قەدىمكى ئۇيغۇرلارنىڭ مەشھۇر قەھرىمانى _ ئالپ ئارتۇڭا
               ئۇيغۇر خەلقىنىڭ ۋەقەلەرگە باي قەدىمكى تارىخىنى يۇرۇتۇپ بەرگۈچى ئەدەبىي مىراسلىرى ئىچىدە ۋەتەنپەرۋەر قەھرىمان شەخسلەر توغرىسىدىكى تۈرلۈك مەرسىيىلەر ۋە داستانلار ناھايىتى كۆپ . بۇ خىل ئەسەرلەرگە باش قەھرىمان بولغان شەخسلەرنىڭ بىرى ئالپ ئەرتۇڭادىن ئىبارەت .
تۇرانلارنىڭ ئالپ ئەرتۇڭا دەپ ئاتالغان بۇ مەشھۇر قەھرىمانىنى ئىرانلىقلار ئەپراسياپ دەپ ئاتىغان مەھمۇد قەشقەرى تۈركى تىللار دىۋانىدا
ئالپ ئەرتۇڭا ئۆلدىمۇ ۋاپاسىز دۇنيا قالدىمۇ
پەلەك ئۆچىنى ئالدىمۇ ئەمدى يۈرەكلەر يىرتىلۇر
ئەرلەر بۆرىدەك ھۇۋلاپ ياقا يىرتىپ ئاھ ئۇرۇشتى
چىرقىراپ ئۈنلىرى پۈتۈشۈپ يىغلاپ كۆزلىرى ئۆرتىلۇر
دىگەن قوشاقنى قالدۇرغان 10-11 ئەسىردە ياشاپ ئۆتكەن ئىران شائىرى ئەبولقاسىم پىردەۋسى ئىران ئەجەم خەلقىنىڭ 4000 يىللىق ئەپسانىۋى ھەم تارىخىنى ئىپادىلىگۈچى مەشھۇر استانى شاھنامەگىمۇ ئالپ ئەرتۇڭاغا ئائىت ۋەقەلەرنى كىرگۈزگەن . بۇ داستاننىڭ سىياۋۇش دىگەن قىسمىدا سىياۋۇشنىڭ ئىرانلىق بولسىمۇ كىيىن ئەپراسياپ تەرەپكە ئۆتكەنلىكى بايان قىلىنغان ھەم خوتەنگە پادىشاھ بولغان سىياۋۇشنىڭ مازىرى ھازىرمۇ بار (لوپتا) قەدىمكى يۇنان تارىخنامىلىىرگە ئاساسلانغاندا بۈيۈك ساك قەھرىمانى ئەپراسياپنىڭ ئىران شاھى كەيكاۋۇسقا يېڭىلىپ قالغانلىقى بايان قىلىنغان
قاراخانىيلار دەۋرىدە ئۆتكەن تارىخى نارشەخ (؟ _ 959) ئۆز كىتابىغا كىرگۈزگەن بىر رىۋايەتتە ئەپراسياونى كۆك تۈركلەرنىڭ جەددى بوۋىسى دەپ قارىغان . برۇنى قاتارلىق كلاسسىك ئاپتۇرلارنىڭ مەلۇماتىغا ئاساسلانغاندا ئەپراسياپ ئىران شاھى كەيكاۋۇسقا يېڭىلىپ قالغاندىن كىيىن ئىران ئۆلكىلىرى مىلادىدىن ئىلگىرىكى 625-يىلى 13- ئاپرىلنى ئەپراسياپنىڭ ھۈكۈمرانلىقىدىن قۇتۇلغان كۈن دەپ قاراپ كاتتا بايرام قىلىشقان .ئۇيغۇر قاتارلىق تۈركى قەۋملەر
ئاشۇ زاماندىن باشلاپ ئۆز سەركەردىسى ئالپ ئەرتۇڭانىڭ ئۈلۈمىگە ئېچىنىپ قەرەللىك ھالدا ماتەم مۇراسىمى ئۆتكۈزگەن ئەپراسياپ ھەققىدىكى قوشاقلار ئەنە شۇ يېراق قەدىمكى ئەجدادلىرىمىزنىڭ ئۆزلىرىنىڭ باھادېر يىتەكچىسى ئالپ ئەرتۇڭانىڭ ئۆلۈم ماتىمىگە بېغىشلانغان داستانلارنىڭ پارچىسىدۇر .
ئالىپ ئەرتۇڭا ئۇيغۇرلار تارىخىدا مۇھىم رول ئوينىغان مەشھۇر قەھرىمان ئۇ مىلادىدىن ئىلگىرىكى 7 ئەسىردە ياشىغان ئۇ قەدىمكى تۇران خەلقىنىڭ باتۇر خاقانى ۋە مەشھۇر سەركەردىسى بولۇپ ئەينى دەۋردە ئۇنىڭ قەدەم ئىزى غەرپتە ئامۇ سىر دەريا ۋادىلىرى شەرقتە قەشقەر تارىم كىرورەن جۇڭغارىيە ئىتەكلىرىنىڭ ھەممىلا يىرىگە يەتكەن

()

• . ئالما شىركىتىنىڭ قۇرغۇچىسى جوبىسنىڭ ئۆ
• . ئاۋىستىرالىيە ئاۋام پالاتاسىنىڭ رەئىسى
• . تۇرپاندىكى خېزىر خوجا مازىرى
• . قەدىمكى ئۇيغۇرلارنىڭ مەشھۇر قەھرىمانى
• . مەھمۇت مۇھىتى
• . بېلگايتىسنىڭ ياشلارغا قىلغان 11 نەسىھىت
• . زەينىدىن سالىيۇف ۋە لۇتپۇللا مۇتەللىپ
• . ئۇيغۇر ئالىمى مەرىپەتچى ئابدۇقادىر دام
• . ئابدۇرەشىد جەلىل قارلۇقنىڭ تەرجىمھالى
• . ئابدۇرەئوپ تەكلىماكانىي
• . ئۇيغۇر ئاگرونوم لۇ مىڭشەن
• . دۇنيادىكى كىشى ئىسمى بىلەن ئاتالغان مەي
• . ئۇيغۇر ئايال ئەدىبلەر قوشۇنى ۋە ئەسەرلى
• . بۇيۇك ئۇيغۇر ئالىمى تۇركۇلۇگ مەھمود قەش
• . دوكتور - ئەنۋەر ھامۇت
• . ئاخبارات پەنلىرى دوكتورى - ئاسىمە نىياز