ئۇيغۇر يېزىقىنىڭ لاتىن ھەرىپى بىلەن ئىپادىلنىشى

新疆维吾尔自治区民族语言文字工作委员会研究中心2008年编制的《维吾尔文拉丁化方案》（项目编号: MZ115-68）,
较为完整地表述维吾尔文的拉丁转写。现将有关“正字法”的内容摘录如下, 并略作评述。

1. سۆز تەركىبىدە ئالدىنقى بوغۇم ئۈزۈك تاۋۇش بىلەن
ئاياغلىشىپ، كېيىنكى بوغۇم سوزۇق تاۋۇش بىلەن باشلانغان بولسا، بۇنداق بوغۇملارنى
ئالدىنقى بوغۇمدىن ئايرىش ئۈچۈن ئالدىنقى ئۈزۈك تاۋۇشنىڭ ئوڭ تەرەپ يۇقىرىسىغا
بوغۇم ئايرىش بەلگىسى«’» قويۇلىدۇ.
مەسىلەن:
Söz terkibide aldinqi boghum
üzük tawush bilen ayaghliship, këyinki boghum sozuq tawush bilen bashlan’ghan
bolsa, bundaq boghumlarni aldinqi boghumdin ayrish üchün aldinqi üzük tawushning
ong terep yuqirisigha boghum ayrish belgisi «’»
qoyulidu.
Mesilen:
Tash’eynek, tel’et, qel’e, sen’et, ün’alghu, kir’alghu,
yen’en, chang’en…
【评述】
隔音符号«’»其实对应于传统维吾尔文的元音字母的前连式。因此, 除了以上给出的情形外,
相邻两个元音之间一般也应以隔音符号«’»隔开,
（汉语）借词除外。例如:
مائاش
ma’ash“工资”
سائەت
sa’et“钟点”
خۇاڭخې
xuangxë“黄河”
يۈەن
yüen“元”

2.سۆز تەركىبىدە ئىككى بوغۇمغا تەۋە بولغان«n» بىلەن «n»، «g» بىلەن «gh» ۋە «z»
بىلەن «h» ھەرپلىرى قاتار كېلىپ قالغاندا،بۇلارنى بىر-بىرىدىن ئايرىش ئۈچۈن
ئالدىنقى بوغۇمدىكى «n» ۋە «z» تاۋۇشلىرىنىڭ ئوڭ تەرەپ يۇقىرى قىسمىغا بوغۇم ئايرىش
بەلگىسى «’» قويۇلىدۇ.
مەسىلەن:
Söz terkibide ikki boghumgha tewe «n» bilen
«g» we «n» bilen «gh» herpliri këlip qalghanda, bularni bir-biridin ayrish üchün
aldinqi boghumdiki «n» tawushining ong terep yuqiri qismigha boghum ayrish
belgisi «’» qoyulidu.
Mesilen: ten’ge, kün’ge, ögen’gen, qilin’ghan,
qamchilan’ghan, ez’her, mez’hep, öz’hal.
【评述】
维吾尔文拉丁转写使用ch, sh, zh, gh,
ng这5个字母组合
表示字母ڭ , غ , ژ , ش , چ 。
在传统维吾尔文中, 这5个字母是单一字母, 而转换成拉丁字母,
则变成了字母组合。
因此, 在拉丁转写体系中, ch, sh, zh, gh, ng一般不能拆分, 即: sh≠s+h, zh≠z+h,
ng≠n+g。
但是, 在传统维吾尔文中, 确实存在s+h, z+h, n+g的情形, 为区别起见, 引入隔音符号«’»。

3.جۈملىنىڭ باش ھەرپى چوڭ ھەرپ بىلەن يېزىلىدۇ.
مەسىلەن:
Jümlining bash
herpi chong herp bilen yëzilidu. Mesilen:
(1)Misir tarixida ular «sikoslar»
dep atilidu …
Ariyanlarning bundaq zor türkümde köchüshini zadi nëme
keltürüp chiqardi?
(2) Jem’iyette xilmuxil kesp mewjut, muhimi kespni toghra
tallash.
【评述】
句子首字母大写。

5. ھەرپ بويىچە قىسقارتىلغان سۆزلەر چوڭ ھەرپ بىلەن ئۇلاپ
يېزىلىدۇ.
مەسىلەن:
5) Herp boyiche qisqartilghan sözler chong herp bilen
ulap yëzilidu.
Mesilen:
SM—santimëtir,
BDT—– Birleshken Döletler
Teshkilati
JXI—Jamaet Hewpsizlik Idarisi,
SHUAR— SHinjang Uyghur
Aptonom Rayoni
【评述】
对于缩略语, 应当分两种情况:
第一, 人名, 地名, 机关, 团体等专有名词的缩略语,
各字母应当大写, 同时, 建议以点号«.»隔开。例如,
BDT(B.D.T)
Birleshken Döletler
Teshkilati
ShUAR(Sh.U.A.R)
Shinjang Uyghur Aptonom Rayoni
第二,
数学单位等可无通用表达形式保持一致, 不必一律大写。例如,
cm(santimëtir)
kg(kilogram)

6. بوغۇم بويىچە قىسقارتىلغان سۆزلەرنىڭ بىرىنچى ھەرپى چوڭ ھەرپ بىلەن
يېزىلىدۇ.
مەسىلەن:
Boghum boyiche qisqartilghan sözlerning birinchi herpi
chong herp bilen yëzilidu.
Mesilen:
Obkom— Oblastliq
Komitët
Partkom— Partiye Komitëti

7. پاراگراف بەلگىسى ساندىن كېيىن يېزىلىدۇ. پاراگراف بەلگىسىدىن كېيىن چېكىت
قويۇلىدۇ.
مەسىلەن:
Paragraf belgisi sandin këyin yëzilidu. Paragraf
belgisidin këyin chëkit qoyulidu.
Mesilen:
1§. 2§. 3§. 4§. 5§. 6§.
7§.
【评述】
段落符号可以不拘一格。

8. تىنىش بەلگىلىرىدىن سوئال بەلگىسى«?»، پەش«,»، چېكىتلىك پەش«;»لەر بۇ
لايىھىنىڭ يۆنىلىشى بويىچە قوللىنىلىدۇ.
Tinish belgiliridin soal belgisi «?»,
pesh «,», chëkitlik pesh «;» ler bu layihining yönilishi boyiche
qollinilidu.
【评述】
维吾尔文常见标点符号有12种, 其中,
逗号, 分号, 问号都是反写的, 转写后,
改为正向书写。
单引号‹›、双引号«»（兼作书名号）可以保留, 也可以使用英文单引号’ ‘、英文双引号“ ”代替。

مەنبە: elrayi ئۈندىدار سالونى

يازما ھوقۇقى: لوندون ئۇيغۇر ئانسامبىلى توربېكىتى
يازما ئادىرىسى: ئۇيغۇر يېزىقىنىڭ لاتىن ھەرىپى بىلەن ئىپادىلنىشى