(مۇلاھىزە ماقالە)
مۇساجان تۇردى بىز ھەممىمىز ئىز تورىنى ياخشى كۆرىمىز!
ئەمەلىي خىزمەت داۋامىدا بىر قىسىم تىجارەتچىلەرنىڭ ‹‹سودىنىڭ تايىنى يوق ، باشقا ئىش قىلىپ باقسام بولامدىكىن ؟ تىجارەت كىنىشكىسىنى ئۆتكۈزۈۋېتەيمىكىن ؟ تاپقان پۇل ئۆي ئىجارىسىگە چىقىشمايۋاتىدۇ . ھازىر ئالارمەندىن ساتارمەن بەك جىق ، تۆلەيدىغان ھەقنىڭ كۆپلۈكى. ئەتىگەندىن كەچكىچە مانا مۇشۇنچىلىك سودا قىپتىمەن.... تىجارەتتىن رايىم بەك يېنىپ كەتتى....›› دېگەندەك ۋايساشلىرىنى دائىم ئاڭلاپ تۇرىمەن . بۇنىڭدىن ئۇلارنىڭ تىجارەتكە يېڭىلا كىرىشكەنلىكىنى ، سودىغا خاملىقى ، بازار رىقابىتىنىڭ ئىسسىق–سوغاقلىرىنى بېشىدىن ئۆتكۈزۈپ تېخى پىشىپ يېتىلمىگەنلىكى ، قىيىنچىلىقلارنى يېڭىش ئىرادىسىنىڭ ئاجىزلىقىنى كۈرۈۋېلىش ئانچە تەس ئەمەس. ئامېركىلىق مۇۋەپپەقىيەت ئىلمىنىڭ پىشىۋاسى ناپولئىن خېئول مۇنداق دەيدۇ: ئىز تورىدا ئىزلىرىمىز قالسۇن!
‹‹ مۇۋەپپەقىيەت قازانغۇچىلار بىلەن مەغلۇپ بولغۇچىلارنىڭ روھى ھالىتىنى بولۇپمۇ ھالقىلىق پەيىتتىكى روھى ھالىتىنى تەپسىلى كۈزۈتۈپ ، ئۆز ئارا سېلىىشتۈرۈپ كۆرۈدىغان بولساق‹ روھى ھالەت› نىڭ كىشىلەر تۈرمۇشىغا تامامەن ئوخشىمايدىغان ئاقىۋەت ئېلىپ كېلىدىغانلىقىنى بايقايمىز. مەسلەن ، ياۋروپالىق ئىككى سودىگەر خۇرۇم ئاياق سېتىش ئۈچۈن ئافرىقىغا بېرىپتۇ . ھاۋا بەك ئىسسىق بولغانلىقتىن ئافرىقىلىقلار يالاڭ ئاياق يۈرۈدىكەن . مال ساتقۇچىلارنىڭ بىرىنچىسى ئافرىقىلىقلارنىڭ يالاڭ ئاياق يۈرگەنلىگىنى كۈرۈپ:
- بۇ ئادەملەر يالاڭ ئاياق يۈرۈدىغان تۇرسا ، خۇرۇم ئاياقنى ئالامتى؟ دەپ ئويلاپتۇ دە ، ئۈمىدسىزلىنىپ ھېچقانداق تىرىشچانلىق كۆرسەتمەي مەيۈسلىنىپ كېتىپ قاپتۇ. يەنى بىر مال ساتقۇچى بولسا ، ئافرىقىلىقلارنىڭ يالاڭ ئاياق يۈرگەنلىگىنى كۆرۈپ ، بۇلارنىڭ كىيىدىغان ئايىغى يوقكەن ، بۇ يەرنىڭ ئاياق بازىرى ھەقىقەتەن قالتىسكەن دەپتۇ دە ناھايىتى خوشاللىنىپ ، ھەرخىل، ئامال چارىلەرنى قوللىنىپ ، ئافرىقىلىقلارنى ئاياق سېتىۋىلىشقا يېتەكلەپتۇ ھەم باي بولۇپ قايتىپتۇ . مانا بۇ كۆز قاراشتىكى ئوخشىماسلىقنىڭ ئاسمان زېمىن پەرىقلىق ئېلىپ كەلگەنلىكى. دېمەك ، ئوخشاشلا ئافرىقا بازىرى ، ئوخشاشلا يالاڭ ئاياق ئافرىقىلىقلار ، ئەمما كۆز قاراشتىكى ئوخشىماسلىق تۈپەيلىدىن بىرسى ئۈمىدسىزلىنىپ قۇرۇق قول قايتىپ كەتكەن. يەنە بىرسى تولۇق ئىشەنچكە كېلىپ ، زور ئۇتۇق قازانغان ›› . ‹‹تۇرمۇشتا مەغلۇپ بولغۇچىلارنىڭ كۆپىنچىسى قىيىنچىلىققا يولۇقسا ، ئوڭايلا چېكىنىش يولىنى تاللايدۇ ›› ، ‹‹مەن بولالمىدىم›› ، ‹‹چېكىنەي››دەپ ئويلايدۇ دە ، نەتىجىدە مەغلۇبىيەت ھاڭىغا چۈشۈپ كېتىدۇ...مۇۋەپپەقىيەت قازانغۇچىلار قىيىنچىلىققا يولۇققاندا ئاكتىپ روھى ھالەتتە بولىدۇ. ‹‹مەن قىلاي ، مەن قىلالايمەن›› ، ‹‹چوقۇم ئامال بار››دېگەنگە ئوخشاش ئويلار بىلەن ئۆزىنى رىغبەتلەندۈرىدۇ ، شۇنىڭ بىلەن ھەر خىل ئامال چارە تېپىپ ، تاكى غەلبە قىلغانغا قەدەر توختىماي ئىلگىرلەيدۇ. كەشپىياتچى ئىدىسۇن نەچچە مىڭ قېتىم مەغلۇپ بولغان بولسىمۇ ، مەغلۇبىيىتىگە ھەرگىز تەن بەرمەي ، دۇنياغا يۇرۇقلۇق ئاتا قىلغان لامپۇچكىنى ئاخىر ئىجاد قىلغان . شۇڭا تىجارەتچىلەر ئۈمۈتۋار ، ئاكتىپ روھى ھالەتتىن ئىبارەت بۇ خىل ئەڭگۈشتەرنى ئۆزىگە ھەمراھ قىلىشى ، ئۆز قابىلىيىتىگە ماس كەسىپلەرنى تاللىشى، ئىقتىسادىي قانۇنىيەت بويىچە ئىش كۆرۈشى، ‹‹ئەجىرنىڭ تىگى ئالتۇن›› ، ‹‹يىغا بىلەن تىرىشساڭ ، كۈلكە بىلەن ھوسۇل يىغىسەن››دېگەن ھىكمەتلەرنى تىجارەت مىزانى قىلىشى ، قىينچىلىقلار ئالدىدا بەل قويۇۋەتمەي ، داۋاملىق تىرىشچانلىق كۆرسىتىشى لازىم . ئەنە شۇنداق قىلغاندىلا قاراڭغۇلۇق ئىچىدىن مۇۋەپپەقىيەتنىڭ نۇرلۇق سەھىرى كۈلۈمسىرەپ باقىدۇ...
