سۈرەتتە ئوڭدىن ئىككىنچى كىشى ھوشۇر ئىسلام

تەھرىر ئەنۋەر كومپىيۇتېر ئالدىدا ئولتۇرۇپ،خۇاگۇاڭ ئۇيغۇرتىلى تەھرىرلەش سېستىمىسى ئارقىلىق خەنزۇچە ماقالىلەرنى ئۇيغۇرچىغا تەرجىمە قىلىۋاتاتتى،تەرجىمە قىلىنىپ بولغان ماقالە-خەۋەرلەرنى سېستىما ئارقىلىق تەھرىر بۆلۈمنىڭ مۇدىرىغا ئەۋەتكىلى بولاتتى.

"ئىلگىرى،بۇ سېستىمىنى قاچىلىمىغان ۋاقىتلاردا،تەرجىمە قىلىنىپ بولغان ماقالىلەرنى پەقەت بىسىپ چىقارغاندىن كىيىن ئاندىن مۇدىرغا كۆرسىتەتتۇق"دەيدۇ ئەنۋەر.

ئەنۋەر شىنجاڭ ئۇنىۋىرستىتىدىكى بىر پىروفىسسورنىڭ بۇ سېستىمىنى ئىشلەپ چىققانلىقىنى،شۇندىن ئىتىبارەن ئۇيغۇرتىلى-يېزىقىدا قەغەزسىز ئىش بىجىرىش ئەمەلگە ئاشقانلىقىنى،ئۇچۇر دەۋرىگە قەدەم قويالىغانلىقىنى ئىيىتتى.

ئەنۋەر تىلغا ئالغان بۇ كىشى بولسا،شىنجاڭ ئۇنىۋىرسېتىتىنىڭ 70ياشلىق پىروفىسسورى ھوشۇر ئىسلام ئىدى.ھوشۇر ئىسلام 1984-يىلى كومپىيۇتېر تەتقىقاتى ساھەسىگە قەدەم قويغان بولۇپ،ھازىرغىچە بۇ ساھەدە تەتقىقات ئىلىپ بىرىۋاتقىنىغا 30يىل بولغان ئىدى.

2011-يىلى12-ئاينىڭ 8-كۈنى،جوڭگۇ سانائەت ئاكادىمىيەسى 2011-يىللىق يىڭى سايلانغان ئاكادېمىكلارنىڭ تېزىملىكىنى ئېلان قىلدى،بۇنىڭ ئىچىدە ھوشۇر ئىسلاممۇ بار بولۇپ،ئۇ دۆلىتىمىزدىكى تۇنجى ئۇيغۇر ئاكادېمىك بولۇپ قالدى،ئۇ ھەمدە جوڭگۇ سانائەت ئاكادىمىيەسىنىڭ ئاكادېمىكلىقىغا ئىرىشكەن شىنجاڭدىن چىققان بەشىنجى كىشى ئىدى.

ھوشۇر ئىسلام ئۇيغۇر،قازاق ۋە قىرغىزتىلى قاتارلىق تىل-يېزىقلارنى ئۇچۇرلاشتۇرۇش تەتقىقاتى بىلەن شۇغۇللانغىلى 30يىل بولغان بولۇپ،ئۇ ۋە ئۇنىڭ باشچىلىقىدىكى تەتقىقات گۇرۇپپىسنىڭ تەتقىقات نەتىجىسى شىنجاڭ ئازسانلىق مىللەتلىرىنى ئۇچۇرلىشىش دەۋرىگە باشلاپ كىردى.

جوڭگۇ سانائەت ئاكادىمىيەسىنىڭ بۇ ئەڭ ئالىي ئىلمىي ئۇنۋانى ۋە ئۆمۈرلۈك نام-ئاتىقى ھوشۇر ئىسلامنىڭ كەسپى ھاياتىغا بولغان ئەڭ چوڭ ھۆرمەت ۋە ئىتىراپ ھېسابلىناتتى.ئىگەللىنىشىچە،بۇ ھوشۇر ئىسلامنىڭ 6-نۆۋەت جوڭگۇ سانائەت ئاكادىمىيەسىنىڭ ئاكادېمىكىلىقىغا نامزاتلىققا كۆرستىلىشى بولۇپ ھېسابلىنىدىكەن.

12-ئاينىڭ 12-كۈنى چۈشتن كىيىن،ئەمدىلا تىلىۋىزىيە ئىستانسىسنىڭ پىروگراممىسىغا قاتنىشىپ قايتىپ كەلگەن ھوشۇر ئىسلام ئۆزىنىڭ 8-چىسلادىن بۇيان ھەركۈنى دىگۈدەك تەبرىكلەش تىلىفۇنلىرى ۋە ئاخبارات ۋاستىلىرىنىڭ زىيارىتىنى قوبۇل قىلىپ ئالدىراش بولۇپ كەتكەنلىكىنى ئىيتتى.ئەمەلىيەتتە،ئۇ 11-ئاينىڭ 3-كۈنىلا ئۆزىنىڭ ئاكادېمىكلىققا سايلانغانلىقىدىن خەۋەر تىپىپ بولغان ئىكەن،بۇ توغرىسىدا ئۇ مۇنداق دەيدۇ:"11-ئاينىڭ 2-كۈنى بىز جوڭگۇ سانائەت ئاكادىمىيەسىدە 100دىن ئارتۇق ئاكادېمىك ئالدىدا دېسىرتاتسىيە ياقىلىدۇق،ئىككىنچى كۈنىلا مەن ئۆزۈمنىڭ سايلامدىن مۇۋەپپەقىيەتلىك ئۆتكەنلىكىمدىن خەۋەر تاپتىم."

جوڭگۇ مائارىپ مىنىستىرلىكىنى سابىق مۇئاۋىن مىنىستىرى،جوڭگۇ سانائەت ئاكادىمىيەسى ئۇچۇر ۋە ئىلىكتىر قۇرۇلۇشى بۆلىمنىڭ مۇدىرى ۋىي يۈ مۇنداق دەيدۇ:
"ماڭا ئەڭ تەسىر قىلغىنى،شىنجاڭدىن كەلگەن ھوشۇر ئىسلامنىڭ بۇ سايلامغا 6-قېتىم قاتناشقانلىقى بولدى،شۇنچە يىللاردىن بىرى ئۇ ئۇيغۇر،قازاق ۋە قىرغىز تىللىرىدا ئاز سانلىق مىللەتلەرنىڭ ئۇچۇرلاشتۇرۇش ساھەسىدە ئىزچىل ئىزدىنىپ،بۇ ساھەدە يىڭى مەنزىللەرنى بەرپا قىلىپتۇ. "12-ئاينىڭ 15-كۈنى،ئاپتونۇم رايۇنلۇق پارتكومنىڭ شۇجىسى جاڭ چۈنشىيەن،ئاپتونۇم رايۇنىمىزنىڭ رەئىسى نۇر بەكرى قاتارلىقلارنىڭ ھوشۇر ئىسلامنىڭ ئۆيىگە بىرىپ ئۇنىڭ ئاكادېمىك بولغانلىقىنى تەبرىكلىدى.

60يىللارنىڭ بىشىدا، ھوشۇر ئىسلام ئالىي مەكتەپتە ئوقوۋاتقان ۋاقىتلاردا ئۇنىڭ كەسپى كومپىيۇتېر ئەمەس ئىدى،ئەكسىچە شۇ يىللاردا قىزىق نۇقتا كەسپى بولىۋاتقان فىزىكا ئىدى.كىينچە،ئالى مەكتەپلەردە كومپىيۇتېر كەسپى تەسىس قىلىندى،1982-ۋە 1984-يىللىرى،ھوشۇر ئىسلام ئالدى-كەينى بولۇپ بىيجىڭ سانائەت ئۇنىۋېرسېتىتى،شاڭخەي قاتناش ئۇنىۋىرسېتىتىدە كومپىيۇتېر كەسپى بويىچە بىلىم ئاشۇرغان،دەل مۇشۇ ئىككى قىتىملىق بىلىم ئاشۇرۇش،ئۈگىنىش پۇرسىتى ھوشۇر ئىسلامنىڭ كومپىيۇتېر ساھەسىگە قەدەم قويۇشىغا ئاساس بولغان.

ھوشۇر ئىسلامنىڭ ئېسىدە قىلىشىچە،1984-يىلى ئۇ شاڭخەي قاتناش ئۇنىۋىرسېتىتىدە بىلىم ئاشۇرىۋاتقان ۋاقىتلاردا،ئەينى ۋاقىتلاردىكى كومپىيۇتېر سېستىمىسى تىخى ئەمدىلا ئىنگىلىزچىدىن خەنزۇچىغا تەرجىمە قىلىنغان بولۇپ،ئۇ ئاز سانلىق مىللەت يىزىقلىرىنىمۇ كومپىيۇتېرغا قوللىنىش ئىمكانىيىتى بار-يوقلۇقىنى بىلىشكە قىزىقىپ قالغان.شىنجاڭدا 10مىلىيۇندىن ئارتۇق ئاز سانلىق مىللەت كىشىلىرى ئۇيغۇر،قازاق ۋە قىرغىز تىللىرىدا ئالاقە قىلىدۇ،پىكىر ئالماشتۇرىدۇ،ئەگەر ئۇنىڭ ئويلىغىنىدەك ئاز سانلىق مىللەت يىزىقلىرىنىمۇ كومپىيۇتېرغا قوللىنىش ئىمكانىيىتى تۇغۇلسا،بۇنىڭ ئەھمىيىتى غايەت زور بولغان بولاتتى.

ئارىدىن 27يىل ۋاقىت ئۆتكەندىن كىينكى بۈگۈنكى كۈندە،ھوشۇر ئىسلام دەسلەپكى قەدەمدىكى ئۇيغۇر،قازاق ۋە قىرغىز يىزىقلىرىنى كومپىيۇتېرغا كىرگۈزۈش،كۆرسىتىش ۋە تەھرىرلەشتىن باشلاپ،كىينكى كۆپ خىل تىل-يىزىقلاردا ئۇچۇر بىر تەرەپ قىلىش يۇمشاق دېتال سېستىمىسىنى ئوتتۇرىغا چىقىرىشى ۋە ئاخىرىدا يەنە ئۇچۇر بىر تەرەپ قىلىش سېستىمىسىنىڭ تۇنجى يەرلىك ئۆلچىمىنى ئېلان قىلىشىغىچە،ھەمدە بۇلارنىڭ ئاپتونۇم رايۇنلۇق خەلق قۇرۇلتىيى يىغىنىدا ئىشلىتىلىشىگىچە قەدەر بىر قاتار مۇۋەپپەقىيەتلەر،پۈتكۈل جوڭگۇلۇقلارغا شىنجاڭدىكى ئاز سانلىق مىللەتلەرنىڭمۇ ئۆز ئانا تىل-يىزىقىدا كومپىيۇتېر مەشغۇلاتى ئىلىپ بارالايدىغانلىقىنى بىلدۈردى.

كىيىن،ھوشۇر ئىسلام باشچىلىقىدىكى تەتقىقات گۇرۇپپىسى ئۇيغۇر،قازاق ۋە قىرغىز يىزىقىدىكى سېستىما ۋە ئىشخانا ئاپتوماتلاشتۇرۇش يۇمشاق دېتالىنى ئىجاد قىلىپ چىقتى،ھەمدە كۆپ خىل تىل-يىزىقنى ئەقلى كىرگۈزۈشنى قوللايدىغان بىرلەشمە خەۋەرلىشىش 3Gتورى ۋە باشقا بىر نەچچە تىپلىق CDMAيانفۇنلىرىنىمۇ ئوتتۇرىغا چىقاردى،بۇ شىنجاڭدىكى خەنزۇتىلىنى تونۇمايدىغان بىر قىسىم كىشىلىرىمىز ئۈچۈن ئۇيغۇر،قازاق ۋە قىرغىز تىللىرىدا خەۋەرلىشىش ئىلىپ بىرىش ئىمكانىيىتىنى بارلىققا كەلتۈردى.

بۇندىن باشقا،ئۇلار تەتقىق قىلىپ چىققان كۆپ خىل تىل-يىزىقتىكى كۆپ ۋاستە تىخنىكىسى،تور تىخنىكىسى ۋە كۆپ ۋاستىلىك ئوقوتۇش تىخنىكىسى،تىلىۋىزىيە ئىستانسىسىلىرىدا ئىشلىتىلىدىغان ئەسەر يوللاش سېستىمىسى،رەسىم،مەزمۇن،ئاۋاز ۋە سۈرەت يوللاش سېستىمىسى قاتارلىقلارنىڭ نەتىجىسىدە ئاز سانلىق مىللەت يىزىقىدىكى قەغەزسىز ئىشخانا ئاپتوماتلاشتۇرۇش،نەشىرىيات ۋە باسمىچىلىق ئىشلىرىنىڭ بۈگۈنكى كۈنى ۋۇجۇتقا كەلدى،ھەمدە بۇلارنىڭ نەتىجىسىدە،شىنجاڭدا ئۇيغۇر،قازاق ۋە قىرغىز يىزىقلىرىدىكى چوڭ تىپتىكى توربىكەتلەرمۇ ۋۇجۇتقا كەلدى.