كۆرۈش: 13379|ئىنكاس: 38

قاسىم سىدىق: مېنىڭ نەزىرىمدىكى «فىزىكا»[ئۇلانما كۆچۈرۈش]

Rank: 6Rank: 6

تىللا
454
تۆھپە
216
UID
16662
يوللىغان ۋاقتى 2012-9-19 10:44:40|ھەممە قەۋەتنى كۆرۈش

مېنىڭ نەزىرىمدىكى «فىزىكا»

قاسىم سىدىق


ئاپتورنىڭ ئىزاھاتى:


      مەن بۇ تېمىنى «تەبىئەت پەنلىرىگە <شەكىل> ئۇقۇمىنى ئېلىپ كىرىش نېمە ئۈچۈن زۆرۈر؟» ناملىق ماقالەمنىڭ 5 - بۆلىكىدىكى مەزمۇنلارنى ئاساس قىلىپ بېيتىپ تاماملىماقچى. قىزىققۇچىلارنىڭ «شەكىل نەزەرىيەسى» نى چۈشىنىشى ئۈچۈن بۇنداق بىر تېما زۆرۈركەن، دەپ ئويلىدىم. ئېھتىمال مېنىڭ «فىزىكا» ھەققىدىكى قاراشلىرىم بىر تەرەپلىمە ۋە ھەتتا خاتادۇر. مۇھاكىمە - مۇنازىرىلەر ئارقىلىق «فىزىكا» غا تېخىمۇ يىقىنلاشساق ئەجەب ئەمەس.


1


      مەن تور دۇنياسىدا «فىزىكا» نىڭ نېمىلىكى ھەققىدىكى نۇرغۇنلىغان ئۇچۇرلار بىلەن ئۇچراشتىم. بۇ ئۇچۇر ۋە كۆز قاراشلاردا تەجرىبە - كۆزىتىش، ماتېماتىكىلىق كەلتۈرۈپ چىقىرىش، ماددىنىڭ ھەرىكەت قانۇنلىرىنى تەتقىق قىلىش ــــ فىزىكىنىڭ يادرولۇق ۋەزىپىسى ئىكەنلىكى ئىلگىرى سۈرۈلىدۇ. ئەلۋەتتە بۇخىل قاراشنى خاتا دېيىشكە بولمايدۇ. لېكىن، مەن ئۇچراشقان «فىزىكا» ھەققىدىكى بۇ ئۇچۇرلارنى «فىزىكا» نىڭ تولۇق ئېنىقلىمىسى ياكى يېتەرلىك شەرھى، دەپ قاراشقىمۇ بولمايدۇ. بونداق دېيىشىمدىكى سەۋەب، مەن ئۇچراشقان «فىزىكا» ھەققىدىكى تەشەببۇسلاردا پەلسەپە ۋە لوگىكىنىڭ فىزىكىدىكى ئورنى، «نەزەرىيە» نىڭ كۆپ خىللىقلىقى ۋە ئەھمىيىتىگە سەل قارالغان. فىزىكا تەتقىقاتىنىڭ كونكرېت قەدەم - باسقۇچلىرىدا بىزنىڭ قانداق كونكرېت خىزمەت تەرتىپلىرىنى باشتىن كەچۈرىدىغانلىقىمىز، ئۇلارنىڭ قايسى ساھالەرگە چېتىلىدىغانلىقى ھەققىدىكى تەپەككۇر قىلىنمىغان. «فىزىكا» («تەبىئەت») ئاتالغۇسىنىڭ ئىتمولوگىيەسى، ئوقۇم مەنبەسى ئۇنتۇپ قېلىنغان... ئەلۋەتتە ھەرخىل مەنبەلەردە بىرەر پەنگە ياكى ئۇقۇمغا بېرىلىدىغان تەبىر - ئېنىقلىمىلار ئانچە تەپسىلىي بولمايدۇ. «فىزىكا» نىڭ ھەرخىل مەنبەلەردىكى تەبىر - ئېنىقلىمىلىرىنىڭ بۇ خىل نىسپىي ئابىستراكىتلىقى، يېتەرلىك دەرىجىدە ئۇنىۋېرسال بىلىم قۇرۇلمىسى ۋە تەپەككۇر ئىقتىدارىنى ھازىرلىمىغان كىشىلەردە بۇ تەبىر - ئېنىقلىمىلارنىڭ مەزمۇنىنى ئۆلۈك يادىلاش ۋە ئۆلۈك تەتبىقلاش خاھىشىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ.
      پەلسەپە ۋە لوگىكىدىن خەۋەرسىز بىر فىزىكىچى بار دەپ پەرەز قىلايلى، ئۇنىڭ نەزىرىدە «ماددا»، «ھەرىكەت»، «زامان(ۋاقىت)»، «ماكان»... دېگەندەك بۇ ئۇقۇملار(ناھايىتى كۆپ) پەقەت «فىزىكا» نىڭ خاس ئۇقۇملىرى ھېسابلىنىدۇ. لېكىن، «فىزىكا» دىن خەۋەرسىز بىر پەيلاسوپ بولسا بۇ ئۇقۇملارنى پەلسەپەنىڭ خاس ئۇقۇمى دەپ دەۋا قىلىدۇ. ئەمدى بۇ جېدەلنىڭ ئۈستىگە ھەم فىزىكىدىن، ھەم پەلسەپەدىن، ھەم لوگىكىدىن خەۋىرى بار بىرسى كېلىپ قالدى، دەپ پەرەز قىلايلى، ئۇ بۇ جېدەلنى قانداق ئايرىيدۇ؟
      مېنىڭچە ئۇنىڭ توغرا بايانى تۆۋەندىكىچە بولۇشى مۇمكىن:
      تەبىئەت دۇنياسى ئورگانىك بىر پۈتۈن گەۋدە، كونكرېت پەنلەر ئوخشاش بىر خىل رېئاللىقنى ئوخشىمىغان نۇقتىلاردىن تەتقىق قىلىش زۆرۈرىيىتىدىن مەيدانغا كەلگەن. بۇ مەلۇم مەنىدە ئىش تەقسىماتىغا ئوخشايدۇ. بۇ خىل ئىش تەقسىماتىنىڭ مۇقەررەر ۋە توغرا نەتىجىسى ئوخشاش بىر رېئاللىقنى ئايرىم - ئايرىم بۆلەكلەرگە بۆلۈۋېتىش ئەمەس، بەلكى ئومۇملاشتۇرۇپ بىر پۈتۈن گەۋدە سۈپىتىدە بىلىشتىن ئىبارەت.
      ئەمدى «فىزىكا» غا كەلسەك، يەنىلا ئوخشاش. ئۇنىڭ ھەرقايسى تارماقلىرىمۇ خۇددىي ئىش تەقسىماتىغا ئوخشايدۇ. بۇ تارماقلارمۇ ئوخشاش بىرخىل رېئاللىقنى ئوخشىمىغان نۇقتىلاردىن ئۆگىنىپ بىر پۈتۈن گەۋدە سۈپىتىدە بىلىشنى مەقسەت قىلىدۇ. ھېچكىم «زەررىچىلەر فىزىكىسى» نى «ئالەمشۇناسلىق» بىلەن ئالاقىسى يوق ياكى «ئالەمشۇناسلىق» نىڭ «زەررىچىلەر فىزىكىسى» بىلەن ئالاقىسى يوق دېيەلمەيدۇ. ھەربىر كونكرېت تارماقنىڭ ئوخشاش بىر خىل رېئاللىق ھەققىدىكى نەتىجىسى ۋە قارىشى بىر - بىرىدىن پەرىقلەنسە ۋە زىددىيەتلىك بولسا، بۇنى توغرا بىلىش دېگىلى بولمايدۇ. مانا مۇشۇنداق مەنزىرىدە «لوگىكا» جەڭگە چۈشىدۇ. دېمەك «فىزىكا»، «پەلسەپە»، «لوگىكا» لارنى بىر - بىرى بىلەن ئالاقىسى يوق دېيىشكە بولمايدۇ. ئۇلار بىر - بىرىگە كىرىشىپ كەتكەن. پەقەت «فىزىكا»نىڭ تەجىربە ۋە كۇزۇتۇشنى ،مىقدارلىق كەلتۇرۇپ چىقىشنى نوقتىلىق ئورونغا قويۇدىغانلىغىدا ئىختىلاپ يوق.لىكىن بۇ دېگەنلىك، «فىزىكا» دا پەلسەپە ۋە لوگىكا مەۋجۇت ئەمەس. فىزىكا ئۈچۈن ئۇلارنىڭ ھاجىتىمۇ يوق، دېگەنلىك ئەمەس.
      بۇ يەردە ئوبيېكتىپ «تەبىئەت» بىلەن «فىزىكا» نىڭ ئوخشىمايدىغان ئىككى خىل رېئاللىق ئىكەنلىكىنى ئەستىن چىقارماسلىقىمىز كېرەك. ئالدىنقىسى بىزنىڭ ئاڭ - ئىرادىمىزگە بېقىنمايدىغان مەۋجۇتلۇق، كېيىنكىسى بولسا بىزنىڭ «تەبىئەت» ئۈستىدىكى بىلىش پائاليىتىمىز ۋە بۇ پائالىيەتنىڭ نەتىجىسى. ھېچكىم «فىزىكا» نى «تەبىئەت» نىڭ نەق ئۆزى دېيەلمەيدۇ. ھالبۇكى، «بىلىش» جەريانى خېلى كەسكىن مەنىدە «پەلسەپە»، «لوگىكا» جەريانىدۇر.
      ئۇنداقتا «فىزىكا» زادى نېمە؟
      نوقۇل تەجرىبە ۋە كۆزىتىش جەريانىمۇ؟
      ياق!
      ماتېماتىكىلىق ئىپادىلەر تىزمىسىمۇ؟
      ياق!
      پەلسەپەۋى ئابىستراكىيەمۇ؟
      ياق!
      لوگىكىمۇ؟
      ياق!
      نەسىرىي بايان شەكلىدىكى نەزەرىيەمۇ؟
      ياق!
      ...
      مانا بۇ يەرگە كەلگەندە سىز خاپا بولۇپ ۋارقىراپ كېتىشىڭىز مۇمكىن:
      -ئەپەندىم، سىز فىزىكىنى ھېچنىمە ئەمەس، دېمەكچىىمۇ؟!
      ياق، ئۇنداق دېمەكچى ئەمەس، «فىزىكا» ــــ يوقىرىقىلارنىڭ ئورگانىك بىر پۈتۈنلۈكى. خۇددىي پىروتون، نىترون، ئېلېكتىرونلار «ئاتوم» نى شەكىللەندۈرگەنگە ئوخشاش، يوقىرىقىلار زۆرۈر نىسبەتلەردە ئورگانىك ئۇيۇشۇپ «فىزىكا» نى شەكىللەندۈرىدۇ.
      - ئۇنداقتا خاسلىق نەگە كەتتى؟! - سىز يەنە بوغۇلۇپ ۋارقىرايسىز.
      مەيلى قايسىلا پەن بولمىسۇن، ئۇلاردا مۇتلەق مەنىدىكى خاسلىق بولمايدۇ. خاسلىق نىسپىي بولىدۇ. «تەجرىبە» نى ئالساق ئۇ يالغۇز «فىزىكا» نىڭ پاتېنتى ئەمەس. خىمىيە، بىيولوگىيە... قاتارلىقلارمۇ «تەجرىبە» نى تەشەببۇس قىلىدۇ. ماتېماتىكىنىڭ تەتبىقلىنىش دائىرىسى تېخىمۇ كەڭ. «خاسلىق» پەقەت خۇددىي يۇقىرىدا دېيىلگەندەك ئوخشاش بىر ئوبيېكتنى ئوخشىمىغان نۇقتىدىن كۆزىتىشتە ئىپادىلىنىدۇ. لېكىن مىكرو دۇنياغا سۈرۈلگەنچە (ھەتتا بەزىدە ماكرو دۇنيادىمۇ) بۇنداق خاسلىق يوقاپ كېتىدۇ. سىز بىر خىمىكنىڭ «ئاتوم» ى بىلەن بىر فىزىكنىڭ «ئاتوم» ىنى پەرقلەندۈرۈپ بېقىڭ، ئاندىن كېيىن پىروتون، نىترون، ئېلېكتىرونلارغا ــ تېخىمۇ مىكرو دۇنياغا شۇ تەرىزدە نەزەر تاشلاپ كۆرۈڭ. بۇ يەردە «خاسلىق» نىڭ بارغانچە يوقىلىپ كېتىۋاتقانلىقىنى بايقايسىز. بۇنىڭ سەۋەبى، يۇقىرىدا ئېيتىپ ئۆتكەندەك، بىز تەتقىق قىلىۋاتقان ئوبيىكتىپ ئالەمنىڭ ئۆزى ئورگانىڭ بىر پۈتۈن گەۋدە. شۇ ۋەجىدىن بۇ بىر پۈتۈن گەۋدە ئۈستىدىكى بىلىشلىرىمىزمۇ بۇ ئالەمنىڭ ھەربىر كونكرېت نۇقتىلىرى بىلەن بىرمۇبىر ماسلىق تۈزۈشكە ۋە بىر پۈتۈنلۈككە ئىنتىلىدۇ. شۇنداق بولغىنىدىلا ئۇ توغرا بىلىش بولىدۇ.
      ھېچقايسىمىز تەجرىبە پەنلىرىنىڭ خالىغان بىرىنى تەتقىقات نىشانىنى تېخىمۇ مىكرو بولغان دۇنياغا قاراتمايدۇ ۋە قاراتماسلىقى كېرەك دېيەلمەيمىز. بۇنىڭ مۇقەررەر نەتىجىسى نېمە؟ يىراق ئۆتمۈشتە تەبىئەت پەنلىرىنىڭ ھەممىسى پەقەت تەبىئەت پەلسەپەسىدىن ئىبارەت بىرلا ساھەگە مەنسۇب بولغىنىدەك، مىكرو دۇنيادا ئۇلار يەنە بىرلىشىپ - گىرەلىشىپ كېتىدۇ. شەكىل نەزەرىيەسىدە گىرەلەشمە تەتقىقات مىتۇتىنى تەشەببۇس قىلغاندا مۇشۇ نۇقتىمۇ كۆزدە تۇتۇلغان. ئۇنىڭ ئۈستىگە ھازىر ئاز بولمىغان ئارىلىق پەنلەر مەيدانغا كەلمەكتە.
      «فىزىكىدا تەجرىبە بىلەن نەزەرىيەنىڭ قايسىسى بەك مۇھىم؟» دېگەن بۇ سوئالغا مۇتلەق كۆپ ساندىكى كىشىلەر «تەجرىبە مۇھىم» دەپ جاۋاب بېرىشى ۋە بۇ جاۋاب ئەڭ توغرا جاۋاب دەپ قارىلىشى مۇمكىن. مەن ئۇنداق قارىمايمەن. بۇ ئىككىسىنىڭ قايسىسى موھىملىقىنى كونكرېت شارائىت بەلگىلەيدۇ. بىزدە ھەممىمىزگە مەلۇم، لېكىن چۈشەندۈرۈلمىگەن بىر تەجرىبە ياكى كۆزىتىش نەتىجىسى بار دەپ قارايلى، بۇنداق ئەھۋال ئاستىدا بۇ تەجرىبە ياكى كۆزىتىش نەتىجىسىنى زىددىيەتسىز چۈشەندۈرەلەيدىغان نەزەرىيە مۇھىم ۋە زۆرۈر بولىدۇ. بىزدە لوگىكىلىق زىددىيەتلەردىن خالىي بىر يىڭى نەزەرىيە بار دەپ قارايلى، ئەمدى بىزگە زۆرۈر بولىدىغىنى بۇ نەزەرىيەنى دەلىللەيدىغان تەجرىبە ياكى كۆزىتىش نەتىجىسىدىن ئىبارەت. ئۇلارنىڭ قايسىسىنىڭ مۇھىم ۋە زلۆرۈرلۈكى كونكرېت ئەھۋالغا قاراپ بەلگىلىنىدۇ. ھازىرقى زامان فىزىكىسىدا ئاز بولمىغان چۈشەندۈرگىلى بولمايدىغان تەجرىبە، كۆزىتىش نەتىجىلىرى بار، ئۇلارغا نىسبەتەن ئېيتقاندا قايىل قىلىش كۈچىگە ئىگە نەزەرىيە زۆرۈر. ھازىر شۇنچە ھەيۋەتلىك ۋە شۇنچە نۇرغۇن نەزەرىيەلەر باركى ئۇلارغا ئەمدى زۆرۈر بولغىنى ئۇلارنىڭ توغرىلىقىنى ئىسپاتلايدىغان تەجرىبە ۋە كۆزىتىش نەتىجىسىدۇر.

2




      مېنىڭچە فىزىكا نوقۇل «ماددىنىڭ ھەرىكەت قانۇنىيىتى» نىلا تەتقىق قىلىدۇ ياكى قىلىشى كېرەك دېيىلسە، بۇ فىزىكىنىڭ نۆۋەتتىكى رېئاللىقىغا ئانچە ئۇيغۇن بولمايدۇ. بۇ تەشەببۇسنىڭ بىر قانچە ئاساسلىرى بار، ئۇلار:
      1. ماددا تۈزۈلۈشى ئۈستىدىكى ئىزدىنىش تارىخى يۇنانلىقلاردىن تارتىپ ھازىرغىچە ئىزچىل داۋاملىشىۋاتىدۇ. يونانلىقلار ئوتتۇرىغا قويغان «ئاتوم» (قايتا پارچىلانمايدىغان ئېلېمېنتار زەررىچە) نى ئىزدەش ھازىرغىچە ئاياقلاشقىنى يوق. شەكىل نەزەرىيەسىدە بۇ خىل زەررىچىگە گىگانت ئالىم ئېينىشتېيىننى خاتىرىلەش يۈزىسىدىن «ئېن» دەپ ئىسىم قويۇلدى. ئەسكەرتىش زۆرۈركى، دالتون، تومسونلاردىن باشلاپ ھازىرقى فىزىكلار ئاتوم دەۋالغان نەرسە يۇنانلىقلار كۆزدە تۇتقان «ئاتوم» ئەمەس. ھازىرقى زامان كىشىلىرىنىڭ «ئاتوم» ى تۈزۈلۈشكە ئىگە.
      2. ھازىر  تېخىمۇ ئېلېمېنتارراق بولغان زەررىچىلەر ئۈستىدە ئىزدىنىلمەكتە، «ئاتوم فىزىكىسى»، «زەررىچىلەر فىزىكىسى» دېگەندەك فىزىكا تارماقلىرى ئاتوم ۋە زەررىچىلەرنىڭ ھەرىكەت شەكىللىرى ۋە تۈزۈلۈشلىرىنى تەتقىق قىلمىدى دېيەلمەيمىز. ئاتوم يادروسى، ئاتومنىڭ ئېلېكتىرون قەۋەتلىرى قاتارلىق تۈزۈلۈش مەسىلىلىرىدىن ئىبارەت. نەزەرىيەۋى مودېل بولغان كىۋارك ئۆزىنىڭ تۈرلىرى ۋە ئۇلارنىڭ زەررىچىلەرنى تۈزۈش جەريانلىرى ھەققىدىكى تەسۋىرلەرنىڭ ھەممىسىدە بۇ نۇقتا تېخىمۇ روشەن گەۋدىلىنىدۇ. تېخىمۇ مىكرو بولغان ئىزدىنىشلەر ھەقىقىي مەنىدىكى ئېلېمېنتار زەررىچە (شەكىل نەزەرىيەسىدىكى «ئېن») گە بېرىپ توختايدۇ. خاۋكىڭ «بىز راستىنلا كىۋارىك ۋە ئېلېكتىرون ــــــ بىز ھازىر «ئاساسىي» دەپ قاراۋاتقان زەررىچىلەر ـــ دىنمۇ ئاساسىي بولغان بىر قانچە يىڭى تۈزۈلۈش قاتلاملىرىنى ئىزدەپ تاپالايمىز، دەپ پەرەز قىلساق بولىدۇ» دەپ يازغان ئىدى.
      3. «فىزىكا» نوقۇل تەجرىبە ئىلمى، نوقۇل ماتېماتىكىلىق كەلتۈرۈپ چىقىرىش جەريانى، دەپ قاراشلارنىڭ ھەممىسى بىر تەرەپلىمە ۋە ھەتتا خاتا. كىۋانىت مېخانىكىسنى بەرپا قىلغۇچىلارنىڭ بىرى بولغان ھېزىنبىرىگ «فىزىكىنىڭ تارىخى يالغۇز بىر يۈرۈش تەجرىبە ۋە بايقاشلارلا ئەمەس، ئۇ يەنە ماتېماتىكىلىق ئىپادىلەش تەرتىپى، شۇنداقلا يەنە بىر تۈركۈم ئۇقۇملار تارىخىدىن ئىبارەت. ھادىسىلەرنى چۈشىنىشتىكى بىرىنچى شەرت، مۇۋاپىق ئۇقۇملارنى كىرگۈزۈشتۇر.» دېگەن ئىدى. دېمەك، فىزىكا ئالدى بىلەن لوگىكىغا مۇراجىئەت قىلىدۇ. يەنى ئالدى بىلەن فىزىكا ئۇقۇملىرى مەيدانغا كېلىشى كېرەك. ھەر قانداق بىر كونكرېت پەن ئۆزىنىڭ ئۇقۇملىرىدىن ئايرىلغان ھالدا مەيدانغا كەلگەن ئەمەس. «فىزىكا» مۇ ئەلۋەتتە شۇنىڭ ئىچىدە. ھالبۇكى، «ئۇقۇم» لار بولسا «لوگىكا» نىڭ مەھسۇلى ۋە تەتقىقات ئوبيىكتىدۇر.
      شۇنىڭ بىلەن بىرگە فىزىكا نەزەرىيەلىرىنى ئۆز ئىچىگە ئالغان ھەر قانداق «نەزەرىيە» ـــــ مەيلى ئۇ ماتېماتىكىلىق ئۇسۇلدا ياكى نەسىرىي بايان ئۇسۇلىدا بايان قىلىنسۇن، يەنىلا ماھىيەت جەھەتتىن لوگىكلىق بايان شەكلى ھېسابلىنىدۇ.
      «نەزەرىيە» نىڭ لوگىكا مەسىلىسى ئىكەنلىكى ھەققىدە ئېينىشتېيىن قاتارلىق ئاز بولمىغان مەشھۇر زاتلار توختىلىپ ئۆتكەن. ئېينىشتېيىن ئۆزىنىڭ «نەزەرىيە ۋە تەجرىبە» دېگەن يازمىسىدا «سىستېمىلىق نەزەرىيە نۇقتىسىدىن قارىغاندا، بىز تەجرىبە ئىلىمىنىڭ تەرەققىيات جەريانىنىڭ ئۈزلۈكسىز ئىندۇكسىيە جەريانى ئىكەنلىكىنى پەرەز قىلالايمىز. كىشىلەر خىلمۇخىل نەزەرىيەلەرنى تەرەققىي قىلدۇردى، بۇ نەزەرىيەلەر كىچىك دائىرىدە كۆپ ساندىكى يەككە كۆزەتكۈچىنىڭ بايان قىلغىنىنى تەجرىبە قانۇنى شەكلى ئارقىلىق ئىپادىلەپ چىقىپ، بۇ تەجرىبە قانۇنلىرىنى سېلىشتۇرۇپ، ئۇمۇمىي قانۇنىيەتنى تەتقىق قىلىپ چىقىدۇ. بۇنىڭدىن قارىغاندا، ئىلىم - پەن تەرەققىياتى مۇندەرىجىنى تۈرگە ئايرىپ تەھرىرلەشكە ئازراق ئوخشايدۇ. ئۇ پەقەت بىر خىل تەجرىبە كەسپى بولۇشى مۇمكىن. بىراق، بۇ خىل كۆز قاراش پۈتكۈل ئەمەلىي جەريانىنى كۆرۈپ باقمىدى؛ چۈنكى ئۇ بىۋاسىتە سېزىم (ئىنتۇئىتسىيە) ۋە دېدۇكسىيە تەپەككۇرىنىڭ ئىلىم - پەن تەرەققىياتىدىكى مۇھىم رولىغا سەل قارىغان» دەپ يازىدۇ. بۇ يازمىدا تىلغا ئېلىنغان «ئىندوكسىيە»، «دېدۇكسىيە» قاتارلىق ئاتالغۇلارنىڭ لوگىكا كاتېگورىيەلىرى (ئاساسىي ئۇقۇملىرى) ئىكەنلىكىنى ئۇنۇتۇماسلىق كېرەك.
      بىز بۇ يەردە «ماتېماتىكىلىق لوگىكا» نىڭ بىر تارماق پەن سۈپىتىدە رېئاللىققا ئايلىنىپ بولغانلىقىنى كۆزدە تۇتۇپ، «فىزىكىلىق لوگىكا» نىڭ شۇنچە زۆرۈر بولۇۋاتقانلىقىنىمۇ تونۇپ يېتىشىمىز كېرەك. نوبېل فىزىكا مۇكاپاتى ساھىبى ۋېنبىرېگ «فىزىكا ھەرگىز بىر مۇكەممەل لوگىكا سىستېمىسى ئەمەس. ئەكسىچە، ئۇنىڭدا ھەر ۋاقىت - ھەر زامان نۇقتىئىينەزەر جەھەتتە بەزى چوڭ قالايمىقانچىلىقلار مەۋجۇت بولۇپ كەلدى» دەپ يازغىنىدا ھەرگىز فىزىكىنىڭ بۇ خىل رېئاللىقىدىن زوقلانغان ۋە مەمنۇن بولغان دېيىشكە بولمايدۇ. ئۇنىڭ بۇ بايانلىرىدىن فىزىكا ئۈچۈن لوگىكىنىڭ نەقەدەر زۆرۈر ئىكەنلىكىنى كۆرۈپ ئالغىلى بولىدۇ. ھەممىمىزگە مەلۇمكى، لوگىكا ــــ توغرا تەپەككۇر قىلىش ئۇسۇللىرىنى ئۆگىتىدىغان ئىلىم. فىزىكا ئۈچۈن لوگىكا مۇھىم ئەمەس، دەپ قاراش بارلىق فىزىكا نەزەرىيەلىرىنى، فىزىكىنىڭ پۈتكۈل ئۇقۇم سىستېمىسىنى يوققا چىقىرىش بىلەن ۋە فىزىكىدا ئالا - جۇقا سۆزلەۋەرسىمۇ بولىۋېرىدۇ، دېگەن بىلەن باراۋەر.
      يەنە ئايدىڭلاشتۇرۇۋېلىشقا تېگىشلىك بىر مەسىلە، فىزىكا بىلەن پەلسەپەنىڭ مۇناسىۋىتى مەسىلىسىدۇر. ھازىر بىزدە ھە دېسىلا «فىزىكا پەلسەپەدىن ئايرىلىپ چىقتى»، دېگەن گەپ مودىغا ئايلاندى. بۇ، بىر تەرەپلىمە ۋە ھەتتا خاتا قاراشتىن ئىبارەت... ھېزىنبېرىگ «بىر كىشىدە يۇنان تەبىئەت پەلسەپەسى بىلىملىرى بولمىسا، ئۇ كىشىنىڭ ھازىرقى زامان ئاتوم فىزىكىسىدا ئىلگىرىلىيەلىشى بەكمۇ قىيىن... بىز ھازىر  پەلسەپەنى مۇھاكىمە قىلىشنى باشلىشىمىز كېرەك. پەلسەپە مەيلى ئاڭلىق ياكى ئىختىيارسىز ھالدا بولسۇن، ئاساسىي زەررىچىلەر فىزىكىسىنىڭ تەرەققىياتىغا  ئىزچىل ياندىشىپ كەلدى» دەپ يازىدۇ.
      ماتېماتىكا ئالىمى، جۇڭگو پەنلەر ئاكادېمىيەسىنىڭ ئاكادېمىكى جاڭ جىڭجوڭ ئەپەندى «ماتېماتىكا ۋە پەلسەپە» ناملىق ئەسىرىدە «غۇۋا پەلسەپە، روشەن ماتېماتىكا ئىنسانىيەتنىڭ تىلسىكوپى ۋە مىكروسكوپىدۇر» دەپ يازغان ئىدى. ئۇنىڭ بۇ سۆزى ئەلۋەتتە فىزىكا ئۈچۈنمۇ ئورۇنلۇق.
      ھەتتا ئۈزۈپ ئېيتىشقا بولىدۇكى، مۇبادا بىز قەدىمكى زامان يۇنان تەبىئەت پەلسەپەسى بىزگە قالدۇرغان فىزىكا ئۇقۇملىرىدىن ۋاز كەچسەك، ھازىرقى زامان فىزىكىسى ھەش - پەش دېگۈچە غايىب بولىدۇ. «پەلسەپە» نىڭ ئېنىقلىمىسى مەسىلىسى ئۈستىدىكى ئىزدىنىش تېخى تاماملانمىغان بولسىمۇ، لېكىن «پەلسەپە ــــــ سىستېمىلاشقان، نەزەرىيە يۈكسەكلىكىگە كۆتۈرۈلگەن دۇنيا قاراش» دېگەن بۇ نۇقتىدا ئىختىلاپ يوق. فىزىكىنىڭمۇ ئۆز پەلسەپەسى، پەلسەپەۋى قاتلىمى بولىدۇ. ساقلىنىش قانۇنلىرى، ئېينىشتېيىن زامان - ماكان قاراشلىرى تىپىك پەلسەپەۋى مەسىلىلەردۇر. فىزىكىدىن پەلسەپەنى ئايرىۋېتىش ماھىيەتتە فىزىكىنى «دۇنيا قاراش» تىن ئايرىۋېتىش تىرىشچانلىقىدىن باشقا ئىش ئەمەس. بۇنداق قىلىنسا ھە دېگەندىلا فىزىكىنىڭ سىستېمىلاشقان ئىدىيە - نەزەرىيە قاتلىمى بەربات قىلىنىدۇ - دە، فىزىكا نوقۇل تەجرىبە ئاخباراتچىلىقىغا ئايلىنىدۇ ۋە ھالاك بولىدۇ!
      يۇقىرىقى سەۋەبلەر ۋە بايان قىلىنمىغان بىر مۇنچە سەۋەبلەر تۈپەيلى، مېنىڭ نەزەرىمدە «فىزىكا»بىر توپلام ئۇقۇم، ئۇنىڭ ئۇقۇم دائىرىسىگە  فىزىكىنىڭ تەرەققىي قىلىشىغا ئەگىشىپ بەزى ئۇقۇملار يېڭىدىن كىرگۈزۈلىدۇ ياكى فىزىكا يېڭى ئۇقۇملارنى كىرگۈزۈش ئارقىلىق تەرەققىي قىلىدۇ، بۇ جەرياندا بەزى ئۇقۇملار چۈشۈپمۇ قالىدۇ. نىيوتۇن «ئاتوم فىزىكىسى»، «زەررىچىلەر فىزىكىسى» دەۋرىنى كۆرەلمىگەن ئىدى. «فىزىكا» نىڭ بۇ خىل ھالىتى تاكى فىزىكا بىرلىككە كىلىپ يېڭى مەسىلىلەر كىلىپ چىقمىغىچە داۋاملىشىدۇ.
      فىزىكىنىڭ كەم بولغاندىمۇ تۆۋەندىكىدەك بىرقانچە قاتلىمى بار.
      1. ئۇقۇم، ئىدىيە قاتلىمى - پەلسەپە ۋە لوگىكا باسقۇچى - نەزەرىيە باسقۇچى.
      2. ماتېماتىكىلىق كەلتۈرۈپ چىقىرىش باسقۇچى - نەزەرىيە باسقۇچى.
      3. تەجرىبە، كۆزىتىش - دەلىللەش باسقۇچى.
      بەزىدە بۇ باسقۇچلارنىڭ ئورنى ئالمىشىدۇ، يېڭى كۆزىتىش - تەجرىبە نەتىجىسى، يېڭى ئۇقۇم - ئىدىيەنى يارىتىشى ۋە يېڭى نەزەرىيەنى تەلەپ قىلىشى - كەلتۈرۈپ چىقىرىشى مۇمكىن. مەسىلەن: قارا جىسىم رادىياتسىيەسى نىسپىيلىك نەزەرىيەسى بىلەن كىۋانت مېخاينىكىسىنى، ئارخىمىد مونچىغا چۈشكەندىن كېيىن، لەيلىتىش قانۇنىنى كەلتۈرۈپ چىقارغان.
      كۆرۈنۈپ تۇرۇپتۇكى، بۇ ئۈچ باسقۇچنى بىر - بىرىدىن ئايرىۋېتىشكە بولمايدۇ. فىزىكىلىق ئۇقۇم، فىزىكىلىق ئىدىيە سىستېمىسى بولمىغان «فىزىكا» مەۋجۇت ئەمەس. نەزەرىيە فىزىكىچىلىرىنىڭ يېتىدىغان مەقسىتىمۇ زىددىيەتسىز ئۇقۇم، ئىدىيە سىستېمىسىنى تۇرغۇزۈپ چىقىش. بىر نەزەرىيەگە نىسبەتەن ئېيتقاندا تەجرىبە ۋە ماتېماتىكىلىق كەلتۈرۈپ چىقىرىشلار پەقەت ۋاسىتىدىن ئىبارەت. بىر تەجرىبە فىزىكچىسىنىڭ نەتىجىسى ياكى ئالدىن ئوتتۇرىغا قويۇلغان ئىدىيەنىڭ توغرا - خاتالىقىنى دەلىللەش ياكى يېڭى بىر تەجرىبە نەتىجىسىنى ئوتتۇرىغا تاشلاپ، بۇ مەسىلىنى نەزەرىيە ئارقىلىق شەرھىيلەشكە تاشلاش، يېڭى نەزەرىيە بولسا ھامان يېڭى ئىدىيەلەردىن تەشكىل تاپىدۇ.
      ئېينىشتېيىن قاتارلىق نۇرغۇنلىغان فىزىكا ئالىملىرى ۋە مۇتەپەككۇرلار «فىزىكا» مەسىلىسىدە ئىدىيەنىڭ مۇھىملىقىنى تەكىتلىگەن. ئېينىشتېيىننىڭ «مەن خۇدانىڭ ئالەمنى يارىتىشتىكى ئىدىيەسىنى بىلىپ باقسام دەيمەن، قالغانلىرى پەقەت تەپسىلات مەسىلىسىدۇر» دېگەن سۆزىدىن بۇ مەسىلىنى ئېنىق كۆرۈپ ئالغىلى بولىدۇ.
      بۇ يەردە تەكىتلەشكە تېگىشلىك نۇقتا شۇكى، تەجرىبە ۋە كۆزىتىش فىزىكىنىڭ مەقسىتى ئەمەس، پەقەت ۋاسىتىسى. ئۇ بىزنىڭ «فىزىكىلىق ئالەم» ئۈستىدىكى بىلىشلىرىمىزنىڭ توغرا - خاتالىقىنى دەلىللەش رولىنى ئوينايدۇ ياكى بۇ خىل بىلىشلەرگە تەسىر كۆرسىتىدۇ، خالاس. ئەڭ ئالىي ۋە ئەڭ ئاخىرقى مەقسەت «بىلىش» تىن ئىبارەت، «بىلىش» بولسا ئۇقۇم، ئىدىيە، نەزەرىيە، پەلسەپەلەرنىڭ ئۆزىدۇر. توغرا بىلىش ۋە ياكى بىرقەدەر توغرا بىلىش شەكىللەنگەندىن كېيىنلا ئاندىن ئۇنى تېخنىكىغا تەتبىقلىغىلى بولىدۇ. بۇ يەردە فوتوئېلېكتىر ئېففېكتىنى ھېرتىسنىڭ 1887 - يىلىلا تەجرىبىدە بايقىغانلىقىنى، ھالبۇكى، ئېينىشتېيىن 1905 - يىلى بۇ ئېففېكىتنى چۈشەندۈرۈپ بەرگەنلىكىنى، بۇ خىل چۈشەندۈرۈشنىڭ ھازىرقى زامان فىزىكىسىغا غايەت زور تەسىر كۆرسەتكەنلىكىنى ۋە شۇ تۈپەيلى ئېينىشتېيىن كېيىن 1921 - يىلى نوبېل فىزىكا مۇكاپاتىغا سازاۋەر بولغانلىقىنى ئەسلەپ ئۆتۈش ئارتۇقلۇق قىلمايدۇ.
      نوقۇل «تەجرىبە» نى تەكىتلەش - ۋاسىتىنى مەقسەتكە ئايلاندۇرۇۋالغانلىق ھېسابلىنىدۇ ۋە نەزەرىيەنى پەقەت تەجرىبىگە ئەگىشىپلا ماڭىدىغان كۈنگە قويىدۇ. ئەڭ خەتەرلىك بولغىنى بۇ ھالدا ئوخشاش بىر تەجرىبە نەتىجىسىگە نىسبەتەن خىلمۇخىل چۈشەندۈرۈشلەر مەيدانغا كېلىپ، بىرسى «قىرقىپتۇ» دېسە، يەنە بىرسى «تاقلاپتۇ» دەيدىغان مەنزىرە شەكىللىنىپ، فىزىكىنىڭ تەرەققىياتىغا پاسسىپ تەسىر كۆرسىتىدۇ. مەن «ئېينىشتېين ئېفىرنى <پۈتۈنلەي ئىنكار قىلغان> مۇ؟» ناملىق ماقالەمدە مېكىلسۇن - مورلى تەجرىبىسىنىڭ نەتىجىسىگە ئېينىشتېيىننىڭ قانداق پوزىتسىيەدە بولغانلىقى ھەققىدە توختىلىپ ئۆتكەن ئىدىم. ئوقۇرمەنلەرگە بۇ ماقالىنى كۆرۈپ چىقىشنى تەۋسىيە قىلىمەن.
      تەجرىبە ۋە كۆزىتىشنىڭ رولى تولىمۇ مۇھىم، لېكىن ھەرقانداق ئىدىيە (پەرەز) جەزمەن تەجرىبىدىن ئۆتكۈزۈلۈشى كېرەك دېيىلسە بۇ خاتا بولىدۇ. چۈنكى ھېچقانداق تەجرىبىچى «چوڭ پارتلاش»، «غەيرىي نۇقتا»، ۋەھاكازالارنى تەجرىبىدىن ئۆتكۈزەلمەيدۇ. تەجرىبە پەنلىرى دەرەخنىڭ غول - يوپۇرماقلىرىنى كۆزىتىپ تەجرىبىدىن ئۆتكۈزۈش ئارقىلىق دەرەخنىڭ ئۆزى تېخى كۆرەلمىگەن يىلتىزلىرىغا ھۆكۈم قىلىدۇ.
      كۆرۈنۈپ تۇرۇپتىكى «فىزىكا» كۆپ ئېلېمېنتلىق بىر توپلام. ئۇنىڭ ھەممە ئېلېمېنتلىرىنىڭ ئەھمىيىتى ۋە زۆرۈرىيىتى بار. بۇ يەردە «يۈزىنى تاپالمىغان ئادەم» دېگەن بىر ئويۇننى ئويناپ باقساق، بۇ نۇقتىدىكى چۈشەنمەسلىكلەرنى تېخىمۇ ئوبرازلىق چۈشىنىۋېلىشىمىز مۇمكىن.
      مەن بىر دوستۇمغا: ماڭا كۆرسەتكۈچ بارمىقىڭ بىلەن يۈزۈڭنى كۆرسىتىپ بەر، دېدىم. دوستۇمنىڭ كۆرسەتكۈچ بارمىقى ھە دېگەندىلا بىر نۇقتىنى كۆرسەتتى.
      - ئۇ يۇزۇڭ ئەمەس بۇرنۇڭ، - دېدىم مەن.
      دوستۇمنىڭ بارمىقى تىنىمسىز «سەيلە» قىلغىلى تۇردى. مەنمۇ بارماققا ئەگىشىپ ۋارقىراشقا باشلىدىم:
      - قۇلىقىڭ!
      -كۆزۈڭ!
      -ئاغزىڭ!
      -ئىڭىكىڭ!
      -پىشانەڭ!
      - ...
      شۇنداق قىلىپ دوستۇم ئۆزىنىڭ «يۈزى» نى تاپالمىدى. ئۇنىڭ كۆرسەتكۈچ بارمىقى قەيەرنىلا كۆرسەتسۇن باشقا بىر نېمە بولۇپ چىقاتتى. ئەسلى بۇ دوستۇم بارمىقى بىلەن مەن ئىسمىنى ئاتاپ چىققان بارلىق ئەزالارنى ئىچىگە ئالغان بىرلا چەمبەر سىزسا ياكى ئالقىنىنى ئىچىپلا «يۈز» دىن ئىبارەت بۇ «توپلام» نىڭ ئۈستىگە قويسىلا بولاتتى.
      دېمەكچىمەنكى، سىز ھە دېسىلا فىزىكىدىن ئۇنىڭ بىر مۇنچە ئېلېمېنتلىرىنى چىقىرىۋېتىمەن، دېسىڭىز ئاخىرى «فىزىكا» نى يوقىتىپ قويىسىز.


3



      پەنلەرنى كىلاسلارغا (تۈرلەرگە) ئايرىيدىغان مۇتەخەسىسىسلەر ئاز بولمىغان ئەمگەكلەرنى قىلدى ۋە قىلماقتا. بۇ ساھەدە مۇنداق ئىككى خىل مۇتەخەسسىسنى ئۇچرىتىش مۇمكىن، بىرى رېئال «فىزىكا» پائالىيەتلىرىنىڭ ئومۇمىي ھالىتىنى ئاساس قىلىپ «فىزىكا» غا ئېنىقلىما بېرىدۇ ۋە فىزىكىنىڭ مۇشۇ دائىرە - قېلىپ ئىچىدە چەكلىنىشىنى تەشەببۇس قىلىدۇ. يەنە بىرى، «فىزىكا» نىڭ ئۆتمۈشى، بۈگۈنى ۋە كېلەچىكى نۇقتسىدا تۇرۇپ ئېنىقلىما بېرىدۇ ۋە ئۇنىڭ يىڭى تەرەققىياتلىرىغا پۇرسەت قالدۇرىدۇ. ئالدىنقىسىنىڭ «فىزىكا» سى تۇيۇق، ئېچىۋېتىلمىگەن بولىدۇ. كېيىنكىسىنىڭ «فىزىكا» سى بولسا ئېچىۋېتىلگەن بولىدۇ. ئالدىنقىسى ئۆزىنىڭ پىرىنسىپلىرىغا مۇخالىپ ھەرقانداق يېڭىلىقنى رەت قىلىدۇ. كېيىنكىسى مەيلى بۇ يېڭىلىقلار ئۆزىنىڭ ئەنئەنىلىرىگە، پىرىنسىپلىرىغا مۇخالىپ بولسىمۇ ـــــ لوگىكا ۋە تەجرىبە ئاساسىغا ئىگە بولغان ھەرقانداق يېڭىلىقنى قوبۇل قىلىدۇ. ئالدىنقىسى «فىزىكا» نىڭ تەرەققىياتىنى چەكلەيدۇ ۋە ھاياتىي كۈچىنى بوغۇپ تاشلايدۇ، كېيىنكىسى «فىزىكا» نىڭ تەرەققىياتىغا ئىلھام بېرىدۇ ۋە ھاياتىي كۈچ بەخش ئېتىدۇ. ئالدىنقىسى كونسىرىۋاتىپ، قالاق، كېيىنكىسى ئىنقىلابىي، ئىلغار بولىدۇ. ھالبۇكى بەزىلەرنىڭ نەزىرىدە ئالدىنقىسى مونوپوللۇق ھوقۇقىغا ئىگە «ئاساسىي ئېقىم» دەپ قارىلىدۇ. مەن بۇيەردە مۇشۇ «كائىنات» تورىدا بىرەيلەنگە يېزىلغان ئىنكاسىمدىكى ئالاقىدار مەزمۇنلارنى چاپلاپ قويۇشنى لايىق تاپتىم:
      «تەبىئىي پەن تەتقىقاتىدا ئاللىقانداقتۇر <ئاساسىي ئېقىم تەرەپدارى> بولۇش تەشەببۇسى قىلىش، تېگى – تەكتىدىن ئالغاندا ساۋاتسىزلىقتۇر. بۇخىل تەشەببۇس پەقەت مەكتەپ مائارىپىنى قوبۇل قىلىۋاتقان ئوقۇغۇچىلارغا ئاساسىي بىلىملەرنى پۇختا ئىگىلىتىش ئۈچۈنلا ئەھمىيەتلىك، تەبىئەت دۇنياسىنىڭ ھەل بولمايۋاتقان مەسىلىلىرى ۋە سىرلىرى ئۈستىدە ئىزدەنگۈچى تەتقىقاتچىلارمۇ <ئاساسىي ئېقىم> تەرەپدارى بولسا ئىشنىڭ بوزۇلغىنى شۇ! تەپەككۇرتارىخنىڭ ھەربىر تەرەققىيات باسقۇچىدا ئۆز دەۋرىنىڭ <ئاساسىي ئېقىم> لىرى بولغان. ئىنسانىيەتنىڭ ئىلمىي گۇمانلىنىش ۋە ئىلمىي تەۋەككۈلچىلىك روھىغا باي پەرزەنتلىرى ئاتالمىش <ئاساسىي ئېقىم> ئالدىدا تىز پۈكمەي فىزىكىنىڭ بۈگۈنكى دەۋرىنى ياراتتى. تاكى گالىلىيغىچە ئارىستۇتېلنىڭ ئىدىيەۋى مىراسلىرى، تاكى كوپىرنېككىچە پىتولمى ۋەسىقىلىرى <ئاساسىي ئېقىم> ئىدى. كوپىرنىك ۋە گالىلىلار ئۆز دەۋرىدە <ئاساسىي ئېقىم> تەرەپدارلىرىنىڭ تېتىقسىزلىق ۋە دوق - ھەيۋە بىلەن تولغان ۋەز – نەسىھەتلىرىنى ئاڭلىغان ياكى ئۇلارنىڭ ئالدىدا تىز پۈككەن بولسا، قۇياش مەركەز تەلىماتى ۋە بۈگۈنكى دەۋر تەجرىبە فىزىكىسى، ئىلغار نەزەرىيەۋى فىزىكا مېتودولوگىيەسى دۇنياغا كەلمىگەن بولاتتى. گالىلىينىڭ ئىدىيەۋى مىراسلىرىمۇ تاكى پىلانىك ۋە ئېينىشتېيىنگىچە <ئاساسىي ئېقىم> ئىدى. پىلانىك ۋە ئېينىشتېينلار گالىلىنى مەركەز قىلىپ شەكىللەنگەن <ئاساسىي ئېقىم> غا قانائەتلەنگەن ۋە ئۇنىڭ ئالدىدا تىز پۈككەن بولسا، كىۋانت نەزەرىيەسى، شۇنداقلا ئېينىشتېيىننىڭ نىسپىيلىك نەزەرىيەسى دۇنياغا كەلمىگەن بولاتتى. فىزىكىنىڭ تەرەققىيات تارىخى ئاتالمىش <ئاساسىي ئېقىم> تەرەپدارلىرى بىلەن <ئاساسىي ئېقىم> غا قارىشى ئىجادىي تەپەككۇر جەڭچىلىرىنىڭ مۇرەسسەسىز كۈرەش قىلىش تارىخىدۇر. بۇ قان - ياش بىلەن تولغان ئۇزۇن تارىخىي جەرياندا ئاتالمىش «ئاساسىي ئېقىم» تەرەپدارلىرى ھامان ئىلىم - پەن دۇنياسىنىڭ پاسسىپ، كونسىرۋاتىپ قاتلىمىنى شەكىللەندۇردى ۋە ھەتتا بەزىدە ئىلىم - پەننىڭ راۋاجلىنىشىغا قارشى مەيداندا تۇرۇپ كەلدى. كۆرۈنۈپ تۇرۇپتۇكى، ئىلىم - پەن تەرەققىياتىنى ئىلگىرى سۈرگۈچىلەر ساناپ تۈگەتكۈسىز ئېغىر بەدەللەرنى تۆلەپ، ئىلىم - پەن دۇنياسىنىڭ ئىلغار، ئاۋانگارت قاتلىمىغا ۋەكىللىك قىلىپ تارىخنى بۈگۈنگە ئۇلىدى.
      ئاتالمىش <ئاساسىي ئېقىم تەرەپدارلىرى> ئالىي مەكتەپلەردە ئوقۇغۇچىلارغا تەكشۈرۈپ دەلىللەنگەن بىلىملەرنى يەتكۈزۈشتە كەم بولسا بولمايدۇ. لېكىن ئۇلار نوقۇل ھالدا ئوقۇغۇچىلارغا تەييار بىلىملەرنى مېخانىك ھالدا يادلاتقۇزۇشنىلا بىلىپ بۇ ئوقۇغۇچىلارغا ئىلىم - پەننىڭ ئەڭ ئىزچىل، ئەڭ مۇقەددەس روھى __ ئىلمىي گۇمانلىنىش ۋە ئىلمىي ئىختىرا روھىنى يەتكۈزمىسە، بۇ ئوقۇتقۇچىلارخۇددىي ئوتتۇرا ئەسىر مەدرىسلىرىدىكى كونسىرىۋاتىپ مۇدەررسلەرگە  ئوخشاپ قالغان بولىدۇ. بۈگۈنكى كۈندە بۇنداق مۇدەررسلەرنى يوق دېگىلى بولمايدۇ، ئۇلار <ئاساسىي ئېقىم تەرەپدارلىرى> دېگەن مۇھاپىزەت كۈنلۈكىنىڭ ئاستىدا تەبىئىي پەن تارىخىنى ئىغىزىدىن كۆپۈك قاينىتىپ تۇرۇپ، ئۆزىگە تەمەننا قويغان ھالدا <قارى> لارچە يادلاپ بېرىشتىن باشقا ئىشقا يارىمايدۇ. ئۇلارنىڭ مەستخۇشلۇقلىرى خۇددىي ئۇلارنىڭ ئۆزلىرىگە ئوخشاش ئىلىم - پەن تارىخىنى تەجۋىتكە سىلىپ، ئىككى ياققا ئىغاڭلاپ تۇرۇپ مېخانىك يادلايدىغان <قارى> لارنى كۆپەيتىش بىلەن نەتىجىلىنىدۇ. دەل مانا مۇشۇنداق مۇدەررسلەرنى ئىلىم - پەن تارىخىنىڭ ھەرقانداق پەيتىدە مونوپولىيە قىلغۇچى سۈپىتىدە ئۇچراتقىلى بولىدۇ. ئۇلارنىڭ ھۆكۈمران ئىدىيەلەرگە بولغان «سادىقلىق» لىرى ئۇلارغا ھېچقاچان زىيان ئىلىپ كەلمەيدۇ. ئەكسىچە، ئۇلارنى ئىجتىمائىي، ئىقتىسادىي جەھەتلەردىن «تەلەيلىك» قىلىدۇ. ئۇلارنىڭ <جان بېقىش پەلسەپەسى> بىلەن <ئىلىم - پەن پەلسەپەسى> دىن ئىبارەت ئىككى پەلسەپەسى بولۇپ، <ئىلىم - پەن پەلسەپەسى> ھامان <جان بېقىش پەلسەپەسى> گە خىزمەت قىلغان ۋە تىز پۈككەن بولىدۇ. ئۇلار ھېچقاچان زىيان تارتقان ئەمەس!
      ئىلىم - پەن سىرلىقلاشتۇرۇش ۋە ئىلاھىيلاشتۇرۇش بىلەن سىغىشالمايدۇ. تارىخىتا ئۆتكەن ئىلىم - پەن نامايەندىلىرىنى مەبۇدقا ئايلاندۇرۇۋېلىشقا بولمايدۇ. دۇنياۋى تۆت چوڭ دىننىڭ تۆت مۇقەددەس كىتابى ئىنسانىيەتنىڭ گۇمانلانماسلىقى ئۈچۈن يېتىپ ئاشىدۇ. قالغان ئىلىم - پەن نەتىجىلىرى گۇمانلىنىش روھىنىڭ غەلۋىرىدە چوقۇم تاسقىلىشى كېرەك، بۇ تاسقاشقا بەرداشلىق بېرەلمىگەنلىرى ئەلۋەتتە، يېڭىلىنىدۇ!».
      بۇ يەردە بىر نۇقتىنى ئەسكەرتمەكچىمەن. «ئاساسىي ئېقىم تەرەپدارلىرى» دېگەن بۇ ئۇقۇمنىڭ ئۆزىمۇ ئىزچىل ئۆزگىرىش ئىچىدە تۇرۇۋاتقان ئۇقۇمدەك قىلىدۇ. شۇنىسى ئېنىق بولسۇنكى، «ئاساسىي ئىقىم تەرەپدارلىرى» مۇئەييەن ئورتاق ئىلمىي مەقسەتلەردە ھەمكارلاشقۇچىلار كوللېكتىپىدىن ئىبارەت. ئۇنى ھەرگىز ئىلىم - پەن تەتقىقاتىنىڭ مونوپول تەشكىلاتى، ئىلىم - پەن تەتقىقاتى بىلەن شۇلارلا شۇغۇللىنىشى كېرەك، پەقەت شۇلاردىلا شۇنداق ھوقۇق بار دەۋېلىشقا بولمايدۇ.
      ئامېرىكا پەنلەر ئاكادېمىيەسىنىڭ ئاكادېمىكى شۇي جىڭخۇا ئەپەندى مۇنداق دەيدۇ:
      «ئىلىم - پەندە جەزمەن ئىنقىلاب ئېلىپ بېرىلىشى، مۇتەخەسىسلەر باھالاش تۈزۈمى جەزمەن ئىسلاھ قىلىنىشى كېرەك. ھازىرقى ئىلىم دۇنياسى گالىلىي دەۋرىدىكىدەك تولىمۇ كونسىرۋاتىپ، قاتمال، چىرىك ئىلىم - پەن ساھەسى جەزمەن ئىسلاھ قىلىنىشى كېرەك، ئالىملار قالايمىقان گەپ قىلماسلىقى، پەقەت مۇكاپات ئۈچۈنلا ئىلىم - پەن بىلەن شۇغۇللانماسلىقى لازىم، ئىلىم - پەن پۇقرالار بىلەلەيدىغان نەرسىگە ئايلاندۇرۇلۇشى، ھەقىقىي، چىن مەنىدىكى ياخشى بولغان ئىلىم - پەننىڭ جەزمەن ئىجتىمائىي رولى بولۇشى كېرەك، ئىلىم - پەندە ھەتتا نوبېل مۇكاپاتىغا چوقۇنۇشمۇ خاتالىقتۇر».

4



      ئىلىم - پەن دۇنياسىدا ئومۇمەن مۇنداق ئىككى خىل ئادەملەرنى ئۇچرىتىمىز. بىرى، مۇددەرس، مۇتەخەسىس تىپىدىكى ئادەملەر، يەنە بىرى، تەتقىقاتچى، مۇتەپەككۇر تىپىدىكى ئادەملەر. سەھرايى تىل بىلەن ئېيتساق ئالدىنقىسى يادىلاشقا ماھىر كاللىغا ئىگە، كېيىنكىسى بولسا ئىجادىي تەپەككۇرغا ماھىر كاللىغا ئىگە. ھەر ئىككىسىنىڭ ئورنى ۋە قىممىتى بار. ئالدىنقىسى ئوقۇغۇچىلارغا دەلىللەنگەن دەپ قارالغان، مائارىپ مىنىستىرلىكلىرى تۈزۈپ بەرگەن دەرسلىكلەردىكى بىلىملەرنى يەتكۈزۈش ۋە بۇ بىلىملەرنى ئومۇملاشتۇرۇش ئىشلىرىدا ئەلۋەتتە مۇھىم ۋەزىپىلەرنى زىممىسىگە ئالغان بولىدۇ. كېيىنكىسى بولسا يىڭى نەتىجە ۋە بىلىملەرنى ۋۇجۇدقا چىقىرىش، يىڭى بىلىم ۋە نەتىجىلەر ئۈستىدە ئىزىنىشكە ماھىر كېلىدۇ. ئالدىنقىسى كونسىرىۋاتىپلىققا مايىل بولسا، كېيىنكىسى تەرەققىيپەرۋەرلىككە مايىل بولىدۇ. كېيىنكىسى يېڭى بىلىملەرنى مەيدانغا كەلتۇرىدۇ، ئالدىنقىسى بۇ بىلىملەرنى يارىتىدۇ ۋە مۇستەھكەملەيدۇ. ئالدىنقىسى تەييار بىلىم ۋە قوراللارنى ئىشلىتىپ مەسىلىلەرنى ھەل قىلىشقا ماھىر، كېيىنكىسى تەييار بىلىم ۋە قوراللار ئارقىلىق ھەل قىلغىلى بولمايدىغان مەسىلىلەرنى ھەل قىلىش ئۈچۈن يېڭى بىلىم ۋە يېڭى قورال تەييارلاشقا ماھىر. ئەسلى بىر ئىلىم - پەن خادىمىنىڭ مېڭىسىدە ھەر ئىككى خىل ئىقتىدار ھازىرلىنىشى كېرەك ئىدى، لېكىن كونكرېت بىر ئادەمدىكى چەكلىمىلەر، خاسلىقلار ۋە رېتىمى تېزلىشىپ، ئۇچۇر مىقدارى زىيادىلىشىپ كېتىۋاتقان ئىلىم - پەن رېئاللىقى تۈپەيلى مۇشۇنداق <ئىش تەقسىماتى> مەيدانغا كەلدى ۋە بۇ بىر پۈتۈن جەريانلار <ئىش تەقسىماتى> شەكلىدە ئورۇنلىنىدىغان بولدى. كۆرۈنۈپ تۇرۇپتۇكى، بۇ ئىككىسى بىر - بىرىنى تولۇقلايدۇ، بىر - بىرىنى شەرت قىلىدۇ. ئىككىسىنى بىر - بىرىگە قارشى قويۇشقا ھەرگىز بولمايدۇ.


5



      يۇقىرىقى سەۋەبلەر ۋە بايان قىلىنمىغان بىر مۇنچە سەۋەبلەر تۈپەيلى، مەن شەكىل نەزەرىيەسىنى نوقۇل لوگىكا، نوقۇل پەلسەپە ئەمەس، بەلكى ماھىيەت جەھەتتىن «فىزىكا» نەزەرىيەسى، يېڭى فىزىكىلىق ئۇقۇم ۋە ئىدىيەلەرنىڭ بايانى دەپ قارايمەن. «فىزىكا» ھەققىدىكى تونۇشنىڭ پەرقلىق بولۇشى بىزنى ئورتاق تىلغا ئىگە قىلمايۋاتقان سەۋەبلەرنىڭ بىرى.
      «فىزىكىلىق شەكىل» بىر يېڭى ئۇقۇم، بۇ ئۇقۇمنىڭ فىزىكا دۇنياسىدىن ياشاش ۋە راۋاجلىنىش ھوقۇقى تەلەپ قىلىشى پۈتكۈل فىزىكا تارىخىنىڭ ئەنئەنە - ئۇدۇملىرى نۇقتىسىدىن قارىغاندا بەكمۇ نورمال ئىش، «شەكىل فىزىكىسى» ياكى «شەكىل ئالەمشۇناسلىقى» (ماددا ۋە ئۇنىڭ ھەرىكىتىنى شەكىل نۇقتىسىدىن تەتقىق قىلىدىغان پەنلەر) نىڭ مەيدانغا كېلىشى پەقەت ۋاقىت مەسىلىسى، ئۇنى قوبۇل قىلىش - قىلماسلىق ئۇيغۇر ئىلىم دۇنياسىدىكى زىيالىيلارنىڭ «فىزىكا» غا بولغان چۈشەنچىسى تەرىپىدىن بەلگىلىنىدۇ. لېكىن، ئۇيغۇر ئىلىم دۇنياسىدىكى زىيالىيلارنىڭ چۈشەنچىلىرى پۈتكۈل ئىنسانىيەت ئىلىم دۇنياسىغا ۋەكىللىك قىلالايدۇ دېيىشكە بولمىسا كېرەك. بىز ئۇيغۇر تىلى مۇھىتىدا «شەكىل نەزەرىيەسى» نى ئەركىن مۇھاكىمە قىلىش بىلەنلا چەكلىنىپ قالماي، مەملىكەت ئىچى ۋە خەلقئارا ئىلىم دۇنياسىغا بۇ ئۇچۇرنى تېزرەك يەتكۈزەيلى، شەكىل نەزەرىيەسىدىن ئىبارەت بۇ نەرسە «سەت ئۆردەك چۈجىسى» نىڭ تەقدىرىگە يولۇقۇۋاتقان بولسا، كېيىنچە ئازراق بولسىمۇ ئېتىبارغا ئېرىشىپ قالامدۇ تېخى، كېلەچەككە كېسىپ ھۆكۈم چىقارماق قىيىن.
ـــــــــــــــ
پايدىلانمىلار:
1. ھېزىنبىرىگ: «فىزىكا ۋە پەلسەپە»
2. «ئېينىشتېيىن ئەسەرلىرى»
3.خاۋكىڭ: «ۋاقىتنىڭ قىسقىچە تارىخى»

بۇ يازمىنى ئاخىرىدا   نەسىمى تەھرىرلىگەن. ۋاقتى  2012-9-19 12:59  

شىنجاڭ پۇتبول كوماندىسى

Rank: 6Rank: 6

تىللا
454
تۆھپە
216
UID
16662
يوللىغان ۋاقتى 2012-9-19 13:24:01|ھەممە قەۋەتنى كۆرۈش

قوشۇمچە پايدىلىنىش ماترىيالى:

فىزىكا (物理学) ئەسىلىدە گرېكچە physis دېگەن سۆزدىن كەلگەن بولۇپ، «تەبىئەت»دېگەن مەنىنى بىلدۈرىدۇ. قەدىمكى دەۋردە ياۋروپادا فىزىكا دېگەن سۆز تەبىئىي پەنلەرنىڭ ئومۇمىي نامى ئىدى. تەبىئىي پەننىڭ تەرەققىي قىلىشىغا ئەگىشىپ، ئۇنىڭ ھەر قايسى تارماقلىرى ئىلگىرى -كېيىن بولۇپ مۈستەقىل پەنلەرگە ئايلاندى. مەسىلەن، ئاسترونومىيە، خىمىيە، گېئولوگىيە، بىئولۇگىيە قاتارلىقلار. ھازىر فىزىكا تەبىئىي پەندىكى مۇھىم، دائىرىسى ئىنتايىن كەڭ بولغان ئاساسىي پەن بولۇپ قالدى. ئۇ ئاساسەن ماددا ھەرىكىتىنىڭ ئەڭ ئادەتتىكى قانۇنيەتلىرىنى ۋە ماددىلارنىڭ ئاساسىي تۈزۈلۈشىنى تەتقىق قىلىدۇ. فىزىكا بىلىملىرى ۋە ئۇنىڭ تەتقىقات ئۇسۇلى باشقا تەبىئىي پەن ۋە تېخنىكا پەنلىرىنىڭ ئاساسىي بولۇپ قالدى. ئادەتتە تەتقىقات ئوبېكتىنىڭ خۇسۇسىيىتى ۋە ھەرىكەت شەكلىگە قاراپ مېخانىكا، ئاكۇستىكا، تېرمىكا (ئىسسىقلىق ئىلمىي) ۋە مولېكۇلا فىزىكىسى، ئېلېكترو ماگنېتىزم، ئوپتىكا، ئاتوم فىزىكىسى، يادرو فىزىكىسى، زەررىچىلەر فىزىكىسى («يۇقىرى ئېنېرگىيە فىزىكىسى»دەپمۇ ئاتىلىدۇ)، قاتتىق جىسىملار فىزىكىسى، يىرىم ئۆتكۈزگۈچلەر فىزىكىسى قاتارلىق تارماق پەنلەرگە بۆلۈنىدۇ. لېكىن بۇ خىل بۆلۈش ئۇسۇلى بەكمۇ ئېنىق بەلگىلەنگەن ئەمەس، بەلكى پەننىڭ تەرەققىياتىغا ئەگىشىپ ئۈزلۈكسىز ئۆزگىرىپ تۈرىدۇ. مەسىلەن، مېخانىكا ئۇزۇن مەزگىللىك تەرەققىيات جەريانىدا مۇستەقىل پەنگە ئايلاندى. شۇنداقلا، گىدرومېخانىكا، ئېلاستىك مېخانىكا قاتارلىق تارماقلارغا ئايلاندى. رادىئو ئېلېكترونىكىسى تەرەققىي قىلىپ مۇستەقىل پەنگە ئايلاندى؛ ئېلېكتر تېخنىكىسى، ئىسسىقلىق تېخنىكىسى قاتارلىق تېخنىكا پەنلىرى فىزىكىنىڭ مەلۇم قانۇنيەتلىرىنى ئىشلەپچىقىرىش جەريانىدا ئەمەلىي قوللىنىش ئارقىلىق مەيدانغا كەلگەن. پەننىڭ تەرەققىياتىغا ئەگىشىپ، فىزىكا ھەرقايسى ساھەلەردە كەڭ كۆلەمدە قوللىنىلىپ، ئۈزلۈكسىز تۈردە كۆپلىگەن چەت پەنلەر مەيدانغا كەلدى. مەسىلەن، خىمىيە فىزىكىسى، ئاسترو فىزىكا، يەر شارى فىزىكىسى (گېئوفىزىكا)، دېڭىز-ئوكيان فىزىكىسى، بىئوفىزىكا قاتارلىقلار، شۇنىڭ بىلەن بىر ۋاقىتتا يەنە كۆپلىگەن مۇھىم ئۆتكۈر پەن -تېخنىكىلارمۇ تەرەققىي قىلدى. مەسىلەن، ئاتوم قۇۋۋىتىنىڭ پايدىلىنىلىشى، بوشلۇق ئىلمى، لازېر قاتارلىقلار.

«قىسقىچە فىزىكا لۇغىتى»__ شىنجاڭ خەلق نەشىرىياتى 1993-يىل نەشىرى، 626-627-بەتلەردىن ئېلىندى.

بۇ يازمىنى ئاخىرىدا   ق.سىدىق تەھرىرلىگەن. ۋاقتى  2012-9-19 13:24  

Rank: 6Rank: 6

تىللا
454
تۆھپە
216
UID
16662
يوللىغان ۋاقتى 2012-9-19 14:00:51|ھەممە قەۋەتنى كۆرۈش
تېمىنىڭ4-بۆلىكىدىكى«ئالدىنقىسى بۇ بىلىملەرنى يارىتىدۇ ۋە مۇستەھكەملەيدۇ.»دىگەن جۆملىدىكى«يارىتىدۇ»نى«تارىتىدۇ»دەپ ئوقۇشىڭلارنى ئۈمىت قىلىمەن. بۇ يازمىنى ئاخىرىدا   ق.سىدىق تەھرىرلىگەن. ۋاقتى  2012-9-19 23:26  

Rank: 6Rank: 6

تىللا
454
تۆھپە
216
UID
16662
يوللىغان ۋاقتى 6 كۈن ئالدىدا|ھەممە قەۋەتنى كۆرۈش
تورداشلار،«فىزىكا»ھەققىدىكى كۇز قاراشلىرىڭلارنى دادىل ئوتتۇرىغا قويۇڭلار،بۇنىڭ زىيىنى يوق.بۇ تېمىغا بىرەرمۇ ئىنكاس چۈشمەپتۇ.قارىغاندا بۇ تېمىدىكى نۇقتىئىنەزەرلەر بەك «توغرا»ئۇخشۇمامدۇ؟.مىنىڭچە ناتايىن ،نۇقسانلار،كەمچىلىكلەر ئۈستىدە پىكىر يۈر گۈزپ باقايلى. بۇ يازمىنى ئاخىرىدا   ق.سىدىق تەھرىرلىگەن. ۋاقتى  2012-9-28 20:45  

Rank: 6Rank: 6

تىللا
475
تۆھپە
232
UID
3236
يوللىغان ۋاقتى 4 كۈن ئالدىدا|ھەممە قەۋەتنى كۆرۈش
مېنىڭچە، ئالدى بىلەن فىزىكا پېنى توغرىسىدىكى سۇئاللار توغرا سورىلىشى كېرەك، مەسىلەن: «فىزىكا دىگەن نىمە؟» دەپ سورالسا، سۇئال توغرا سورالمىغان بولىدۇ. بو سۇئال ئەسلى-فىزىكا پېنى قانداق پەن؟ ئۇ نىمىنى تەتقىق قىلىدۇ؟ ئۇنىڭ تەتقىقات ئۇسۇلى قانداق؟.... دەپ سورىلىشى لازىم. شۇنداق سورالغاندا ئاندىن ئۇنىڭ جاۋاپلىرى سۇئال قويغۇچىنىڭ بىلىش مۇددىئاسىغا ئۇيغۇنلىشىدۇ.

Rank: 6Rank: 6

تىللا
454
تۆھپە
216
UID
16662
يوللىغان ۋاقتى 4 كۈن ئالدىدا|ھەممە قەۋەتنى كۆرۈش
Almas999 يوللىغان ۋاقتى  2012-9-30 01:34
مېنىڭچە، ئالدى بىلەن فىزىكا پېنى توغرىسىدىكى سۇئاللار ...

رەھمەت،بۇ تەكلىۋىڭىز كۇڭلۇمنى ۋاللىدە يورۇتتى.يىزىشتا شۇنداق ئوسۇل قوللانسا ھەر تەرەپلىمە ياخشى بولغىدەك.يەنى،ئاممىباپ،جەلىپ قىلارلىق چىقىدىغاندەك تۇرىدۇ.«فىزىكا ھەققىدە ھىكايىلەر»دىگەندەك بىرەر ماۋزۇ ئاستىدا سىز تەشەببۇس قىلىغان ئۇسۇللارنى قوللۇنۇپ چاتما ھىكايىلەرنى يىزىپ كىتاپقا ئايلاندۇرسىمۇ بولغىدەك.

Rank: 3Rank: 3

تىللا
189
تۆھپە
87
UID
22559
يوللىغان ۋاقتى 4 كۈن ئالدىدا|ھەممە قەۋەتنى كۆرۈش
قاسىمكا سىز خاۋكىڭ يازغان ۋاقىتنىڭ تارىخى دىگەن كىتابنىڭ 2 قىسىمىنى تولۇق كۆرۈپ چىقتىڭىزمۇ ؟

Rank: 6Rank: 6

تىللا
475
تۆھپە
232
UID
3236
يوللىغان ۋاقتى 4 كۈن ئالدىدا|ھەممە قەۋەتنى كۆرۈش
قوشۇمچە پايدىلىنىش ماترىيالى:

فىزىكا (物理学) ئەسىلىدە گرېكچە physis دېگەن سۆزدىن كەلگەن بولۇپ، «تەبىئەت»دېگەن مەنىنى بىلدۈرىدۇ. قەدىمكى دەۋردە ياۋروپادا فىزىكا دېگەن سۆز تەبىئىي پەنلەرنىڭ ئومۇمىي نامى ئىدى. تەبىئىي پەننىڭ تەرەققىي قىلىشىغا ئەگىشىپ، ئۇنىڭ ھەر قايسى تارماقلىرى ئىلگىرى -كېيىن بولۇپ مۈستەقىل پەنلەرگە ئايلاندى. مەسىلەن، ئاسترونومىيە، خىمىيە، گېئولوگىيە، بىئولۇگىيە قاتارلىقلار. ھازىر فىزىكا تەبىئىي پەندىكى مۇھىم، دائىرىسى ئىنتايىن كەڭ بولغان ئاساسىي پەن بولۇپ قالدى. ئۇ ئاساسەن ماددا ھەرىكىتىنىڭ ئەڭ ئادەتتىكى قانۇنيەتلىرىنى ۋە ماددىلارنىڭ ئاساسىي تۈزۈلۈشىنى تەتقىق قىلىدۇ. فىزىكا بىلىملىرى ۋە ئۇنىڭ تەتقىقات ئۇسۇلى باشقا تەبىئىي پەن ۋە تېخنىكا پەنلىرىنىڭ ئاساسىي بولۇپ قالدى.

بۇ ماتېرىيالنى يازغان ئەسلى ئاپتورنىڭ كىملىكىنى مەن بىلمىدىم. ئەمما ئۇنىڭدىكى «ئۇ (فىزىكا پېنى)ئاساسەن ماددا ھەرىكىتىنىڭ ئەڭ ئادەتتىكى قانۇنيەتلىرىنى ۋە ماددىلارنىڭ ئاساسىي تۈزۈلۈشىنى تەتقىق قىلىدۇ.»دىگەن جۈملە توغرا بولماپتۇ. فىزىكا پېنى تەبىئەت دۇنياسىدىكى بارلىق ماددالارنىڭ ئىچكى تۈزۈلىشنى ھەم ماددا ھەكەتلىرىنىڭ ئەڭ ئومۇمى قانۇنىيەتلىرىنى تەتقىق قىلىدىغان پەندۇر. ئۇ ھەرگىزمۇ .....ئاساسەن ماددا ھەرىكىتىنىڭ ئەڭ ئادەتتىكى قانۇنيەتلىرىنى ۋە ماددىلارنىڭ ئاساسىي تۈزۈلۈشىنى تەتقىق قىلىش بىلەن چەكلەنمەيدۇ. يەنە« فىزىكا بىلىملىرى ۋە ئۇنىڭ تەتقىقات ئۇسۇلى باشقا تەبىئىي پەن ۋە تېخنىكا پەنلىرىنىڭ ئاساسىي بولۇپ قالدى.»دىگەن جۈملىمۇ تازا توغرا يېزىلماپتۇ، يەنى ئۇنىڭدىكى ....ئاساسى بولۇپ قالدى، دىگەن سۆز-ئاساسى دەپ يېزىلىشى كېرەك، «بولۇپ قالدى»دىگەن سوزنىڭ مەنىسى «ئەمدىلىكتە شۇنداق بولۇپ قالدى، يېقىندىن بۇيان شۇنداق بولۇپ قالدى، شۇنداق بولۇپ قاغىنىنى قارىمامدىغان ....»دىگەندەك مەنىلەرنى بىلدۈرىدۇ. ھالبۇكى،فىزىكا پېنى ئەسلىدىنلا باشقا تەبىئى پەنلەر ۋە تېخنىكا پەنلىرىنىڭ ئاساسى بولۇپلا قالماي، يەنە ئۇ يېقىنقى زامان پەلىسەپىسى ۋە ھازىرقى زامان پەلىسەپىسىنىڭمۇ ئاساسى. بۇ يازمىنى ئاخىرىدا   Almas999 تەھرىرلىگەن. ۋاقتى  2012-9-30 17:35  

Rank: 6Rank: 6

تىللا
454
تۆھپە
216
UID
16662
يوللىغان ۋاقتى 4 كۈن ئالدىدا|ھەممە قەۋەتنى كۆرۈش
يۇپتىر يوللىغان ۋاقتى  2012-9-30 16:10
قاسىمكا سىز خاۋكىڭ يازغان ۋاقىتنىڭ تارىخى دىگەن كىتاب ...

كۇرۆپ چىقتىم.

Rank: 6Rank: 6

تىللا
454
تۆھپە
216
UID
16662
يوللىغان ۋاقتى 4 كۈن ئالدىدا|ھەممە قەۋەتنى كۆرۈش
Almas999 يوللىغان ۋاقتى  2012-9-30 17:23
بۇ ماتېرىيالنى يازغان ئەسلى ئاپتورنىڭ كىملىكىنى مەن ب ...

قايىلمەن،تەھلىللىرىڭىز ئىنچىكە ۋە چوڭقۇر،ھەم پىشقەدەم ھەم مۇنەۋۋەر كەسپى تەھرىرلەرنى ئەسلىتىدىكەنسىز.مۇشۇنداق تەھلىللەر بىزگە ھەقىقى بەھىر بىرىدۇ.

بۇ،خەنزۇچىدىن ئۇيغۇرچىغا تەرجىمە قىلىنغان لوغەتتىن ئېلىنغان مەزمۇن.
بۇ يازمىنى ئاخىرىدا   ق.سىدىق تەھرىرلىگەن. ۋاقتى  2012-10-1 02:52  

كىرگەندىن كىيىن ئىنكاس يازالايسىز كىرىش | تىزىملىتىش



Archiver|يانفۇن|中文论坛|تەڭرىتاغ مۇنبىرى( 新ICP备11000096号-2 )  

GMT+8, 2012-10-4 04:18, Processed in 0.096939 second(s), 25 queries.

Powered by Discuz! X2(NurQut Team)

© 2001-2011 Comsenz Inc.

چوققىغا قايتىش
نەشر ھوقۇقى شىنجاڭ ئۇيغۇر ئاپتونوم رايونلۇق خەلق ھۆكۈمىتى ئاخبارات ئىشخانىسىغا تەۋە
شىنجاڭ ئۇيغۇر ئاپتونوم رايونلۇق پارتكوم تەشۋىقات بۆلۈمى قۇردى
ئىشخانا تېلېفون نومۇرى : 8521981 - 0991