

ياپونىيەنىڭ نەزەرى چۈشكەن شىنجاڭ مانجۇرىيە ۋەقەسى (1931-يىلى) ۋە ئاتالمىش مانجۇرىيە دۆلىتىنىڭ قۇرۇلۇشى (1932-يىلى) دىن پايدىلانغان ياپونىيە جۇڭگونىڭ شەرقىي شىمالىدىكى تەسىرىنى كېڭەيتىۋاتقان مەزگىلدە، شىنجاڭدا بولسا قۇمۇل قوزغىلىڭىغا ئەگىشىپ 1932-يىلى تۇرپاندا، 1933-يىلى خوتەندە ۋە باشقا جايلاردا ئۇيغۇرلارنىڭ قوزغىلاڭلىرى يۈزبەرگەن ئىدى، بولۇپمۇ ئەتراپلىق پىلان بىلەن قوزغىلاڭ كۆتۈرۈپ

 تۈنۈگۈن،خۇياۋباڭ ھەققىدە بىر خاتىرە يازدىم . بۇگۈن ئۇيغۇر مىللىتىنى توپ سېتىۋېتىش قارارىغا كەلگەن  ئىككى نەپەر ئۇيغۇر بىلەن خۇياۋباڭنىڭ ئوتتۇرىسىكى مۇناسىۋەت  ھەققىدە مەلۇمات بېرىپ ئۆتىمەن . ئاخىرغىچە ئوقۇڭ!

تاسادىپى قولغا چۈشۈپ قالغان دوكلات كوپىيىسى

ئەرشىدىن تاتلىق

1957 - يىلى باھار ئايلىرى ئىدى . ئىدارە بويىچە ئومۇمىي تازىلىق يۈرگۈزمەكچى بولۇپ ، ھەممە ئىشچى - خىزمەتچىلەر گۇرۇپپىلارغا بۆلۈندى . مەرھۇم تېيىپچان ئېلىيوپ ، ئابدېكىر...

1934-يلى نويابىر قەشقەر. رەسىمنى گ.پىرانىئان تارتقان.
ئولتارغانلار سولدىن باشلاپ:
1-خەنزۇ ئامبال
2-رۇسىيە كونسۇلىنىڭ ياردەمچىسى.
3-ئۇرۇمچىدىن كەلگەن خەنزۇ ئەمەلدار ،ئامبالدىن يۇقۇرى مەنسەپتە.
4-گەنىرال لۇئى-پىن(توغرىسى لىئۇ پىن بولۇشى مۇمكىن .بۇنىڭدا پىس-پاس ئەپەندىمنىڭ پىكىرى ئورۇنلۇق).خىرىستىئان. باشقا ئولتۇرغانلارنىڭ ھەممىسى ھۇكۇمەتنىڭ يۇقۇرى دەرىجىلىك ئەمەلدارلىرى.

1-دوپپا بايرىمى ھەققىدە (20 بەتلىك ئاساسى تونۇشتۇرۇش ماتىرىيالى3خىل تىلدا)
2-ئۇيغۇرشۇناسلىقتىكى يىڭى نەتىجە –دوپپا بايرىمى
1-    ئۇيغۇردوپپا بايرىمىنى قىزغىن تەبرىكلەيمىز(ئاممىباب رەڭلىك تەشۋىقات ماتىرىيالى) تەشۋىق قىلىڭ!
2-    ئۇيغۇرلار دوپپا بايرىمى تەسس قىلماقچى!   تەشۋىق قىلىڭ!
3-    ئۇيغۇرلارنىڭ مەدەنىيەت كەشپىياتى –دوپپا بايرىمى ! تەشۋىق قىلىڭ!
4-    ئۇيغۇر دوپپا مەدەنىيتى ھەققىدە(ئاساسلىق تور پونكىتلىرىدا) !تەشۋىق قىلىڭ!

ئۇيغۇرلار ئەزەلدىن كىشىلىك مۇناسىۋەت ۋە دىپلوماتىيەگە ئەھمىيەت بىرىدىغان خەلق.ئۇلار ئۆزى ياقتۇرغان كىشىلەرگە ماددى سوۋغا (قەدىمدە ئالتۇن-كۈمۈش،يىپەك،ئات،بۇغا مۈڭگۈزى،بۆرە ھوشۇقى ،كىتاب ،راۋاب-تەمبۇر...)قاتارلىق  سوۋغاتلار بىلەن ئىپادىلەپ كەلگەن .دوپپا بىر ئسىل باش كىيىمى ،بىر خەلقنىڭ ئورتاق بەلگىسى بولۇپلا قالماي ئۇ يەنە بىر قىممەتلىك سوۋغات بۇيۇمى

ئۇيغۇر دوپپا مەدەنىيەت بايرىمى››
بىر يىللىق  تەييارلىق  تور تەشۋىقات ماتىرىيالى
مۇندەرىجە
1-ئاساسى چۇشەنچە
2-ئۇيغۇرلاردا دوپپا مەدەنىيتى
3-دوپپىنىڭ ئۇيغۇر مەدەنىيتىدە تۇتقان ئورنى
4- دوپپا مەدەنىيتنىڭ بۇگۇنكى ئەھۋالى
5-<<دوپپا مەدەنىيتى بايرىمى>> ئۆتكۈزۈشنىڭ ئەھمىيتى
6- دوپپا بايرىمى ئۇيۇشتۇرۇشنىڭ زۆرۈرىيتى
7-ئۇيغۇر دوپپا مەدەنىيەت بايرىمى،‹‹دوپپا بايرىمى››ئۆتكۇزۇلىدىغان پائالىيەتلەر
8- دوپپا ھەققىدە يىزىلغان ماتىرىياللار
9-دوپپا بايرىمىنى ئومۇملاشتۇرۇش تەدبىرلىرىمىز
9-رەسىملىك بەت
10-دوپپا بايرىمى دۇچ كىلىدىغان تەنقىتلەرگە ئالدىن جاۋاب
11-دوپپا مەدەنىيەت بايرىمى ھەققىدە سۇئال-جاۋاپلار
12-دوپپا مەدەنىيەت بايرىمىغا ئاۋاز قوشقان شەخس ۋە ئورۇنلار
13-‹‹ئۇيغۇر دوپپىسى››غەيرى ماددى مەدەنىيەت قوغداش ئىلتىماسنامىسى

1-خەنزۇ ____   ئەجدىھا
2-مۇڭغۇل ___  ئات
3-خۇيزۇ   ___  تاڭغۇت قۇيى
4-زاڭزۇ ____  زۇسۇچۇما
5-ئۇيغۇر ___  بۇلبۇل
6-مياۋزۇ ___ بالىمان
7-يىزۇ ___ نياۋموگىلى
8-جۇاڭزۇ ___ كەشتىلىك توپ

1949 - يىلى شىنجاڭنىڭ ئومۇمىي نوپۇسى  تەخمىنەن4 مىلىيون 333مىڭ 400 بولۇپ ، بۇنىڭ ئىچىدە ئاز سانلىق مىللەتلەرنىڭ  نوپۇسى 4 مىلىيون 42 مىڭ 400 بولوپ ،  ئومۇمىي نوپۇسنڭ 93.3% تىنى ، خەنزۇلارنىڭ نوپۇسى 291 مىڭ بولۇپ ئومۇمىي  نوپۇسنىڭ تەخمىنەن 6.07 % تىنى ئىگەللەيتتى.  1953-يىلى بىرىنچى  قېتىملىق نوپۇس تەكشۈرۈشتە،  ئاپتۇنۇم  رايونىمىزنىڭ  نوپۇسى  4 مىلىيون 783 مىڭ 600 گە  يەتكەن.  بۇنىڭ ئىچىدە  ئاز سانلىق مىللەتلەرنىڭ سانى 4 مىلىيون  451 مىڭ 500 گە ،  خەنزۇلارنىڭ 3

مىلادى 4 -ئەسىرلەردە تۇغلۇقلار جەنۇپقا پىيادە يۈرۈش قىلدى . شەرقى تۇغلۇقلار ئورخۇن دەرياسى ۋادىسىدا ، غەربى تۇغلۇقلار تىيانشاننىڭ شىمالىي ۋە غەربى قىسمىدىكى يايلاقلاردا كۆچمەنلىك بىلەن تۇرمۇش كەچۈردى . بۇچاغقا كەلگەندە تۇغلۇقلار دىگەن نامنىڭ ئورنىنى تۇرالار دىگەن نام ئىگەللىدى . شۇنداقلا ئۇلارنىڭ ھارۋىسىنىڭ چاقى ئىگىز بولغانلىقتىن ، ئىگىز قاڭقىللار( ئېگىز ھارۋىلىقلار ) دەپمۇئاتالدى . ئون ئوغۇز دېگەن نام بارلىققا كەلدى . بىرقىسىم قاڭقىللارنىڭ سىلىنگادالاسىدا ياشىدى .

بۇ زاۋۇد 4000تال تۈرۈكلەنكىنى ئۆزگەرتىپ قۇراشتۇرۇپ چىقىپتۇ.مەن 1875-يىلى 15-مايدا ئۆز كۆزۈم بىلەن كۆرگەن ھەربى پاراتتا 6000 دەك پىيادە  ئەسكەرنىڭ  ھەممىسى  كەينىدىن ئوقلىنىدىغان تۈرۈكلەنكا مىلتىق بىلەن قۇراللانغان ئىدى.مەن مۇشۇ مىلتىقلاردىن بىرنى قولۇمغا ئېلىپ كۆرۈپ باقتىم،بۇ مىلتىقنىڭ زاتۇۋورىنى سولدىن ئوڭغا تولغاپ ئاچقىلى بولىدىكەن.تەپكىنى بېسىۋەتكەندە ،زاتۇۋور ئىچىدىكى ئوردانىك (يىڭنە) پىستانغا ئۇرۇلۇپ

A . تۈركىي تىللارنىڭ غەربىي ھون تارمىقى
1 . بۇلغار گۇرپپىسى
قەدىمقى تىللار 

1 ) بۇلغارچە [ bulghar]

يېقىندا ياپۇنىيە يادرۇ رىئاكسىيىسىدىن ساقلىنىش ئۇچۇر مەركىزىنىڭ ۋەكىلى، خوككايدۇ تىببى ئونۋىرسىسىتىنىڭ پىروففىسورى گاۋتيەنچۇن مۇنۇلارنى ئاشكارلىدى: جۇڭگو  1996-يىلىغىچە  بولغان 32يىل ئىچىدە جەمى 46 قېتىم يادرۇ سېنىقىنى  مەخپى ئېلىپ بېرىپ، يادرۇ سېنىقى ئېلىپ بېرىلغان رايۇندىكى ئاممىنىڭ سالامەتلىكى  ۋە موھىتقا غايەت زور ئاپەت ئېلىپ كەلدى. 
    

1962-يىلدىكى جۇڭگۇ -ھىندىستان ئۇرشى تۇغىرسىكى ھۈججەتلىك فىلىمدىكى ئۇيغۇر ئاتلىق پولىكى قاتناشقان غەربى لىنيدىكى ئۇرۇشنىڭ تەپسىلاتى :

(1952-باشلانغان بارلىق سىياسى ،ھەربى ،تارىخى،دىپلۇماتيە ۋە خەلقارا ۋەزىيەت تۇغىرسىكى تەپسىلاپ قىسقارتىلىدى ، قىزىققۇچىلارنىڭ ئاڭلاپ تەرجىمە قىلپ تۇلۇقلاپ يۇللاپ قۇيشىنى سۇرايمەن!)

نەسرىدىن ئەپەندىنىڭ تارىخىي شەخس ياكى خەلق ئەدەبىياتىدىكى غايىۋى ئوبراز ئىكەنلىكى توغرىسدا خەلقئارادىكى نوپۇزلۇق تەتقىقاتچىلار ئارىسدا ئوخشاشمىغان قاراشلار بولغان، ھەتتا نەسرىدىن ئەپەندى لەتىپىلىرى تارقالغان رايونلاردىكى خەلقلەر ئۇنى ئۆز يۇرتىدا ياشىغان دانىشمەن دەپ قاراپ كەلگەن. XIX ئەسىرنىڭ 80 – يىللىرىدا تۈركىيىلىك ئالىم مىجىت ھاسان يەرلىك ئارخىپلارنى تەكشۈرۈش ئارقىلىق، نەسرىدىن ئەپەندىنىڭ XIII ئەسىردە تۈركىيىدە ياشاپ ئۆتكەنلىكىنى ئىسپاتلىغان. كونيالىق ئىبراھىم خاككى يازغان ۋە

  تۈرك دۇنياسىغا ئورتاق بولغان تەبىئەت بايرىمى نەۋرۇز، ئۇيغۇر دىيارىدىكىگە ئوخشاشلا پۈتۈن تۈرك دۇنياسىدا ئۇزۇن زامانلاردىن بېرى تەنتەنە ۋە خۇشاللىق ئىچىدە ئۆتكۈزۈلمەكتە، ئۆزبېكىستان، تۈركمەنىستان، ئەزەربەيجان قاتارلىق تۈركىي جۈمھۇرىيەتلەردە بۇ بايرامنىڭ تەييارلىقى ۋە تەنتەنىسى 15 كۈندىن بىر ئايغا قەدەر داۋاملىشىدۇ، تۈركمەن ئىلى - كەركۈك، ئىراندىكى تۈركىي مىللەتلەر، بالقان يىرىم ئاراللىرىدىكى تۈركلەر، تاتارىستان ۋە قىرىم تاتار تۈركلىرى خىلمۇ-خىل توسقۇنچىلىق، ۋە ئاشكارا سىياسىي چەكلىمىلەرگە بويۇن ئەگمەستىن تا ھازىرغا قەدەر بۇ بايرامنى ئاللاھنىڭ ئىلتىپاتى بولغان تەبىئەتتىكى

1. تۇركىيە  تۈركلىرى - دۆلەت تەۋەلىكى تۇركىيە ، بۇلغارىيە ، گىرمانىيە ، ئېراق ، سۇرىيە، سپورىس
جەمئىي نوپۇسى 44 مىليۇن 500 مىڭ .

2 . ئۇيغۇر تۈركلىرى - دۆلەت تەۋەلىكى جوڭگۇ ، قازاقسىتان ، قىزغىزستان ، ئۆزبىكستان ، تۇركىيە ۋە سەئۇدى ئەرەبىستان قاتارلىق دۆلەتلەر .
جەمئىي نوپۇسى پەقەت دولىتىمىز ئىچىدىكى 8 مىليۇن 350 مىڭ .

  ھەريىلى 3-ئاينىڭ21-كۈنى دۇنيادىكى پۈتكۈل تۈركىي ۋە فارىسي خەلىقلەرگە ئورتاق بولغان << نۇرۇز بايرىمى>> بولغاچقا، نۇرۇز بايرىمىمىزنى قۇتلۇقلاش ۋە ئۇنىڭ تارىخي كىلىپ چىقىشىنى يەنە بىر قېتىم ئەسلەپ ئۈتۈش  يۈزسىدىن  تۈۋەندە ھەر قايسى تور بىكەتلەردە ئېلان قىلىنغان << نەۋرۇزبايرىمى>>  توغرىسىدىكى بىر قىسىم ماقالىلەر مەزكۈر دىلكەش613بلوگىغا قايتا يوللاندى.

 قەشقەر شەھىرىنىڭ مەركىزىگە جايلاشقان ھېيتگاھ جامەسى ئاپتونوم رايونىمىز بويىچە نۇقتىلىق مۇھاپىزەت قىلىنىدىغان مەدەنىيەت يادىكارلىق ئورنى. 16 مىڭ 820 كۋادرات مېتىر ھەجىمگە ئىگە بۇ جامەدە ئىسلام دىنىغا ئېتىقاد قىلىدىغان ھەر مىللەت مۇسۇلمانلىرى كۈندە 5 ۋاق ناماز ئوقۇغاندىن باشقا، ئادەت بويىچە ھەر جۈمە كۈنى 20 مىڭ ئېتىقادچى ئامما جۈمە نامىزىنى، ھەر يىلى روزى ھېيت، قۇربان ھېيت مەزگىلىدە 60 مىڭدىن 80 مىڭ

غەربىي رايۇندا تۇغۇلغان  ئۇيغۇر دىڭىزچى - ئەل ئۇقمىش يۇەن سۇلالىسى دەۋرىدە ، شەرقى جەنۇبى ئاسىيا ۋە جەنۇبى ئاسىيادىكى ئەللەرگە بىر نەچچە قىتىم سەپەر قىلغان . ئۇنىڭ دېڭىز سەپىرى جېڭ خېنىڭ « غەربىي ئوكيان »

1.  .....يىلى 3-ئاينىڭ 4-كۈنى
2.  .....ئادار قىزنى
3.  .....گە بەردىم. ئارۇنى ئوغلى
4.  .....بىلەن كەڭەشكەندىن كىيىن ئادار قىزغا......
5.  ..... ئىككى ياستۇق يىگىرمە ساتىر كۈمۈش
6.  .....بېرىپ ئادار قىزنىڭ.....

لوپنۇر خەلقىنىڭ ئۆزلىرىنىڭ ئىتنوگرافىيىلىك قېلىپلىشىشى ھەققىدە ئىيتقانلىرى
بىز لوپنۇرلۇقلار ھەققىدە ئۆزلىرىنىڭ قاراشلىرىغا نەزەر سېلىپ كۆرەيلى:
لوپنۇرلۇقلار ئۆزلىرىنى«لوپتۇق»دىيىشىدۇ.بۇ يەردىكى«لوپ»يەر نامى، «تۇق»ۇلانمىسى قىرغىز تىلىدا  سۆز ياسىغۇچى ئارقا قوشۇمچە

قەدىمكى ئۇيغۇر يېزىقى-ئۇرخۇن-يىنسەي يېزىقىنىڭ ئۇچۇر تېخنىكىسى

(خەلقئارا ئۆلچەم لايىھىسى سىياتېل يىغىنىدا ماقۇللاندى)  

  بۇ يىل 21-ئاپرىلدىن 25-ئاپرېلغىچە ئامېرىكىنىڭ سىياتېل شەھىرىدە ئېچىلغان يىغىنىدا شىنجاڭ ئۇ...