ئەسسالامۇ ئەلەيكۇم قېرىنداشلار مەنمۇ فەترەت ئەھلى (ئۈزۈكچىلىك دەۋرىدىكىلەر) ھەققىدە  جىق ئىزدەنگەن ئىدىم. مۇشۇ ھەقتە بىرنەچچە چوڭلاردىن سورىسام تۈزۈك قايىل قىلارلىق جاۋاپ بىرەلمىگەننى ئاز دەپ  ئاچچىقلاپ خاپا بولغانلارمۇ چىقتى.ئۇلارچە بۇنداق ئۇششاق  مەسىلىلەرنى ئىزدىنىپ سوراپ يۈرۈشنىڭ ھاجىتى ھەم ئەھمىيىتى يوقمىش؟(ئىمام ئەزەممۇ تايىنى يوق گەپلەرنى ئەقىدە مەسىلىسى دەپ كىتابىغا يېزىپ يۈرگەن ئوخشايدۇ!) ئۇلارچە بولغاندا كىتاپلارنى شاتۇتىدەك يادلاپ تەرجىمە قىلىپلا  مۇلاھىزە قىلماي ،ئاق –قارىنى ئايرىمايلا ئۆتۈپ كەتسەك بولغىدەك.(ئەتراپىمىزدا بۇنداقلار ساماندەك )شۇڭا بىر كىمدىن سوراپ يۈرگىچە ماتىرىيال كۆرۈپ  ئۆزەمنىڭ كاللىسىنى ئىشلىتىپ جاۋاپ تاپاي دىدىم.
بۈگۈن بۇ توغرىدا دوستلار بىلەن ئورتاقلىشىش نىسىپ بولغان ئوخشايدۇ. ئاۋال بۇ توغرىدا قەرداۋى ھەزرەتلىرىنىڭ پىكرىنى كۆرۈپ  باقايلى.
دوكتور قەرداۋى ھەزرەتلىرى ئۆزىنڭ « پەيغەمبەر سۈننىتىگە قانداق مۇئامىلە قىلىمىز» دىگەن كىتابىدا مۇشۇ مەسىلە ھەققىدە توختۇلۇپ مۇنداق دىگەن..دادىسىنىڭ قەيەردە ئىكەنلىكىنى سورىغان كىشىگە رەسۇلۇللا جاۋاپ بىرىپ «مىنىڭ دادام ۋە سىنىڭ داداڭ دەۋزەختە »دىگەن ئىكەن.
ئۆز ئۆزەمدىن سورىدىم. ئابدۇللا پەيغەمبەر ئۈزۈلۈپ قالغان دەۋردە ياشىغان تۇرسا، ئىشەنچىلىك قاراش بويىچە ئۇنداقلار ئازاپلانمايدىغان تۇرسا ئۇنىڭ دەۋزەختە قالغىدەك  نىمە گۇناھى بار؟ ،
شۇنىڭ بىلەن كاللامغا بۇ ھەدىستىكى دادام دىگىنى بەلكىم  رەسۇلۇللانى ئاسراپ ،قوغدىغان تاغىسى ئەبۇ تالىپ بولسا كىرەك دىگەن پىكىر كەلدى.چۈنكى تاغىسىنى دادام دەپ ئاتاش ئادەتتىمۇ بار  ،قۇرئان كەرىمدىمۇ كەلگەن.مەسىلەن يەئقۇب ئەلەيھىسسالامنىڭ بالىلىرى دادىسىغا مۇنداق دىگەن.« بىز سىنىڭ ئىلاھىڭغا،دادىلىرىڭ ئىبراھىم،ئىسمائىل ۋە ئىسھاقنىڭ ئىلاھى بولغان بىرلا ئىلاھقا ئىبادەت قىلىمىز،بىز ئۇنىڭغابويسۇنىمىز» سۈرە بەقەرە 133 –ئايەت.
ئىسمائىل ئەلەيھىسسالام يەئقۇب ئەلەيھىسسالامنىڭ تاغىسى بولسىمۇ قۇرئان كەرىمدە ئۇنى دادا دەپ سانالغان ئىدى.
ئەبۇ تالىبنىڭ دەۋزىخى بولۇشى ئەجەبلىنەرلىك ئەمەس.چۈنكى ئۇ ھاياتىنىڭ ئاخىرىغىچە تەۋھىد سۆزىنى دىگىلى ئۇنىمىغان ئىدى.شۇنداق بولسىمۇ ئۇ  رەسۇلۇللانى كافىرلارنىڭ زىيانكەشلىكىدىن قوغدىغانلىقى ئۈچۈن دەۋزەختە ئەڭ يەڭگىل ئازاپلىنىدۇ.
لىكىن بۇنداق چۈشەندۈرۈشنىڭ قايىل قىلالمايدىغان يېرى شۇكى دادام دىگەن سۆزنى تاغام دەپ چۈشىنىش ئانچە ئوچۇق ئىپادە ئەمەس.ئۇنىڭ ئۈستىگە ئۇنى تاغام دەپ چۈشەنگەندىمۇ ھېلىقى سوئال سورىغان ساھابىنىڭ دادىسىنىڭ نىمە گۇناھى بار؟. ئېنىقكى ئۇنىڭ دادىسى ئىسلامدىن بۇرۇن ئۆلۈپ كەتكەن.
شۇڭا مەن بۇ ھەدىس ھەققىدە قانائەتلىنەرلىك بىر جاۋاب تاپقىچە توختاپ تۇرۇشنى لايىق تاپتىم.
ئەمما ئۇستازىمىز شەيخ مۇھەممەد غەززالى بولسا يۇقۇرىدىكى ھەدىسنى ئوچۇقلا رەت قىلدى.چۈنكى بۇ ھەدىس اللەتەئالانىڭ تۆۋەندىكى سۆزلىرىگە تامامەن زىت كىلىدۇ.|
«بىز پەيغەمبەر ئەۋەتمەي تۇرۇپ ئازابلىغۇچى بولمىدۇق.»سۈرە ئىسرا 15- ئايەت.
«ئەگەر بىز ئۇلارنى ئۇنىڭدىن (يەنى مۇھەممەد ئەلەيھىسسالامنى ئەۋەتىشتىن)ئىلگىرى ھالاك قىلغان بولساق ئۇلار چوقۇم «نىمىشقا بىزگە بىرەر پەيغەمبەر ئەۋەتمىدىڭ؟ بىز خار ۋەرەسۋا بولۇشتىن ئىلگىرى سىنىڭ ئايەتلىرىڭگە ئەگىشەتتۇق» دەيتتى. سۈرە تاھا 134-ئايەت.
«بىزگە بىشارەتچى ۋە ئاگاھلاندۇرغۇچى كەلمىدى دىمەسلىكىڭلار ئۈچۈن سىلەرگە بىشارەتچى ۋە ئاگاھلاندۇرغۇچى كەلدى».سۈرە مائىدە 19-ئايەت.
رەسۇلۇللادىن بۇرۇن ئەرەبلەرگە پەيغەمبەر ۋە ئاگاھلاندۇرغۇچى ئەۋەتىلمىگەن ئىدى. قۇرئان كەرىمدىمۇ بىر نەچچە ئايەتلەردە بۇنى ئوچۇق ئىلان قىلغان.  
« ئاتا-بوۋىلىرى ئاگاھلاندۇرۇلمىغان (پەيغەمبەر كەلمىگەن) ،غەپلەتتە قالغان بىر قەۋمنى ئاگاھلاندۇرۇشۇڭ ئۈچۈن .........»سۈرە ياسىن 6- ئايەت.
« سەندىن ئىلگىرى ھىچقانداق بىر ئاگاھلاندۇرغۇچى كەلمىگەن بىر قەۋمنى ھىدايەت تاپسۇن دەپ ئۇلارنى ئاگاھلاندۇرۇشۇڭ ئۈچۈن ....» سۈرە سەجدە 3- ئايەت.
« سەندىن ئىلگىرى ئۇلارغا ھىچقانداق بىر ئاگاھلاندۇرغۇچى ئەۋەتمىگەن ئىدۇق» سۈرە سەبەئ 44-ئايەت.


ئەمما مەن سەھىھ ھەدىسلەرنى ئالدىراپ رەت قىلىۋەتمەي تاكى ئۇنىڭ ھەقىقى  مەنىسىنى بىلگىچە سۈكۈت قىلىشنى مۇۋاپىق  دەپ قارايمەن.
  ئۆلىمالار ئۈزۈكچىلىك دەۋرى دىگەندە ئىسا ئەلەيھىسسالام بىلەن رەسۇلۇللانىڭ ئارىسىدىكى ئۈزۈكچىلىكنى كۆزدە تۇتىدۇ.ئىمام بۇخارىنىڭ سەلماندىن نەقىل قىلىشىچە بۇ ۋاقىت ئالتە يۈز يىل ئىكەن.
يۇقارقى ئايەتلەردىن ھۆججەت تىكلەنمىگىچە ئازاب بولمايدىغانلىقى ئېنىق بولغان ئىكەن ئۇلارنىڭمۇ( ئۈزۈكچىلىك دەۋرىدىكىلەرنىڭمۇ ) ئازاپلانمايدىغانلىقىنى بىلگىلى بولىدۇ.
ئەمدى  ئۈزۈكچىلىك دەۋرىدىكى بەزى كىشىلەرنىڭ ئازابلىنىدىغانلىقى ھەققىدىكى بەزى ھەدىسلەر مەسىلەن، ئەمر ئىبن لۇھەينىڭ ئۈچەيلىرىنى دەۋزەختە سۆرەپ يۈرۈۋاتقانلىقىنى كۆردۈم دىگەن ھەدىسلەر گە كەلسەك ئەقىل ئىبن ئەبى تالىب تۆۋەندىكىدەك جاۋاپ بەرگەن.
بىرىنچىدىن بۇلار خەبەرى ۋاھىدلار بولۇپ يۇقۇرىدىكى قەتئى ھەم مۇتەۋاتىر دەلىللەرگە تەڭ تۇرالمايدۇ.
ئىككىنچىدىن ئۈزۈكچىلىك دەۋرىدىكىلەردىن پەقەت ئاشۇ بىر قىسىم ئادەملەرلا ئازاپلىنىدىغان بولۇپ سەۋەبىنى بىر اللە بىلىدۇ.
ئۈچىنچىدىن بۇ ھەدىسلەردىكى ئازاپلاش اللەنىڭ دىنىنى  كەچۈرگىلى بولمىغىدەك دەرىجىدە ئۆزگەرتىپ بۇرمىلىۋەتكەن ئادەملەرگە قارىتىلغان.
(قەرداۋىنىڭ گىپى تۈگىدى)

قەرداۋى ھەزرەتلىرى دىگەندەك سەھىھ ھەدىسلەرنى ئالدىراپ رەت قىلىۋىتىش خەتەرلىك ئىش. ئەمما بۇ  ھەقتە سۈكۈت قىلىشنىڭمۇ ھاجىتى يوق.  بۇ ھەدىسنى ماسلاشتۇرغىلى بولىدۇ. تۆۋەندە مەن بۇھەقتە ئويلىغانلىرىمنى دەپ ئۆتىمەن.
يەنە نۇرغۇن ئايەتلەردە كىشىلەرنىڭ اللەنىڭ ئالدىدا ھۆججىتى قالماسلىقى ئۈچۈن ئۇلارغا پەيغەمبەر ئەۋەتكەنلىكى ئوچۇق دىيىلىدۇ. پەيغەمبەر ئەۋەتىلمىگەنلىك بىلەن پەيغەمبەرنىڭ دەۋىتى يەتكۈزۈلمەسلىكنىڭ قانچىلىك پەرقى بار. بۇرۇنقىسىنى قويۇپ تۇرايلى.  بىز  ئۇيغۇرلارغا   رەسۇلۇللانىڭ دەۋىتى   ئاز بولغاندا 400 يىل كىيىن يەتكۈزۈلدى. بۇ جەرياندا ئۇلارغا ھىچقانداق پەيغەمبەر كەلمىدى. ئۇنداقتا ئاشۇ 400 يىل ئىچىدە ئۆلۈپ كەتكەنلەرنىڭ دەۋزەختە قالغىدەك گۇناھى نىمە؟ يەنە مۇشرىكلارنىڭ بالاغەتكە يەتمەي تۇرۇپلا ئۆلۈپ كەتكەن بالىلىرى، دەۋەت مەزگىلىدە ھىچنىمىنى ئاڭقارماي ياشايدىغان بۇراڭ بولۇپ قالغان قېرى بوۋاي-مومايلار، ساراڭلارنىڭ گۇناھى نىمە؟  بۇلارنىڭ ئازابلىنىشى ئادالەتكە ئۇيغۇنمۇ؟ھالبۇكى بۇنداقلار ھەققىدە ئۇلارنىڭ بىگۇناھ بولسىمۇ دەۋزەختە بولىدىغانلىقى،يەنە ئۇلارنىڭ قىيامەت مەيدانىدا ئىمتىھان ئېلىنىدىغانلىقى ھەققىدىكى   ھەدىسلەر ئىسناد جەھەتتىن تەنقىتتىن خالى ئەمەس.  
«مىنىڭ دادام ۋە سىنىڭ داداڭ دەۋزەختە » دىگەن ھەدىس سەھىھ بولسىمۇ لىكىن بۇ  ھەدىسنى دەلىل قىلىپ  ئۈزۈكچىلىك دەۋرىدىكى كىشىلەرنىمۇ دەۋزەخكە كىرىدۇ دەپ ھۆكۈم چىقىرىشنىڭ ئاساسى ئاجىز  .چۈنكى بىرىنچىدىن بۇ  ھەدىستىكى سوئال سورىغۇچىنىڭ كىملىكى ۋە ئۇنىڭ دادىسىنىڭ كىملىكى ئېنىق ئەمەس. قەرداۋىنىڭ «ئېنىقكى بۇ كىشىنىڭ دادىسى ئىسلامدىن بۇرۇن ئۆلگەن » دىيىشىنىڭ ئاساسى يوق.بولسىمۇ ئاجىز.شۇڭا ئۇ كىشىنىڭ دادىسىنىڭ ئەھۋالى ئىككى خىلدىن تاشقىرى ئەمەس.
بىرىنچى ئۇكىشى ھەقىقەتەن ئۈزۈكچىلىك دەۋرىدە ياشىغان بولۇپ ھىچقانداق دەۋەتنى ئاڭلىمىغان.  ئەگەر ئۇكىشى ھەقىقەتەن مۇشۇنداق ئەھۋالدىكى ئادەم بولسا ئاندىن بۇ ھەدىسنى دەلىل قىلغىلى بولىدۇ. ئەمما ئۇ كىشىنىڭ ھەقىقەتەن ئاشۇنداق دەۋردە ياشىغانلىقى  ۋە دەۋەتنى ئاڭلىماي ئۆلۈپ كەتكەنلىكى  ھەققىدە ھىچكىم  ئېنىق ھەم كۈچلۈك ئىسپات كۆرسىتىپ بىرەلمەيدۇ.ھەتتا ئۇ كىشىنىڭ ئىسمى ۋە سوئال سورىغۇچى ساھابىنىڭ ئىسمىمۇ ئېنىق ئەمەس.شۇڭا بۇنداق ئىھتىماللىق ئادەم ھەققىدە دىيىلگەن ھۆكۈمنى ئومۇمى ھۆكۈم دەپ بىلگىلى بولمايدۇ.
ئىككىنچى. ئۇ كىشى رەسۇلۇللانىڭ تاغىسى ئەبۇ تالىپقا ئوخشاش ھېلىقى سوئال سورىغان ساھابىنى قانات ئاستىغا ئېلىپ  مۇشرىكلارنىڭ زىيانكەشلىك قىلىشىدىن ئاسرىغان بولسىمۇ لىكىن ئىمان ئېيتمىغان.ياكى نىيىتى بولسىمۇ  ئىمان ئېيتىدىغان ۋاقىتقىچە ئۆلۈپ كەتكەن بولۇشى   بەكمۇ ئىھتىماللىق. شۇڭا ئۇ كىشىنىڭمۇ ئەبۇ تالىپقا ئوخشاش  دەۋزەختە بولۇشى مۇقەررەر.ئەبۇ تالىپ ھەققىدىمۇ مۇشۇنداق سوئال سورالغان. ھېلىقى ساھابىمۇ  دادىسىغا ئىچ ئاغرىتىپ  دادام گەرچە ئىمان ئېيتمىغان بولسىمۇ لىكىن مۇسۇلمانلارغا ھىسداشلىق قىلاتتى،دادامنىڭ قەلبىدىكى بۇ خىل ھىسسىيات ئىمان ھىسابلىنامدۇ ياكى ھىسابلانمامدۇ؟ دەپ ئويلاپ سورىشى ئېنىق. چۈنكى بەزىبىر ئۆلىمالارنىڭ قارىشىدىمۇ ئىمان دىگەن مەرىفەتتىن ئىبارەت دىيىلگەن.ئەمىلىيەتتە ئىمان دىگەن  ھەم  چىن دىلىدىن تەستىقلاش ھەم ئاغزى ئارقىلىق ئىقرار قىلىش،ئەمەل ئارقىلىق ئىسپاتلاشتىن ئىبارەتتۇر. ئىختىيارى ھالەتتە  بۇلارنىڭ  بىرسى كەم بولسا بولمايدۇ. ھېلىقى ساھابىنىڭ دادىسى بولسا بەلكىم كۆڭلىدە مۇسۇلمانلارغا ھىسداشلىق قىلسىمۇ لىكىن  ئىماننى ئاغزىدا ئىقرار قىلمىغان. شۇڭا رەسۇلۇللا مىنىڭ داداممۇ دەۋزەختە دىيىش ئارقىلىق ئىككى دادىنىڭ ئەھۋالىنىڭ بۇ دۇنيادىمۇ ئوخشاشلىقىنى،ئاخىرەتتىمۇ ئوخشاشلىقىنى بلدۈرۈپ قويغان بولۇشى ئىھتىمالغا ناھايىتى يېقىن. شۇڭا بۇ ھەدىسنى دەلىل قىلغان كىشى ئاۋال مۇشۇ ئىھتىماللىقلار ھەققىدە كەسكىن بىر ئىسپاتقا ئىرىشكەندىن كىيىن ئاندىن بۇ ھەدىسنى دەلىل قىلسا بولىدۇ.بولمىسا بۇنداق نۇرغۇن ئىھتىماللىقلار مەۋجۇت بولغان ئەھۋالدا بۇ ھەدىس قەتئى ھەم ئېنىق بولغان قۇرئان ئايەتلىرىگە زىت كەلمەيدۇ. ئېنىق (مۇھكەم) ۋە قەتئى بولغان دەلىل ئالدىدا ئىھتىماللىق (مۇتەشابىھ ) دەلىللەر نەزەردىن ساقىت قىلىنىدۇ ۋە ئېنىق دەلىلگە بويسۇندۇرۇلۇپ چۈشەندۈرۈلىدۇ.بۇ مەسىلىنىمۇ مۇشۇ بويىچە تەھلىل قىلغاندىن كىيىن ھەدىستىكى دادام دىگەن سۆزنى تاغام دىگەن مەنىدە   چۈشىنىش تامامەن توغرا.چۈنكى دادام دىگەن سۆز ھەقىقى مەنىدىمۇ ،كۆچمە مەنىدىمۇ ئىشلىتىلىدۇ.ھەقىقى مەنىسىدە چۈشىنىش توسالغۇغا ئۇچرىغان چاغدا كۆچمە (مەجازى) مەنىسىدە چۈشىنىش قائىدىگە تامامەن ئۇيغۇن.خۇددى بالىسى دىمەتلىك يات بىر بالىنى بالام دەپ ئاتاش دۇرۇس بولغاندەك...
ئەمدى   رەسۇلۇللانىڭ ئانىسىغا ئىستىغفار ئېيتىشتىن توسۇلغانلىق ھەدىسىنى دەلىل قىلىپ ئانىسىمۇ مۇشرىك ئىدى دىيىش تېخىمۇ توغرا ئەمەس. بۇ ھۆكۈم ئىنتايىن يەڭگىللىك بىلەن چىقىرىلغان ھۆكۈم.چۈنكى مۇشرىك دىگەن اللەغا بىركىمنى شىرىك قىلىپ ئىبادەت قىلغان ئادەمنى دىيىلىدۇ.ئەمما رەسۇلۇللانىڭ ئانىسىنىڭ ياكى دادىسىنىڭ بۇتلارغا ئىبادەت قىلغانلىقىغا دائىر ھىچقانداق ئىسپات يوق.
رەسۇلۇللانىڭ ئانىسىغا ئىستىغفار ئېيتىشتىن توسۇلغانلىقىغا كەلسەك ئىستىغفار دىگەن ئىمانلىق كىشلەرگە ئېيتىلىدۇ.ئەمما رەسۇلۇللانىڭ ئانىسى بولسا ئىمان ئېيتىش شارائىتىغا ئىرىشەلمەي ئۆلۈپ كەتكەن. شۇڭا ئۇنىڭغا ئىستىغفار ئېيتىش چەكلەنگەن. بۇنىڭدىن ئۇنىڭ مۇشرىكلىقى چىقمايدۇ.دىمەك ئامىنەگە ئىستىغفار ئېيتىشنىڭ چەكلىنىشى ئۇنىڭ مۇشرىك بولغانلىقىدىن ئەمەس بەلكى ئۇنىڭ مۇئمىن بولمىغانلىقىدىن بولغان.بۇ ئىككى سۆزنىڭ پەرقى بار.بەلكىم بەزىلەر ئايەت كەرىمەدىكى مۇشرىكلارغا ئىستىغفار ئېيتىشتىن چەكلىگەنلىكى ھەققىدىكى ئوچۇق سۆزنى دەلىل قىلىشى مۇمكىن. بۇنى چۈشىنىش ئۈچۈن ئاشۇ ئايەتنىڭ نازىل بولۇش سەۋەبىنى كۆرىدىغان بولساق ساھابىلاردىن بەزىسى دەۋەتنى ئاڭلىغاندىن كىيىنمۇ يەنىلا ئىمان ئېيتماي مۇشرىك ھالىتىدە ئۆلۈپ كەتكەن تۇققانلىرىغا ئىستىغفار ئېيتقان ۋە ئىبراھىم ئەلەيھىسسالاممۇ دادىسى ئۈچۈن ئىستىغفار ئېيتقانغۇ! دەپ دەلىل سۆزلىگەن.(مۇشۇنداق دەلىل سۆزلىگەنلىكنىڭ ئۆزىدىنلا ئۇ ساھابىنىڭ دادىسىنىڭمۇ ئازەرگە ئوخشاش دەۋەتنى ئاڭلىغاندىن كىيىنمۇ ئىمان ئېيتقىلى ئۇنىمىغانلىقى ئايان بولىدۇ )شۇنىڭ بىلەن مۇئمىنلارنىڭ گەرچە تۇققىنى بولسىمۇ  مۇشرىكلار ئۈچۈن ئىستىغفار ئىېيتىشى توغرا بولمايدىغانلىقى ھەققىدە ئايەت نازىل بولغان. دىمەك بۇ يەردىكى ئايەت مەخسۇس بىر ۋەقە ئۈچۈن نازىل بولغان،.
ئەمدى بۇ يەردە ئەمر ئىبن لۇھەي قاتارلىق بىر قىسىم كىشىلەرنىڭ دەۋزەختە ئازابلىنىدىغانلىقى ھەققىدىكى ھەدىسلەرگە كەلسەك بۇلارغا مۇنداق جاۋاب بىرىش مۇمكىن. بىرىنچىدنن بۇلارنىڭ دەۋەتنى ئاڭلىغان بولۇشى ئىھتىماللىق.چۈنكى بۇلارنىڭ زامانى خېلى بۇرۇن. بۇرۇنقى دەۋرلەردە پەيغەمبەر ئۈزۈلۈپ قالسىلا دەۋەت دىگەن  
يىلدىن- يىلغا ،ئايدىن –ئايغا سۇسلىشىپ،ئۆچۈپ،ئۆزگىرىپ تۇرغان.ئايەت كەرىمەلەردىن ئېنىقكى ئازاپ دەۋەتكە باغلىق.ئىككىنچىدىن بۇلارنىڭ جىنايىتى كىيىنكىلەردىن ئېغىر.چۈنكى بۇلار كىيىنكىلەرنىڭ ئەكسىچە سىڭگەن نېنىنى يىمەي  اللەنىڭ دىنىغا قارشى بىر دىننى پەيدا قىلغانلار. شۇڭا بۇلارنىڭ قىلمىشى بىلمەي خاتالىشىپ قېلىش ئەمەس بەلكى ئېنىق  بىلىپ تۇرۇپ كىشىلەرنى ئازدۇرۇش ئۈچۈن   باتىل دىننى پەيدا قىلىش.  بۇددا دىنىنىڭ ئىجادچىسى «ساكيامونى» دەكلەرنىڭ قىلمىشى ئەلۋەتتە كەچۈرۈلمەسلىككە لايىق.دەۋزەختە مەڭگۈ قېلىش  جازاسى  ئادالەتكە ئۇيغۇن.مۇشۇنداق تەھلىل قىلغاندا ئايەت بىلەن ھەدىس ماسلىشىدۇ.
كافىرلارنىڭ قەۋرىسىنى زىيارەت قىلىشمۇ خاتا دىگەن گەپ  توغرا ئەمەس. بۇنىڭغا دەلىل يوق.  ئايەتتىكى «ئۇ( مۇنافىق)لارنىڭ ئىچىدىن ئۆلگەن ھىچكىمگە مەڭگۈ ناماز ئوقۇما،ئۇنىڭ قەۋرىسى ئۈستىدىمۇ تۇرما» دىگەن سۆز ئېنىقكى ئۇلارنىڭ نامىزىغىمۇ، دەفنىسىگىمۇ قاتناشما دىگەنلىك بولىدۇ. دەفنىسىگە قاتنىشىش بىلەن كىيىن ئۇلارنىڭ قەۋرىسىنى زىيارەت قىلىشنىڭ مەقسىتىمۇ ئوخشاش بولمىغان ئىكەن ھۆكمىمۇ ئوخشاش ئەمەس.شۇڭا رەسۇلۇللامۇ «قەۋرىلەرنى زىيارەت قىلىڭلار،چۈنكى ئۇ سىلەرگە ئاخىرەتنى ئەسلىتىدۇ» دىگەن. پەقەت مۇسۇلمانلارنىڭلا قەۋرىسىنى زىيارەت قىلىڭلار دىمىگەن.ھەم بۇ بۇيرۇقنىڭ ئىللىتى ۋە ھىكمىتىنىمۇ ئېنىق  سۆزلەپ بەرگەن. ئاخىرەتنى ئەسلىتىشتە ھەر قانداق كىشىنىڭ قەۋرىسى  ئوخشاش. قەۋرە زىيارەت قىلىش سۆزى دىيىلگەندە ئۇنىڭ كەينىدە «ئەلا» ھەرفى كەلمەيدۇ. بەيداۋى ۋە باشقىلارنىڭ تەفسىرى ئۆزىنىڭ ئىجتىھادى خالاس. ئەمما ئاتايىن كافىرلارنىڭ قەۋرىسىنى زىيارەت قىلىشنى ھىچكىم مۇستەھەب دىمەيدۇ.بەلكى جائىز دەيدۇ.  

سايرام بۇ ئىنكاسمۇ يە تېمىمۇ؟

جىم .ھۈشششش.

ۋائەلەيكۇم ئەسسالام ئاللاھ رەھمەت قىلسۇن قېرىدىشىم بەك ئىسىل تېمىكەن ،مۈمكىن بولسا قېرىنداشلار رەسۇلىللاھ ئۈستىدىن جېق مۇنەزىر لەشمىسەك ئادەمنىڭ كۆڭلى سەل بىر قىسىم بولۇپ قالدىكەن ،توغرسنى بۈلگۈچى ھەممىگە قادىر ئۇللۇغ ئاللاھدۇر.

ئەسسالامۇ ئەلەيكۇم سايرام بۇرادەر:
دەلىل كەلتۈرگەندە ھەدىسنىلا ئەمەس ئايەتلەرنىمۇ بىللە قوشۇپ كەلتۈرگەنلىكىڭىزنى قىزغىن قوللايمەن. بۇ توغرا مېتود.  چۈنكى دەلىل ھەدىسلا ئەمەس، قۇرئان ۋە ھەدىس. ئۇنىڭ ئۈستىگە قۇرئاننىڭ بىزگە يېتىپ كېلىشى كەسكىن موتەۋاتىر. 

ئەھلى پەترەت ۋە ھەدىسلەر توغرىسىدىكى تەھلىلىرىڭىز ئۈستىدە كېيىن توختىلايلى.

ھازىر يازمىڭىزنىڭ ئاخىرىدىكى خاتالاشتۇرىشىڭىز ھەققىدە دەيدىغىنىم شۇ:
كاپىرلارنىڭ قەبرىسىنى زىيارەت قىلىشقا بولمايدىغانلىقىغا ئاشۇ ئايەت دەلىل. بۇنى مۇپەسسىرلەردىن ئىمام بەيزاۋىنىڭلا ئىجتىھادىمۇ ياكى باشقا خېلى كۆپ مۇپەسسىرلەرنىڭ ئىجتىھادىمۇ ئىزدىنىپ باققايسىز.
مەزكۇر ئايەتتىكى ئىبارىدىن مەقسەت: كاپىرنىڭ قەبرىسى قېشىدا يا دەپنىگە ياكى زىيارەتكە تۇرما دېگەنلىكتۇر. ئىبارىنىڭ ئومۇم ھالىتى شۇنى كۆرسىتىدۇ.

بەيزاۋىينىڭلا ئىجتىھادى بولغان تەقدىردىمۇ خاتا دەۋىتىشىڭىز سەل ئاشۇرۋەتكەنلىك بولىدۇ. بەلكى سىزنىڭ نەزىرىڭىزدە خاتا بولغىنى بىلەن ئەمەلىيتتە خاتا بولماسلىقى مۇمكىن. ياكى سىزنىڭ قارىشىڭىز خاتا بولۇشىمۇ مۇمكىن.
ئەلۋەتتە ئەلا ھەرپى بولسۇن ياكى باشقا ھەرپ بولسۇن قەبرىنى زىيارەت قىلغاندا قەبرىنىڭ ئۈستىگە دەسسەپ تۇرۇش ئەمەس قەبرىنىڭ قېشىدا تۇرۇش بولىدۇ. بۇنى ھېچكىم ئىنكار قىلمايدۇ.
يەنە ئايەنىڭ ئومۇم لەپزىنى دەپنە قىلغاندا تۇرۇشقا خاس قىلىۋېلىپ زىيارەت قىلغاندا تۇرۇش بۇنىڭ سىرتىدا دېيىش ئايەتنىڭ زاھىرىغا زىت. خاس دەۋېلىش ئېنىق دەلىلگە موھتاج.

يەنە تېخى ئانىسىنى زىيارەت قىلىش ۋەقەسى بۇ ئايەتتىكى چەكلىمىدىن بۇرۇن بولغان. چۈنكى ھەدىسلەردە سەھىھ كېلىشىچە رەسۇلۇللاھ سەللاللاھۇ ئەلەيھى ۋەسەللەم ئانىسىنى ھۇدەيبىيە يىلى زىيارەت قىلغان. ئايەت بولسا تەبۇك غازىتىدىن كېيىن نازىل بولغان.
يەنە ئىجازەت سورىغان ھەدىستە: ئانىسىنى زىيارەت قىلىش توغرىسىدا ئىجازەت سورىغانلىقنىڭ ئۆزى ئانىسىنىڭ مۇشرىكلاردىن ئەمەس، مۇۋەھھىدلاردىن ئىكەنلىكىنى كۆرسىتىدۇ. چۈنكى ئاللاھ رەسۇلىنى كاپىرلارنىڭ قەبرىلىرى قېشىدا تۇرمىغىن دەپ چەكلىگەندىن كېيىن ئانىسىنىڭ قەبرىسى قېشىدا تۇرۇشقا ئىجازەت بەرگەنلىكى ئانىسىنىڭ مۇشرىك ئەمەسلىكىگە دەلىل. مۇشرىك بولغان بولسا ئىجازەت بەرمىگەن بولاتتى.
ياق بەزىلەر ئانىسى مۇشرىك ئىدى دەپ تۇرۇۋالغان تەقدىردە: رەسۇلۇللاھنىڭ ئىجازەت سورىغانلىقىنىڭ ئۆزى ئەسلىدە كاپىرلارنىڭ قەبرىسىنى زىيارەت قىلىشقا بولمايدىغانلىقىنى كۆرسىتىدۇ. بۇنداق بىر ھۆكۈمنى رەسۇلۇللاھ بىلگەن بولغاچقا شۇڭا ئالاھىدە ئىجازەت سورىغان. بولمىسا ئىجازەت سوراپ يۈرمەيتتى.
ئايەتنىڭ ئاخىرىدا ئاللاھ تائالا ئېنىق قىلىپ ئىللەتنى بايان قىلىپ: چۈنكى ئۇلار ئاللاھقا ۋە رەسۇلىغا كاپىر بولۇپ ھەق يولدىن چىققان ھالىتىدە ئۆلگەنلەردۇر، دېگەن.
بۇنىڭغا ئاساسەن كاپىرنىڭ قەبرىسىنى ئىبرەت ئۈچۈنمۇ زىيارەت قىلىشقا بولمايدۇ.
قەبرىلەرنى زىيارەت قىلىڭلار دېگەن ئومۇم ئىبارە مۇسۇلمان قەبرىسىگە خاس. خاس دېيىش ئاشۇ ئايەت بىلەن بولغان.
يەنە رەسۇلۇللاھنىڭ ماڭا ئىجازەت بەردى دېگەن سۆزى بۇ ئىجازەتنىڭ رەۈسۇلۇللاھقا خاس بېرىلگەنلىكىنى ئومۇم مۇسۇلمانلارغا ئەمەسلىكىنى كۆرسىتىدۇ.

پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالامنىڭ ئانىسى ھەققىدە بەك يىنىك ھوكۇم چىقىرىپ سېلىپتىمەن ،،،  مەن بۇ  ئىنكاسنى ئوقىغانغا قەدەر ، ئانىسى مۇشرىك كەتكەچكە مەغپىرەت تىلەشتىن توسۇلغان دەپ قارايتىم ، ۋە شۇنداق ئىنكاسنى يازغان ئىدىم ،، بۇ ھەقتە ياخشىسى سۇكۇتنى لازىم تۇتسا بولغۇدەك ،،
قەبرە زىيارىتى ھەققىدە ، ياشام بۇرادەرنىڭ دىگەنلىرىنى سايرام ئويلىشىپ كورۇپ باقسا بولغۇدەك ،،، داۋامىغا تەشنامىز ،،

ئىشلىتىش

بۇ مەزمۇن 61قەۋەتتىكى sayram0998 نىڭ 2011-10-24 20:08 يوللىغان يازمىسىغا نەقىل   :
ئەسسالامۇ ئەلەيكۇم قېرىنداشلار مەنمۇ فەترەت ئەھلى (ئۈزۈكچىلىك دەۋرىدىكىلەر) ھەققىدە  جىق ئىزدەنگەن ئىدىم. مۇشۇ ھەقتە بىرنەچچە چوڭلاردىن سورىسام تۈزۈك قايىل قىلارلىق جاۋاپ بىرەلمىگەننى ئاز دەپ  ئاچچىقلاپ خاپا بولغانلارمۇ چىقتى.ئۇلارچە بۇنداق ئۇششاق  مەسىلىلەرنى ئىزدىنىپ سوراپ يۈرۈشنىڭ ھاجىتى ھەم ئەھمىيىتى يوقمىش؟(ئىمام ئەزەممۇ تايىنى يوق گەپلەرنى ئەقىدە مەسىلىسى دەپ كىتابىغا يېزىپ يۈرگەن ئوخشايدۇ!) ئۇلارچە بولغاندا كىتاپلارنى شاتۇتىدەك يادلاپ تەرجىمە قىلىپلا  مۇلاھىزە قىلماي ،ئاق –قارىنى ئايرىمايلا ئۆتۈپ كەتسەك بولغىدەك.(ئەتراپىمىزدا بۇنداقلار ساماندەك )شۇڭا بىر كىمدىن سوراپ يۈرگىچە ماتىرىيال كۆرۈپ  ئۆزەمنىڭ كاللىسىنى ئىشلىتىپ جاۋاپ تاپاي دىدىم.
بۈگۈن بۇ توغرىدا دوستلار بىلەن ئورتاقلىشىش نىسىپ بولغان ئوخشايدۇ. ئاۋال بۇ توغرىدا قەرداۋى ھەزرەتلىرىنىڭ پىكرىنى كۆرۈپ  باقايلى.
دوكتور قەرداۋى ھەزرەتلىرى ئۆزىنڭ « پەيغەمبەر سۈننىتىگە قانداق مۇئامىلە قىلىمىز» دىگەن كىتابىدا مۇشۇ مەسىلە ھەققىدە توختۇلۇپ مۇنداق دىگەن..دادىسىنىڭ قەيەردە ئىكەنلىكىنى سورىغان كىشىگە رەسۇلۇللا جاۋاپ بىرىپ «مىنىڭ دادام ۋە سىنىڭ داداڭ دەۋزەختە »دىگەن ئىكەن.
ئۆز ئۆزەمدىن سورىدىم. ئابدۇللا پەيغەمبەر ئۈزۈلۈپ قالغان دەۋردە ياشىغان تۇرسا، ئىشەنچىلىك قاراش بويىچە ئۇنداقلار ئازاپلانمايدىغان تۇرسا ئۇنىڭ دەۋزەختە قالغىدەك  نىمە گۇناھى بار؟ ،
شۇنىڭ بىلەن كاللامغا بۇ ھەدىستىكى دادام دىگىنى بەلكىم  رەسۇلۇللانى ئاسراپ ،قوغدىغان تاغىسى ئەبۇ تالىپ بولسا كىرەك دىگەن پىكىر كەلدى.چۈنكى تاغىسىنى دادام دەپ ئاتاش ئادەتتىمۇ بار  ،قۇرئان كەرىمدىمۇ كەلگەن.مەسىلەن يەئقۇب ئەلەيھىسسالامنىڭ بالىلىرى دادىسىغا مۇنداق دىگەن.« بىز سىنىڭ ئىلاھىڭغا،دادىلىرىڭ ئىبراھىم،ئىسمائىل ۋە ئىسھاقنىڭ ئىلاھى بولغان بىرلا ئىلاھقا ئىبادەت قىلىمىز،بىز ئۇنىڭغابويسۇنىمىز» سۈرە بەقەرە 133 –ئايەت.
.......

ھەقىقەتەن مۇشۇ تىما،ئىنكاسلار بويىچە ئەڭ قايىل قىلارلىق ئىنكاس بوپتۇ،

ۋەئەلەيكۇم ئەسسالام!
سايرام بۇرادەر، ھەدىسنىڭ زاھىرىغىلا ئېسىلۋالماي، ناھايتى ياخشى، ئىنچىكە  تەھلىل قىلىپسىز. ئاللاھ رەھمەت قىلسۇن، ئىلمىڭىزنى تېخىمۇ زىيادە قىلسۇن!  لېكىن ئاخىرىنى ياشام بۇرادەر دېگەندەك ئويلىنىپ باقسىڭىز.