ئابلىز مۇھەممەت سايرامى

    1992 – يىل 3 – ئايدا، ئارخېئولوگىيە خادىملىرى پىچان ناھىيەسىنىڭ تۇيۇق يېزىسى سۇ بېشى كەنتىدىكى سۇ بېشى قەدىمكى قەبرىستانلىقىنى قازغاندا، 11 – نومۇرلۇق قەبرىدىن ساپال ھېجىرىغا ئۇسۇپ قويۇلغان قۇرۇپ كەتكەن سۇيۇقئاشنى بايقىغان. سۇيۇقئاش تېرىق ئۇنىدا قىلىنغان بولۇپ، چۆپىنىڭ ئۇزۇنلۇقى 8.5 سانتىمېتىر ئەتراپىدا ئىكەن. ئىنسانىيەت يېمەك – ئىچمەك مەدەنىيىتى تارىخىدىكى بۇ زور بايقىلىش 2011 – يىللىق دۇنيا ئارخېئولىگىيەسىدىكى ئون چوڭ بايقاشنىڭ بىرى بولۇپ باھالانغان.
    سۇ بېشى قەدىمكى قەبرىستانلىقىنى قېزىشقا يېتەكچىلىك قىلغان شىنجاڭ مەدەنىيەت يادىكارلىقى – ئارخېئولوگىيە تەتقىقات ئورنىنىڭ تەتقىقاتچىسى لۈئېنگونىڭ دوكلاتىغا ئاساسلانغاندا، بۇ قەدىمكى قەبرىگە 40 ياشلار ئەتراپىدىكى بىر ئەر، بىر ئايال دەپنە قىلىنغان، دەپنە بۇيۇملىرىدىن ساپال قاچا، ياغاچ، تۆمۈر، تاشتىن ياسالغان ئىشلەپ چىقىرىش ۋە تۇرمۇش بۇيۇملىرى، ھەر خىل يېمەكلىكلەر بىلەن ئۆسۈملۈك ئۇرۇقلىرى تېپىلغان. قەبرىدىكى ئەر – ئايالغا قوي تېرىسىدىن تىكىلگەن چاپان – ئىشتان، باشلىرىغا ئۇچلۇق تۇماق كىيدۈرۈلگەن. بۇ قەبرىگە قويۇلغان ساپال قاچىلارغا تېرىق، پىشلاق قاتارلىق يېمەكلىكلەر قويۇلغان.
    2008 – يىلى كورېيەدىكى بىر تېلېۋىزىيە ئىستانسىسى تۇرپاندىن تېپىلغان 2400 يىل ئىلگىرىكى دەۋرگە خاس سۇيۇقئاشتىن خەۋەر تېپىپ مەخسۇس فىلىم ئىشلىگەن. كورېيەلىكلەر ئۇنى ‹‹لەڭمەن›› دەپ ئاتىغان.
    تەتقىقاتچى لۈئېنگۇ بۇ قەدىمكى‹‹ لەڭمەن ›› ھەققىدە توختىلىپ مۇنداق يازغان: ‹‹لەڭمەن (سۇيۇقئاش) نىڭ بايقىلىشى 2400 – 2500 يىللار ئىلگىرى سۇ بېشى ئەتراپىدا ياشىغان يەرلىك خەلقنىڭ يېمەك – ئىچمەك ئادىتىنى تەتقىق قىلىشتا زور ئەھمىيەتكە ئىگە. سۇيۇقئاش بايقالغان بۇ قەبرىدىن يەنە بىر قاچىغا قويۇپ قويۇلغان نان بايقالدى. بۇمۇ ئۇيغۇرلارنىڭ نان مەدەنىيىتىنى تەتقىق قىلىشتا مۇھىم ئىلمىي قىممەتكە ئىگە››.