خوجىلارنىڭ سەلتەنەتىدىكى دىننىي ۋە سىياسىي نەيرەڭۋازلىق

shungqar@

	تولا سۇئال سوراپ يۈرۈپ ئاخىرى ئاپپاق خوجا ئىسىملىك تورداشتىن بىرنى باشلاپ كىردىم بۇ تېمىغا. ئاپپاق خوجا ئىسىملىك تورداش قاراشلىرىڭىزنى بايان قىلىڭ. بىلمىگەن نەرسىلەر گە نىسبەتەن چۈشەنچە تېىىمۇ ئايدىڭلاشقاي! مۇنازىرە تېخىمۇ يۇقىرى پەللىگە چىققاي!

tahirbeg

	ئاپپاق خوجا كىرىپتۇ ، مۇنازىرە ئەمدى قىززىيدۇ ......ئالدىرماي ، بەك كۆپ يىزۋىتىپلا ....

1980

	ئاپپاق ئامەس ئافاق

turditohti

	aptab " ئاپپاق خوجا " مۇ ياكى  " ئافاق خوجا "مۇ ؟ تارىختا يەكەن خانلىقىنى جۇڭغار خانلىقىغا يەم قىلىپ بىرىش بەدىلىگە 80يىل داۋاملاشقان خوجا - ئىشانلار "ئىلاھى خانلىقى" نى بارلىققا كەلتۇرگەن "ئىشقىيە " گوروھىنىڭ 3- ئەۋلاد پىرى -مۇرشىدى خوجا ھىدايىتۇللا ئىشاننىڭ قاچاندىن باشلاپ خەلقىمىز ئارىسىدا "ئاپپاق جوجا" نامى بىلەن مەشھۈر بولغانلىقى ھەققىدە تا ھازىرغىچە ئىنىق بىر تارىخى يازمىنى ئۇچراتمىغان ئىدىم. بۇ ئادەمنىڭ ئەسلى ئىسمىنىڭ ھىدايتۇللا ( ئىشان ) ئىكەنلىكىدە ھىچقانداق پىكىر ئىختىلاپى بولمىسىمۇ ئىسمىغا ئۆزلەشكەن "ئاپپاق "سۆزىنىڭ قانداق قوشۇلۇپ قالغانلىقى ھەققىدە كۆز قاراش ئوخشاش ئەمەس.ئەمما نۇرغۇن تارىخى يازمىلاردا بۇ سۆزنىڭ ئەسلىسى "ئافاق" ئىكەنلىكى قەيىت قىلىنغان.مەسىلەن ، قەشقەر ئۇيغۇر نەشىرىياتى نەشىر قىلغان مۇھەممەت سادىق قەشقىرىنىڭ " تەزكىرىئى ئەزىزان" دېگەن ئەسىرىدە  دالاي لاما  v-نىڭ شاگىرتى غالدانغا ئافاق خوجىغا ياردەم قىلىش توغۇرلۇق يىزىپ بەرگەن"تونۇشتۇرۇش" خېتىدە مۇنداق بايانلار ئۇچرايدۇ : " ئى بىشەۋكىتى خان، ئافاق بىسيار ئۇلۇق ، ئۆز دىنىدا كامىل مۇكەممەل كېشىدۇر . كاشىغەرنىڭ ياركەنىدنىڭ خاجەسى ئىكەن. ئىسمائىلخان دېگەن مۇنىڭ يۇرتىنى سويۇپ ئالىپتۇر. كېرەككى لەشكەر ئىبەرتىپ ، يۇرتىنى قولىغە ئالىپ بەرگەيسەن ۋە ئەگەر سەۋەب قىلماسەڭ مۇشكۇل بولغۇسىدۇر " . ئىنىقكى بۇ قۇرلاردا ئۇنىڭ ئىسمىغا قوشۇلغىنى "ئافاق " سۆزىدۇر .بەزىلەر ئەكسىچە بۇ سۆزنى لامالارغا بىرىلىدىغان ئۇنۋان"ئاپپاق"سۆزىدىن كەلگەن دېيىشىدۇ.بۇ تامامەن خاتا كۆز قاراشتۇر.           مىنىڭچە، "ئافاق"سۆزنىڭ ئەسلى پارىسچە مەنىسى "دۇنيا، جاھان " دېگەنلىك بولىدۇ( مەسىلەن-- پارىس ئالىمى ئوبۇلھەسەن ھاراۋىنىڭ "دۇنيا ھەققىدە مەلۇمات"  دېگەن داڭلىق ئەسىرى "مەلۇماتى ئافاق "دېيىلىدۇ)   .  ئاپپاق خوجا ئۆزىنىڭ مۇرىتلىرىغا مۇشۇ "دۇنيانىڭ خوجىسى" دېگەن ئاتاق بىلەن ۋەز -نەسھىيەتلەر يۇرگۇزگىنى ئۇچۇن ئۇنىڭ ئەسلى ئىسمى ئۇنتۇلۇپ "ئافاق خوجا " دېگەن نامى مەشھۈر بولغان. ئەمەلىيەتتە بۇ نامنىڭ مەنىسى توغۇرلۇق ئۇ ئۆزىمۇ بايان قالدۇرغان.   "تەزكىرەئى خوجا ئاپپاق " دېگەن قوليازمىدا : " ھەزرىتى مازار پادىشاھىم بەشكېرەمنىڭ قارا ساقال دېگەن يىرىدە ئىستىقامەت قىلىپ تۇردى.......بىر كۇنى ئابدۇللاخان ھەممە ئۆلىما -پازىللارنى يىغىپ ، ئۇلاردىن خوجا ھاپىز شېرازىنىڭ بىر بېيىتىغا مەنە ئېيتىپ بىرىشنى تەلەپ قىلدى، ئەمما ھېچكىم مەنە ئېيتىپ بىرەلمىدى. ....... ئەتىسى مازار پادىشاھىم جۇمە ئوقۇغىلى شەھەرگە كىردى، ناماز ئوقۇپ بولۇپ تۈمەننىڭ يىنىدىن ئۆتۇپ كىتىپ بارا ئىدى ، خاننىڭ خادىملىرى راۋاق ئۇستىدە تۇرۇپ ھەزرىتى مازار پادىشاھىمنى ئابدۇللاخانغا كۆرسەتتى. ........  مۇھەممەت يۇسۇپ ئېشەكتىن چۇشۇپ.....ئاندىن خوجا ئاپپاقنى ئاتقا مىندۇرۇپ سورىدىلەركى، ئى خاجە ئاپپاق ئۆزىڭىزنى نېچۈك كۆرەرسىز ؟ ھەزرىتى ئاپپاق -- ئۆزۇمنى بىر پادىشاھ جاھان كۆرۇردۇرمەن دەپ نەپەس قىلدىلەر........  " دەپ يىزىلغان.دېمەك ئۇ ئۆزىنى(دۇنيا)جاھاننىڭ خوجىسى(پادىشاھى)- دەپ ئاتىغان.  كىيىنچە بۇ "ئافاق"دېگەن سۆز تەدرىجى "ئاپپاق"قا ئۆزگۇرۇپ كەتكەن.بۇنداق بولىشىنىڭ سەۋەبىنى "ئافاق"سۆزىنىڭ "ئاپپاق"قا يىقىن بولىشىدىن كۆرە،  پەقەت ئۇ "ئىشقىيە" ( ئاق تاغلىقلار ) نىڭ داھىسى بولغىنى ئۇچۇن دەپلا چۇشۇنۇشكە بولىدۇ.چۇنكى، "ئاق تاغلىق"لارنىڭ مۇھىم سىمۇۋۇللۇق بەلگىسى كىيىنكى كۇنلەردە ئاق جەندە-كۇلا، ئاق بەلباغ، ئاق تۇغ......قاتارلىق "ئاق" رەڭلىك بۇيۇملار بولغان . http://kurdax.com/munbar/read.php?tid-1353.html ئامان بۇلۇڭ! (بۇ قۇرداش تورىدىكى ئەسەر ئىكەن،قېرىداشلارنىڭ پايدىلىنىش ئۈچۈن بۇ يەرگە ئىنكاس شېكىلدە چاپلاپ قويدۇم. ماقالىدىكى قاراشلارنىڭ ھەممىسى ئەسلى ئاپتۇرىغا مەنسۇپ)

xirak

	بۇ 39قەۋەتتىكىpatihdin يوللىغان 2011-04-03 01:35 غا قارتىلغان : ماقول  سىز ھەممىنى بىلگەنمۇ  بولوڭ  ئۇچۇق قىلىپ تەرەققىيەتقا  سۇدا- سانائەتكە قوشقان تۆھپىسىنى بىر دەپ  بىرىڭ ئاندىن بىرنىمە دىيىشەيلى   ەأرمەتلئك قىرئندئشئم نئمەگەپ ظذ ‹‹ەەممئنئ بئلگەنمذ بولذڭ›› دئگەن ياكئ ‹‹ظەلكإيئ››نئڭ شذنداق تاپا-تەنە قئلئدئغان ظەنظەنئسئ بارمذ؟ مەن ‹‹ ئۇچۇق قىلىپ›› سوپئزئمنئڭ ‹‹ تەرەققىيەتقا  سۇدا- سانائەتكە قوشقان تۆھپىسىنى›› دەپ برەمدئم، ياكئ ظئسلام   دئنئكئنئو؟  جاؤاپ: 1.سوپئزئمنئڭ ظەزەلدئنلا ظئسانئيەت مەدەنئيئتئگە تأەپە قوشذش خئيالئ يوق، بەلكئ ظئنسانئيەتنئ ‹‹پئرلار››نئڭ خاەئشئ بويئچە ياشايدئغان ظاڭسئز مەخلذقلارغا ظايلاندذرذشنئ ظاساسئ مەقسەت قئلغان. 2. ظئسلام :_ ظاللاە ظئنسانلارنئڭ ظەمەل قئلئشئ ظإچإن بەلگئلئگەن تذغرا يول.   ‹‹ ئى ئىنسانلار!  ئاللاھ تائالا زېمىننى ۋە زېمنىدىكى بارلىق نەرسىلەرنى سىلەرنىڭ مەنپەئەتىڭلارغا ئۇيغۇن بىر شەكىلدە يارىتىپ، ئاندىن سىلەرنى ئۇنىڭغا يەرلەشتۈردى (بەقەرە سۈرىسىنىڭ 29- ئايىتىنىڭ بېشى بىلەن ئەئراف سۈرىسىنىڭ 10- ئايىتىمۇ بۇنى بايان قىلىدۇ). ئاندىن كېيىن پايدا- زىيىنىڭلارنى شۇ زېمىننىڭ تۈزىلىش ۋە بۇزۇلۇشىغا باغلىق قىلدى. ئاندىن سىلەرنى ئۇنى تۈزىتىشكە مەسئۇل، بۇزۇشتىن جاۋابكار قىلدى.››    قىرئندئشئم يوقذرقئ ظايەتلەرنئڭ مەزمونئ بئزگە شذنئ ظذقتذرذدذكئ ظئسلامدا ظئم-پەن ظأگئنئش زأرإر شەرتلا بولذپ قالماستئن بەلكئ پەرز.       ظئسلام دذنياسئنئڭ ظئلئم- پەندە ظارقئدا قىلئشئ ەەگئزمذ ظئسلام دئنئنئڭ خاتالئقئ ظەمەس بەلكئ سئز ەەم ماڭا ظوئشاش ظىتئقات قئلغذچئلارنئڭ مەظولئيەتسئزلئكئدئندذر.

dellyar571

	مۇھەممەت سادىق قەشقىرىنىڭ ئەسىرىدە دالاي لاما  v توغۇرلۇق ھىچ بىر يازما يوق . ئاپپاق خوجىنىڭ شىزاڭغا بارغانلىقى ھەققىدىمۇ مەلۇمات بىرىلمىىگەن ئۇنىڭ ئۈستىگە  ئانا يازمىدىن  ئۇنىڭ دالاي لاما  v بىلەن كۆرۇشكەنلىكىنى بىلىشمۇ مۇنكۈن ئەمەس  . يەنە كىلىپ دالاي لاما  v كا دائىر پۇتۇن تىبەتچە يازمىلاردا  ئاپپاق خوجا توغۇرسىدا بىرمۇ ھەرىپ تاپالمىغانلىقىنى تەتقىقاتچىلار ئىتىراپ قىلىشىۋاتىدۇ  ئاپاق خوجىنىڭ تىباتكە بارغانلىقى  روس تەتقىقاتچى ۋىلىخانوفنىڭ قىياسى بايانى بولۇپ ھازىر دۇنيا ئىلىم دۇنياسى بۇنى ئىتىراپ قىلىپ كىلىۋاتىدۇ . مۇھەممەت سادىق قەشقىرى قارا تاغلىق تەرىقەتچى ،ئۇ كىشى ئاق تاغلىقلارغا قارشى  مەيدان تۇتۇپ تۇرۇقلىق ئاپپاق خوجىنى ئەسەرلىرىدە مۇناسىپ ھۆرمەت بىلەن قەلەمگە ئالغان  مەسىلەن ئەسەردىكى  قەبىرىسنى نۇرغا تولدۇرسۇن ، ئاللاھ ئۇنىڭغا رەخمەت قىلسۇن دىگەندەك ئىبارىلەر بۇنىڭ دەلىلىدۇر ،بىز ئەۋلاتلار ئاپپاق خوجا توغۇرسىدا ئەڭ ئەڭ نىگىزلىك مەلۇمات بەرگەن كىشى  مۇھەممەت سادىق قەشقىرىنىڭ مەيداننى ،ئانا مەلۇماتىنى  قايرىپ قۇيۇپ تۇرۇپ   روس تەتقىقاتچىنىڭ بىۇ قىياسى بايانىنى ئاساس قىلىنغان خەنچە مەنبەلەردىن   تەسەۋۇرىنى قاناتاندۇرۇپ  ئاپپاق خۇجىنىڭ  كىشىنى چۆچىتكىدەك قورقۇنۇشلىق ئادەمگە ئايلاندۇرۋىتىشىمىز  نىمە سەۋەپتىن ؟

turditohti

	dellyar571 سىز شۇ كىتاپتىكى مەزمۇننى ئەتراپلىقراق ئوترىغا قۇيۇپ باقمامسىز ،ھەقىقەتەن بىر تارىخى شەخسىگە ئادالەتسىزلىك قىلىنسا بولمايدۇ. ئۇنىڭ ئۈستىگە ھەرقانداق بىر مۇسۇلمان،ئۆزلىرىدىن ئاۋال ئۆلۈپ كەتكەن مۇسۇلمانغا خۇدادىن شەپقەت تىلەپ دۇئا قىلىدىغان قايدە بار،ھەرگىزمۇ ياتقان يىرىڭ دوۋزاىتا بولسۇن دىگەندە قارغىشلارنى قىلمايدۇ.بۇ قايدە ھازىرغىچە داۋاملىشىپ كىلىۋاتىدۇ.كىشىلەرگە بەخىت تىلەش،ئىلام دىننىڭ،مۇسۇلمانلارنىڭ بىر يۈكسەك ئەخلاقى پەزىلىتىنىڭ نامايەندىسى. سىزنىڭ مەھەممەت سادىق قەشقىرىنىڭ ئۇنىڭغا خۇدادىن شەپقەت تىلىگىنىنى تىلغا ئېلىپ،ئافاق خوجىغا نىسپەتەن ئادالەتسىزلىك بولدىمۇ قانداق دەپ گۇمانلىنىشىڭىز نىڭ ئاساسى بەك ئاجىز. يەنە پىكىر ئالماشتۇرامىز،ئامان بۇلۇڭ قېرىدىشىم!

atesh

	تۇردى توختى دىليار ئەپەندىنىڭ مەھەممەت سادىق قەشقىرى ئەسىرىدە ئاپپاق خوجىنى شىزاڭغا باردى  دىمىگەن بۇ بىر روس تەتقىقاتچىنىڭ پەرىزى دىگەن سۆزىگە قانداق قارايسىز ؟ شۇنى بىر سۆزلەپ باقمامسىز ؟چۇنكى بۇگۈنكى ئاپپاق خۇجىنىڭ سۇرگىن قىلىنىشى ۋە باشقىلاردىن ياردەم سورىغانلىقى ھەققىدىكى ئۇچۇرلارنىڭ باش مەنبەسى مەھەممەت سادىق قەشقىرى ئىكەنلىكى ھەمىمىزگە مەلۇم ئىش . يا سىز بۇنىڭدىن خەۋەرسىز ھالدا بىر نەرسە يىزىپ ئولتۇرامسىز  ؟

end1

	ماتىما قىززىيدىغان چىغىبا...........  كىرىدىغانلامۇ خىلى كىرىپتۇ.