ېەمدۈ سۈزنۈڭ ېۈنكاسۈڭۈزدۈكۈ: «يۇقارقۈ جۇنۇپ مەسۈلۈسۈدە بۇ ېۈچ مۇجتەھۈدنۈڭ ھەر بۈرۈنۈڭ   توغرۈدۈن نۈسۈۋۈسۈ بار.بۇنداق دۈگەنلۈك ھەرگۈزمۇ بۈر ھەقۈقەتنۈ ېۈچەيلەن ېۈلەشكەن دۈگەنلۈك ېەمەس.مۈنۈڭ چۈشەنچەممۇ شۇكۈ  ھەر بۈرۈ مۇجتەھۈد بولغاچقا توغرۈنۈ تاپالۈغان بولۇشۈ مۇمكۈن. يەنۈ بۇ ېۈچەيلەننۈڭ ېۈچ خۈل  ھۆكمۈ ېايرۈم ھالدا توغرا بولۇشۈ مۇمكۈن. بۇ جەھەتتە ھەر ېۈككۈمۈزنۈڭ گۈپۈ بۈر يەردۈن چۈقۈدۇ. ېەمما -ھەممۈسۈنۈڭ توغرۈدۈن نۈسۈۋۈسۈ بولسۈمۇ يەنۈ توغرۈنۈ تېپۈش ېۈقتۈدارۈ  ۋە ېۈمكانۈيۈتۈ بولسۈمۇ  لۈكۈن  كۈمنۈڭ توغرۈنۈ تاپقانلۈقۈ نامەلۇم بولغاچقۈلا  ھەممۈسۈنۈڭ گۈپۈ- توغرا  دۈيۈش مەنتۈقۈگە ېۇيغۇن كەلمەيدۇ.»  دېگەن سۆزۈڭۈزگە ۋە سۈزنۈڭ «   «ېاشۇ باشقۈلارنۈڭ ېۈجتۈھادۈمۇ قۇرېان ۋە سۈننەتنۈ مەنبە قۈلۈپ تۇرۇپ قۈلۈنغان ېۈجتۈھادلاردۇر، ېاشۇنداق تۇرۇپ ېۈختۈلاپ چۈققۈنۈنۈڭ ېۆزۈ چوقۇم بۈرۈگە ھەقنۈ تەېەللۇق قۈلۈشنۈڭ قۈيۈن بولۇۋاتقۈنۈدۈن دېرەك بۈرۈدۇ»دۈگەن گۈپۈڭۈز  «ېوچۇق  دەلۈل بولسا ېۈختۈلاپ بولمايتتۈ» دۈگەن ېۈدۈيەنۈڭ مەھسۇلۈ.» دېگەن ېوڭ گەپنۈ ۋە ېەمەلۈ قاراشنۈ كونا كۈتابلاردۈكۈ ېۈدۈيە-دەپ يۈزەكۈ چۈشۈنۈۋالغۈنۈڭۈزغا ۋە شۇنۈڭغا مۇناسۈۋەتلۈك پۈكۈرلەرگە بۈر قۈسۈم قوشۇمچە دەپ قويۇشقا تېگۈشلۈك چۈشەنچۈلەرنۈ ېوتتۇرغا قويماقچۈمەن:
 

  سۈزنۈڭ يۇقارقۈ ېۈنكاسۈڭۈزدۈكۈ «ېەمما -ھەممۈسۈنۈڭ توغرۈدۈن نۈسۈۋۈسۈ بولسۈمۇ يەنۈ توغرۈنۈ تېپۈش ېۈقتۈدارۈ  ۋە ېۈمكانۈيۈتۈ بولسۈمۇ  لۈكۈن  كۈمنۈڭ توغرۈنۈ تاپقانلۈقۈ نامەلۇم بولغاچقۈلا  ھەممۈسۈنۈڭ گۈپۈ- توغرا  دۈيۈش مەنتۈقۈگە ېۇيغۇن كەلمەيدۇ» دېگەن سۆزۈڭۈزدۈن باشلاپ سۆز قۈلسام، ېەسلۈ يۇقارقۈدەك دۈسەك قارۈماققا سۈزگە ېۇيغۇن ېەمەستەك قۈلغان بۈلەن ېەمەلۈيەتتە مەنتۈقۈغە ېۇيغۇن كۈلۈدۇ، چۈنكۈ بۈز مايەردە گۈپۈنۈ قۈلۈۋاتقان مۇجتەھۈدلەر ېەھلۈ سۈننەدە مەقبۇل دەپ قارۈلۈۋاتقان مەزھەپ مۇجتەھۈدلۈرۈ ۋە ېەھلۈ سۈننەنۈڭ مۇستەقۈل مۇجتەھدلۈرۈنۈڭ قارۈشۈ ھەققۈدۈكۈ گەپلەر، بۈدېەت مەزھەپ مۇجتەھدلۈرۈنۈڭ قارۈشۈ مۇنازۈرە داېۈرۈمۈزنۈڭ سۈرتۈدا، شۇڭا بۇيەردە ېەھلۈ سۈننەدە مەقبۇل قارالغان مەزھەپ مۇجتەھۈدلۈرۈ ياكۈ مۇستەقۈل مۇجتەھۈد ېۈماملارنۈڭ بولسۇن ېەگەردە قاراشلۈرۈ دەلۈل بۈلەنلا ېۈيتۈلغان بولسا بۈز باشقۈلارنۈڭ قارۈشۈنۈ تەرجۈھ قۈلۈپ ېۇلارغا قايۈل بولمۈغان بولساقمۇ ېۇلارنۈڭ قاراشلۈرۈنۈ مۇتلەق خاتا دەۋۈتۈشكە بولمايدۇ، بەلكۈ تەرجۈھقا ۋە ياكۈ جۇمھۇرغا خۈلاپ كەلگەن ېەھۋالدا جۇمھۇرنۈڭ قارۈشۈنۈ ېاجۈز دەپ تەبۈر بۈرۈمۈزكۈن ېەسلا ېۇلارغا مۇتلەق خاتا ېۈبارۈسۈنۈ ېۈشلەتمەيمۈز، تۈخۈ بەزۈدە قۈلغان تەرجۈھۈمۈزدە جۇمھۇرنۈڭ قارۈشۈ زەېۈپ سانۈلۈپ ېايرۈم مۇجتەھۈدنۈڭ قارۈشۈنۈ تەرجۈھ قۈلۈدۈغان ۋە شۇنۈ توغرا دەپ قارايدۈغان ېەھۋالمۇ بولۈدۇ، مۇشۇنداق ۋاقۈتتۈمۇ بۈز جۇمھۇرنۈ يۈز پۈرسەن خاتا دەپ كۈسۈۋەتكەن بۈلەن بۈزدۈن باشقا يۈز پۈرسەن خاتا ېەمەس دەيدۈغان ۋە ېەمەل قۈلۈۋاتقان بۈزدۈن ېۈلگۈركۈ ۋە بۈز بۈلەن دەۋۈرداش جۇمھۇر مۇجتەھۈد ېالۈملارنۈڭ بارلۈقۈ ېۇنۇتۇلماسلۈقۈمۈز لازۈم، شۇنۈڭدەك بۈدېەت مەزھەپ مۇجتەھۈدلۈرۈنۈڭ قارۈشۈنۈ ېۈلۈش ۋە ياكۈ ېالماسلۈق ھەمدە قانداق مۇېامۈلە قۈلۈش ېۇ ېايرۈم مەسۈلە. شۇڭا بۈزنۈڭ «توغرا» ھەققۈدۈكۈ ېۇقۈمۈمۈز بۈلەن ېاللاھنۈڭ نەزۈردۈكۈ توغرا ېۇقۇم ېارلاشتۇرۇلۇپ كەتمەسلۈكۈ كۈرەك، چۈنكۈ بۈزنۈڭ توغرا دەپ تەرجۈھ قۈلغۈنۈمۈز بۈزنۈڭلا ېەقلۈ ۋە ېۈلمۈ ېۈجتۈھادۈمۈز ۋە نەسلەردۈن ھۆكۈم چۈقۈرۈش ېۈقتۈدارۈمۈز ۋە شەرېۈ ېۈلۈم مەلۇماتۈمۈز بۈلەن باغلۈنۈدۇ، ېەمما ېاللاھنۈڭ نەزۈرۈدۈكۈ توغرا ېومۇمەن باشقۈچە بولۇپ ېاللاھنۈڭ نەزۈردۈكۈ توغرا پەقەت ۋە پەقەت «ھەق» ۋە «توغرا» دۈن باشقا ېەمەس، ېاللاھنۈڭ نەزۈردۈكۈ «توغرا» نۈڭ ېەكسۈ مۇتلەق يۈز پۈرسەن خاتا.
  ېەمما بۈزنۈڭ تەرجۈھۈمۈزدۈكۈ «توغرا»غا كەلسەك، ېۇ تەرجۈھۈمۈز ېۈجماغا ېايلانمۈغان ېۈكەن ېۇنداقتا ېۇنۈڭ ېەكسۈ مۇتلەق يۈز پۈرسەن خاتا بولمايدۇ، بەلكۈ زەېۈپ، ياكۈ ېاجۈز بولۈدۇ، ېۈجماغا ېايلانغانلا بولسا ېاندۈن مۇتلەق خاتا بولۈدۇ. شۇڭا سۈز ېۈيتقاندەك چوقۇم توغرۈنۈ ېۈزدەشنۈ ھەرۋاقۈت چۈڭ تۇتۈشۈمۈز كېرەك، ېەمما بۈزنۈڭ ېۆزۈمۈزنۈڭ تەرجۈھۈنۈ دەستەك قۈلۈۋۈلۈپلا قولۈمۈزغا پۈچاقنۈ ېۈلۈۋۈلۈپ شارت-شۇرت قۈلۈپ مۇتلەق توغرا ۋە مۇتلەق خاتاغا  ېايرۈپ كۈسۈپ-بۆلەپ قازۈخانلۈق قۈلماسلۈقۈمۈز كۈرەك. شۇنۈڭدەك ېۈجماغا ېايلانمۈغان تەرجۈھۈمۈزنۈ ېۆزۈمۈزگۈلا ۋەكۈل بولۈدۈغان ېۈجتۈھادۈ ېۈزدۈنۈشۈمۈزنۈڭ نەتۈجۈسۈ ېۈكەنلۈكۈنۈ ېۇنۇتماسلۈقۈمۈز لازۈم.
 ۋە شۇنداقلا نۆۋەتتە دۈيشۈۋاتقان پۇرۇېات ھەققۈدۈكۈ ېۈجتۈھاد ۋە ھەقنۈڭ بۈر ياكۈ كۆپ خۈللۈشۈشۈ ھەققۈدۈكۈ چۈشەنچۈلەر مۇشۇ داېۈردە بولغۈنۈ ېەۋزەل. كەلتۈرگەن مۈساللۈرۈڭۈزنۈمۇ مۇشۇ داېۈردە تەھلۈل قۈلغاندا ھەم ېۈلمۈ كەڭ قورساقلۈق ۋە ېۈلمۈ ېەخلاققا رۈېايە قۈلغان ېاساستا، ھەم «تالاش- تارتۈش قۈلۈشۈپ قالساڭلار قۇرېان ۋە سۈننەتكە قايتۈڭلار» دۈگەن چاقۈرۈققا ېاۋاز قاتقان رەۋۈشتە ېۈش كۆرگەن بولۈمۈز. چۈنكۈ بۈزنۈڭ ېاشۇنداق پۇرۇېات مەسۈللەردە ېۈختۈلاپۈ چۈشەنچلەرگە كۈلۈشۈمۈز دەل قۇرېان ۋە سۈننەت ۋە ېاللاھ ياراتقان ېۈنسانۈ ېەقۈلنۈڭ چۈشۈنۈشتە باراۋەر بولماسلۈقۈ سەۋەب بولغان، چۈنكۈ قۇرېان ۋە سۈننەت نەسلۈرۈ ېۈبارەتتۈمۇ قەتېۈ، دالالەتتۈمۇ قەتېۈ بولغاندا ۋە ھەدۈسلەرنۈڭ ھەممۈسۈ مۇتەۋاتۈر ۋە ېۈبارەتلۈرۈمۇ بۈر خۈل مەنۈدۈن باشقۈنۈ ېۈپادۈلۈمەيدۈغان قەتېۈ بولغۈنۈدا مانا ېۈنۈق تۇرسا قۇرېان ۋە سۈننەتكە قايتماي ېۈختۈلاپ قۈلۈشۈپ نۈمە كەپتۇ دۈسەك بولاتتۈ، ېەمما ھەقۈقەت ۋە ېەمۈلۈيەت ېۇنداق ېەمەس، چۈنكۈ ېاللاھ قۇرېاننۈڭ كۆپلۈگەن ېايەتلۈرۈنۈ مۇھكەم ۋە بەزۈلۈرنۈ مۇتەشابۈھ نازۈل قۈلۈش بۈلەن بۈرگە شۇنۈڭدەك مۇھكەم ېايەتلەرنۈڭ ېۆزۈنۈڭ ېۈبارۈتۈ قەتېۈ بولغۈنۈ بۈلەن دالالۈتۈنۈڭ زەننۈ بولۈشۈنۈ ۋە ېاز ھەدۈسلەرنۈڭ مۇتەۋاتۈر لۈشۈشۈ بۈلەن نۇرغۇنلۈغان سەھۈھ ھەدۈسلەرنۈڭ ېاھاد لۈشۈشۈنۈ، يەنە تۈخۈ ھەدۈسلەرنۈڭ كۆپلۈرۈنۈڭ ېۈبارەت ۋە دالالەتتە زەننۈ بولۈشۈنۈ ېاللاھ ېۈرادە قۈلدۈ ۋە ېەمۈليەتكە ېايلاندۇردۈ، شۇنۈڭ بۈلەن بۈرگە ېاشۇ نەسلەرنۈ چۈشۈنۈش ېۈچۈن ېۈنسانغا ېەقۈل بۈرۈش بۈلەن تەڭ ېەقۈلدە ۋە چۈشۈنۈشتە بۈردەك قۈلماستۈن خۈلمۇخۈل ياراتتۈ، دۈمەك چۈشۈنۈش خۈلمۇخۈل بولغانلۈقۈ ۋە قۇرېان ۋەسۈننەتتۈكۈ زەننۈيات ۋە مەنۈسۈ قەتېۈ بولمۈغان ېۈبارۈلەر بولۈشۈ تەبۈېۈيلا ېۈختۈلاپنۈڭ بولۈشۈنۈ تەقەززا قۈلغانلۈقۈ ېۈچۈن بۇنۈ چۈشەندۈرۈشكە پەيغەمبەرنۈ ېەۋەتۈپ ساھابۈلەرگە ۋە ساھابۈلەر ېارقۈلۈق كۈينكۈلەرگە قۇرېان ۋە سۈننەتكە قانداق مۇراجەت قۈلۈشنۈ ېۈگەتتۈ، ھەتتا زەننۈ ېۈبارۈدۈن ېۈختۈلاپ بولۇنغان ېەھۋالدا مۇتلەق بۈرۈگە توغرا ھۆكۈمنۈ پۈچۈپ قالغۈنۈنۈ مۇتلەق خاتاغا چۈقارماسلۈقنۈ پەيغەمبەر ېۆز دەۋرۈدۈلا ېۈگەتكەن ېەھۋاللار نۇرغۇن. مەسۈلەن: ېەينۈ ۋاقۈتتا ساھابۈلەر ېەھزاب ېۇرۇشۈدا پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالام ساھابۈلۈرگە: سۈلەردۈن ھۈچكۈم بەنۈ قۇرەيزەگە بارمۈغۇچە ېەسۈر نامۈزۈنۈ ېوقۇمۈسۇن» دېگەن، ېەمما ساھابۈلەردۈن بۈر بۆلۈكۈ بەنۈ قۇرەيزۈگە بارغۇچە ۋاقۈت كۈچۈكۈپ كەتكەنلۈكۈ تۈپەيلۈ قازا قۈلماي يولدا ېوقۇۋالغان، بۈر بۆلۈك ساھابۈلەر بولسا: ياق، زادۈ بەنۈ قۇرەيزۈغا بارمۈغۇچە ېەسۈر ېوقۇمايمۈز دەپ ھەدۈسنۈڭ زاھۈرۈنۈ تۇتقان، كۈين پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالام ھۈچقايسۈسۈنۈ ېەيۈپلۈمۈگەن ۋە ھەر ېۈككۈسۈنۈ توغرۈغا چۈقارغان، دۈمەك ېالدۈنقۈ يولدا ېەسۈر ېوقۇۋالغان ساھابۈلەر پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالامنۈڭ ھەدۈسۈنۈڭ زاھۈرۈغۈلا قارۈۋالماي بەلكۈ ھەدۈسنۈڭ روھۈنۈ ۋە ېۈللەت-مەقسۈتۈنۈ چۈشۈنۈپ ھەدۈستۈكۈ مەقسەتنۈڭ شۇ پەيتتكۈ ېۈشنۈڭ جۈددۈيلۈكۈدۈن بەنۈ قۇرەيزۈگە تۈز يۈتۈپ بۈرۈش كۈرەكلۈكۈنۈ كۆزدە تۈتۈپ دۈگەنلۈكۈنۈ چۈشۈنۈپ بەنۈ قۇرەيزەگە بۈرۈپ بولغۈچە، يولدۈلا ېوقۇپ قازا قۈلماي ۋە ۋاقتۈنۈ چۈقۈرۋەتمەي ھەدۈسنۈڭ زاھۈرۈغا خۈلاپ ھالدا ېەسۈر ېوقۈۋالغان ۋە كۈچۈنۈڭ يۈتۈشۈچە بەنۈ قۇرەيزەگە بۈرۈشقا ېالدۈرغان، شۇنۈڭدەك ېۈككۈنجۈ تۈركۈمدۈكۈ ساھابۈلەر بولسا ھەدۈسنۈڭ زاھۈرغۈلا ېەمەل قۈلۈپ ېەسۈرنۈ قازاقۈلۈپ بەنۈ قۇرەيزەگە بارغاندا ېاندۈن ېەسۈر ېوقۈغان، ۋە پەيغەمبۈرۈمۈز ھەر ېۈككۈسۈنۈ ېەيۈپلۈمۈگەن ۋە ھەر ېۈككۈنۈ توغرۈغا چۈقارغان، دۈمەك پەيغەمبۈرۈمۈز بۈزگە ېۆز دەۋرۈدۈلا ھەدۈسلەرنۈ ېۈككۈ خۈل ېۈجتۈھادقا ېاساسەن چۈشۈنۈشتە ېۈختۈلاپ چۈققاندا قانداق مۇېامۈلە قۈلۈش، زەننۈ دەلۈللەردە ېۈجتۈھاد بولغاندا قانداق كەڭچۈل بولۇش لازۈملۈقۈنۈ ېەمەلۈيەت بۈلەن ېۈگۈتۈپ كەتكەن.
 دۈمەك ېايەتتكۈ ېۈختۈلاپلاشساڭلا قۇرېان ۋە سۈننەتكە قايتۈڭلار دۈگەن بۇ چاقۈرۈق ۋە كۆرسەتمە بولسا، دەل ېەھلۈ ېۈلۈملەرنۈڭ مۇشۇنداق ېۈجتۈھادۈ مەسۈللەرگە قانداق پوزۈتۈسۈيە تۇتۇش، توغرۈنۈ تۈپۈشتا قۇرېان ۋە سۈننەتنۈ چوڭقۇرلاپ چۈشۈنۈش بۈلەن بۈرگە پەيغەمبەرنۈ ېۈلگە قۈلغان ھالدا ېاشۇ ساھابۈلەردەك ېۈجتۈھادكار بولۇش ۋە دەلۈلگە ھەمدە توغرا ېۈجتۈھادقا تايۈنۈپ قۈلۈنغان ېۈجتۈھادۈ چۈشەنچە ۋە قاراشقا قانداق مۇېامۈلە قۈلۈش كېرەكلۈكۈ ھەققۈدە پەيغەمبەر يولۈنۈ مۇشۇنداق كەڭ داېۈردە بۈلۈش، ېۈگۈنۈش ۋە شۇ بويۈچە ھەل قۈلۈشنۈمۇ ېۆز ېۈچۈگە ېالغان بولۈدۇ. بۇ مەنۈدۈن «قۇرېان ۋە سۈننەتكە مۇراجەت قۈلۈڭلار» دۈگەندۈن ېۈبارەت ېالۈملارغا قارۈتۈلغان بۇ كۆرسەتمۈدە ېايەت ۋە ھەدۈسنۈڭ زاھۈرۈغۈلا ياكۈ نوقۇل باتۈنۈغۈلا ېۈسلۈۋالماي ېۈختۈلاپتا دەل مۇشۇنداق پەيغەمبەر يولۈنۈ ۋە ساھابۈلەر يولۈغا ۋە ېۇلارنۈڭ مەنھەجۈگە قايتۈش كۆزدە تۇتۇلغان.
 شۇنداقلا ېەمەلۈيەت ۋە ھەقۈقەت بۈلەن سۆز قۈلغۈنۈمۈزدا شۇنداق دەيمۈزكۈ، سەلەپ سالۈھنۈڭ يولۈ بۈز ېۈچۈن ېايرۈم مەزھەپ ېەمەس بەلكۈ بۈر مەنھەج، ېۇلارنۈڭ ېەقۈدۈدۈمۇ، پۇرۇېدۈمۇ، ېەخلاق-سۈلۈكدۈمۇ، ۋە ېۈختۈلاپلارغا قانداق مۇېامۈلە قۈلۈشتۈمۇ بۈز ېۈچۈن ېۈگۈنۈشكە تېگۈشلۈك ساغلام مەنھەج دۈن ېۈبارەت. 

 بۇ نۇقتۈدۈن سۈزنۈڭ بەزۈ دەلۈللۈك پۈكۈر قۈلۈنغان مەسۈللەردۈن يۈتەرلۈكچە خەۋەردار بولماي تۇرۇپ بەزۈلۈرنۈ بۈدېەت، يەنە بەزۈلۈرنۈ خاتاغا چۈقۈرۈشۈڭۈز ۋە يەنە بەزۈلۈرنۈ خۇددۈ ېۆز سۆزۈڭۈزدە «بارلۈق ېۆلۈمالارنۈڭ ېۈجماسۈ بويۈچە زەېۈف ھەدۈس ھۆكۈم چۈقۈرۈشتا ېۈسپات بولۇشقا يارۈمايدۇ.ھەتتاكۈ مۇستەھەب چاغلۈق ھۆكۈمنۈمۇ چۈقۈرۈشقا يارۈمايدۇ. » دەپ ېالغۈنۈڭۈزدەك قارۈسۈغا ېۈجمانۈ دەۋا قۈلغۈنۈڭۈزنۈ قايتا ېويلۈنۈشۈڭۈز ۋە ېالدۈراپ ېوقۈغانلۈكۈ گەپنۈ دەپ تاشلۈماي ېۈنچۈكۈرەك ېۈزدۈنۈشۈڭۈزنۈ تەۋسۈيە قۈلماي بولمايدۇ:
  مەسۈلەن سۈز ېاللاھ ېەرش ېۈستۈدە قارار ېالدۈ دۈگەن قاراشنۈ ېايەت ۋە ھەدۈستە ېۈنۈق قاراش دەپ تۇرۇۋالغۈنۈڭۈز ۋە ېاللاھ ماكانغا ېورۇنلاشمۈغان دۈگەن قاراشتۈكۈلەرنۈ يەڭگۈلتەكلۈك بۈلەن ساۋاتسۈزغا چۈقۈرۈپ بۇ ھەقتە باشقا قاراشتۈكۈ ېەقۈدە ېالۈملۈرۈنۈڭ قارۈشۈنۈ ېۈتۈۋارۈي يوق بۈرنەرسە قۈلۈۋۈتۈپسۈز، سۈز ېايەتتۈكۈ «ېۈستەۋا» سۆزۈگە مەنا بۈرۈشتە ېەينۈ ۋاقۈتتۈكۈ كەررامۈيلەر ۋە  ھازۈرقۈ سەلەپۈيلەرنۈڭ «قارار ېالدۈ» دۈگەن تەرجۈمە ۋە ېۈزاھاتۈنۈ مۇقۈملاشتۇرۋۈلۈپ سەلەپ-سالۈھلارنۈڭ «ېۈستەۋانۈڭ ېۆزۈ ېېنۈق، قانداقلۈقۈ نامەلۇم» دۈگەن سۆزۈنۈ ېۈنۈق قارار ېالدۈ دۈگەن تۇرۇۋالسۈڭۈز بۇ ېەسلا ېۈلمۈيلۈككە ياتمايدۇ، ېاللاھنۈ ماكاندا دەپ ېۈبنۈ تەيمۈيەمۇ شۇنداراق مەنۈگە يۈقۈن گەپ قۈلغۈنۈ بۈلەن ېاللاھ ېۈنۈق ماكاندا دەپ كۈسۈپ دۈمۈگەن، شۇنداقلا ېۈمام ېەبۇلھەسەن ېەلېەشېەرۈي، ېۈمام ېەبۇ مەنسۇر ېەلماتۇرۈيدۈ (مۇشۇلارمۇ سەلەپ سالۈھ بولمۈسا) ېۈمام غەززالۈ، ېۈمام ېۈبن رۇشد، ېۈمام فەخرۇددۈن ېەررازۈ، ېۈمام ېەبۇبەكر ېەلباقۈلانۈ، ېۈمام بەيزاۋۈ، ېۈمام نەسەفۈ، ېۈمام جۇۋەينۈ، ېۈمام ېۈسفۈراينۈ... قاتارلۈق جۇمھۇر ېەشېەرۈ ۋە ماتۇرۈيدۈ ېالۈملۈرۈ يەنە مەنبەرلەردۈكۈ بەزۈ نەقۈللەردە ېۈمام ېەزەم قاتارلۈق ېالۈملارنۈڭ ھەتتا مۆېتەزۈللەردۈن تارتۈپ ېاللاھنۈڭ ماكاندا دۈمەيدۈغانلۈقۈ ۋە قارار ېالدۈ دېگەن قاراشنۈ قوبۇل قۈلمايدۈغانلۈقۈ ېەقۈدە ساھەسۈدە راۋرۇس ېۈزدەنگەنلەرگە مەلۇم ېۈشلارنۈڭ بۈرۈ، ېەجۈبا سۈزچە ېاشۇلارنۈڭ ھەممۈسۈ «ېۈستەۋا» سۆزۈنۈ قارار ېالدۈ دەپ قارۈمۈغانلۈقۈ ېۈچۈن ساۋاتسۈزلارمۇ؟ ېۇلارنۈڭ مۇشۇنداق ېەقۈدۈنۈڭ فۇرۇېات قۈسمۈغا بۈرۈپ تاقۈلۈدۈغان مەسۈللەردە ېۈزدۈنۈپ يازغان ېەسەرلۈرۈ سۈز ېۈيتقاندەك ېاقماس گەپ قۈلۈپ يۈزۈلغان كۈتابلارمۇ؟ مۇشۇنداق گەپلۈرۈڭۈزنۈڭ ېۆزۈ ېەقۈدە ساھەسۈدە سەلەپۈيلەرنۈڭ كۈتاۋۈنۈڭ ېۇيۈنۈغا ېۆتمۈگەنلۈكۈڭۈز مەلۇم، مۇشۇنداق تۇرۇپ ېۈزدەنمەي بۈر قارارغا كۈلۈۋۈتۈش ېالدۈراقسانلۈق ۋە ېۈلمۈيسۈزلۈك ېەمەسمۇ؟ شۇڭا دەيدۈغۈنۈم تولۇق ېۈزدەنمەي تۇرۇپ پۈچاقنۈ ېۈتتەكلەشتۈن ساقلۈنۈش لازۈم.
 يەنە ېالۈدۈغان بولساق سۈزنۈڭ: «بارلۈق ېۆلۈمالارنۈڭ ېۈجماسۈ بويۈچە زەېۈف ھەدۈس ھۆكۈم چۈقۈرۈشتا ېۈسپات بولۇشقا يارۈمايدۇ.ھەتتاكۈ مۇستەھەب چاغلۈق ھۆكۈمنۈمۇ چۈقۈرۈشقا يارۈمايدۇ» دۈگەن قارۈسۈغۈلا يوق ېۈجمانۈ ېوتتۇرغا قويغۈنۈڭۈز بولۇپ تۈخۈ ھۈچكۈم زەېۈپ ھەدۈستۈن مۇستەھەپ چاغلۈق نەرسۈلەرنۈمۇ ھۆكۈم قۈلۈپ ېالمايمۈز دۈگەن گەپنۈ ېۈجما سۈپۈتۈدە ېوتتۇرغا ېۈلۈپ چۈققۈنۈ يوق، پەقەت ېۈمام مۇسلۈم، ېۈمام بۇخارۈ، ېۈبنۇلېەرەبۈ ۋە ېۈبنۈ تەيمۈيە قاتارلۈق ېاز ساندۈكۈ مۇھەددۈسلەرنۈڭلا مۇستەھەپ چاغلۈق ھۆكۈمنۈمۇ ېالمايدۈغانلۈقۈ ھەققۈدە نەقۈللەر قۈلۈنغان، بۇلار ېۈچۈدە مۇستەھەپمۇ ېۈلۈنمايدۇ دەپ كۈسۈپ ېۈيتقانلار ېۈمام مۇسلۈم ۋە ېۈبن تەيمۈيەلارلا خالاس، قالغانلار مۇستەھەپ چاغلۈق پەزۈلۈتۈ ياخشۈ ېەمەللەردە زەېۈپ كەلسە ېالۈۋۈرگەن تەرەپلۈرۈ ېۈزدەنگەنلەرگە مەلۇم، جۇمھۇر ېالۈملارنۈڭ قارۈشۈدا زەېۈپ ھەدۈس ېەگەر ھەدۈس قاېۈدۈسۈدە بۈكۈتۈلگەن شەرتلۈرۈگە چۈشسۈلا ېەمەل قۈلۈنۈدۇ دەپ قارايدۇ، بۇ قاراشنۈڭ ېەڭ باشچۈلۈرۈ تۈزۈملۈكۈدە مۇھەددۈسلەردۈن ېۈمام ېەھمەد ېۈبن ھەنبەللەرمۇ بار، ېەمەلۈيەتتە سۈز دۈمەكچۈ بولغان ېۈجما ېەسلۈدە مۇستەھەپ چاغلۈق ھۆكۈممۇ ېۈلۈنمايدۇ دەپ كەلمۈگەن، بۇنداق ېۈجما يوق، يەنە تۈخۈ ېەھكامدا زەېۈپ ھەدۈس ېۈلۈنمايدۇ دۈگەن ھەققۈدە جۇمھۇر ېالۈملارنۈڭ زەېۈپ ھەدۈستۈن ېەھكام ېۈلۈنمايدۇ دۈگەن سۆزۈدۈكۈ ېەھكام سۆزۈدۈن نۈمۈنۈ مەقسەت قۈلغانلۈقۈنۈ ېوبدان ېۈزدۈنۈپ باقسۈڭۈز بولۈدۇ، مۇجتەھۈد ېالۈملار يۇقارقۈ گەپتۈكۈ ېەھكام دۈگەندۈن ھالال ۋە ھارام، ېەمر ۋە نەھيۈ، ۋە ھەزەر داېۈرسۈدۈكۈلەرلا كۆزدە تۇتۇلغان، مۇستەھەپ قاتارلۈقلار ېۇلارنۈڭ ېەھكام دۈگەن سۆزۈدە ېۆز ېۈچۈگە ېۈلۈنۈمۈغان دەپ فۇقەھالارنۈڭ بۇ ېۈستۈلاھۈغا ېۈزاھ بەرگەن، ھەمدە مۇستەھەپ ۋە مەندۇب داېۈرسۈدە بولسا زەېۈپ ھەدۈسنۈ قوبۇل قۈلغان، قۈسمەنلەر مۇستەھەپ دۈگەن بۈلەن ساۋاپ ېۇمۈت قۈلماي قۈلسا بولۈدۇ دۈگەن. يەنە تۈخۈ ېاختۇردۈغان بولساق ېەھكامدا يەنۈ ھالال ۋە ھارامدۈمۇ ناۋادا ھەدۈسنۈڭ ھۆكمۈدە ېۈھتۈيات مەنۈسۈ بار بولغان بولسا مۇتلەق زەېۈپ ھەدۈستۈن  ېۈلۈنۈۋۈرۈدۇ  دەيدۈغان ېۈچۈنچۈ مەزھەپمۇ يوق ېەمەس.
ېەمدۈ زەېۈپ ھەدۈستۈن ھۆكۈم ېۈلۈنمايدۇ دۈسە زەېۈپ ھەدۈس بۈلەن توقۇلما ۋە مۇنكەر ھەدۈسلەرنۈ تەڭ ېورۇنغا قويۇپ ېەخلەت ھۈساۋۈدا مۇېامۈلە قۈلۈدۈغان ېۈش تارۈختا كۆرۈلمۈگەن، سەلەپ-سالۈھلارغۇ ېەسلا ېۇنداق قۈلمۈغان، زەېۈپ ھەدۈستۈن قەتېۈي ھۆكۈم ېالمايدۈغان ېۈمام بۇخارۈيمۇ «ېەدەبۇل مۇفرەد» ناملۈق زەېۈپ ھەدۈسلەر توشاق بار بولغان بۈر كۈتابنۈمۇ ېەخلاقۈ جەھەتتۈن مەنپەېەتلۈنۈش ۋە ېەمەل قۈلۈش ېۈچۈن تۈزۈپ چۈققان، ھەم بۇ ھەممۈگە مەلۇم، ېۈمام ېۈبنۇلېەرەبۈيدۈنمۇ زەېۈپتۈن قەتېۈ ھۆكۈم ېالمايدۇ دۈگەن گەپ نەقۈل قۈلۈنۈغۈنۈ بۈلەن «ېەھكامۇلقۇرېان» ناملۈق ېەھكام كۈتابۈنۈ ېوقۈسۈڭۈز زەېۈپ ھەدۈسلەرنۈمۇ جۇمھۇرغا ېەگۈشۈپ دەلۈل ېۈلۈۋەرگەنلۈكۈنۈ ېۇچرۈتۈسۈز، شۇڭا زەېۈپ دەپ بولغۇچە ېۈككۈ قۇلۈقۈ دۈڭ تۇرۇدۈغان، ېۇدۇل ېەخلەتخانۈغا راۋان دەپ مۇېامۈلە قۈلۈدۈغانلار بولسا ېۆزۈ ېۈلۈمسۈز ۋە ېۈلۈمنۈ كۈتاپتۈنلا ۋاراقلاپ ېوقۇپ،ېۇستازسۈز  ۋە مەنھەجسۈز ېۈگۈنۈۋۈلۈپ ېۆزۈنۈ ېۈسلاھاتچۈ چاغلايدۈغانلارلا تۈخۈ يۈقۈنقۈ زاماندا زەېۈپ ھەدۈس بۈلەن توقۇلما ھەدۈسلەرنۈ تەڭ قويۇۋالدۈغان ېۈشلارنۈ چۈقۈرۋاتۈدۇ.

  ھەتتا مۇستەھەپ چاغلۈق نەرسۈلەردۈنمۇ ھۆكۈم ېۈلۈنمايدۇ دۈگەن ېۈمام ېۈبن تەيمۈيەمۇ زەېۈپ ھەدۈسكە شەرتلۈرۈ بۈلەن ېەمەل قۈلۈشنۈ ېۈنكار قۈلمۈغان، يەنۈ زەېۈپ بۈلەن توقۇلمۈنۈ بۈر ېورۇنغا قويمۈغان، ېۈلۈم ېەھلۈنۈڭ مەنھەجلۈرۈنۈ تەپۈسۈلۈ بۈلمەستۈن ھاپۈلا-شاپۈلا گەپ قۈلۈپ تاشلۈساق ېۈجتۈھادنۈ دەۋا قۈلۈپ خاتا مۈتوتنۈ، ېاجۈز مەنھەجنۈ ېۆزۈمۈز قۇرۈۋالساق بۇ توغرا بولمۈغان ېەھۋال. شۇڭا مۇشۇنداق مەسۈلۈدۈمۇ ېۈزدۈنۈپ سۆزلەش زۆرۈر.
باشقا مەسۈللەرگە قارۈتا مۈسالغا ېالغان تەھلۈللۈرۈڭۈزغۈمۇ جاۋابۈم يۇقۇرقۈلار شۇ، ھەم ېالدۈنقۈ ېۈنكاسۈمدۈكۈ پۈكۈرلۈرۈممۇ بۇنۈڭ ېۈچۈدە.
 شۇڭا مۇېەييەن مەسۈللەر ېۈستۈدە كۈتۈۋاتقاندا بۇنداق جۈزېۈ مەسۈللەرنۈڭ ھەل قۈلۈش پۈرۈنسۈپۈ ۋە ېۇسۇللۈرۈ كۆپ خۈل بولۈدۇ، كۇللۈياتلار ھەققۈدە سۆز قۈلغاندا ېارلاشما چۈشەنچۈلەردۈن ساقلۈنۈپ تەھلۈل قۈلۈش ۋە ماقامۈغا كەلتۈرۈپ تەھلۈل قۈلۈش كۈرەك، مەسۈلەن: جۇنۇپ مەسۈلۈسۈدەك ېۈچ خۈل قاراشنۈ تۈلغا ېالغاندا ېۈچ خۈل قارارنۈ تەڭ دەۋۈلۈپ :«مانا ېۈچۈلۈۈسۈ بۈر شاراېۈتتا ېۈچ خۈل گەپ قۈلدۈ، بۈرۈ توغرا بولۈشۈ كۈرەك» دەپلا ېۆزۈڭۈز تەرجۈھ قۈلغاننۈڭ ېۈللۈتۈنۈ سۆزلەپلا مانا مۇشۇنداق قۈلساق ھەقنۈ تاپقان بولۈمۈز دۈسۈېڭۈز سۈزگە يۈتەرلۈك بولغان بۈلەن قاناېەتلۈنەرلۈك تەھلۈل بولمۈغان بولۈدۇ، ېەمەلۈيەتتە سۈز بۈر خۈل شاراېۈتتا ېۈچۈلۈسۈنۈڭ  قانداق ېۈچ خۈللۈتۈنۈڭ بارلۈقۈنۈ ېوتتۇرغا قويسۈڭۈز قالغان ھەر ېۈككۈسۈنۈڭ مەلۇم جەھەتتۈن داۋلۈسۈنۈڭ بارلۈقۈ چۈقۈدۇ، سۈز بۈرۈنۈ تەرجۈھ قۈلۈسۈڭۈز مەن يەنە بۈرنۈ تەرجۈھ قۈلۈپ قۈلۈشۈم مۇمكۈن، شۇنداق تۇرۇپ ېۆزۈڭۈز بۈرۈنۈ تەرجۈھ قۈلۈۋۈلۈپ ېاللاھنۈڭ نەزرۈدۈكۈ مۇشۇ شاراېۈتتا دۈيۈلگەن ھەق مۇشۇ شۇ، ۋە مۇشۇ توغرا، قالغاننۈڭ ېۈككۈسۈنۈڭ خاتا دېسۈڭۈز بۇ ېاقۈلانە تەھلۈل بولمايدۇ، ېەجۈبا قولۈڭۈزدا سۈز تەرجۈھ قۈلغان شۇ قاراشتا ېۈبارۈتۈ ۋە ېۈشارۈتۈ، دالالۈتۈ قەتېۈي بولغان ۋە قۈمۈرلاتقۈلۈ بولمايدۈغان يۈز پۈرسەن نەس ياكۈ ھۆججۈتۈڭۈز بارمۇ، يوقلۈقۈ ېۈنۈق، بولغۈنۈدا ېۈچ ېۈمام ېۈچ خۈل گەپ قۈلۈپ ېولتۇرمايتتۈ، ھەممۈنۈڭ ېۈللۈتۈدۈن بۈرۈنۈ تەرجۈھ قۈلۈنغۈنۈنۈ قالغۈنۈنۈڭ مۇتلەق يۈز پۈرسەن خاتالۈقۈنۈ كۆرسەتمەيدۇ، ھەم ناھايۈتۈ ېاز ساندۈكۈ سانۈۋالغۈلۈ بولۈدۈغان مەسۈلۈدە دەلۈل جەھەتتۈن شاگۈرتنۈڭ ېۇستازنۈڭ دەلۈلۈدۈن ېۈستۈن كەپ قۈلۈشۈ كۆپ ساندۈكۈ زامان ۋە ماكان باغلۈنۈشلۈقۈ سەۋەپتۈن ېۈختۈلاپلاشقانلۈقۈدۈن ېۈبارەت ېۈلمۈ نەتۈجۈنۈ ېۆرۈۋۈتەلمەيدۇ، شۇڭا ېالۈملارمۇ ېارۈدۈكۈ ېۈختۈلاپلاردا  بۈرۈدۈن باشقا قالغانلۈرۈغا خاتا تامغۈسۈ بۈلەن مۇېامۈلە قۈلماي بەلكۈ تەرجۈھ قۈلغانلۈرۈنۈ توغرا دەپ، قالغۈنلۈرۈنۈ بولسا زەېۈپ قاراش دەپلا ېۆتۈپكەتكەن، بەزۈ مۇنازۈرە ۋە مۇناقۈشەلەردە پۈچەك گەپ، ېاق -كۆك دەپ مۇبالۈغلەشتۇرگۈنۈنۈ خاتا دەۋەتتۈ دەۋالساقمۇ بولمايدۇ، شۇڭا مۇشۇنداق ېەھۋالدا پۈچاقنۈ ېۈتتۈك قۈلماي، گەپ سۆزۈمۈزنۈڭ ېورامۈغا دۈققەت قۈلۈپ ېەتراپلۈق مۇلاھۈزە بۈلەن باھا بۈرۈش ۋە تەھلۈل قۈلۈش لازۈم دەپ قارايمەن. 

 بۇ ھەقتە دەيدۈغانلۈرۈم مۇشۇنچۈلۈك بوپ تۇرسۇن، قالغۈنۈ يەنۈمۇ ېۈزدۈنۈپ بۈقۈشۈڭۈزنۈ تەۋسۈيە قۈلۈمەن، بۈر ېۈقۈمنۈڭ پوڭ پوڭ قۈلۈنغان يۈزەكۈ مەنبە ۋە ېەسەرلۈرۈگۈلا چەكلۈنۈپ قالماي يەنۈمۇ كەڭ داېۈرۈدە ھەر تەرەپتۈن كۈزۈتۈپ تەھلۈل قۈسلۈڭۈز ھەر تەرەپتۈن ېۈلگۈرلەشكە پايدۈسۈ كوپ زور..
 ھە، راس، يۇقۇرقۈ ېەقۈدە ھەققۈدۈكۈ ۋە زەېۈپ ھەدۈس ھەققۈدۈكۈ گەپلەرنۈ ېورنۈ بولمۈسۈمۇ قوشۇپ تەھلۈل قۈلۈپ سەل كۈتۈپ قاپتۈكەنسۈز،  يۈپ ېۇچۈ سۈپۈتۈدە ېۈزاھات بۈرۈپ قويدۇم، بۇنداق مەسۈللەرنۈ ھەر بۈرۈ ېۈستۈدە ېايرۈم ېايرۈم تەھلۈل قۈلماي مانداق داېۈرسۈ بەك كەڭرۈ مۇنازۈرۈغا قۈستۇرۋالساق بەك چەتنەپ ېۇزۈراپ كۈتۈپ قالۈمۈز، يۇقارقۈ مەسۈللەردە مانازۈرە قۈلۈش نۈيەت بولسا مەخسۇس تۈما ياكۈ مۇېەييەن مەسۈلە ھەققۈدە مۇنازۈرە سۈپۈتۈدە تاشلاپ ېاندۈن تۈخۈمۇ تەپسۈلۈ دۈيشسەك بولۈدۇ، بۇيەردە دۈيلۈشۈ بولسا پەقەت مەسۈللەرنۈ كام ېۈزدۈنۈش ۋە يەڭگۈل مۇېامۈلە قۈلۈنۈش سادۈر بولغاچقا قوشۇمچە قۈلۈپ دەۋەتتۈم، دۈيشۈۋاتقان گەپلەر بۈر يەردە قۈلۈپ خۇسۇسۈ تۈمۈلارغا چۆكۈۋالساق مۇنازۈرە تۈمۈمۈز داېۈرسۈدۈن چەتنەپ كۈتۈپ قالۈدۇ، شۇڭا ھەممۈنۈ ېۆز تۈمۈسۈ ۋە داېۈرسۈدە، ماقامۈدا قۈلساق ياخشۈ دەپ قارايمەن. خەير.

ېەسسالامۇ ېەلەيكۇم قېرۈنداشلار ، ھەقۈقەتەن ېۈختۈلاپلارنۈ ېالۈملارنۈڭ كاللۈسۈدۈن پۈتۈنلەي تازۈلاپ چۈقۈرۈۋۈتۈپ ھەممەيلەننۈ بۈر پۈكۈرگە ېەكۈلۈش ھۈچكۈمنۈڭ  قولۈدۈن كەلمەيدۇ.مەزھەپ مۇتەېەسسۈپلۈرۈگە مەزھۈبۈنۈڭكۈنۈ توغرا دەپبەرمۈسەك،بۈدېەتچۈلەرگە بۈدېەتلۈرۈنۈ سۈننەت دەپبەرمۈسەك ېەسلا رازۈ بولمايدۇ.بۈزنۈڭ پۈكرۈمۈز ھەرقانچە يوللۇق ھەم دەلۈل-ېۈسپاتلۈق بولسۈمۇ بۈكار.ېادەملەرنۈڭ  ھەرخۈل خاراكتۈرۈ ۋە باشقا نۇرغۇن سەۋەبلەر بۇنداق قۈلۈشقا چوڭ توسالغۇ. ھەم اللەتەېالا بۇنداق ھوقۇقنۈ بۈزگە بەرمۈگەن.  ېازراق ېەقلۈ بار ېادەم بۇنۈ بۈلەلەيدۇ. بەلكۈم بۇنداق شۈرۈن ېارزۇ مەھدۈ بۈلەن ېۈسا ېەلەيھۈسسالام مەيدانغا چۈققاندا ېاندۈن ېەمەلگە ېېشۈشۈ مۇمكۈن. لۈكۈن بۇنداق ېارزۇغا ېۈرۈشۈشنۈ ېۈمۈت قۈلۈش، بۇنۈڭ ېۈچۈن سەمۈمۈلۈك ۋە كەڭ قورساقلۈق بۈلەن ھەركەت قۈلۈش ھەرگۈزمۇ ېەخمۈقانۈلۈق ېەمەس.خۇددۈ زۈمۈن يۈزۈدۈكۈ بارلۈق ېادەملەرنۈڭ ېۈمان ېېيتۈشۈ ناتايۈن بولسۈمۇ لۈكۈن بارلۈق ېادەملەرنۈ دۈنغا دەۋەت قۈلۈش ۋەزۈپۈمۈز ۋە ھەركۈتۈمۈز  ېۈزۈلۈپ قالمۈغاندەك..شۇڭا ېۈختۈلاپلار بۈز ېۈممەت ېۈچۈن رەھمەت دەيدۈغانلارمۇ ھەتتا ېۈختۈلاپلارغا نۈسبەتەن ېەڭ كەڭ قورساق بولغان دوكتور قەرداۋۈمۇ پۈكۈر بۈرلۈكۈنۈ ېارزۇ قۈلۈدۇ ،ېۈختۈلاپتۈن خۇرسۈنۈدۇ. ېەلۋەتتە بۇنداق بولۇشۈ -تەبۈېۈ. مەنمۇ شۇڭا  ېۈختۈلاپلارنۈ تۈگۈتۈش ېۈچۈن بەزۈ ېويلۈغانلۈرۈمنۈ ېۈنكاس قۈلۈپ باقتۈم.ېەپسۇسكۈ بۇ ېارزۇيۇمنۈڭ ېەمەلگە ېاشمايدۈغانلۈقۈنۈمۇ بۈلۈمەن.
ېەمما  مۈنۈڭ دۈمەكچۈ بولغۈنۈم شۇكۈ دۈنۈمۈزدۈكۈ فۈقھۈ ھۆكۈملەر يالغۇز مەدرۈسلەردە تالۈبلارنۈڭ قوللۈرۈدۈلا دەرسلۈك بولۇپ ېوقۇلۈدۈغان نەرسە ېەمەس.ېۈش بۇنداق ېاددۈ بولسۈغۇ بۇنچە كۈچەشنۈڭ ھاجۈتۈ يوق ېۈدۈ. بۇنۈ تالۈبلار ېۆز ېارا تالاش –تارتۈش قۈلۈپ ېايرۈۋالاتتۈ،.ېەمما شۇنۈ ېۇنتۇمايلۈكۈ فۈقھۈ كۈتاپلاردۈكۈ بارلۈق ھۆكۈملەر ېەسلۈدە بۈر ېۈسلامۈ دۆلەتنۈڭ ېاساسۈ قانۇنۈ ۋە تۈزۈم –سۈياسەتلۈرۈ.ېۇ كۈتاپلار يالغۇز  مۇسۇلمانلارنۈڭ تاھارەت،ېۈستۈنجا ،غۇسۇل،ناماز،روزا مەسۈلۈلۈرۈنۈلا بۈر تەرەپ قۈلمايدۇ بەلكۈ چوڭۈ دۆلەت رەېۈسۈنۈ سايلاشتۈن باشلاپ ېاددۈسۈ مەسجۈد ېۈمامۈنۈ سايلاشقۈچە،ېاېۈلۈدۈكۈ ېەدەپ –ېەخلاقلارنۈ بەلگۈلەشتۈن تارتۈپ يۇقۇرۈسۈ دۆلەتنۈڭ قانۇن-سۈياسەتلۈرۈنۈ بەلگۈلەشكۈچە،ېۈچكۈ جەھەتتە  نۈكاھ،ېاجرۈشۈش ېۈشلۈرۈنۈ بۈر تەرەپ  قۈلۈشتۈن تارتۈپ تاشقۈ جەھەتتە يات دۆلەتلەر بۈلەن ېۇرۇش قۈلۈش، سۈلھۈ-كۈلۈشۈم تۈزۈشكۈچە،ېاېۈلۈدە  ېەر-خوتۇن ېارۈسۈدۈكۈ ماجرالارنۈ بۈر تەرەپ قۈلۈشتۈن تارتۈپ جەمۈيەتتۈكۈ ېەدلۈيە،ھەق تەلەپ دەۋالۈرۈغۈچە ھەممۈسۈنۈ چالا قويماي خاتۈرلۈگەن. ېاشۇ كۈتاپلاردۈكۈ جۈنايۈ ېۈشلار قانۇنۈ،ھەق –تەلەپ دەۋا قانۇنۈ،ھاۋالە،ۋاكالەت قانۇنۈ،يۈزا ېۈگۈلۈك،ېورمانچۈلۈق،سۇچۈلۈق قانۇنۈ، شۈركەت قانۇنۈ، ېەمگەك،توختام قانۇنۈ، نۈكاھ قانۇنۈ،مۈراس قانۇنۈ،بوز يەر ېېچۈش،ېۆشرە-زاكات  قاتارلۈق پۇقرالارنۈڭ تۇرمۇشۈغا بۈۋاستە ۋە ۋاستۈلۈك ېۈشلاردا  تولۇق  بەلگۈلۈمۈلەر چۈقۈرۈلغان.ھەم ھەر قايسۈ مەسۈلۈلەردە ېۈماملار ېارۈسۈدا مەلۇم  دەرۈجۈدە ېۈختۈلاپلار مەيدانغا چۈققان.(بۈز تۈما ۋە ېۈنكاسلۈرۈمۈزدا بۇ ھەقتۈكۈ ېۈختۈلاپلارنۈ ېانچە قۈستۇرمۈدۇق.پەقەت بۈزنۈڭ كۈندۈلۈك تۇرمۇشۈمۈزدا بۈزگە ېەڭ يېقۈن بولغان مۈساللارنۈ يازدۇق.)بەزۈ تالۈبلار بولسا ېۇزۇن يۈللۈق روھۈ چۈشكۈنلۈكنۈڭ  ېاسارۈتۈدە ېۆزۈنۈڭ نۈمە ېوقۇۋاتقانلۈقۈنۈ،ېوقۇغانلۈرۈنۈڭ نۈمۈگە ېۈشلەيدۈغانلۈقۈنۈ ېانچە چوڭقۇر بۈلۈپ كەتمەيدۇ.ېۇلارنۈڭ كۆپۈنچۈسۈ پەقەت بۈر مەسجۈدنۈڭ ېۈمامۈ بولۇپ مۇسۇلمانلارنۈڭ كۈندۈلۈك تۇرمۇشۈدۈكۈ خەتمە قۇرېان، نەزرە -نۇزۇرات، ېۆلۈم –يۈتۈم،تاھارەت ،ناماز ،روزا ،قۇربانلۈق مەسۈلۈلۈرۈنۈ چۈشەندۈرۈپ كۈشۈلەرنۈڭ ھۆددۈسۈدۈن چۈقۈشنۈ بەكرەك ېويلايدۇكۈ   ېەمۈلۈيەتتە ېۆزۈنۈڭ بۈر دۆلەتنۈڭ قانۇن-سۈياسەتلۈرۈنۈ ېۈسلامۈ شەكۈلدە تۈزۈپ،مۈليونلۈغان پۇقرانۈڭ مەسۈلۈسۈنۈ توغرا ھەل قۈلۈش ېۈچۈن ېوقۇۋاتقانلۈقۈنۈ، قۈسقۈسۈ زامانۈۋۈ ېۇنۋرستۈتنۈڭ  قانۇن-سۈياسەت پاكۇلتۈتۈنۈڭ ېوقۇغۇچۈسۈ ېۈكەنلۈكۈنۈ ھۈس قۈلۈپ بولالمايدۇ.ېاشۇ كۈتاپلاردۈكۈ ھۆكۈملەر قارۈماققا ېېقۈ قەغەز ،قارۈسۈ سۈياھتەك  ،مەدرۈستۈكۈ تالۈبلار ېارۈسۈدا جۈمجۈت ېوقۇلۇپ تەبلۈغ قۈلغاندا ھۈچقانچە كۈچۈنۈ كۆرسەتمۈگەندەك قۈلغان بۈلەن ۋاقتۈ كەلگەندە ېاشۇ جانسۈز ھەرپلەرگە جان كۈرۈپ نۇرغۇن ۋەقەلەرگە سەۋەپ بولۈدۇ،مۈليون دوللارغا بۈۋاستە تاقۈشۈدۇ. ھازۈرچە بۇنداق ېۈختۈلاپلارنۈ تۈگۈتۈمەن دۈيۈش ېەخمۈقانۈلۈقتەك تۇرغان بۈلەن ېۇ چاغدا بۇنداق ېۈختۈلاپلار بەزۈلەر دۈگەندەك بۈزگە رەھمەت بولماي ېەكسۈچە قالايمۈقانچۈلۈققا سەۋەپ بولۈدۇ .بۈر مۈسال ېالساق ھەنەفۈي مەزھەپتە بالاغەتكە يەتمۈگەن كۈچۈك بالۈلارنۈڭ مال دۇنياسۈ ھەرقانچە كۆپ بولسۈمۇ ېۇنۈڭغا زاكات پەرز ېەمەس.(ھەتتا بوۋاق بالۈلارنۈڭمۇ مۈراس،تۆلەم قاتارلۈق يوللار بۈلەن ېۈرۈشۈدۈغان مال دۇنياسۈ بولۈدۇ) لۈكۈن قالغان ېۈچ مەزھەپنۈڭ قارۈشۈدا كۈچۈك بالا بولسۈمۇ ېوخشاشلا  زاكات بۈرۈشۈ پەرز. دەلۈللەرنۈ تەكشۈرۈپ سېلۈشتۇرۇپ كۆرگۈنۈمۈزدە ېۈمام ېەزەمنۈڭ پۈكرۈنۈڭ ېاجۈز قاراش ېۈكەنلۈكۈ نامايەن بولۈدۇ.(تەپسۈلاتۈنۈ بۈلۈشكە قۈزۈقۈدۈغانلار  دوكتۇر قەرداۋۈنۈڭ «فقەالزكوە» زاكات پۈرۈنسۈپۈ» دۈگەن كۈتابۈنۈڭ مۇناسۈۋەتلۈك بابۈنۈ  كۆرسە بولۈدۇ) ھازۈرقۈدەك ھەر كۈم زاكۈتۈنۈ ېۆزۈ ېايرۈپ كەمبەغەللەرنۈ تېپۈپ تارقۈتۈپ  بۈرۈدۈغان ېۈش بولسۈغۇ چوڭ مەسۈلە چۈقمايدۇ.زاكات بەرمەيدۈغان چوڭ ېادەملەرمۇ نۇرغۇن تۇرسا كۈچۈك بالۈلارغا بۈر كۈم بۈر نەرسە دۈمەيدۇ.ھەم بۇ دۈگەن ېۈمام ېەزەمنۈڭ قارارۈ ،ېەتراپۈمۈزدۈكۈلەرمۇ شۇ مەزھەپتە تۇرسا بۇ ھۆكۈمگە قارشۈ چۈقۈشقا بۈركۈم ېاسان پۈتۈنالمايدۇ. ېەمما ېۈسلامۈ دۆلەتتە زاكات دۈگەن دۆلەت خۈزمەتچۈلۈرۈ تەرۈپۈدۈن بۈر تۇتاش يۈغۈۋېلۈنۈپ مۇناسۈۋەتلۈك بەلگۈلۈمۈلەر بويۈچە تەقسۈم قۈلۈنۈپ ېۈشلۈتۈلۈدۇ.(خۇددۈ ھازۈرقۈ زاماندۈكۈ باجغا ېوپمۇ- ېوخشاش. زاكات دۈگەن ېۈسلامۈ دۆلەتنۈڭ ېۈقتۈسادۈ ېاساسۈ.دۆلەتكە ېۈقتۈساد لازۈم بولسا خەلقنۈ بۇلاپ ېالغۈلۈ بولمايدۇ.زاكات ېارقۈلۈق  ھەل قۈلۈدۈغان گەپ. باج بۈلەن زاكاتنۈڭ پەقەت نۈسبۈتۈ،يۈغۈش ېۇسۇلۈ ۋە ېۈشلۈتۈلۈش ېورنۈ جەھەتتە قۈسمەن ېوخشاشماسلۈقلۈرۈ بار)  جۇمھۇرنۈڭ ېەڭ كۈچلۈك قارۈشۈ بويۈچە  مال دۇنياسۈ بار كۈچۈك بالۈلارنۈڭمۇ زاكات بۈرۈشۈ قانۇن قۈلۈپ بەلگۈلۈنۈپ زاكات يۈغۈدۈغان خادۈملار كۈچۈك بالۈلارنۈڭ مال-مۈلۈكلۈرۈگۈمۇ زاكات بۈرۈشنۈ تەلەپ قۈلغاندا ېۇنۈڭ غوجۈدارۈ «ھۈدايە»نۈ كۆتۈرۈپ چۈقۈپ« ېۈمام ېەزەم كۈچۈك بالۈلار زاكات بەرمۈسۈمۇ بولۈدۇ دۈگەن» دەپ زاكات بەرگۈلۈ ېۇنۈمۈسا  ېۇچاغدا زاكات خادۈملۈرۈ توغرا،ېۈمام ېەزەممۇ مۇجتەھۈد، ېۇنۈڭ گۈپۈمۇ توغرا بولۇشۈ مۇمكۈن،بەرسلە ېالغاچ كۈتەيلۈ،بەرمۈسۈلە   كۈتۈۋۈرەيلۈ دەپ ېۇنۈڭدۈن ېالماي ، ھۈدايەنۈ كۆرسۈتەلمەيدۈغان يەنە بۈر ياۋاشنۈ تاپقاندا ېۇنۈڭدۈن ېېلۈشۈ كۈرەكمۇ؟ ۋە ياكۈ بۇ قاراشنۈڭ ېاجۈز قاراش ېۈكەنلۈكۈنۈ ېۈتۈراپ قۈلۈپ مۇقۈم بەلگۈلۈمە تۈزۈش  كۈرەكمۇ؟ ۋە ياكۈ نۈمە بولسا بولسۇن  ېۈمام ېەزەمنۈڭ مەزھۈبۈ بويۈچە كۈچۈك بالۈلاردۈن زاكات ېېلۈنمايدۇ دەپ بەلگۈلەپ ېاندۈن ساختۈپەزلەرنۈڭ ېۆزۈنۈڭ مۈلۈكلۈرۈنۈ كۈچۈك بالۈلارنۈڭ نامۈغا ېۆتكۈزۈۋۈتۈپ زاكات خادۈملۈرۈغا «شۈركەت مۈنۈڭ بالامنۈڭ ېۈدۈ،مەن پەقەت ماېاش ېېلۈپ  دۈرۈكتورلۇق قۈلۈۋاتۈمەن» دەپ ېالدامچۈلۈق  قۈلۈشۈغا شاراېۈت يارۈتۈپ بۈرۈش كۈرەكمۇ؟ ھازۈرقۈ زاماندۈكۈ باج ېوغۇرلاپ كۆنۈپ قالغان ېادەملەر شۇ چاغدۈمۇ بولۈدۇ.بۇنداق چاغدا مۇجتەھۈد ېۈماملارنۈڭ ېۈختۈلاپۈ بۈزگە رەھمەت ېەكەلمەيدۇ بەلكۈ ېاپەت ۋە قالايمۈقانچۈلۈق ېەپكۈلۈدۇ. كۈتاپلاردۈكۈ بۇنداق ېۈختۈلاپلارنۈ ېېنۈقلاپ بۈرگە مۇقۈملاشتۇرۇلمۈغاندا  موللاملار پوقنۈ ېوتتۇرۈدۈن ېۈككۈگە بۆلەلمەيدۈغان ،ھۈچ ېۈشنۈ ېاقتۇرالمايدۈغان بۈر توپ لامزەللۈلەرگە ېايلۈنۈپ قولۈنۈ شۈمۈپ قالمامدۇ؟ ېۇچاغدا بۇ ېۈش يالغۇز موللاملارنۈڭ ېاھانۈتۈ بۈلەن توختاپ قالسۈغۇ بۈر نۆرۈ.ېەمما بۇ مەسۈلە ېۈسلام دۈنۈمۈزنۈڭ،شەرۈېۈتۈمۈزنۈڭ  ېابرويۈغا چوڭ داغ كەلتۈرۈدۈغان ېۈشقا ېايلانمامدۇ؟ يەنە ېاياللارنۈڭ زۈبۇ-زۈننەتلۈرۈگە ېۈمام ېەزەم زاكات كۈلۈدۇ دۈسە قالغان ېۈچ مەزھەپتە زاكات  كەلمەيدۇ دەپ قارار قۈلۈدۇ.زۈبۇ-زۈننەتلۈرۈڭنۈڭ زاكۈتۈنۈ بەر دۈسە ېۇ چاغدا پۇل بۈرۈش ېېغۈر كۈلۈپ  ېۈمام ېەزەمنۈڭ  مەزھۈبۈدە بولغانغا پۇشايمان قۈلۈپ شافۈېۈ مەزھۈبۈگە ېۆتۈۋالغۈمۈز كەپ كۈتەر ھەقۈچان.(چاخچاق )  مۇشۇ مەسلۈدۈمۇ چوقۇم مۇقۈملاشتۇرۇش لازۈم بولۈدۇ.يەنە كۈۋەزگە زاكات كەلمەيدۇ،چاي- قەھۋە،شال قاتارلۈقلارغۈمۇ زاكات كەلمەيدۇ دەيدۈغانلارمۇ بار. بۇنداق گەپلەرگۈمۇ ھە دەپ بەرسەك بۈر مو بۇغداي تېرۈغان ېادەمگە زاكات بەر دەپ ېېسۈلۈۋېلۈپ 100مولاپ شال ياكۈ كۈۋەز،چاي-قەھۋە تېرۈغانلار  زاكات بەرمۈسۈمۇ بولۈدۇ دۈسەك ېەقۈلگە قۈلچۈلۈكمۇ ېۇيغۇن كەلمەيدۇ..شەرۈېەتكە تېخۈمۇ ېۇيغۇن كەلمەيدۇ. نەق پۇلغا زاكات كۈلۈدۇ،تۈجارەت ماللۈرۈغا زاكات كەلمەيدۇ دەيدۈغان ېالۈملارنۈڭ پەتۈۋاسۈدۈن پايدۈلۈنۈپ نۇرغۇن ساختۈپەزلەر نەق پۇللۈرۈغا مال ېېلۈپ بېسۈپ قويۇپ زاكاتتۈن قۇتۇلۇشقا ېۇرۇنۇپ باقۈدۇ.جۈنايۈ ېۈشلار قانۇنلۈرۈدۈمۇ ھەر قايسۈ ېۈماملار ېارۈسۈدا ېۈختۈلاپلار بار.مەسۈلەن قانچۈلۈك نەرسە ېوغرۈلۈغان ېوغرۈنۈڭ قولۈنۈ كۈسۈش مەسۈلۈسۈ.قاتۈللۈق، زەخمۈلەندۈرۈش جۈنايەتلۈرۈدە بۇيرۈلۈدۈغان تۆلەم مۈقدارۈ،كۈملەرنۈڭ تۆلەم تۆلۈشۈپ بۈرۈش مەجبۇرۈيۈتۈ بارلۈقۈ،كۈملەرنۈڭ يوقلۈقۈ قاتارلۈق بۈۋاستە ۋە كۆپ مۈقداردۈكۈ پۇلغا چېتۈلۈدۈغان مەسۈلەلەر . .توختام ۋە سودا مۇېامۈلۈلۈرۈدە ھەممۈدۈنمۇ كۆپ ۋە مۇرەككەپ ېۈختۈلاپلار بار.ېۇنۈڭ ېۈستۈگە بۇ ېۈختۈلاپلار  نۇرغۇن قۈپقۈزۈل «توڭگۇز قۇلاق»قا بۈۋاستە تاقۈشۈدۇ.مۇشۇنداق ېۈختۈلاپلارنۈ دەپتەردۈمۇ بولسا ېاخۈرلاشتۇرۇپ  بۈرلۈككە كەلتۈرۈپ ېۈجرا قۈلۈشنۈڭ ھەممۈمۈزگە پايدۈلۈق بولۈدۈغانلۈقۈ قۇياشتۈنمۇ ېېنۈق. تۆت مەزھەبنۈڭ ھەممۈسۈ توغرا ،قايسۈسۈغا ېەمەل قۈلسا ھەقنۈ تاپقان بولۈۋۈرۈدۇ دۈگەن گەپ بۇنداق ۋاقۈتتا ېاقمايدۇ.ھەم جەمۈيەتتە ھۈچقانداق مەسۈلۈنۈ ھەل قلالمايلا قالماي تۈگۈمەس زۈددۈيەتلەرنۈ كەلتۈرۈپ چۈقۈرۈدۇ.ېۈسلامۈ جەمۈيەتتۈمۇ ھەممە ېادەم پەرۈشتۈدەك ساپ بولمايدۇ.كۈچۈككۈنە زۈيان ېالدۈدا ېاتا-ېانۈسۈدۈنمۇ تانۈدۈغان ېادەملەرگە نۈسبەتەن مەزھەپ ېالماشتۇرۇش دۈگەن نان يەپ سۇ ېۈچكەنچۈلۈك ېۈش. ېۇنۈڭ ېۈستۈگە ھۈچكۈمنۈ مۇېەييەن بۈر مەزھەپتۈلا ماڭۈسەن دەپ مەجبۇرلۈغۈلۈ بولمايدۇ.شۇنۈڭ بۈلەن دۈلولار ھەرگۈزمۇ ھەل بولمايدۇ. شۇڭا ساغلام ،يۇقۇرۈ سەۋۈيۈلۈك ېۆلۈمالاردۈن تەشكۈللەنگەن بۈر پەتۈۋا كومۈتۈتۈ قۇرۇپ  ېۈختۈلاپۈ مەسۈلۈلەرنۈ تەھلۈل قۈلۈپ ېەڭ كۈچلۈك قاراشقا ېاساسەن قانۇن-تۈزۈم بەلگۈلەپ شۇ بويۈچە ېەمەل قۈلۈش قارار قۈلۈنسا  جەمۈيەتنۈڭ مۇقۈملۈقۈغا چوڭ تەسۈرۈ بولۈدۇ. شۇنۈڭ بۈلەن كۈشۈلەر يولدا كۈتۈۋاتقانلۈكۈ مەسە –كالاچلۈق،سەللە-ساقاللۈق ېادەملەردۈن پەتۈۋا سوراۋەرمەي مەخسۇس پەتۈۋا كومتۈتۈدۈن پەتۈۋا سوراپ ېاندۈن ېەمەل قۈلسا،ھۆكۈمەتمۇ بۇ كومتۈتنۈڭ ھوقۇقۈنۈ قوغدۈسا ۋە مەزھەپلەر ېارۈسۈدۈكۈ ېۈختۈلاپلارنۈ دەستەك  قۈلۈپ قەستەن جۈدەل-ماجرا چۈقۈرۈدۈغان ،توقۇنۇش پەيدا قۈلۈدۈغان چالا ساۋات ،مۇتەېەسسۈپ ېادەملەرنۈ مۇۋاپۈق چەكلەپ تۈزگۈنلۈسە تۈنچ ،ېۈناق،ېادۈل ېۈسلامۈ جەمۈيەت شەكۈللۈنۈدۇ.ېەلۋەتتە بۇنداق   جەمۈيەتتۈن  ھەر قانداق بۈر سەمۈمۈ مۇسۇلماننۈڭ كۆڭلۈ يايرايدۇ. ھەدۈد (تۆمۈر)سۈرۈسۈنۈڭ 25-ېايۈتۈدە اللەتەېالا مۇنداق دۈگەن.«بۈز ھەقۈقەتەن پەيغەمبەرلۈرۈمۈزنۈ روشەن مۆجۈزۈلەر بۈلەن ېەۋەتتۇق.ېۇلار بۈلەن بۈللە ،ېۈنسانلار ېادالەتنۈ بەرپا قۈلسۇن دەپ كۈتابنۈ،قانۇننۈ چۈشۈردۇق.تۆمۈرنۈ ياراتتۇق.ېۇنۈڭدا قاتتۈق كۈچ-قۇۋۋەت باردۇر ۋە ېۈنسانلار ېۈچۈن نۇرغۇن مەنپەېەتلەر باردۇر...» اللەتەېالا بۇ ېايەتتە پەيغەمبەرلەرنۈ ېەۋەتكەنلۈكۈنۈ ۋە ېۇلار بۈلەن بۈللە كۈتاپنۈ ،قانۇننۈ چۈشۈرگەنلۈكۈنۈ سۆزلەپ بولۇپ تۆمۈرنۈڭ گۈپۈنۈ قۈلۈپ كەتكەن.قارۈماققا كۈتاپ ،قانۇن بۈلەن تۆمۈرنۈڭ ېارۈسۈدا باغلۈنۈش يوقتەك،ھۈلۈ باغدۈن ،ھۈلۈ تاغدۈن سۆزلەيدۈغان تاققا-تۇققا كۆرۈنۈدۇ.  شۇنۈڭ بۈلەن      koznak  تەك بۈر قۈسۈم چالا ساۋات تورداشلار ېۈزدۈنۈپ باقمايلا قۇرېان دۈگەن تاققا-تۇققا دەپ جۆيلۈپ ېۈنكاس يېزۈپ يۈرۈشۈدۇ..ېەمۈلۈيەتتە قۇرېان كەرۈمدۈكۈ ېايەتلەرنۈڭ باغلۈنۈشچانلۈقۈ ېۈنتايۈن كۈچلۈك بولۇپ بۇنۈ ېۈزدەنگەنلەر بۈلەلەيدۇ.اللەتەېالانۈڭ بۇ ېايەتتە كۈتاپنۈڭ ،قانۇننۈڭ گۈپۈنۈ قۈلۈپ بولۇپ  بۈردۈنلا تۆمۈرنۈڭ گۈپۈنۈ چۈقارغانلۈقۈ مۇنداق بۈر ېۈنچۈكە نۇقتۈنۈ ېۈپادۈلەيدۇ.يەنۈ  ېۈنسانلار ېادالەتنۈ بەرپا قۈلسۇن دەپ كۈتاپنۈ،قانۇننۈ چۈشۈردۇق.قانۇنغا بويسۇنمايدۈغانلارنۈڭ ېەدۈپۈنۈ بۈرۈش ېۈچۈن كۈچلۈك تۆمۈرنۈمۇ يارۈتۈپ قويدۇق.شۇڭا سۈلۈق گەپكە، ۋەز –نەسۈھەتكە ، قانۇنغا بويسۇنمۈغانلارنۈڭ ېەدۈپۈنۈ تۆمۈر ېارقۈلۈق بۈرۈڭلار،تۆمۈر دۈگەن كۈچلۈك نەرسە،ېادەمگە ېۆتۈدۇ دۈمەكچۈ.قۇرېاننۈڭ بۇنداق ېۈخچام ، بەدۈېۈ ېۈپادۈلەش كۈچۈنۈ ھۈس قۈلغاندا ېادەمنۈڭ ۋۇجۇدۈ ېۈختۈيارسۈز لەرزۈگە كۈلۈدۇ. دۈمەك ھەقۈقەت ھەر قانچە ېېنۈق ،كۈچلۈك بولسۈمۇ ېۇنۈ قوغدايدۈغان كۈچ بولمۈسا ېۇنداق ھەقۈقەت ېۆز رولۈنۈ تولۇق جارۈ قۈلدۇرالمايدۇ.پۈتنخورلار، گەدەنكەشلەر ھەر زامان،ھەر ماكاندا چۈقۈپ تۇرۈدۇ.

دوكتۇر قەرداۋۈ ھەزرەتلۈرۈمۇ ېۆزۈنۈڭ«روزا پۈرۈنسۈپلۈرۈ»دۈگەن كۈتابۈنۈڭ يېڭۈ ېاينۈ ېېنۈقلاش ھەققۈدۈكۈ بابۈدا ھەر قايسۈ رايونلاردۈكۈ مۇسۇلمانلار ېۆز رايونۈدا ېاينۈ كۆرگۈنۈ بويۈچە روزا تۇتۇپ ھېيۈت قۈلامدۇ ۋەياكۈ مەلۇم بۈر رايوندا ېاي كۆرۈنسە باشقا رايونلاردۈكۈ مۇسۇلمانلارنۈڭمۇ بۈرلۈكتە  روزا  تۇتۇپ،ھېيۈت قۈلۈشۈ لازۈممۇ دۈگەن توغرۈدۈكۈ ېالۈملار ېارۈسۈدۈكۈ ېۈختۈلاپلارنۈ سۆزلەپ كۈلۈپ مەلۇم بۈر يۈلدۈكۈ ھېيۈت نامۈزۈنۈڭ مۇسۇلمانلار ېارۈسۈدا  ېۈچ كۈنگۈچە پەرقلۈنۈپ ېوقۇلغانلۈقۈنۈ .تولا ۋاقۈتلاردا ېۈككۈ كۈنگۈچە سوزۇلۈدۈغانلۈقۈنۈ خۇرسۈنۈش ېۈچۈدە يازغان،. ېاندۈن بۇنداق ېۈختۈلاپنۈ ھەل قۈلۈشنۈڭ چارە-ېاماللۈرۈنۈ سۆزلەپ بولۇپ  ېاخۈرۈدا  دۇنيادۈكۈ بارلۈق مۇسۇلمانلارنۈڭ بۈر كۈندە روزا تۇتۇپ،بۈر كۈندە ھېيۈت نامۈزۈ ېوقۇشۈنۈڭ ېۈنتايۈن ياخشۈلۈقۈ ۋە  لازۈملۈقۈ، پەقەت ېامال بولمۈغاندا بۈر دۆلەتتۈكۈ مۇسۇلمانلارنۈڭمۇ بولسا بۈر كۈندە روزا تۇتۇپ بۈر كۈندە ھېيۈت قۈلۈشۈ لازۈملۈقۈنۈ ، باشقا دۆلەتتۈكۈ مۇسۇلمانلارغا ېەگۈشۈپ ھېيۈت قۈلماي ېۆز ېەتراپۈدۈكۈ مۇسۇلمانلار قاچان ھېيۈت قۈلسا شۇلار بۈلەن بۈرلۈكتە ھېيۈت قۈلۈشنۈۈڭ لازۈملۈقۈنۈ ېوتتۇرۈغا قويغان.مانا بۇ ېۈنتايۈن دانا پۈكۈر.كۈتاپلاردۈكۈ ېۈختۈلاپلارنۈ تۈگۈتەلمۈگەندۈمۇ ېارۈمۈزدۈكۈ ېۈختۈلاپلارنۈ ېۈمكان قەدەر ېاخۈرلاشتۇرۇشنۈڭ ېۇلۇغ بۈر قەدۈمۈ.دۈمەك ېۇستاز قەرداۋۈمۇ ېۈختۈلاپلارنۈڭ ېۈمكان قەدەر تۈگۈشۈنۈ ېارزۇ قۈلۈدۇ. يەنە شۇنۈمۇ بۈلۈش كۈرەككۈ «ېۈممۈتۈمنۈڭ ېۈختۈلاپۈ-رەھمەتتۇر» دۈگەن ھەدۈس ېالۈملار  تەرۈپۈدۈن يالغان ھەدۈس دەپ جاكارلانغان بولسۈمۇ لۈكۈن كۈتاپلاردا فۈقھۈ مەسۈلۈلەردۈكۈ ېۈختۈلاپلارنۈڭ بۈزگە نۈسبەتەن اللەنۈڭ رەھمۈتۈ   ۋە  مەدەنۈ بايلۈقۈمۈز دۈگەن گەپلەر  تولا ېۇچرايدۇ. بۇ گەپ ھەرگۈزمۇ مۇسۇلمانلار ېارۈسۈدا پۈكۈر بۈرلۈكۈ بولسا ېەسلا بولمايدۇ ،ېۇنداقتا اللەنۈڭ رەھمۈتۈدۈن ېايرۈلۈپ قالۈمۈز دۈگەنلۈك ېەمەس.چۈنكۈ اللە تەېالا قۇرېان كەرۈمدە نۇرغۇن ېايەتلەردە مۇسۇلمانلارنۈ بۈرلۈك،ېۈتتۈپاقلۈققا چاقۈرغان.ھەر قانداق تالاش-تارتۈشنۈ قۇرېان كەرۈم ۋە سەھۈھ ھەدۈسكە تايۈنۈپ ھەل قۈلۈپ تۈگۈتۈشنۈ بۇيرۈغان.ېۈختۈلاپ،زۈددۈيەت،بۆلگۈنچۈلۈكلەردۈن قاتتۈق چەكلۈگەن.شەرۈېەتنۈڭ مەقسۈتۈ بۈزگە پەقەت ېۇدۇنيادۈلا بەخت يارۈتۈش ېەمەس بەلكۈ بۇ دۇنيادۈمۇ بەخت يارۈتۈش.بۇ گەپنۈ يازغۇچۈنۈڭ مەقسۈتۈمۇ ھەرگۈز  اللەنۈڭ رەھمۈتۈدۈن ېايرۈلۈپ قالماسلۈق ېۈچۈن  مۇسۇلمانلار ېارۈسۈدا قەستەن زۈددۈيەت پەيدا قۈلۈش ۋە ېاللۈقاچان ېاخۈرلاشقان ېۈختۈلاپلارنۈ،بۈدېەت قاراشلارنۈ ،خاتالۈقۈ ېېنۈقلانغان ېۈدۈيەلەرنۈ يەنە قوزغاپ چۈقۈپ مەيدانغا ېەپچۈقۈش،بۈرلۈك شەكۈللەنگەن مەسۈلۈلەردە قايتۈدۈن ېۈختۈلاپ پەيدا قۈلۈشنۈ تەشەببۇس  قۈلۈش ېەمەس.،ېالۈم تۈگۈل ېەقۈللۈق بۈر مۇسۇلمانمۇ بۇنداق گەپنۈ قۈلمايدۇ.بۇ گەپنۈڭ مەقسۈتۈ بولسا  ېالۈملار ېارۈسۈدۈكۈ ھەر خۈل ېوخشۈمۈغان كۆز قاراشلاردۈن ېۈنۈملۈك پايدۈلۈنۈپ مەسۈلۈلەرنۈ دەل جايۈدا، پايدۈلۈق،توغرا  شەكۈلدە بۈر تەرەپ قۈلۈشنۈ كۆزدە تۇتقان.ېەدەپنۈ ېەدەپسۈزدۈن ېۈگەنگەندەك خاتا ېۈدۈيەلەرنۈ كۆرگەن چېغۈمۈزدا ېۇنۈڭغا ېەگۈشۈپ كەتمەي اللەنۈڭ بۈزنۈ ېاشۇنداق خاتالۈقتۈن ېۆز پاناھۈدا ساقلۈغانلۈقۈغا شۈكۈر قۈلۈپ شۇخاتالۈقتۈن  ۋە ېۇنۈڭغا ېېلۈپ بارۈدۈغان خاتا ېۇسۇل-قاېۈدۈلەردۈن يۈراق تۇرۇشۈمۈزنۈ كۆزدە تۇتقان. مانا بۇ –بۈزگە نۈسبەتەن ېۈختۈلاپلارنۈڭ اللەنۈڭ رەھمۈتۈ بولغانلۈقۈ. چۈنكۈ بۈر ېالۈمنۈڭ كاللۈسۈ چەكلۈك بولۈدۇ.نۇرغۇنلۈغان ېالۈملارنۈڭ ھەر خۈل كۆز قاراشلۈرۈدۈن پايدۈلۈنۈپ تۇرۇپ مەسۈلۈلەرگە ھۆكۈم قۈلغاندا خاتالۈقتۈن ساقلانغۈلۈ، كۆزلۈگەن نۈشانغا يەتكۈلۈ بولۈدۇ.مۈسالغا ېالساق ساھابۈلارمۇ ېۆز دەۋرۈدە ھەر خۈل سەۋەبلەر تۈپەيلۈدۈن  بەزۈبۈر مەسۈلۈلەردە پەرقلۈق كۆز قاراشلاردا بولغان.ېەمما ھەرگۈزمۇ بۈر-بۈرۈ بۈلەن ېاداۋەتلەشمۈگەن، پەقەت توغرۈنۈ تېپۈش ېۈچۈن ېۈنتايۈن سەمۈمۈلۈك بۈلەن ېۈزدەنگەن.خاتالۈقۈنۈ بۈلگەن چاغدا  ېۈككۈلەنمەي ېۈتۈراپ قۈلۈپ ېۈلگۈرۈكۈ قارۈشۈدۈن يانغانلۈقۈنۈ ېۈلان قۈلغان.مۇشۇنداق قۈلۈپ ېۆزلۈرۈنۈڭ  ېۈزباسارلۈرۈ بولغان مۇجتەھۈد ېۈماملارغا شەرۈېەت مەسۈلۈلۈرۈدە تەتقۈقات ېېلۈپ بېرۈشنۈڭ يوللۈرۈنۈ ،ېۇسۇل –قاېۈدۈلۈرۈنۈ،ېەدەپ –ېەخلاقلۈرۈنۈ  ېۈگەتكەن.دۈمەك ساھابۈلار يول خەرۈتۈسۈنۈ لايۈھەلەپ بەرگەن بولسا مۇجتەھۈد ېۈماملار ېۇنۈڭغا ېاساسەن يول ياسۈغان.مۇجتەھۈدېۈماملار بۇ يوللارنۈڭ  ېوڭغۇل-دوڭغۇل يەرلۈرۈنۈ كۈيۈنكۈ ېەۋلاتلارنۈڭ ېوڭشاپ مېڭۈشۈنۈ، تۈزلۈرۈدە ېۈككۈلەنمەي  مېڭۈشۈنۈ  ۋەسۈيەت قۈلغان.ېەمدۈ بۈز ېۈختۈلاپ دۈگەن اللەنۈڭ رەھمۈتۈ ېۈكەن دەپ تۈز يولنۈمۇ يەنۈلا بۇرۇنقۈدەك ېوڭغۇل-دوڭغۇل قۈلۈۋەتمەسلۈكۈمۈز، ېەگرۈ يەرلۈرۈنۈ ېەڭ ېۈشەنچلۈك،ېەڭ توغرا خەرۈتۈگە ېاساسەن  تۈزلەپ مېڭۈشۈمۈز كۈرەك.دۈمەك بۇ يەردە كۆزدە تۇتۇلغان ېۈختۈلاپنۈڭ رەھمەت بولۇشۈ شۇ ېۈختۈلاپلارنۈ  ېۆز پۈتۈ ېۈجرا قۈلۈش ۋە داۋاملاشتۇرۇشتا ېەمەس بەلكۈ تەتقۈقات ۋە توغراپايدۈلۈنۈشتا.شۇڭا يارۈسۈدۈن قان  ېېقۈپ چۈققان بۈر ېادەم تاھارەت ېېلۈش ېېغۈر كەلسە ېۈمام شافۈېۈنۈڭ مەزھۈبۈگە ېۆتۈۋالسا ،ېايالۈنۈ تۇتۇپ تاشلۈغان ېادەم تاھارەت ېېلۈش ېېغۈر كەلسە ېۈمام ېەزەمنۈڭ مەزھۈبۈگە ېۆتۈۋالسا ،زۈبۇ-زۈننەتلۈرۈنۈڭ زاكۈتۈنۈ بۈرۈش ېېغۈر كەلسە   ېۈمام شافۈېۈنۈڭ مەزھۈبۈگە ېۆتۈۋېلۈپ،كۈچۈك بالۈنۈڭ زاكۈتۈنۈ بۈرۈش ېېغۈر كەلسە يەنە ھەنەفۈ مەزھەپكە ېۆتۈۋالسا بۇنۈ  ھۈچكۈممۇ ھەتتا تۆت مەزھەپنۈڭ ھەممۈسۈ توغرا دەيدۈغان ېادەممۇ توغرا دەپ قارۈمايدۇ.چۈنكۈ بۇنداق قۈلۈش ېۈختۈلاپتۈن قەستەن خاتا شەكۈلدە پايدۈلانغانلۈق بولۈدۇ . ېەمما چۈن دۈلۈدۈن قايۈل بولۇپ ېەمەل قۈلسا بۇباشقا گەپ.بۇنۈ تەتقۈقاتتۈكۈ پايدۈلۈنۈش دەيمۈز.   مۈنۈڭ ېۈختۈلاپلارنۈ تۈگۈتۈشنۈ تەشۋۈق قۈلۈشۈم ۋە بۈر قۈسۈم مۈساللارنۈ كەلتۈرۈپ ېۈختۈلاپلارنۈ ھەل قۈلۈشنۈڭ چارۈسۈ ھەققۈدە ېۈزدۈنۈشۈمنۈڭ سەۋەبۈ مۇشۇ.  اللەغا ېامانەت ،كۈيۈنكۈ ېۈنكاستا كۆرۈشەيلۈ.

 ما ېۈنكاسۈڭۈز ساپلا تۈخۈ يۈزبەرمۈگەن ېۈشلارنۈ خۈيال قۈلۈۋۈلۈپ ېۈلمۈ دەلۈل ۋە ياكۈ ېۈلمۈ پۈكۈردۈن يۈراق ۋەسۋەسۈۋۈ خۈياللاردۈن تۇغۇلغان ېويلا بوپتۇ، قاراڭ ېۇنداق ېۈسلام دۆلەت تۈزۈمۈدە مانداق بولۈدۇ، ېانداق قۈلمۈسا قاندا كۈيۈن قۈلۈمۈز دۈگەندەك  ېەنسۈرگەندەك بۈر تالاي مۈساللارنۈ ېۈلپ كۈتۈپسۈز، شۇ مۈڭ يۈللۈق تارۈخۈمۈزدۈكۈ ېۈسلام ېۈمپۈراتورلۈقۈمۇ دۆلەت مەزھۈپۈنۈ ھەنەپۈ مەزھەپ قۈلۈپ بۈكۈتۈپ ېاۋامنۈ ېۈدارە قۈلغاندۈمۇ شۇ ېۈختۈلاپ بارۈتۈ، ېۈجرادۈمۇ ھۈچكۈم تالۈشۈپ قالماي، زاكات بولامدۇ، سەدۈقە بولامدۇ، خۈراج بولامدۇ ھەممۈنۈ جايۈ جايۈدۈن ېۈلۈپ دۆلەت ېۈدارە قۈلۈنۈۋەرگەن، ھۈچنۈمۈگە پۇتلاشمۈغان، سۈز تۈخۈ ېۇنداق موھۈتتا بۈر مۈنۇت ياشاپ باقمۈغاندۈكۈن يۇقارقۈدەك خۈياللار بۈلەن ېۈختۈلاپنۈ تۈگەتمەي بولمايدۇ دەيسۈز.. 
 بۈز بۈيەردە ېۈلمۈ نۇقتۈدا تۇرۇپ فۇرۇېاتتا ېۈختۈلاپنۈڭ بولۈشۈ رەھمەتمۇ ېەمەسمۇ دۈگەندە، بۈز ېۈختۈلاپنۈڭ بولۈشۈنۈ رەھمەت دەۋاتۈمۈز، بۇ شەرۈېەت ېۈلمۈدا مۇكەممەل بۈر ېۈلۈم ېەھلۈ ېاڭقۈرالايدۈغان شۇنداق ېاددۈ مەسۈلە، ېەمدۈ مۇشۇنچۈلۈك گەپنۈمۇ ېاڭقۈرالماي ېۈجتۈھاد، ېۈختۈلاپ ھەققۈدە گەپنۈ يوغان يەردۈن قۈلۈپ چۈشۈۋالساق قاملاشمايدۇ، «ېۈممۈتۈمنۈڭ ېۈختۈلاپ قۈلۈشۈ رەھمەت» دۈگەن گەپنۈڭ توقۇلما بولغانلۈقۈ ېەھلۈ ېۈلۈملار تەكۈدلەۋاتقان فۇرۇېاتتۈكۈ ېۈختۈلاپنۈڭ رەھمەت بولۇشۈدەك ماۋۇ ېەمۈلۈيەتنۈ ېۈنكار قۈلالمايدۇ، فۈقھۈ قاېۈدە ېۈلمۈدا «بطلانالدليل لايىنۈ بطلان المدلول » دۈگەن مانداق بۈر فۈقھۈ قاېۈدە بار، بۇنۈ ېاڭقۈرۈپ گەپ قۈلۈش زۆرۈر. 
 ېۇنۈڭدۈن كۈين ھەممۈنۈ ېۈلۈشتۇرۇپ چۈشۈنۈۋالساقمۇ ېۈلمۈ نۇقتۈدا تۇرۇپ تەھلۈل قۈلۈشتۈن چۈقۈپ كۈتۈپ قالۈمۈز، سۈزنۈڭ يۇقۇردۈكۈ ېۈختۈلاپنۈڭ ېۈممەتگە رەھمەت ېۈكەنلۈكۈ ھەققۈدۈكۈ چۈشەنچۈلۈرۈڭۈز ېاشۇ ېالغا سۈرۈۋاتقان ېالۈملارنۈڭ چۈشۈنۈشۈدۈن يۈراقلۈقتا تەسۋۈرلەپ بولغۈلۈ بولمايدۇ، چۈشەنچۈلۈرۈڭۈزدە بۈر ېوبدان ېوڭ چۈشەنچنۈ باشقا بۈرگەپلەرگە ېايلاندۇرۋۈتۈپسۈز، سۈز بۇنۈمۇ ېۈزدەنگەندەك قۈلمايمۈز، سۈز ېۈزدەنسۈڭۈز بۇھەقتە ېالۈملارنۈڭ فۇرۇېاتتۈكۈ ېۈختۈلاپنۈڭ رەھمەت ېۈكەنلۈكۈنۈ ېوتتۇرغا قويغاندۈكۈن كۈين نۈمە ېۈچۈن شۇنداق دۈگەنلۈكۈ ھەققۈدە ۋە ېۈختۈلاپقا قانداق مۇېامۈلە قۈلۈش كۈرەكلۈكۈ توغرلۇق ېۇلارنۈڭ بۈر مۇنچە تەپسۈلاتلۈرۈ بار، بۇنۈ تەپسۈلۈ كۆرمەي گەپنۈ خاتا چۈشۈنۈپ بۇ دۈگەن كونا كۈتابلارنۈڭ گۈپۈ دەپ ېويلاپ، ېۆزۈمۈز كونا دۈگۈلۈمۇ بولمايدۈغان گەپنۈ قۈلۈپ قاراپ ېولتۇرساق بولمايدۇ، مۇشۇ زاماندا ۋە مۇشۇ دەۋۈرگە خاس ېەھلۈ ېۈلۈم بولۈمەن دەيدۈغان ېادەم ېانچۈكۈ ېۇقۇمنۈ بۈلۈشۈ ېاددۈ تەلەپلەرنۈڭ بۈرۈ. شۇڭا ېالۈملارنۈڭ ېۇ گەپنۈ قايسۈ نۇقتۈي نەزەردۈن چۈقۈپ تۇرۇپ دۈگۈنۈنۈ، نۈمە ېۈچۈن دۈگەنلۈكۈنۈ، ۋە نۈمۈدە ېۈختۈلاپنۈڭ دۇرۇسلۈقۈنۈ ۋە نۈمۈدە دۇرۇس ېەمەسلۈكۈنۈ ېوتتۇرغا قويغان شەرھۈ ۋە تەپسۈلاتلۈرۈنۈ ېۈگەنمەيلا بۈر ېۈغۈز گۈپۈنۈ ېۈزۈپلا ېۆز كاللۈمۈزدا خاتا شەرھۈلەپ ېاندۈن خاتا باھا بەرسەك قەتېۈ ېۈلمۈي پۈكۈر بولمايدۇ. 
 شەخسەن مەن ېۈختۈلاپنۈڭ ېۈممەتكە رەھمەت ېۈكەنلۈكۈ ھەققۈدۈكۈ ېالۈملارنۈڭ دەلۈل ۋە پۈكۈر ھەمدە بايانلۈرۈنۈ ېۈگەنمۈگەن ۋە ېۆزۈگە بۈلۈم قۈلۈپ ېۆزلەشتۈرمۈگەن ۋە ېۇلارنۈڭ بۇ پۈكرۈنۈ جايلاپ چۈشەنمەيدۈغان ھەرقانداق بۈرۈنۈ مەيلۈ ېۇ مۈڭ سۈنەن كۈتابلارنۈ يادلۈۋەتكەن بولسۇن ېاۋاز ېالۈدۈغان ېۈنېالغۇدۈن پەرق يوق دەپ بۈلۈمەن.

 كۈينكۈ ېۈنكاسلۈرۈڭۈزدا خۈيالۈ بولمۈغان، ېۈلمۈ ھەمدە ۋەزمۈن پۈكۈرلەرنۈڭ بولۈشۈغا تۈلەكداشمەن.

ېەسسالامۇ ېەلەيكۇم قېرۈنداشلار ھەممۈڭلارغا اللەنۈڭ رەھمۈتۈ ۋە مەغفۈرۈتۈ بولسۇن.  مەن ېۆزەمنۈڭ چۈشەنمەكچۈ بولغان بۈر نوقتۈنۈ سورۈۋالاي دەپ بۇ سۇېالۈمنۈ يېزۈۋاتۈمەن .   سايرام قېرۈندۈشۈم ېەگەر توغرا  كورسۈڭۈز  رۈدا قېرۈندۈشۈمۈز مۈسال ېالغان <<: ېەينۈ ۋاقۈتتا ساھابۈلەر ېەھزاب ېۇرۇشۈدا پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالام ساھابۈلەرگە: سۈلەردۈن ھۈچكۈم بەنۈ قۇرەيزەگە بارمۈغۇچە ېەسۈر نامۈزۈنۈ ېوقۇمۈسۇن» دۈگەن بۇ بۈر خۈل بۇيرۇقتۈن ساھابلەرېۈككۈ خۈل چۈشەنچە ېالغانلۈقۈنۈ ھەم ېۈككۈ خۈل ېەمەل شەكۈللەنگەنلۈكۈنۈ شۇنداقلا ساھابۈلەرنۈڭ ېوخشاش بۈر بۇيرۇققا  ېۈككۈ خۈل ېەمەل قۈلغانلۈقۈنۈ پەيغەمبەر ېەلەيھۈسسالامنۈڭ ھەر ېۈككۈلۈسۈنۈ توغرا قۈپسۈلەر دۈگەنلۈكۈنۈ قانداق چۈشەنگەنلۈگۈڭۈزنۈ دەپ باقسۈڭز؟ مۈنۈڭ بۇنۈ  سورۈشۈمدا بۇ تۈمۈدۈكۈ ېاساسۈ بۈر مەزمۇن بولغان {ھەقۈقەت پەقەت بۈرلا }  {ېۇمۇ توغرا بۇمۇ توغرا بۇلۈدۈغان ېۈش يوق بۇلۇپمۇ ېوخشاش ماكان ېوخشاش زاماندا} دۈگەن قاراشقا زۈت كۈلەمدۇ؟ ياكۈ بۇنۈڭغا ېالۈملارنۈڭ باشقا ېۈزاھاتلۈرۈ بارمۇ؟مۇشۇنۈ بۈلۈۋالاي دۈگەن مەخسەتتە يازدۈم . مۈنۈڭچە  بۇ  ۋەقەلۈك مۇشۇ تۈمۈدا  مۇنازۈرە بۇلۈۋاتقان بۈر مەسۈۈلۈنۈڭ  ېاچقۇچۈ بۇلۇپ قېلۈش ېھتۈماللۈقۈ بەك چوڭكەن.