بوزلان: سۆزلەيدىغانلىرىدىن ۋە سۆزلىنىدىغانلىرىدىن [ئۇلانما كۆچۈرۈش]

    روھزات،
    ئىنكاسىڭىزدىن ئەدەبىيات ئاسپىرانتى ئىكەنلىكىڭىزنى بىلدۇق!  مەن ئېنىق قىلىپ: «ئاۋۇ ئىملا مەسىلىسىدە مەندىن سەۋەنلىك ئۆتكەن بولسا توغرىلاپ ئوقۇپ ئۆتۈپ كېتەرسىلەر!» دەپ ئەسكەرتكەن. بۇنداق دېيىشىم، ئۆزۈمنىڭ ئىملادا سەۋەنلىك سادىر قىلغانلىقىمنى ئىتراپ قىلىش بولماستىن، مۇنبەردىكى بىر قىسىم تىل جەھەتتىن پىشقان ئۇستازلارنىڭ بۇ ھەقتىكى سۆزىنى ئاڭلاپ بېقىش ئىدى. ياكى سىزمۇ ئېنىق قىلىپ گرامماتىكا قانۇنىيەتلىرى بويىچە بىلىمىڭىزنى تاشلاپ، نەق گەپنى قىلالمىدىڭىز.  شۇنداق بولغاچقا، سىز ۋە باشقىلارنىڭ سوئالىغا «ھازىر جاۋاب» بېرىش سالاھىيىتىنى ھازىرلىيالمىدىم. نېمىشقا بۇنداق بولىدۇ؟ چۈنكى، مەن كۆرگەن  «ئۇيغۇر تىلى گرامماتىكىسى» كىتابلىرىدا مۇنداق مەزمۇنلار بارلىقى مەلۇم! (ئارسلان ئابدۇللا، ئابدۇرېھىم راھمان قاتارلىقلار تۈزگەن: ‹ھازىرقى زامان ئۇيغۇر تىلى › ۋە تولۇق ئوتتۇرا مەكتەپنىڭ ‹تىل - ئەدەبىيات› كىتابلىرى، يەنە باشقا مۇناسىۋەتلىك كىتابلارغا قارالسۇن ):


ئاخىرقى بۇغۇمى «ئە» بىلەن تۈزۈلگەن كۆپ بۇغۇملۇق پېئىللارغا مۇناسىۋەتلىك قوشۇمچىلار قوشۇلغاندا، بۇ «ئە» تاۋۇشى ئوچۇق بوغۇم ھالىتىدەە قالسا «ئى»غا نۆۋەتلىشىدۇ. مەسىلەن:

چەيلە ـ چەيلىدى(چەيلەدى ئەمەس!)
يۈكلە ـ يۈكلىدى(يۈكلەدى ئەمەس!)

يۇقارقى قائىدىگە ئاساسلانغاندا، بوزلان ھېلىمۇ ئۆزگەرتمەي تۇرۇۋاتقان «سۆزلىۋاتقان»، «سۆزلىۋاتىدۇ»... دېگەندەك سۆزلەر توغرىدەك قىلىدۇ. قاراڭ:

سۆزلە- سۆزلىدى(سۆزلەدى ئەمەس!)؛ سۆزلىدى - سۆزلىۋاتىدۇ(سۆزلەۋاتىدۇ ئەمەس!)


ئەگەر يەنە قايىل بولمىسىڭىز، تولۇق ئوتتۇرىنىڭ كىتابلىرىغا ۋە بىر قىسىم «ئۇيغۇر تىلى گرامماتىكىسى» كىتابلىرىغا مۇراجەت قىلارسىز! ئاسپىرانت بولغاندىكىن، بىر قىسىم مەسىلىلەرنى ئۆزلۈكىمىزدىن كىتاب كۆرۈش ئارقىلىق ھەل قىلايلى، ھە دېسىلا، سوئالىمغا تېز جاۋاب بەرمىدى دېسەك قاملاشمايدىكەن، بۇرادەر! ۋاقتىدا، دەل جايىدا جاۋاب بېرەلمىگەنلىكىمدەك سەۋەنلىكىمنى ئەپۇ قىلارسىز!

ئۆز كۆڭلىچە ئۇسلۇپ ياراتتىم يىڭلىق ياراتتىم دەپ قارايدۇ بۇلار . ئامما يازغان نەرسىسىنى ئۆزدىن باشقا ئادەم چۇشەنمەيدۇ (بەلكىم ئۆزمۇ چۇشەنمەس ) .  بىر كۈنلەردە چۇقۇم  ھەجەپ قىپتىكەنمەن  دەيدىغان چاغلىرمۇ كىلدۇ تېخى . نەدىكى پەلپەتىش بىر نىملەرنى شىئېىر دەپ كۇتۇرۇپ يۇرگىچە سىڭگەن نىنى يىسە بۇلدۇ . sadakat)


بۇ گەپ سەل ئېغىر كەتتىمۇ قانداق؟ پەلپەتىش،سىڭگەن نېنىنى يىيىش.نىمە گەپ بۇ؟! بۇنۇقۇل ھالدا ئاپتۇر بىلەنلا كېتىدىغان ئىش ئەمەس.

بىر نەچچە ئادەمنىڭ جىدىلىكەن.

  توغرا، ئەلۋەتتە ئوچۇق بوغۇم ئاخىرىدىكى "ئە " تاۋۇشى ئاجىزلىشىدىغان قائىدە بار، ئەمما بۇ قسمەنلىك.  
   سىزنىڭ كەلتۈرگەن مىساللىرىڭىزنىڭ ھەممىسى ئاددىي ئۆتكەن زامان ۋاستىسىز بايان مەيلىگە تەۋە. ئەمما سىزنىڭ "سۆزلەۋاتقان" مەنىسىدىكى سۆزىڭىز "-ۋات"لىق سۈپەتداشقا تەۋە. قانداقمۇ ئىككىسىنى بىر قائىدە بىلەن سۆزلىگىلى بولسۇن. ۋاقتىڭىز يەتسە، خەمىت تۆمۈر تۈزگەن "ئۇيغۇر تىلى گرامماتىكىسى" دېگەن كىتاب بىلەن ئۆزىڭىز ئېيتقان ئارسلان ئابدۇللا، ئابدۇرېھىم راخمانلار تۈزگەن "ھازىرقى زامان ئۇيغۇر تىلى" دېگەن كىتابنى تەپسىلىي كۆرۈڭ.
   1. سۈپەتداشلار شەكلى ۋە رولىغا قاراپ "-غان"لىق سۈپەتداش......"-ۋاتقانلىق" سۈپەتداش قاتارلىق تۆت تۈرگە بۆلۈنىدۇ.
   "-ۋاتقان"لىق سۈپەتداش پېئىل ئۆزىكىگە "-ۋات، -ىۋات، -ۈۋات" قوشۇمچىلىرىنىڭ قوشۇلۇشى بىلەن ياسىلىدۇ. سۆزلە پېئىلى ئوچۇق بوغۇم بولغاچقا، ئۈزۈك تاۋۇش بىلەن باشلانغان قوشۇمچە قوشۇلىدۇ(ۋات). شۇنىڭ بىلەن ئېنىقلا "سۆزلەۋاتقان" بولىدۇ.
   2.بۇ شەكىل يەنە ئوبيېكتىپ مۆلچەر ۋە سۇبيېكتىپ مۆلچەر بايان مەيلىدىمۇ ئۇچرايدۇ. نەقىل قىلىنغان كىتابنىڭ 1748-،1749-بەتلىرىگە قاراڭ. يەنە ئىشەنمىسىڭىز ئىملا لۇغىتىنىڭ ئەڭ يېڭى نۇسخىسىغا قاراڭ.
   3."سۆزلەۋاتقان ۋاقىتتا يۈز بېرىۋاتقان ياكى داۋاملىشىۋاتقان.....
   م: ئۇ تېخى ئىشلەۋاتقان بولسا كېرەك. (1749-بەت، ھ ز ئۇ ت)
   دېمەك يۇقىرىقى دەلىللەردىن سىزنىڭ "ئە" تاۋۇشى "ئى" غا ئاجىزلىشىدۇ دېگەن قائىدىڭىزنىڭ بۇ بىرىكمىدە پۇت تىرەپ تۇرالمايدىغانلىقىنى بىلىۋالالايمىز. بۇنىڭغا قايىل بولمىسىڭىز، ھازىرقى زامان ئۇيغۇر تىلى دېگەن كىتابنى قايتا تۈزسىڭىز بولىدۇ.
بۇ يازمىنى ئاخىرىدا   روھزات تەھرىرلىگەن. ۋاقتى  2012-4-6 09:36  

بىر شائىر شىئېىر يىزىپتۇ،باشقىلار ئۇنىڭغا سۆز تۈرلەش توغرىسىدا تەربىيە قىلىۋىتىپتۇ.

شېئېر يازسا  ھەممىسى شېئېرنى تاشلاپ قۇيۇپ ،.ئىملا بىلەن قېلىپتۇ .بۇ ماھىيەتتىن ئۆزىنى قاچۇرۇش ئەمەسما

مەن ئاڭلىغان ئەڭ  ياخشى گەپ بولدى بۇ .

ئۇھ...

ئۆزۈم

ئۆزۈم سىرلار تەرەپتىن كېلىۋاتىمەن،

سۇ ئېقىنىدا ئۆزۈمنىڭ ئۆيى بار.

تۇتاشقان ئىسىملارنىڭ بىر پارچىسىدا توختاپ قالىدىغان ئۆزۈم:

كەھرىۋا قاچىلانغان تۈن قۇتىسىدۇر.

بۇ يازمىنى ئاخىرىدا   بوزلان تەھرىرلىگەن. ۋاقتى  2012-4-11 21:06  

يۇقارقى قەۋەتلەردىكى( ئەستاغپۇرۇللا ، نەقىل ئېلىش ئەجەپ بىر قۇلايسىزكىنا) شېئىر بىرياقتا قېلىپ،تىلشۇناسلىق مۇھاكىمە قىلىنغىلى تۇرۇپتۇ،دېگەندەكرەك مەزمۇندا ئىنكاس قالدۇرغان قېرىنداشلاردىن سوراپ باقسام. شائىر شېئىرنى نېمىنىڭ ۋاستىسى ئارقىلىق روياپقا چىقارغاندۇ؟ ئەلۋەتتە تىل. شۇنداق ئىكەن،شېئىردا مەۋجۈد دەپ قارالغان تىلشۇناسلىققا ئائىت مەسىلىلەرنى مۇزاكىرە قىلىشنىڭ نەرى خاتا؟ گاھىدا بەزى بىر  پاخپاق شېئىرلارنىڭ قىممىتىدىن،ئەشۇ شېئىرنىڭ ئىچىدىكى ئىملا مەسىلىلىرىنىڭ مۇزاكىرە قىممىتى يۇقىرىراق بولىدۇ.ھېچ بولمىسا مەن مۇشۇنداق قارايمەن.(مەن بۇ يەردە بوزلاننىڭ شېئىرىنى پاخپاق شېئىر دېمەكچى ئەمەس. چۈنكى،مەن شائىرنىڭ بۇ شېئىرلاردىكى تۇيغۇسىنى ھەقىقىي تۇيدۇم،دېيەلمەيمەن. شۇڭا ئۆزۈم ئىشەنچ قىلالمىغان نەرسىنى چۆكۈرۈشكە ھېچ ئاساسىم يوق. بۇ پەقەت بىر مىسال)

   توغرا، كېسەل ئىملا بىلەن يېزىلغان ئەسەر ئوقۇرمەننى ئىملانىڭ نۇقسانلىرىدىن ئاتلىتىپ، بەدىئىيلىك ئىچىگە سۆرەپ كىرىشى ناھايىتى تەس.
forum.php? ... p;extra=&page=2
يۇقىرىقى ئادرېسقا كىرىپ، مۇشۇ يەردىكى بەزى تورداشلارنىڭ ئىنكاسىنى ئوقۇسىڭىز، كۈلۈپ يىقىلىپ قالىسىز. بۇ ئېنىق گۇپپاڭچىلىق قىلىۋاتقانلارنىڭ ئويۇنى. بوزلانمۇ گېپىدە تۇرالمايدىكەن. مېنى ئاساس كەلتۈرەلمەپسىز دەپ قويۇپ، كەلتۈرگەن ئاساسنى تاشلاپ، يەنە ئۆزى بىلگەننى قىلىپ يۈرىدۇ. مېنىڭچە ئاسپرانتلىقتا ئوقۇۋاتقان كىشىنىڭ بىر سۈپەتداشنىڭ ئىملاسىنى بىلمەسلىكى مۇمكىن ئەمەس. مەقسەت باشقا يەردە بولۇشى مۇمكىن.

          ؟

ئىچىمدىكى ئېقىن

ئاۋۋال مېنى چۆكتۈرىدۇ، ئارقىدىنلا

كېچىنىڭ ئەڭ ئېگىز يېرىگە ئېلىپ چىقىدۇ...

ئاشۇ يەردە دۇنيانىڭ ئىشىنى كۆزىتىمەن:

كىرپىكلىرىم سايىسىدا قارىغۇ كۆزلىرىم ئالمىشىۋاتاتتى...

بۇ يازمىنى ئاخىرىدا   بوزلان تەھرىرلىگەن. ۋاقتى  2012-4-12 17:51  

كۆرەش،
خېتىنىمۇ ئوقۇيالمىسا،ئاخىرىدا ھېچنېمىنى ئوقۇيالمايدۇ...