ېەسسەلامۇ ېەلەيكۇم
يۇقۇردا ھەممەيلەن ناھايۈتۈ ياخشۈ پۈكۈرلەرنۈ ۋەياخشۈ چۈشەنچۈلەرنۈ ېوتتۇرغا قويدۈ. ھەممۈگە ېاللاھ ېەجۈر ېاتا قۈلسۇن.
  گەپكە كەلسەك، يۇقۇردۈكۈ سايرام ېەپەندۈنۈڭ 12- قەۋەتتۈكۈ ېۈنكاسۈنۈ ېوقۇغاندۈن كۈيۈن، تېما ېۈگۈسۈنۈڭ بۈزگە تېمۈسۈدا ېوتتۇرغا قويغان ېاساسۈ پۈكۈرلۈرۈ ۋە بۇ پۈكۈرلەرگە قارۈتا يۈزۈلغان بۈر قۈسۈم ېۈنكاسلار ھەققۈدە بەزۈ مۇلاھۈزۈلەرنۈ ېوتتۇرغا قويساق بولۈدۈغانلۈقۈنۈ كۆرۈپ يەتكۈنۈمۈز ېۈچۈن تېمۈدا ېوتتۇرغا قويۇلغان مەزمۇنلار ھەققۈدە ېازراق مۇلاھۈزە يۈرگۈزۈشنۈ لايۈق تاپتۈم.

  1- ېۇشبۇ تېمۈنۈڭ ېاساسۈ قۈسمۈدا «ېۈجتۈھاد ېۈشۈكۈ ېوچۇق» دۈگەن قاراش ېوتتۇرغا قويۇلغان بولۇپ بۇ ھەقتە كۆپ توختالمۈساقمۇ بۇھەقتە ھەممۈمۈزدە ېورتاق قاراش تۈكلۈنۈپ بولدۈ، بەدۈېۇززامان ھەزرەتلۈرۈنۈڭ ېۈجتۈھاد رۈسالۈسۈدۈمۇ بۇ نۇقتۈنۈ كۈزدە تۇتقانلۈقۈ ھەم ھەممۈمۈزگە ېاساسۈ جەھەتتۈن ېۈنۈق بولدۈ. ېەگەر تېما ېۈگۈسۈنۈڭ 12- قەۋەت ېۈنكاسۈدا بەدۈېۇززاماننۈڭ رۈسالۈسۈدۈكۈ ېالغان سۈرۈلگەن ېۈددۈيەنۈڭ ېۈجتۈھاد ېۈشۈكۈ تاقاق دۈگەن قاراش ېەمەسلۈكۈگە قارۈتا قايۈللۈقۈ ېۈپادۈلەنمۈگەندە ېۈدۈ نۆۋەتتە مۇنازۈرە قۈلۈنۈۋاتقان ھەممە مەسۈلۈنۈ ېاۋال بۈر ياققا قويۇپ تۇرۇپ زادۈ ېۇستاز نۇرسۈ «ېۈجتۈھاد رۈسالۈسۈ» ېارقۈلۈق ېۈجتۈھادنۈ تاقۈماقچۈمۇ ياكۈ ېۆزۈ ياشۈغان شۇدەۋرنۈڭ ېۆزۈدە ېۈجتۈھاد قۈلۈش ېۈچۈن بۆسۈپ ېۆتۈش كۈرەك بولغان توساقلارنۈ سۆزلەش ېارقۈلۈق ېۈجتۈھاد ېامبۈرۈنۈ ساپلاشتۇرماقچۈمۇ دۈگەن مەسۈلۈنۈ كاللۈمۈزدا ېايدۈڭلۈتۈۋۈتۈپ ېاندۈن باشقا مەسۈلۈگە ېۆتكەن بولار ېۈدۇق، ۋە مۇشۇنداق بولغاندا ېاندۈن تېما ېۈگۈسۈ ېوتتۇرغا قويغان تېمۈغا ماس ېۈش بولغان بولار ېۈدۈ. ېەمما ھازۈر ېۈجتۈھاد رۈسالۈسۈغا قارۈتا تۈما ېۈگۈسۈمۇ ۋە ېۈنكاس ساھۈبلۈرۈمۇ بۇ مەسۈلۈگە ېاساسەن ېورتاقلۈق ھاسۈل قۈلۈپ بولدۈ. شۇڭا بەدۈېۇززامانۈنۈڭ ېۈجتۈھاد رۈسالۈسۈ ېۈجتۈھادنۈ چەكلەمدۇ ياقمۇ دۈگەننۈ ېۈسپاتلاش نۆۋەتتە مۇلاھۈزۈمۈزنۈڭ مەزمۇن داېۈرسۈدە بولمايدۇ.

2-  تېما ېۈگۈسۈ ېوتتۇرغا قويغان ېۈككۈنجۈ مەسۈلە «ھەقۈقەت پەقەت بۈر بولۈدۇ» مەسۈلۈسۈ ۋە بۇ گەپتۈن شاخلۈنۈپ چۈققان مەسۈللەر.
  بۇ مەسۈلۈدە تېما ېۈگۈسۈ ناھايۈتۈ ېەتراپلۈق شەكۈلدە بۈر قۈسۈم جۈزېۈ مەسۈللەرنۈ تەھلۈل قۈلۈش ېارقۈلۈق بۈر قانچۈلۈغان خۇلاسۈلەرنۈ ېوتتۇرغا قويغان. مەسۈلەن: ھەممە مۇجتەھۈدلەرنۈڭ قارۈشۈ ېۈچۈدە پەقەت بۈرسۈلا ھەق بولۈدۇ، قالغۈنۈ خاتا بولسۈمۇ گۇناھ بولماستۈن بەلكۈ بۈر ېەجۈر بولۈدۇ دۈگەندەك. تۈما ېۈگۈسۈ بۇ مەسۈلۈنۈڭ بۈشۈنۈ چۈقۈرۈپ قويۇش بۈلەنلا كۈپايۈلەنگەنلۈكۈ ۋە تۆۋەندۈكۈ: «تۈمۈدا ېوتتۇرۈغا قويۇلغان يەنە بۈر مەسۈلە ھەقۈقەتنۈڭ بۈر قانچە بولۇش مەسۈلۈسۈ. بۇ مەسۈلۈمۇ ېۈختۈلاپ چۈققان مەسۈلۈنۈڭ بۈرسۈ بولۇپ   توغرا قاراش شۇكۈ ھەقۈقەت پەقەت بۈرلا بولۈدۇ. مەزھەپ مەسۈلۈسۈنۈ مۇۋاپۈق  ھەل قۈلالمۈغانلار ھەقۈقەت دۈگەن بۈر قانچە بولۈدۇ دۈيۈش ېارقۈلۈق تۆت مەزھەبنۈڭ ھەممۈسۈ توغرا دۈگەن نەزۈرۈيەسۈنۈ ېاقلاپ كۈچلەندۈرمەكچۈ.».... دۈگەندەك سۈزلەرنۈ دۈيۈش ېارقۈلۈق مەسۈلۈنۈ سەل غۇۋاراق ېوتتۇرغا قويۇپ قالغانلۈقۈ ېۈچۈن يەنە بۈر بۇرادۈرۈمۈز تەرپۈدۈن: ياق، بەلكۈ تۆتۈلۈ مەزھەپنۈڭ دۈگەنلۈرۈنۈ ھەق دەيمۈز ،» دۈگەن ېەكسۈ قاراشنۈڭ ېوتتۇرغا چۈقۈشۈنۈ كەلتۈرۈپ چۈقارغان.
  بۇ مەسۈلۈگە كاللا يۈگۈرتۈشتۈن ېاۋال شۇ ېۈسۈمۈزدۈن چۈقماسلۈقۈ زۆرۈركۈ بۈيەردە تارتۈشۈۋاتقان مەسۈللەر پەقەت پۇرۇېات مەسۈللەردۈكۈ نەس ۋە ياكۈ <ېەسەر> يەنۈ خەبەر كەلمۈگەن، دەلۈلۈ قەتېۈي ېەمەس بەلكۈ زەننۈي (بۇنۈڭ ېۈچۈگە نەس قەتېۈي بولسۈمۇ دەلالۈتۈ زەننۈ بولغانلۈرۈمۇ كۈرۈپ كۈتۈدۇ: مەسۈلەن باشقا مەسۈھ قۈلۈش مەسۈلۈسۈدۈكۈ ېايەتنۈڭ مۇتەۋاتۈر بولۈشۈ بۈلەن قەتېۈې بولسۈمۇ ېەمما ېايەتتۈكۈ ب ھەرۈپۈنۈڭ دەلالۈتۈنۈڭ زەننۈ بولغۈنۈغا ېوخشاش) بولغان مەسۈللەرگە قارۈتۈلغان بولۇپ ھەرگۈزمۇ ېۈجتۈھادقا ېالاقۈسۈ بولمۈغان قەتېۈيياتلارغا قارۈتۈلغان ېەمەس.
ېەمدۈ يۇقۇرقۈ ېۈككۈ تەرەپنۈڭ قارۈشۈغا كەلسەك ېەمەلۈيەتتە بۇ مەسۈلە دەل بۈز گۈپۈنۈ قۈلۈۋاتقان مۇجتەھۈد ېالۈملار ېارۈسۈدۈمۇ ېوتتۇرغا قويۇلغان بولۇپ، بۇ مەسۈلە ېەمەل نۇقتۈسۈدۈن ېەمەس بەلكۈ نەزەر نۇقتۈسۈدۈن كۈزۈتۈلگەن ۋە ېوتتۇرغا تاشلانغان مەسۈللەرنۈڭ بۈرۈ بولغان. بۇ مەسۈلۈنۈڭ ېەسلۈ كۈلۈپ چۈقۈشۈغا نەزەر سالساق ېۈسلام ېالۈملۈرۈ ېارۈسۈدا مەشھۇر ېۈككۈ قاراش ېوتتۇرغا قويۇلغان بولۇپ بۈرۈنجۈ قاراشتا:« پۇرۇېات مەسۈللۈرۈدە ھەممە مۇجتەھۈدنۈڭكۈنۈ توغرا دۈگۈچۈلەر بولۇپ بۇلار: قايسۈ مۇجتەھۈد ېۈلمۈي ېۈجتۈھاد ېارقۈلۈق ھۆكۈم چۈقارسا ېۇ ھۆكۈم ھەق بولۈدۇ، دۈمەك ھەممە مۇجتەھۈدنۈڭ ھەق دۈگۈچۈلەر، ېۈكۈكۈنجۈسۈ بولسا: پەقەت بۈرۈنۈڭلا توغرا بولۈدۇ، قالغانلۈرۈنۈڭ خاتا بولسۈمۇ ېەجۈر بولۈدۇ دۈگۈچۈلەردۈن ېۈبارەت ېۈككۈ قاراشتۈكۈلەر ېوتتۇرغا چۈققان، ېالۈملارمۇ بۇ ېۈككۈ تەرەپنۈڭ بۇخۈل قاراشلۈرۈنۈ ېۈتۈبارلۈق قاراش دەپ قارۈغان ۋە ھەتتا مۇھەققۈقلەر ېۈككۈنجۈ قاراشتۈكۈلەرنۈ كۈچلۈك دەپ قارۈغان بولسۈمۇ، بۇ ېۈككۈلۈ قاراشتۈكۈلەرنۈڭ ھۈچبۈرۈ تۆت مەزھەپنۈڭ تۆتۈلۈ قارۈشۈغا ېەمەل قۈلغانلارنۈ نە بۈرۈنجۈ قاراشتۈكۈلەر بولسۇن ۋەياكۈ ېۈككۈنجۈ قاراشتۈكۈلەر بولسۇن چوقۇم بۈرۈنۈ توغرا، قالغۈنۈ خاتا دۈگەن بويۈچە ھۆكۈم چۈقۈرۈپ بۈرۈنۈڭ توغرا، قالغۈنۈنۈ خاتا دۈگەن خۇلاسۈگە كەلمۈگەن، بەلكۈ بۈرۈنجۈ ۋە ېۈككۈنجۈ قاراشتۈكۈلەرنۈڭ ھەممۈسۈ بۈردەك ېۆز قاراشلۈرۈدۈن: «تۆتۈلۈ مەزھەپنۈڭ قارۈشۈ توغرا بەلكۈ تۆتۈلۈ مەزھەپنۈڭلا ېەمەس ھەر بۈر ېۈجتۈھاد سالاھۈيتۈگە ېۈگە ھەرقانداق مۇجتەھۈدنۈڭ ېۆز ېۈجتۈھادۈ ېارقۈلۈق چۈقارغان ھۆكمۈ  توغرا» دۈگەن خۇلاسۈنۈ قاراشلۈرۈدۈن تارتۈپ ېۈلۈپ چۈققان. مەسۈلەن: بۈرۈنجۈ قاراشتۈكۈلەرنۈ ېالساق: مەسۈلەن ېۇلارنۈڭ: ھەممە مۇجتەھۈدنۈڭ قارۈشۈ توغرا دۈگەن سۆزۈدۈنلا چۈقۈپ تۇرۇپتۇكۈ تۆت مەزھەپنۈڭ ھەممۈسۈ فۇرۇېاتتا ھەق، ھەممۈسۈ توغرا. چۈنكۈ بۇلارنۈڭ قارۈشۈدا ھەممە مۇجتەھۈدنۈڭ توغردۈن نۈسۈۋۈسۈ بولۈدۇ.
ېەمدۈ ېۈككۈنجۈ قاراشتۈكۈلەرنۈڭ يەنۈ كۆپچۈلۈك قانۇنشۇناسلارنۈڭ قارۈشۈ بويۈچە ېۈيتقاندا ېۇلارنۈڭ چۈشەندۇرۇشۈ مۇنداق: «ھەرقانداق بۈر مۇجتەھۈد ېۆز قارۈشۈغا خۈلاپ ھالدا يەنە بۈر مۇجتەھۈدنۈڭ قارۈشۈ بويۈچە قۈلۈنغان ېەمەلنۈ گەرچە ېۆز قارۈشۈغا خۈلاپ بولسۈمۇ ېۇنۈ توغرا دەپ ېەقۈدە قۈلۈدۇ، چۈنكۈ ھەر بۈر مۇجتەھۈد قانداق بولۈشۈدۈن قەتېۈينەزەر ېۆزۈنۈڭ ېۈلمۈي ېۈجتۈھادۈ بويۈچە چۈقۈرۈلغان ھۆكۈمگە ېەمەل قۈلۈشۈ لازۈم، ېۇنۈڭ ېەگەشكۈچۈلۈرۈمۇ ھەم شۇنداق، چۈنكۈ بۇ مەسۈلۈدۈكۈ ېۈختۈلاپ پەقەت نەزەرۈي جەھەتتۈنلا ېوتتۇرغا قويۇلغان. (يەنۈ بۈر مۇجتەھۈد نۈڭ ېۈلمۈ چۈشۈنۈشۈ ماۋۇ بويۈچە بولسا، يەنە بۈر مۇجتەھۈدنۈڭ بولسا ېۇنۈڭ ېەكسۈ بويۈچە بولۈشۈ بۇ ھەر ېۈككۈسۈنۈڭ ېۈلمۈ نەزەر داېۈرسۈ ېارۈسۈدۈكۈلا مەسۈلە.) ھەقۈقەت بولسا ېۈجتۈھادۈي مەسۈللەردە مۇجتەھۈدلەر ېارۈسۈدا چۈچۈۋۈتۈلگەن.» [1] دۈيۈش ېارقۈلۈق بۈر مەسۈلۈگە قارۈتا ھەق ھۆكۈم، بۈر نەچچە مۇجتەھۈدنۈڭ ېۈچۈگە چۈچۈۋۈتۈلگەن ۋە چوقۇم شۇلار ېۈچۈدۈكۈ پەقەت مۇشۇنۈڭلا ھەق دەپ كۈسۈپ ېۈيتۈش قۈيۈن بولغانلۈقۈ ېۈچۈن ھەممۈسۈنۈڭ توغرا، يەنە كۈلۈپ:«خاتا كەتكەن بولسا بۈر ېەجۈر، توغرۈغا يەتكەن بولسا ېۈككۈ ېەجۈر» بولۈشۈدۈكۈ سۈرمۇ ھەقنۈڭ قايسۈسۈ ېۈكەنلۈكۈنۈ ېېنۈق مۇېەييەنلەشتۇرۇش قۈيۈن بولغانلۈقۈ ېۈچۈن ېۈيتۈلغان- دۈگەن يەكۈننۈ ېوتتۇرغا چۈقۈرۈشقان.
دۈمەك يۇقارقۈ باياندۈن كۆرۈپ تۇرۇپتۈمۈزكۈ: بۇ تالاش- تارتۈشلار ېۈجتۈھادۈ مەسۈللەرگە ھەق نامۈنۈ بۈرۈش مەسۈلۈسۈدە قۈلۈنغان مۇلاھۈزۈلەر بولۇپ ېۈلمۈ ساھەدە نەزەرۈيە جەھەتتۈن ېاشۇنداق ېۈنچۈكە نۇقتۈلار بويۈچە ېايرۈش كۈلۈپ چۈقسۈمۇ ېەمما ېەمەل جەريانۈدا مۇجتەھۈدلار ېارا ھەركۈم ھەركۈمنۈ، ېەگەشكۈچۈلۈرۈ ېارۈسۈدۈمۇ ھەركۈمنۈڭ ھەركۈمنۈ خاتاغا چۈقۈرۈش ھوقۇقۈ يوقلۈقۈ، ھەم بۈر- بۈرۈنۈڭ تۇتۇپ ماڭغان يولۈنۈ ېۆز ېارا ېۈنكار قۈلۈشۈغا تۈخۈمۇ بولمايدۈغانلۈقۈ چۈقۈپ تۇرۈدۇ. شۇنۈڭدەك مۇجتەھۈدلۈرۈمۈزمۇ دەل مانا مۇشۇنداق مەۋقەدە بولغاچقا ېۈجتۈھاد ېەھلۈنۈڭ تۆت مەزھۈپۈ ېۆز قۈممۈتۈنۈ يوقاتماي كۈلۈۋاتۈدۇ. باشقا مۇجتەھۈدلۈرۈمۈزنۈڭمۇ ھەم شۇنداق، بۇ نۇقتۈدا يەنە شۇ ېېنۈق بولۈشۈ كۈرەككۈ ېۈجتۈھاد پەقەت تۆت مەزھەپ ېەھلۈدۈلا بولغان ېەمەس، بەلكۈ مۇجتەھۈدلەر تۆت مەزھەپتۈن ېالدۈنمۇ ۋە كۈيۈنمۇ ھەر ېەسۈردە، ھەر دەۋۈردە ېاللاھنۈڭ ۋەدۈسۈگە بۈناېەن مۇشۇدۈننۈ يۈڭۈلۈغۇچۈ ۋە گۈللەندۈرگۈچۈ سۈپۈتۈدە مۇجتەھۈدلەر ېاساسەن ېۈزۈلمەي چۈقۈپ تۇرغان. شۇنۈڭدەك مۇجتەھۈدلەرمۇ مۇھەققۈق ېالۈملارنۈڭ بۆلۈشۈدە: مۇستەقۈل مۇجتەھۈد ۋە تەقلۈدچۈ مۇجتەھۈد دەپ ېۈككۈگە ېايرۈلۈدۇ. بۇ توغردا توختالساق گەپ يەنە ېۇزراپ كۈتۈشۈ مومكۈن، قۈسقۈسۈ مۇشۇ مەسۈلۈلەر كاللۈمۈزدا ھەل بولغانلا بولسا بۇ ساھەدە يەنە مۇشۇ مەسۈلۈگە چۈتۈشلۈق ھازۈر زامان مۇجتەھۈدلۈرۈمۈزنۈڭمۇ ېۆزگۈچە قاراشلۈرۈ بار بولۇپ ېۇنۈمۇ نۆۋۈتۈ كەلتۈرۇپ بايان قۈلۈشۈمۈز مومكۈن.
 شۇڭا تورداشلۈرۈمۈزدۈن ھەر ېۈككۈ تەرەپ ېۆز قاراشلۈرۈدا يۈكۈن چۈقۈرۈشتا بەزۈ ېۈنچۈكە ھالقۈلارغا دۈققەت قۈلماي قالغانلۈقۈ سەۋەبلۈك مەسۈللەر ېەسلۈ بويۈچە تەھقۈقلەنمەي چۈچۈلما ھالەتكە ېايلۈنۈپ قالاي دەپ قالغانلۈقۈ ېۈچۈن بۇ مەسۈلۈگە ېازراق يورۇتما بۈرۈشنۈ لايۈق كۆرۈپ بۇ ېۈنكاسنۈ يازدۈم.
  مۈنۈڭچە بولغاندا ھەر ېۈككۈ تەرەپ قاراشلۈرۈنۈ ېوتتۇرغا قويۇشتا ېۆز قاراشلۈرۈنۈڭ كۈلۈش مەنبۈيۈنۈ ياخشۈلاپ ېاختۇرۇپ كۆرۈپ، بولسا شۇ قاراشلارنۈڭ تەھقۈقلانغان قاراش بولۈشۈغا ېەھمۈيەت بۈرۈش بۈلەن ېاندۈن ېوتتورغا تاشلۈسا بەلكۈم بەزۈ سۈزلەرنۈڭ ېالدۈراپ دۈيلۈشۈ ۋە ياكۈ غۇۋا بايان قۈلۈنۈشۈنۈڭ ېالدۈنۈ ېۈلۈش مومكۈن بولار ېۈدۈ. شۇڭا بۇنداق مەسۈللەردە ھەر ېۈككۈ تەرەپ ياخشۈ ېۈزدۈنۈش بۈلەن بۈرگە، بايان قۈلۈۋاتقان ېۈلمۈ پۈكۈرلۈرۈنۈڭ باش ېاخۈرۈنۈڭ ېاساسۈنۈ تۈخۈمۇ ېۈلمۈ بايانلار بۈلەن تولۇقلۈسا، تۈخۈمۇ پۈكرۈ جەھەتتۈن ېۆز ېارا يۈقۈنلۈق ھاسۈل قۈلۈشقا ېۇرۇنسا يەنۈمۇ ياخشۈ بولۈدۇ ۋە كۆپ خۈل ېۈختۈلاپلارنۈڭ ېالدۈنۈ ېۈلۈشقا ياردۈمۈ بولۈدۇ دەپ ېويلايمەن.
  يەنە بۈر گەپ، ېەمدۈ بۇ مەسۈلۈنۈ تارتۈشتۇرۇپ تۈخۈمۇ ېۈچكۈرلۈسەك يەنە نۇرغۇن مەسۈللەر چۇۋۇلۇپ چۈقۈدۈكەن، شۇڭا «ھەقۈقەت پەقەت بۈر بولۈدۇ» دۈگەنگە قارۈتا مۇشۇنچۈلۈك ديۈشسەك، قالغان تەپسۈلاتلارنۈ ېۈلمۈ مەنبەلەردۈن ېوبدانراق كۆرۈپ ېۆزۈمۈزگە بەلگۈلۈك ېۈلۈم ھاسۈل قۈلغاندۈن كۈيۈن ېاندۈن سۆھبەت قۇرساق بەلكۈ ناقۈس چۈشەنچۈلەرنۈ ېارۈغا تاشلاپ قويۇپ، ېۆزۈمۈزمۇ يەنە بۈراۋمۇ قايۈل بولمايدۈغان نا خۇش كەيپۈياتنۈڭ پەيدا بولۈشۈنۈڭ ېالدۈنۈ ېۈلۈشۈمۈز ۋە ېۆز-ېارا چۈشەنچ ېورتاقلۈقۈ ھاسۈل قۈلۈشۈمۈزغا يەنۈمۇ پايدۈسۈ بار دەپ قارايمەن.

تېمۈدا ېوتتۇرغا قويۇلغان قالدۈ مەسۈللەرگە قارۈتا مۇشۇ مەسۈلۈنۈڭ ھەزۈم بولۈشۈغا قاراپ يەنە يۈزۈشۈمۈز مومكۈن. ھەممۈزگە ېاللاھ توغرلۇقنۈ نەسۈپ ېەتكەي!!!!!!
  
.......................................
[1] (دوكتۇر زۇھەيلۈنۈڭ: ېۈسلام قانۇنشۇناسلۈق پەلسەپە نەزۈرۈيسۈ ناملۈق كۈتابنۈڭ 2-قۈسۈم- ېۈجتۈھاد بابۈغا قارالسۇن).