كەتمەن ساداسى

版权声明：转载时请以超链接形式标明文章原始出处和作者信息及本声明
logs/38636333.html

قۇۋانچ ئەۋجى


ئۇستاز مۇھەممەد ئەمىن ئەندخۇيى


خەلئارا فەخر ئەتكىلى شەۋكەت بىلەن شان بىزدە بار
ھۆر ياشاپ دەۋران سۈرىلگەن كوشىك ۋە قورغان بىزدە بار.

ئولدۇغۇم كۈنلەر قاماشتۇرغان پۈتۈن دۇنيا كۆزىن
بۇ سەلابەت مەھدى بولغان مەرزى تۇران بىزدە بار.

ئاق ساچىنىڭ تار-تارىدىن تامار ئىنجۇ سۈيى،
كۆك سارى قامەت چېكىب تۇرغان تىيانشان بىزدە بار.

تۇفراغىمىز ۋەسفىدە زىبا بېزەلگەن سەفھەلەر
سۆز ئۈزۈكىگە نىگىن لەئلى بەدەخشان بىزدە بار.

رەشكى جەننەت كۈيلىسەم ئەرزىر سەمەرقەند ئوۋەسېن،
چەشمەسى تاشقىن، سۈيى شىرىن زەرەفشان بىزدە بار

بارچە تارىخىي بىنالەر تاجىدۇر «تاج مەھەل»،
ئاسمان كۆزگۈسىن ئۈپگەن قەسىرۇ-ئايۋان بىزدە بار.

ئەرك مىئراجى ئۆزە چەكتى ئەلەم ئافراسسىياب،
بويلە باتۇر-قەھرىمانلاردىن ھەزاران بىزدە بار.

(داۋامى بار)
٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭
(ئۇستاز مۇھەممەد ئەمىن ئەندخۇيى- ئافغانىستانلىق ئۆزبەك شائىرى)
٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭


**************
ئەسلى مەتنى:
**************


قوانچ اوجی


استاد محمد امین «متین» اندخویی


خلق ارا فخر ایتگه لی شوکت بیلن شان بیزده بار
حریشب دوران سوریلگن کوشک و قرغان بیزده بار

اولدوغوم کونلر قمیشتیرگن بوتون دنیا کوزین
بو صلابت مهدی بولگن مرز توران بیزده بار

آق ساچی نینگ تار تاریدن تامر اینجو سویی
کوک ساری قامت چیکیب تورگن تیانشان(1) بیزده بار

توپراغیمیز وصفیده زیبا بیزه لگن صفحه لر
سوز اوزوکیگه نگین لعل بدخشان بیزده بار

رشک جنت کویله سم ارزیر سمرقند اووه سین
چشمه سی تاشقین، سویی شیرین، زرافشان(2) بیزده بار

برچه تاریخی بنالر تاجیدور «تاج محل»(3)
آسمان کوزگوسین اوپگن قصر و ایوان بیزده بار

ایرک معراجی اوزه چیکتی علم افراسیاب (4)
بویله باتور قهرمانلردن هزاران بیزده بار

خصم گه نی حد که باقسه بیز تمانگه اوقته لیب
چاپقین آت ، اوتکیر قلیچ هم مرد میدان بیزده بار

خلقیمیز قیلگن سواش ایچره سکندر(5) نی زبون
هر اروغدن یاوگه قرشی کوکسی قلقان بیزده بار
 
دهر اناسی توغمه گی آلپ ارسلان (6) قهرمان
آز قشون بیرله اوگوش لشکرنی یینگان بیزده بار

رزم میدانیده تیمور(7) آلیده تیز چوکتی یاو
اوز لیگین اثبات ایتگن انچه سلطان بیزده بار
 
کویله گه یمیز بیرلیک آوازینی تورموش باغیده
بیر آغیزدن یینگره گن اونلر چه الحان بیزده بار

برچه ترکی خلق اولغه یگن بیر ایمچکنی ایمیب
بیر انا اولادی اوزبیک و ترکمان بیزده بار

گوده لنگندیر جهان تاریخیده اجلالیمیز
کوچلی عالم، سوزلی شاعر، شانلی خاقان بیزده بار
 
مدرسه بیرله کتب خانه توزیب اوز دوریده
علم و فن شیدا سی بولگن خان و خاقان بیزده بار
 
اوتمیشیمدن سویله رم (اورخون خطی)(8) گه تیل چوزیب
بو بیتیک تاش (بیلگه قا آن)(9) دن نمایان بیزده بار

شرقنی حکمت چراغیدن یاروتگنمیز انیق
چونکه فارابی (10) کبی تینگسیز بیلیمدان بیزده بار

ایله دی تیل بایلیگین «محمود»(11) عالمگه عیان
هر سوزی اینجو (لغات الترک) (12) بیزده بار
 
«خاص حاجب»(13) یول له دی ایلنی سعادت ساریگه
خلق بختین ایسته گن دانای دوران بیزده بار

احمد یوگناگی (14) آتیگه قیلور میز افتخار
کیم حقایق هدیه سیدن قلب شادان بیزده بار
 
موج اورر ( احمد یساوی) (15) حکمتیدن معرفت
کونگلی حق نوریگه چومگن اهل عرفان بیزده بار
 
فیض ساچگی حشرگه تیگرو « ینابیع العلوم»(16)
لؤلؤ یی دن بو الوغ  تفسیر فرقان  بیزده بار

بو جهان تاریخی نی یاروتدی منهاج السراج(17)
وایه گه ییتگوزگن آنی جوزجانان بیزده بار

علم وحکمت صدریده جای آلگن ایردی اول«ظهیر»(18)
کونگل اینجوسی چیزیلگن اوندن ارقان بیزده بار

«خمسه» (19) گنجی نینگ نظامی دور بیرینچی خازنی
«گنجه» دن چیققن بو بیش گنج درخشان بیزده بار

انبیا احوالین ایتدی ایلگه (ربغوزی)(20) بیان
حق حکایاتی نی یازگن فکر تابان بیزده بار

چین کونگول دن چوق سیویب آنه تیلین «حیدر»(21) کبی
(مخزن الاسرار) نی ترکی ده یازگن بیزده بار

کویله دی سیوگینی «خوارزمی»(22)«محبت نامه» ده
حافظ خوارزمی(23) ینگلیغ هم خوش الحان بیزده بار
 
«قطب»(24) ایتدی «خسرو شیرین» نی ایرکین ترجمه
سیف(25) یشنتگن دغی ترکی گلستان بیزده بار

تینگله گیل بلبل نواسی (گل و نوروز)(26) دن
سیوگی باغیده بو ینگلیغ انچه دستان بیزده بار
 
ایتدی کوک رازین اولوغ بیک(27) خان بیرینچی قتله کشف
باش کوتر ماققه قوانچ اوجیگه امکان بیزده بار
 
خوبرولر حسنی (بایسنقر) (28) خطی گه قیزغه نور
خامه سیدن یشنه گن «یاقوت و ریحان» بیزده بار

مرحبا ذوقیگه کیم قورگن نگار ستانیدن
گللب اوسگن نازنین صنعت فراوان بیزده بار

(بایقرا)(29) دوریده فرهنگ اهلی اعزازین کورینگ
علم و شعر اصنافی ایچره شانلی عنوان بیزده بار

ایله گن تسخیر سوزاقلیمی نی چیکمه ی چیریک
(میر علیشیر نوایی)(30) دیک سخندان بیزده بار
 
«خمسه» سین هر سطریدن کورکم معانی ساچیلور
بیش بهار معرفت اوندن شگوفان بیزده بار

(حیرت الابرار) ایلنی حق یولیگه باشقه رور
(لیلی و مجنون) یدن هم عشق سوزان بیزده بار

عدل اوصافین (سد اسکندری) ده کویله گن
دایم ایل بختی اوچون بو قوتلی ارمان بیزده بار

 
ئىزاھاتلار:

(1تیانشان : ختای تیلیده « آسمان اوپر تاغلر» دیگن معنانی انگله ته دی. اونینگ ترکی نامی – تینگری تاغ      ( اورته و مرکزی آسیا ده گی تاغلر.)

(2زرافشان : سمرقند وادیسیده آقه دیگن دریا نامی.

(3تاج محل : هندوستان نینگ اگره شهری یقینیده ، جمنا دریاسی بوییده بابری پادشاه لردن قالگن معماری
یادگارلیک. او شاه جهان بن جهانگیر جلال الدین اکبر بن همایون بن ظهیرالدین محمد بابر شاه نینگ سلطنتی زمانیده قوریلگن. اونینگ خاتینی ارجمند بانو (ممتازمحل) نینگ مقبره سی او ییرده واقع دیر.

(4افراسیاب : ترکی خلق لر نینگ افسانوی قهرمانی ، اونینگ اصل نامی آلپ ارتنگه.

5) سکندر : مقدونیه لیک اسکندر (الکساندر)

6) آلپ ارسلان : چغری بیک داود اوغلی آلپ ارسلان ، سلجوقی لر خاندانی نینگ طغرول بیک دن سونگ ایکینچی مقتدر پادشاهی ، «روضة الصفا» نینگ معلوماتی گه کوره آلپ ارسلان 1063 م ییلده اوزی نینگ اون بیش مینگ کیشی سی بیلن روم نینگ ایکّی یوز مینگ  نفرلی قوشونی نی مغلوب ایتیب شرقی روم امپراتورینی هم اسیر قیلگن ایدی.

7) تیمور : امیر تیمور کورگانی ( 736 – 807 ق) هجری سکیزینچی عصرده حکمرانلیک قیلگن ، تیموریلر سلاله سی نینگ اساسچیسی بویوک عالمگیر پادشاه.

8) اورخون خطی : قدیم ترکی تیل نینگ حاضر گچه بیزگه ییتیب کیلگن یازمه یادگارلیک لری خطی. بو یادگارلیک لر میلادی 5 – 6 عصر لر گه تعلقلی بولیب قدیم ترکی تیلده تاشگه قازیلیب یازیلگن خطلردن عبارت. بو کتیبه لر اورخون ( مغولستان ده ) و یینی سی ( سایبریا ده ) دریا لری بوییده کشف ایتیلگنی اوچون شو دریا لر نامی گه منسوب بولیب اورخون – ینی سی یادگار لیکلری و یازووی ایسه اورخون خطی دیب یوریتیله دی.

9) بیلگه قا آن : ترک خاقانی ماغیلیان (میلادی 733 ییلده وفات ایتگن) اورخون کتیبه لری نینگ بیر قسمی او نینگ قبر تاشیگه یازیلگن خطلردن عبارت.

10) فارابی : ابو نصر محمد بن محمد الفارابی (هجری 339 – ییلده وفات ایتگن) ایکّینچی معلم نامی بیلن شهرت قازانگن بویوک عالم ، فیلسوف و حکیم.

11 و 12 محمود کاشغری : هجری بیشینچی عصرده یشه گن بویوک تیلشناس عالم و ادیب، «دیوان اللغات الترک» ناملی کتاب نینگ مولفی. «دیوان اللغات الترک» عرب تیلیده یازیلگن بولیب، اونده مینگلب ترکی سوزلر معناسی ایضاحلنگن. او لرنی انیقلش اوچون ترکی فولکلوریک و یازمی ادبی اثرلردن کوپلب مثاللر کیلتیریلگن. محمود کاشغری اوز دوریده آنه تیلی (ترکی تیل) نینگ بویوک مدافعه چیسی بولگن.

13) یوسف خاص حاجب : هجری 5 عصرده یشب ایجاد ایتگن شاعر او اوزبیک خلقی و برچه ترکی خلق لر نینگ بویوک شاعری و دانشمندی دیر. او نینگ آلتی مینگ بیتدن عبارت «قوتدغو بیلیک» ناملی اثری فلسفی ، تعلیمی ، اخلاقی و تربیوی مضمونگه ایگه بولیب هجری 462 – ییلده یازیب توگللنگن.

14) احمد یوگناکی : هجری 5 عصرده یشب ایجاد ایتگن اوزبیک خلقی همده برچه ترکی خلقلر نینگ استعدادلی شاعری و دانشمندی مربیسی دیر. « عتبة الحقایق » یا « هبة الحقایق » یوگناکی دن بیزگه قدر یتیب کیلگن مثنوی شکلده یازیلگن یگانه اثر دیر. اثرده دین ، شریعت ، آداب و اخلاق دن سوز یوریتیله دی. پند و نصیحت ، موعظه و اوگیت بیریله دی.

15) خواجه احمد یسوی ( هجری 562 ، ییلده وفات ایتگن) : تصوف و تصوفی ادبیات نینگ بویوک نماینده سی، « جهریه طریقتی » نینگ اساسچیسی دیر. « دیوان حکمت» نامی بیلن اتلگن عرفانی و اخلاقی شعرلر توپلمی اونگه نسبت بیریله دی.

16) ینابیع العلوم : قرآن عظیم الشان تفسیریده هجری آلتینچی عصرده یازیلگن کتاب نامی. اوشبو فارسی تفسیر نینگ  مولفی امام یوسف بن عبیدالله بن ابی یعقوب یوسف بن احمد بن علی بن احمد اندخودی لولویی دیر. تفسیر نینگ هجری 954 ، ییلده یازیلگن بیر قلمی نسخه سی کابل ده محمد صالح پرونتا نینگ خصوصی کتابخانه سیده موجود ایدی. او نینگ باشقه بیر نسخه سی مغینسیا ( مانیا گتل) کتابخانه سیده بارلیگی حقیده هم معلومات موجود.

17) منهاج السراج : ابو عمر منهاج الدین عثمان بن محمد سراج الدین جوزجانی ( وفات ییلی : هجری 698) خراسان عالملریدن ، «طبقات ناصری» ناملی تاریخی موضوعده یازیلگن کتاب نینگ مولفی.

18) ظهیر : ظهرالدین ابوالفضل طاهری بن محمد ظهیر فاریابی (وفات 598) آلتینچی عصر نینگ معروف قصیده چی شاعری ، اونینگ یاشلیگی فاریاب ده اوتگن ، کیینچه لیک نیشاپور ، مازندران ، آذربایجان گه سفر قیلگن. او اوز زمانیده صدرالعلما لقبیگه ایگه بولگن.

19) «خمسه» خیلمه خیل موضوعلر گه ایگه بولگن بیش مستقل مثنوی (شعر داستان) نی اوز ایچیگه آلگن اثر. بو خیل اثر نینگ اساسچیسی حکیم نظامی گنجوی بولیب، اوندن کیینگی دورلرده امیر خسرو دهلوی ، مولانا عبدالرحمن جامی و باشقه لر نظامی گه ایرگه شیب بیش و یا بیتی مثنوی دن تشکیل تاپگن اثرلرینی یازدیلر. ترکی تیلده ایسه امیر نظام الدین علیشیر نوایی بیرینچی بولیب خمسه یازدی.

20) ربغوزی : برهان الدین اوغلی ناصر الدین ربغوزی هجری: 7 – عصرده آخر لری و 8 – عصر نینگ باشلریده یشب ایجاد ایتگن بویوک یازووچی و استعداد لی شاعر. او « قصهء ربغوزی » یا « قصص النبیا » نامی بیلن مشهور بولگن اولکن اثرنی پیغمبرلر احوالی حقیده هجری 710 ییلی حوت آییده یازیب تمام ایته دی.

21) حیدر خوارزمی : هجری 8 – عصر آخرلری و 9 – عصر بیرینچی یرمیده یشب ایجاد ایتگن ترکی گوی متفکر شاعر. نظامی « مخزن الاسرار »ی نینگ ترکی منظوم ترجمه سی ، ترکی « گل و نوروز » اونینگ اثرلری جمله سیدندیر.

22) خوارزمی : تخلصی خوارزمی و نامی حاضر گچه انیقلنمه گن هجری 7 – عصر آخری و 8 – عصرنینگ بیرینچی یرمیده یشب ایجاد قیلگن استعدادلی ترکی گوی شاعر. خوارزمی دن « محبت نامه » ( هجری 754 – ییلده یازیلگن ) ناملی غنایی اثر و ایریم قصیده و غزللر بیزگه قدر ییتیب کیلگن. او ترکی و فارسی تیللرده کوچلی شاعر بولگن.

23) حافظ خوارزمی : عبدالرحیم حافظ خوارزمی نامی بیلن ادبیات تاریخیگه بوندن تقریباً 25 ییل ایلگری کیریب کیلگن ، هجری 8 عصرده یشب ایجاد ایتگن و حافظ خوارزمی نینگ کیچیک زمانداشی بولگن ترکی گوی شاعر. اونینگ دیوانی ایلک بار 1975 ییل هندوستانده تاپیلدی سونگره اوزبیکستان جمهوریتی ده نشر ایتیلدی.

اونینگ مجموعاً ( 18632) بیتی اوز ایچیگه آلگن شعرلری دیوانی 1975 م ییل اوزبیکستان عالمی پروفیسور حمید سلیمان تامانیدن هندوستان نینگ حیدرآباد شهری « سالار جنگ موزیمی » ده تاپیلدی ، سونگره تاشکینت  ده کیریلیک الفبا ده ایکی جلد ده باسیلیب چیقدی.

24) قطب : هجری 8 – عصرده یشب ایجاد ایتگن استعدادلی ترکی گوی شاعر او  اوزی نینگ نظامی گنجوی نینگ « خسرو و شیرین » مثنویسی دن ترکچه گه قیلگن ایرکین شعری ترجمه سی بیلن معروف.

25) سیف سرایی : 8 – عصر اوزبیک ادبیاتی نینگ ییریک نماینده لریدن بیری. او اوزغنایی شعرلریدن تشقری شیخ سعدی نینگ « گلستان » اثرینی ترکی گه ترجمه قیلگنلیگی بیلن شهرت قازانگن ، بو شاعردن « سهیل و گولدورسون » ناملی اثرهم بیزگه قدر ییتیب کیلگن.

26) - « گل و نوروز » حیدر خوارزمی نینگ ترکی تیلده یازیلگن عشقی داستانی اثری. حیدر خوارزمی دن ایلگری اوشبو نامده گی اثرنی فارسی تیلده خواجوی کرمانی هم یازگن. ترکی « گل و نوروز » 814 – ییلده یازیلگن بولیب (1200) بیتدن تشکیل تاپگن، سونگگی ییللرگه قدر اوشبو اثر اشتباهلی روشده مولانا لطفی گه نسبت بیریلیب کیلماقده ایدی. بو سطرلرنینگ یازگوچیسی اوزی نینگ مولانا لطفی حقیده یازگن تحقیقی رساله سیده (1371 ش 1992 م ییل ) بو نظرنی رد قیلیب اونی حیدر خوارزمی اثری بولگنلیگینی تاُکیدله گن ایدی، اخیر گی پیتلرده اوزبیکستانده قولگه کیلگن حجتلر هم بو نظرنی تصدیقله ماقده.

27) اولوغ بیک (الغ بیک) : محمد تراغای میرزا اولوغ بیک ، شاه رخ میرزا نینگ اوغلی و امیر تیمور نینگ نبیره سی ، دانشمند ، علمپرور پادشاه و منجم. او نجومی جدول (زیچ کورگانی) توزگن و اوز پایتختی سمرقند ده یولدوزلرنی کوزه تیش و مطالعه قیلیش اوچون رصدخانه قوردیرگن. میرزا اولوغ بیک شاعر و ادیبلر ، علم و فن اربابینی اوز حمایه سی آستیگه آلگن ایدی. اونینگ زمانداشی بویوک شاعر لطفی بونده ی دییدی:

اولوغ بیک خان بیلور لطفی کمالین
که رنگین شعری سلماندین قالیشمس

28) بایسنقر: میرزا بایسنغر شاه رخ میرزا نینگ اوغلی ، میرزا اولوغ بیک نینگ اینیسی ، هرات نینگ هنرمند، صنعت سیور و صنعت پرور شهزاده لریدن.

29) بایقرا: سلطان حسین میرزا بایقرا (842 – 911 ه ق ) تیموریلر خاندانی نینگ بویوک علمپرور پادشاهی ، علیشیر نوایی نینگ زمانداشی و دوستی ، او استعدادلی شاعر هم بولگن. دیوانی کابل ، استانبول و تاشکینت ده نشر ایتیلگن.

30) امیر علیشیر نوایی: امیر نظام الدین علیشیر نوایی (فانی) (844-906 ه ق) هجری 9-عصر نینگ ایکینچی یرمیده یشب ایجاد ایتگن شرق نینگ بویوک متفکری دانشمند و عالی مقیاسده ییریک دولت اربابی، ترکی و فارسی تیللرده اولمس اثرلر یره تگن ذواللسانین شاعر و یازوچی. علم و عرفان حامیسی و تشویقچیسی. «حیرة الابرار»، «فرهاد و شیرین» «لیلی و مجنون» «سبعه سیار» و سد سکندری» ناملی مثنویلر نی اوز ایچییگه آلگن خمسه، «لسان الطیر» «خزاین المعانی»(غنایی شعرلر دیوانلری) «محبوب القلوب»، «میزان الاوزان»، «محاکمة الغتین»، «مجالس النفایس» امیر کبیر میر علیشیر نوایی نینگ اثرلریدن دیر.


استاد محمد امین «متین» اندخویی
٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭
http://www.aqcha.com/Farsi/quvanch%20avji.htm
٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭٭