Salam URUMQI :: سالام ئۈرۈمچى :: 乌鲁木齐综合娱乐网 :: 维吾尔综合门户网:: 新疆维吾尔文化::

قەدىمقى ئۇيغۇرلارنىڭ ئىسىم-فامىلە قوللىنىشى

ئابا _ دادا ، ئاتا ، شۇنداقلا ئاپا ، ئانا دېگەن مەنىسىمۇ بار
 ئابامبەگ _ ئەبەدىيلىك بەگ
 ئابام ئۇلۇغ _ ئەبەدىيلىك ، مەڭگۈلۈك
 ئابىنچۇ _ خۇشاللىق ، كۆڭۈلنى ئالغۇچى
 ئابىنچۇ قاتىن _ كۆڭۈلنى ئالىدىغان خېنىم ، خانىش
 ئابىنىق _ بەختلىك ، تىنچ
 ئاتابېك _ ئوردا تەربىيىچىس ، تەربىيىچى
 ئاتات _ تاي ، قۇلان
 ئاتاش _ ئاتەش ، ئوت
 ئاتاي _ بالا ، باچكا
 ئاتلىغ _ ئابرويلۇق ، ئاتالغان ، مەشھۇر ، باشلىق
 ئاتىش _ ئېتىشماق
 ئاتمىش قارا _ ئاتمىش : ئىسمى ، قارا : سۈپىتى
 ئاتىم _ مەرگەن
 ئاچارى _ ھەزرەت ، ئۇستاز
 ئاچۇق _ ئوچۇق
 ئاچىق _ چوڭ ئاكا
 ئادام توغرۇل _ توغرۇل ( بىر خىل يىرتقۇچ قۇش )دەك چىۋەر ئادەم
 ئادايۇ _ ئېزىز ، قىممەتلىك
 ئادۇغ ( ئادىغ ) _ ئېيىق
 ئارا بۇغا _ ئوتتۇرا ھال بۇغا
 ئارتۇق _ ئارتۇق ، ئېشىپ كەتكەن ، جىق ، نۇرغۇن
 ئارتۇن _ زىرە ( ئۆسۈملۈك )
 ئارسلان _ شىر بالىسى
 ئارغۇ _ ئىككى تاغ ئارىسى
 ئارغۇن _ ئارغىماق
 ئارقار _ ياۋا قوي
 ئارقۇ _ باھالىق ، قىممەتلىك
 ئارقىش _ كارۋان باشلىقى ، خەۋەرچى
 ئارىش _ تازا ، پاك ، پاكىز
 ئارىغ _ پاكىز ، ساپ
 ئازغىر ( ئادغىر ) _ ئايغىر
 ئازۇق _ ئوزۇق ، يېمەكلىك
 ئازۇقلۇغ _ ئوزۇقلۇقى بار ئادەم
 ئازىغ _ ھوشيار كىشى
 ئاژۇن _ دۇنيا ، دەۋر
 ئاسغۇ _ مارجان ( بويۇنغا ئاسىدىغان )
 ئاسىغ _ نەپ ، پايدا ، مەنپەئەت
 ئاسقىن _ ئېسىل ، ئالىيجاناب
 ئاشان _ ھۈرمەتلەن ، غىزالان
 ئاشان توغرۇل _ توغرۇلدەك غىزالان
 ئاشتال _ كەنجى ئوغۇل
 ئاشاي _ غايە ، مەقسەت
 ئاغارلاغ _ ھۈرمەتكە لايىق ، شەرەپلىك ، ئۇلۇغ
 ئاغۇش _ ئۇرۇق ، جەمەت
 ئاغىر _ قەدىرلىك ، ئېزىز ، شەرەپلىك ، ئۇلۇغ
 ئاقاش _ ئاكا ، ئاكاش
 ئاقى _ مەردانە ، جەسۇر ، مەرد
 ئاقخان _ ئاق : ئىسمى ، خان : قوشۇمچىسى
 ئالپ _ جەسۇر ، باتۇر ، قەھرىمان
 ئالپ ئايا _ ئەڭ ياخشى قەھرىمان
 ئالپ ئاتا ( ئەلپەتتا ) _ باتۇر ئاتا
 ئالپ ئەرتۇڭا _ قاپلاندەك باتۇر ئەر
 ئالپ تېكىن _ باتۇر شاھزادە
 ئالپاغۇت _ يېڭىلمەس قەھرىمان ، تاغ يۈرەك باتۇر
 ئالتۇن _ (1) ئالتۇن ، (2) زۆھرە يۇلتۇزىنىڭ ئىسمى
 ئالتۇن قارا : ئالتۇن : ئىسمى ، قارا : سۈپىتى
 ئالقا _ مەدھىيىلىمەك
 ئالقىش _ بەخت ، خۇشاللىق ، تەنتەنە
 ئامساق _ ھەۋەس
 ئامۇل _ تەمكىن ، ئېغىر – بېسىق
 ئاناچ _ ئۆزىنىڭ زېرەكلىكى بىلەن ھەممىگە ئانىدەك تۇيۇلىدىغان قىز
 ئانۇغ _ ئۈمىد ، ئارزۇ
 ئاي _ ئاسماندىكى ئاي
 ئايۇق _ ئايىغۇچى ، قوغدىغۇچى
 ئايكۈن _ ئاي ۋە كۈن
 ئاي سىلىگ _ ئايدەك پاك
 ئايخان _ ئايدەك خان
 ئايتەڭرى _ تەڭرى : ئىسمى ، ئاي : سۈپىتى
 ئاي تۇغمىش _ ئايدىن تۇغۇلغان
 ئايتولدى _ ئايدەك تولغان
 ئاي چەچەك _ ئايدەك چىرايلىق ( قىز )
 ئەدگۈ ( ئەزگۈ ) _ ياخشى ، ئېسىل ، چىرايلىق
 ئەرەن _ يىگىت ، ئەركەك ، ئەر
 ئەر بۇقا _ بۇقىدەك كۈچلۈك ئەر
 ئەردەم _ ئەدەب ، ئەخلاق ، پەزىلەت
 ئەردەنى _ گۆھەر ، مەرۋايىت ، ئۈنچە
 ئەردەنى قاتىن _ گۆھەر خېنىم
 ئەرك _ ئەركىنلىك ، سەلتەنەت
 ئەركەچ _ تېكە
 ئەسەن _ ئېسەن ، ساق – سالامەت
 ئەسەن قارا _ بۈيۈك ساقلىق ، كاتتا ئېسەنلىك
 ئەكە _ ئۇكا ، سىڭىل
 ئەلكۈن _ خەلق ، قەبىلە
 ئەۋلىك _ خوجايىن ، ئۆيلۈك ، ئۆي ئىگىسى
 بابا _ بوۋا ، ئاتا
 باخشى ( باقشى ) _ ئۆگەتكۈچى ، موللا ، ئۇستاز ، دوختۇر
 بادۇر _ ئۆلچەن
 بارچا تۇرمىش _ ھەممىسى تۇرغان ، ھەممىسى تەل
 بارچا تۇغمىش _ ھەممىسى تۇغقان
 بارس _ يولۋاس
 بارغۇت _ قەبىلە نامى
 بارغۇت كۈن _ بارغۇت : ئىسمى ، كۈن : سۈپىتى
 بارلىغ _ باي ئادەم
 بارمان _ دۆلەتمەن
 باسا تەمۈر _ تەمۈر ( تۆمۈر ) : ئىسمى ، باسا ( ياردەم ) : سۈپىتى
 باسمىل _ قەبىلە نامى
 بارسغان _ يولۋاستەك خان
 باسۇت _ ياردەمچى ، يۆلىگۈچى
 باشلاغ _ باشلىغۇچى ، باشلىق
 باقلان _ پاقلان
 بالتۇ _ پالتا
 بالىغ _ (1) شەھەر ، قەلئە ، (2) بېلىق
 باياغۇت _ دۆلەتمەن ، باي
 باي تەمۈر _ تەمۈر : ئىسمى ، باي : سۈپىتى
 بەدۈك _ بۈيۈك ، كاتتا ، يۈكسەك
 بەرك _ كۈچلۈك ، ساغلام
 بەكرىش _ مۇستەھكەم
 بەكتۇر _ چىڭ تۇر
 بەگ _ بەگ ، خان ، شاھزادە ، ئەركەك ، ئەر
 بەگى _ بەگدەك
 بەگ ئارسلان _ ئارسلاندەك ئەر
 بەگ بۇقا _ بۇقىدەك كۈچلۈك ئەر
 بەگلەن _ بەگ بول ، بەگدەك بول ، قابىل ئەر بولۇپ چىق
 بەگتاش _ تاشتەك مۇستەھكەم ئەر
 بەگ تەمۈر _ تۆمۈردەك بەگ ، تۆمۈردەك ئەر
 بەگلىك _ بەگ ئەۋلادى ، ئالىيجاناب
 بەگ تۇتۇق _ مەرتىۋىلىك ئەر
 بەگ تۇرمىش _ بەگدەك تۇرغان
 بوتۇق _ بوتىلاق
 بۇرخان قۇلى _ بۇدداھنىڭ قۇلى
 بۇغۇغ _ ئالىم ، دانىشمەن
 بۇرسلان _ قاپلان
 بۆرە تېگىن _ بۆرىدەك باتۇر شاھزادە
 بۇزاغۇ _ موزاي
 بۇغرا _ ئەركەك تۆگە
 بوغۇ _ بۇغا
 بۇقا _ بۇقا
 بۇقاخان _ بۇقىدەك كۈچلۈك خان
 بۇلاق _ (1) بۇلاق ، (2) قەبىلە نامى ، (3) ئېقىن دەريا
 بۇلان _ بىر خىل ھايۋان ئىسمى
 بۇيان _ ساۋاب ، بەخت ، ياخشىلىق
 بۇيان قار _ بەخت ياغدۇرغۇچى قار
 بۇيرۇق _ ئەمەلدار
 بۆكە ( بۇكا ) _ (1) جەسۇر ، پالۋان ، باتۇر ، (2) ئەجدىھا ، ياۋۇز
 بۆكەخان _ باتۇر ، پالۋان خان
 بۆگۈ _ بىلىملىك ، ئەقىللىق
 بۆگۈ بىلگە _ ئەقىللىق ئالىم
 بۆگۈ خان _ دانىشمەن خان
 بۆگۈش _ ئەقىلدار ، دانىشمەن
 بىكە _ خېنىم
 بىگۇ _ ئەقىللىق
 بىلگە _ ئالىم ، دانىشمەن ، بىلىملىك
 بىلگە بەگ _ دانىشمەن بەگ
 بىلگە قاغان _ دانىشمەن خان
 بىلگە تۇتۇق _ بىلىملىك ، مەرتىۋىلىك ، ئىدارە قىلغۇچى بەگ
 بىلگە ئەر _ بىلىملىك ئەر
 بىلگە قاتىن _ بىلىملىك مەلىكە
 تابدۇ _ تاپار
 تاردۇش _ مەرتىۋە ، دەرىجە
 تارىقچى بەگ _ دېھقان يىگىت
 تاڭسۇق _ نەپىس ، قىممەتلىك ، كەم ئۇچرايدىغان
 تارخان _ خان ، بەگ
 تاش _ تاشتەك مۇستەھكەم
 تايۇق _ تۇيغۇن ، زېرەك
 تايانغۇ _ تايىنىدىغان ، ئىشىنىدىغان
 تايانچ _ تىرەك ، يۆلەك
 تەركەن _ خاقان ، پادىشاھ ، ۋىلايەت ھۆكۈمدارى
 تەكىش _ ھەر نەرسىنىڭ ئاخىرى
 تەگىن ( تىگىن ، تېكىن ) _ (1) قۇل ، (2) شاھزادە
 تەگىن ئۈگە _ بىلىملىك شاھزادە
 تەمۈر _ تۆمۈر
 تەمۈر بۇقا _ تۆمۈردەك بۇقا
 تەڭىز _ دېڭىز
 تەڭىزخان _ دېڭىزخان
 تەڭرى _ تەڭرى ، ئىلاھ ، ئاسمان
 تەڭىرلى _ تەڭرىلىك ، خۇداگۇي ، مۆئمىن
 تەڭرى تۇغمىش _ تەڭرى تۇغقان
 تەڭرىدە بولمىش _ تەڭرى ياراتقان
 توزۇن _ كېلىپ چىقىشى ياخشى ، ئېسىل ، ئوچۇق – يورۇق
 تورۇم _ بۇتا ( ھايۋان ئىسمى )
 تورۇمتاي _ بىر خىل يىرتقۇچ قۇشنىڭ ئىسمى
 توسۇن _ مىنىلمىگەن ئات
 توغرۇل _ بىر خىل يىرتقۇچ قۇش
 توقىش _ جەڭ ، ئۇرۇش ، توقۇنۇش
 تولۇن _ تولغان ، تولۇق ، يېتىلگەن ، پۈتۈن
 تويزۇن _ يېزا ئاقساقىلى
 تويىن _ راھىب
 تويىن قۇلى _ راھىبنىڭ قۇلى
 تۇتۇق _ (1) مەرتىۋە ، (2) ئىدارە قىلغۇچى
 تۇتۇق ئەر _ (1) مەرتىۋىلىك ئەر ، (2) ئىدارە قىلغۇچى بەگ
 تۇتۇش _ كايىماق ، قاتتىق سۆزلىمەك
 تۇدۇش _ ئۇرۇش ، سوقۇش
 تۇدۇڭ _ باشلىق
 تۇرمىش _ تۇرغان ( ئورنىدىن تۇرغان )
 تۇغمىش _ تۇغۇلغان ، ئەۋلاد
 تۇڭا _ قاپلان جىنسىدىن بىر ھايۋان
 تۇڭاخان _ قاپلاندەك خان
 تۆلىك _ جاسارەت ، غەيرەت
 تۈركان قاتىن _ تۈرك خانىشى
 تۈزمىش _ تۈزۈلگەن ، توغرا ، قۇسۇرسىز
 تۈزۈن – تۈزۈتلۈك ، كەمتەر ، مۇلايىم
 تېتىك _ تېتىك ، جانلىق ، ماھىر
 تىگىن بەگ _ شاھزادە يىگىت
 چاغرى _ (1) لاچىن ، (2) بۈركۈت
 چاغرى بەگ _ بۈركۈتتەك ئەر
 چاۋىش _ يول ، تەدبىر ، تەدبىرچى
 چەبەر _ چېۋەر ، قابىل
 چەچەك ( چېچەك ) _ گۈل ، غۇنچە ، چېچەك
 چوغلۇق _ (1) نۇرلۇق ، ئىسسىق ، (2) بىر خىل گۈل ئىسمى
 چوبەن _ چوپان ، پادىچى
 چىگىل _ تۈركىي قەبىلىلەرنىڭ بىرى
 چىگىل ئارسلان _ چىگىللارنىڭ ئارسلانى
 خان _ (1) خان ، ھۆكۈمدار ، (2) قان
 خانبابا _ خاندەك ئاتا
 راتنا _ ئۈنچە ، گۆھەر
 راتنا قار _ ئۈنچىدەك قار
 زەمۇران _ زۇمرەد
 ساچۇ _ چۇچا ( ياغلىق چۇچىسى )
 سارسال _ سۆسەر ( بىر خىل ھايۋان )
 سارمۇساق _ سامساق
 سارىغ _ سېرىق رەڭ
 سارىغ خان _ سارىغ : ئىسمى ، خان : سۈپىتى
 ساغۇن _ قارلۇق قەبىلىسىنىڭ چوڭلىرىغا بېرىلىدىغان ئۇنۋان
 سالچۇق _ قەبىلە نامى
 سانگۈن ( سەنگۈن ، سانغۇن ) _ سەركەردە ، قوماندان
 سانمىش _ سانالغان
 ساۋ _ شۆھرەت ، خەۋەر
 سەۋۈگ _ سۆيگۈ
 سەۋىگ _ ئەزىز
 سەۋىگلى _ سۆيۈملۈك
 سەۋىنچ _ شادلىق
 سوغۇن _ تاغ تېكىسى
 سۇنغۇش _ نەيزىۋازلىق
 سۇقاق _ بۆكەن ( ھايۋان ئىسمى )
 سۇڭقۇر _ شۇڭقار
 سۆڭو _ خەنجەر ، نەيزە
 سۈپۈرگۈ _ سۈپۈرگە
 سىم _ كۈمۈش
 سىلىگ _ سىلىق ، پاكىز ، زېرەك ، مۇلايىم
 سىلىغ _ سىلىق ، مۇلايىم
 سىنان _ سىنالغان
 قابان _ تاۋاق
 قاپان _ قاۋان
 قاپلان _ يولۋاس
 قاتمىش _ قاتقان ، مۇستەھكەم ، چىڭ
 قاچڭار _ توشقان
 قارا _ (1) قارا رەڭ ، (2) پۇقرا ، خەلق ، مىللەت ، (3) ئۇلۇغ ، كاتتا ، چوڭ
 قاراخان _ پۇقرانىڭ خانى ، ئۇلۇغ خان
 قارا باقشى _ چوڭ ئۇستاز
 قارا بۇغا _ چوڭ بۇغا
 قارا تەمۈر _ تەمۈر : ئىسمى ، قارا : سۈپىتى
 قارا تويىن _ چوڭ راھىب
 قارا قۇش _ بىر خىل چوڭ قۇش
 قارۇغچى _ مۇھاپىزەتچى
 قارغىلاچ _ قارلىغاچ
 قارلۇق _ ئۇيغۇر قەبىلىلىرىدىن بىرى
 قاسۇق _ مىق
 قاغان _ خاقان ، خان ، پادىشاھ
 قانتۇرمىش _ قاندۇرغان ، رازى قىلغان
 قاۋۇش _ كېلىشمەك ، ئۇيۇشماق
 قاۋشۇت _ كېلىشتۈر ، ئۇيۇشتۇر
 قاي _ قەبىلە نامى
 قاياق _ قايماق
 قەدىر _ قەيسەر ، كەسكىن
 قەيسەر _ رۇم شاھلىرىنىڭ ئۇنۋانى
 قورۇمچى ئوغۇل _ چوڭ ئوغۇل
 قوزى _ (1) قوزا ، (2) سۆيۈملۈك
 قۇرسۇز _ يۈز – ئابروي ، سالاپەت
 قۇنشى _ قوشنا
 قۇت _ بەخت ، دۆلەت
 قۇتادمىش _ بەخت كەلتۈرگەن
 قۇتلۇغ _ قۇتلۇق ، بەختلىك
 قۇتلۇغ بەگ _ بەختلىك ئەر
 قۇتلۇغ بۇغا _ بۇغا : ئىسمى ، قۇتلۇغ : سۈپىتى
 قۇتلۇغ بۇقا _ بۇقا : ئىسمى ، قۇتلۇغ : سۈپىتى
 قۇتلۇغ بىلگە قاغان _ بەختلىك ، دانىشمەن پادىشاھ
 قۇتلۇغ تىگىن _ بەختلىك شاھزادە
 قۇتلۇغ تەڭرى _ بەخت بەرگۈچى تەڭرى
 قۇتلۇغ تەمۈر : تەمۈر : ئىسمى ، قۇتلۇغ : سۈپىتى
 قۇتلۇغ تۇرمىش _ بەختلىك تۇرغان ، خۇشال تۇرغان
 قۇتلۇغ ئوغۇل _ بەختلىك ئوغۇل
 قۇتغان _ بەختلىك ، بەخت تاپقان
 قۇرتۇلمىش _ قۇتۇلغان ، يەڭگىللىگەن
 قۇشتر _ مۇئەللىم ، ئۇستاز
 قوغۇرسۇ _ ئۇيغۇر قەبىلىلىرىن بىرى
 قوغۇرسۇ ئالتۇن _ ئالتۇن : ئىسمى ، قوغۇرسۇ : سۈپىتى
 قۇلان _ قۇلان ( ياۋا ئېشەك )
 قۇلۇن _ قۇلۇن ( ھايۋان ئىسمى )
 قۇلۇن قارا _ قارا رەڭلىك قۇلۇن
 قۇنتۇز ( قۇندۇز ) _ قۇندۇز ( بىر خىل ھايۋان ئىسمى )
 قۇنچۇي ( خۇنچۇي ) _ مەلىكە
 قىرا _ ئېتىز
 قىرچەچەك _ قىردا ئۆسكەن گۈل
 قىز _ قىز بالا ، قىزچاق
 قىنىم _ جەسۇر
 قىيىمتۇ _ ھۇشيار
 كەنچ ( كەنج ) _ كەنجى ، كىچىك ، كېيىنكى ، ئاخىرقى
 كەنچ تۇغمىش _ كېيىن تۇغۇلغان
 كەنچ ئوغلان _ كەنجى ئوغۇل
 كۆركلۈگ _ كۆركەم ، چىرايلىق
 كۆزۈن _ كۈچ ، قۇۋۋەت
 كۆل _ كۆل ، دېڭىز
 كۆلتىگىن _ ئەقلى كۆلدەك شاھزادە
 كۆۋشەك _ گۈزەل ، چىرايلىق ، يۇمشاق
 كۈچ تەمۈر _ تەمۈر : ئىسمى ، كۈچ ( كۈچلۈك ) : سۈپىتى
 كۈچ تىگىن : كۈچلۈك شاھزادە
 كۈچلۈگ _ كۈچلۈك ، قۇدرەتلىك
 كۈسەمىش _ ئارزۇ قىلغان
 كۈسەن _ كۇچارنىڭ قەدىمكى نامى
 كۈسەنچ _ ئارزۇ ، تىلەك
 كۈگەلىك _ مۇقەددەس ، مەشھۇر
 كۈلچىرە _ خۇش چىراي
 كۈل بىلگە قاغان _ بىلىملىك ، ماختاشقا لايىق خان
 كۈل قاغان _ خۇش چىراي خان
 كۈمۈش تىگىن _ تېنى كۈمۈشتەك ئاق شاھزادە
 كۇرشاد _ قەدىمكى ئۇيغۇر شاھزادىسىنىڭ ئىسمى
 كۇشان _ قەدىمكى ئۇيغۇر خانلىقىنىڭ نامى
 كۈن _ كۈن ، قۇياش ، شەرق
 كۈنخان _ كۈندەك خان
 كۈن بەرمىش _ كۈن بەرگەن ، بەختكە ئېرىشتۈرگەن
 كۈنتۇغدى _ كۈن چىقتى
 كۈن تەڭرى _ كۈندەك تەڭرى
 كۈن سىلىگ _ كۈندەك ئىللىق
 كىشى _ ئۇستاز
 كىشى قارا _ چوڭ ئۇستاز
 لاچىن _ لاچىن ، بۈركۈت
 مەڭۈ تەمۈر _ ئەبەدىي تۆمۈردەك مۇستەھكەم
 مەڭلىگ ( مەڭلىك ) _ (1) بەلگىلىك ، (2) مەڭلىك ، (3) بەختلىك ، خۇشال
 مەڭلىگ سەنگۈن _ قۇتلۇق باتۇر
 مۇڭسۇز _ غەم – قايغۇسىز ، خاتىرجەم
 مىڭ تەمۈر _ مىڭ : ئىسمى ، تەمۈر : سۈپىتى
 مىڭ قارا _ مىڭ : ئىسمى ، قارا : سۈپىتى
 نوم قۇلى _ دىن قۇلى
 نىكۇ _ ياخشى
 ئوتاچى _ تېۋىپ ، دورىگەر
 ئوردۇبەگ _ ئوردىدا خىزمەت قىلغۇچى بەگ
 ئوزمىش _ قۇتۇلغان ، نىجاد تاپقان
 ئوغلان _ ئوغۇل بالا ، ئەزىمەت
 ئوغلاغۇ قاتىن _ دۆلەتمەن خوتۇن
 ئوغۇز _ (1) ئوغۇز سۈتى ، (2) تۈرك قەبىلىلىرىنىڭ بىرىنىڭ نامى
 ئوغۇل _ ئوغۇل بالا
 ئوغۇل تىگىن _ ئوغۇلدەك شاھزادە
 ئۇتار _ ئۇتۇپ چىقىدۇ
 ئۇتۇش _ يەڭگۈچى ، ئۇتقان
 ئۇچقۇر _ بىلىملىك كىشى
 ئۇدغۇرمىش _ ئۇيۇشقان ، غەلىبە قىلغان
 ئۇدمىش _ شەپقەتلىك
 ئۇز _ چىرايلىق ، گۈزەل
 ئۇسۇق _ ئۇسسىغان
 ئۇسۇن _ ئۇزۇن ، ئۇزاق
 ئۇغراق _ ئارزۇ ، نىيەت
 ئۇلۇغ _ ئۇلۇغ ، كاتتا ، چوڭ
 ئۇلۇغ بەگ _ ئۇلۇغ ئەر
 ئۇلۇغ خان _ ئۇلۇغ پادىشاھ ، كاتتا خان
 ئوماي _ (1) بىر خىل ھايۋان ئىسمى ، (2) يولداش ، ھەمراھ ، (3) تەڭرى
 ئۇمۇن _ ئۈمىد
 ئۇئىغۇر _ ئۇيغۇر
 ئۆتەمىش _ ئۆتكۈر ، ئۈزۈپ ماڭغۇچى
 ئۆتكۈر _ ئىتتىك ، تېز ، كەسكىن
 ئۆتكۈرمىش _ ئۆتكۈرلەشكەن
 ئۆتۈنچ تەمۈر _ تەمۈر : ئىسمى ، ئۆتۈنچ ( قەرزدار ) : سۈپىتى
 ئۆكۈش قارا _ ئۆكۈش ( يىلقا ) : ئىسمى ، قارا : سۈپىتى
 ئۆگرۈنچ _ خۇشاللىق ، شادلىق
 ئىدىقۇت _ مۇقەددەس بەخت
 ئىسىگ تارخان _ مۇلايىم خان
 ئىش بۇغا _ بۇغا : ئىسمى ، ئىش ( دوست ) : سۈپىتى
 ئىش قارا _ ئىش ( چاچ ئۆرۈمى ) : ئىسمى ، قارا : سۈپىتى
 ئىل _ ھۆكۈمدار ، مەملىكەت ، دۆلەت ، خەلق
 ئىل ئاشمىش _ ھۆكۈمدارلىقتا يۈكسەك
 ئىل ئالمىش _ دۆلەت ئالغان
 ئىل ئەتمىش _ دۆلەت قۇرغان ، ئەلنى ئىدارە قىلغان
 ئىل ئەتمىش بىلگە قاغان _ ئەلنى ئىدارە قىلغان دانىشمەن خان
 ئىل ئەردەم _ (1) خەلقپەرۋەر ، (2) دۆلەتنىڭ ئەدەب ، ئەخلاقى
 ئىل بۇغا _ بۇغا : ئىسمى ، ئىل : سۈپىتى
 ئىل تەمۈر _ تەمۈر : ئىسمى ، ئىل : سۈپىتى
 ئىل تۇتمىش _ دۆلەتنى تۇتۇپ تۇرغۇچى
 ئىل تۈزمىش _ ئەلنى تۈزگۈچى
 ئىل قۇتادمىش _ ئەلنى بەختىيار قىلغان
 ئىل ئۈگەسى _ دۆلەتنىڭ دانىشمىنى ، ئەلنىڭ ئۇستازى
 ئىل ئىككەرمىش _ ئەلنى ئىدارە قىلغان ، دۆلەتنى قۇدرەت تاپقۇزغان
 ئىل ئىنانچ _ دۆلەتنىڭ ئۈمىدى ، ئەل ئىشىنىدىغان
 ئىل ئىنانچ تىرەك _ دۆلەتنىڭ ئىشەنچلىك تىرىكى
 ئىل يىغمىش تەڭرىم _ ئەلنى توپلىغان تەڭرىم ( پادىشاھىم )
 ئىلىكتا _ يەر ئىگىسى
 ئىلىگ ( ئىلىك ) _ (1) خان ، خاقان ، (2) ئەل ، قۇل ، (3) ھۆكۈمدار
 ئىلىگ بەگ _ (1) شاھزادە ، (2) ھۆكۈمدار بەگ ، (3) خان
 ئىلىگ قان _ پادىشاھ
 ئىلچى _ ئەلچى
 ئىلچى قارا _ كاتتا ئەلچى
 ئىنىگە _ ھىڭگان تۆگە
 ئىنىك _ ئۇكا
 ئىناق قۇلى _ دوستلۇق قۇلى
 ئىنانچ _ (1) ئىشەنچ ، ئىشەنچلىك ، (2) ۋەزىر
 ئىنانچ بۇيرۇق _ ئىشەنچلىك ئەمەلدار
 ئىنال _ ئانىسى ئېسىلزادە ، ئاتىسى ئاددىي خەلقتىن بولغان كىشى
 ياپغۇ _ بىر خىل ئۇنۋان نامى
 ياچانقىر _ ئۇياتچان ، ھايالىق
 ياراغ ( ياراق ) _ قورال
 ياران _ دوست ، ھەمراھ
 يارۇغلۇ _ ئوتلۇق ، نۇرلۇق
 يارۇق _ يورۇقلۇق ، يورۇق
 يارىچى _ ياردەمچى
 ياشقان _ ياش يىگىت
 ياغما _ تۈرك قەبىلىلىرىدىن بىرىنىڭ نامى
 يانداق _ يانتاق
 ياغان _ پىل
 يەتمىش قارا _ يەتمىش : ئىسمى ، قارا : سۈپىتى
 يۇرتۇغ _ ھەمراھ
 يوللۇغ تىگىن _ يولى بار شاھزادە
 يىدلاغ _ خۇشپۇراق