ئۇيغۇر تىلى تىنىش بەلگىلىرى قائىدىسى
ئىز تورى بەك ياخشى
تىل-يېزىقىمىزنى توغرا ئىشلىتىش ھەر بىرىمىز ئۈچۈن بۇيرۇق! ى ئىز تورى ئىز تورى ئىز تورى ئىز تورى
تىنىش بەلگىلىرى دېگەن نىمە؟
ئىجتىمائىي ئالاقىنىڭ ئېھتىياجىغا ئاساسەن ،ئوي –پىكىرنى توغرا ،تولۇق ئىپادىلەش ئۈچۈن يېزىق تىلىدا ،يېزىقنىڭ قوشۇمچە ۋاستىسى سۈپىتىدە ئىشلىتىلىدىغان بەلگىلەر تىنىش بەلگىلىرى دەپ ئاتىلىدۇ.
بۇ مەزمۇن ئىز تورىدىن كۆچۈرۈلگەن
تىنىش بەلگىلىرىنىڭ يازما نۇتۇقتىكى رولى ئىنتايىن مۇھىم بولۇپ ،ئۇيغۇر تىلىدىكى ئەڭ كۆپ قوللىنىلىدىغان تىنىش بەلگىلىرى ۋە ئۇنىڭ قوللىنىلىشى تۆۋەندىكىچە: بۇ مەزمۇن ئىز تورىدىن كۆچۈرۈلگەن
1. ھازىرقى زامان ئۇيغۇر ئەدەبىي تىلىدىكى تىنىش بەلگىلىرى .
بۇ مەزمۇن ئىز تورىدىن كۆچۈرۈلگەن
1. چېكىت (.) 2. سۇئال بەلگىسى (؟) 3.ئۈندەش بەلگىسى (!) 4.چېكىتلىك پەش(؛) 5.تىرناق (( )) (6) پەش (،) 7. قوش تىرناق («») 8.يالاڭ تىرناق (‹›) 9. سىزىقچە (-) 10. سىزىق (ــ) 11. قوش چېكىت ( : ) 12.كۆپ چېكىت (.....)
ئىز تورىدا ئىزلىرىمىز قالسۇن!
ئىز تورىدا ئىزلىرىمىز قالسۇن!
2.ھازىرقى زامان ئۇيغۇر ئەدەبىي تىلىدىكى تىنىش بەلگىلىرىنىڭ ئىشلىتىلىشى. بىز ھەممىمىز ئىز تورىنى ياخشى كۆرىمىز!
1.چېكىت ۋە ئۇنىڭ ئىشلىتىلىشى www.iz.la
بۇ بەلگە ئوي-پىكىرنىڭ بايان تەرىزىدە ئېيتىلغانلىقىنى بىلدۈرۈپ تۆۋەندىكىچە قويۇلىدۇ.
www.iz.la
(1) بايان جۈملىلەردىن كېيىن قويۇلىدۇ. مەسىلەن: www.iz.la
گۈزەل خانىم بەك ئەستايىدىل. ئىز تورى بەك ياخشى
تاپشۇرۇقنى ئىشلەپ بولدۇم.
(2)بۇيرۇق ۋە ئۈندەش جۈملىلەردىن كېيىن قويۇلىدۇ .مەسىلەن: تور دۇنياسىدىكى چاقنىغان يۇلتۇز - ئىز تورى!
يۇقىرىغا ئۆتۈڭ . ئىز تورى www.iz.la
ئۆيگە ۋاقتىدا كېتەي.
كىچىك بالا بولغاندىن كېيىن ئارتۇقچە ئىشلارغا ئارىلىشىپ كەتمەڭ. ئىز تورىدا ئىزلىرىمىز قالسۇن!
ئىز تورى ئىز تورى ئىز تورى ئىز تورى ئىز تورى ئىز تورى ئىز تورى ئىز تور
(3) رەقەم بىلەن يېزىلغان تەرتىپ سانلاردىن كېيىن چېكىت قويۇلىدۇ.مەسىلەن: ئىز تورىدا ئىزلىرىمىز قالسۇن!
«1.»، «2.»، «3.»…
ئىز تورىدا ئىزلىرىمىز قالسۇن!
(4)قىسقارتىپ يېزىلغان ئىسىم بىلەن فامىلە ئارىسىغا چېكىت قويۇلىدۇ.مەسىلەن: بۇ مەزمۇن ئىز تورىدىن كۆچۈرۈلگەن
ز.قادىر
ئىز تورى بەك ياخشى
بۇ مەزمۇن ئىز تورىدىن كۆچۈرۈلگەن
ئا.ئۆتكۈر
تور دۇنياسىدىكى چاقنىغان يۇلتۇز - ئىز تورى!
(5)يىل ،ئاي ،كۈنلەر رەقەم بىلەن ئىپادىلەنسە ئۇلارنىڭ ئارىسىغا قويۇلىدۇ.مەسىلەن: ئىز تورىدا ئىزلىرىمىز قالسۇن!
1918.10.1
بۇ مەزمۇن ئىز تورىدىن كۆچۈرۈلگەن
1987.02.27
ئىز تورىدا ئىزلىرىمىز قالسۇن!
ئىز تورى www.iz.la
(6)ئونلۇق كەسردىكى پۈتۈن سان بىلەن كەسر سان ئارىسىغا ،سائەت بىلەن مىنۇت ئارىسىغا قويۇلىدۇ. مەسىلەن : ئىز تورىدا ئىزلىرىمىز قالسۇن!
1.5 (بىر پۈتۈن ئوندىن بەش)
سائەت 8.00(سائەت سەككىز)
بۇ مەزمۇن ئىز تورىدىن كۆچۈرۈلگەن
copyright by www.iz.la
2.سۇئال بەلگىسى ۋە ئۇنىڭ ئىشلىتىلىشى. ئىز تورى بەك ياخشى
بۇ ئوي-پىكىرنىڭ سوراق تەرىزىدە ئېيتىلغانلىقىنى بىلدۈرىدۇ .قويۇلۇش ئورنى تۆۋەندىكىچە:
(1) ھەر خىل سۇئالدىن كېيىن قويۇلىدۇ .مەسىلەن:
نېمە ئىش يۈز بەردى؟ ئىز تورى بەك ياخشى
مېنى ياخشى كۆرەمسىز؟
(2)كەينى–كەينىدىن ئۇلىنىپ كەلگەن سۇئاللارنىڭ كەينىدىكىسىگە قويۇلىدۇ.مەسىلەن: ئىز تورىدا ئىزلىرىمىز قالسۇن!
بۇ ئىشنى ئۇ ئۇقامدۇ-ئۇقمامدۇ؟ ئىز تورىدا ئىزلىرىمىز قالسۇن!
سىز زادى ئىز تورى كۇلۇبىنىڭ ئەزاسىمۇ-ئەمەسمۇ؟ ى ئىز تورى ئىز تورى ئىز تورى ئىز تورى
ئىز تورىدا ئىزلىرىمىز قالسۇن!
(3)جۈملىدە ئاپتورغا نامەلۇم بولغان، ئاپتور گۇمان بىلەن قارىغان تەركىبلەردىن كېيىن قويۇلىدۇ.مەسىلەن: بىز ھەممىمىز ئىز تورىنى ياخشى كۆرىمىز!
سەلەي چاققان (؟-1905)ئۇيغۇر خەلقىنىڭ داڭلىق لەتىپىچىلىرىدىن بىرى. ى ئىز تورى ئىز تورى ئىز تورى ئىز تورى
copyright by www.iz.la
(4)ئۈندەش ۋە سۇئال تەرىزىدە ئېيتىلغان جۈملىلەردە ئاۋال سۇئال بەلگىسى، ئاندىن ئۈندەش بەلگىسى قويۇلىدۇ .مەسىلەن: ئىز تورىدا ئىزلىرىمىز قالسۇن!
شەرۋان : ھوي، سېسىق گەپنى نەدىن ئۆگەندىڭ ؟!
ئىز تورى بەك ياخشى
نېمە دېگەن تۈگىمىگەن ئۇزۇن ناخشا بۇ؟! بۇ مەزمۇن ئىز تورىدىن كۆچۈرۈلگەن
ئىز تورى www.iz.la
3.ئۈندەش بەلگىسى ۋە ئۇنىڭ ئىشلىتىلىشى
www.iz.la
بۇ بەلگە ئوي-پىكىرنىڭ ئۈندەش ۋە بۇيرۇق تەرىزىدە ئېيتىلغانلىقىنى بىلدۈرىدىغان جۈملىلەرنىڭ ئارقىسىغا قويۇلىدۇ. ئۇنىڭ قويۇلۇش ئورنى تۆۋەندىكىچە. تور دۇنياسىدىكى چاقنىغان يۇلتۇز - ئىز تورى!
(1)ئۈندەش جۈملىلەر ۋە بۇيرۇق ئاھاڭىدا ئېيتىلغان بۇيرۇق جۈملىلەردىن كېيىن قويۇلىدۇ. مەسىلەن :
سىرداشىم، ئەسىرىڭىزنىڭ يېزىش ۋەزىپىسىنى ۋاقتىدا ئورۇنداڭ! (بۇيرۇق) ئىز تورى www.iz.la
ياشىسۇن ئانا تىلىمىزنىڭ تەرەققىياتى ئۈچۈن كۈچ چىقارغانلار!(ئۈندەش)
ئىز تورى بەك ياخشى
دىيارىم ئەھلى ! ئاڭلىمىدىم، ئىشتمىدىم دېمەڭلار ! ھەر بىر تۈتۈندىن بىر ئەر ئۆستەڭ چېپىشقا ماڭسۇن!(ئۈندەش ،بۇيرۇق) بۇ مەزمۇن ئىز تورىدىن كۆچۈرۈلگەن
copyright by www.iz.la
(2) ئۈندەش ئاھاڭىدا ئېيتىلغان ئىملىق سۆزلەر ۋە قاراتما سۆزلەردىن كېيىن قويۇلىدۇ.مەسىلەن:
توۋا ! سەن ئاتاماننىڭ سېتىۋالغان قۇلىمىدىڭ!
ئىز تورىدا ئىزلىرىمىز قالسۇن!
نىگار ! ئاللاھقا ئامانەت .
تىرناق ئىچىگە ئېلىنغان جۈملىنىڭ سۇئال ،ئۈندەش بەلگىلىرى بۇنداق جۈملىنىڭ قانداق قۇرۇلمىدا كېلىشىدىن قەتئىينەزەر قويۇلىدۇ. تىرناق ئىچىگە ئېلىنغان جۈملىنىڭ چېكىتى بولمايدۇ. ئىز تورىدا ئىزلىرىمىز قالسۇن!
بىز ھەممىمىز ئىز تورىنى ياخشى كۆرىمىز!
4.چېكىتلىك پەش ۋە ئۇنىڭ ئىشلىتىلىشى ئىز تورى www.iz.la
بۇ بەلگە تەڭداش تەركىبلەرنى ئايرىش ئۈچۈن ئىشلىتىلىدۇ. بۇ مەزمۇن ئىز تورىدىن كۆچۈرۈلگەن
تەڭداش تەركىبلەرنى ئايرىشتا رولى پەشكە نىسبەتەن ئۈستۈن تۇرىدىغان تىنىش بەلگىسىدۇر.
copyright by www.iz.la
تەڭداش تەركىبلەرنىڭ ھەرقايسىسى ياكى ئۇلارنىڭ بىرى يەنە بىر قانچە تەڭداش تەركىبلەرنى ئېلىپ كەلگەندە بولسا ،ئۇلارنىڭ قاتلاملىق مۇناسىۋىتىنى ئېنىق ئايرىش ئۈچۈن ئۈستۈنكى قاتلامدىكى تەڭداش تەركىبلەر ئارىسىغا چېكىتلىك پەش قويۇلىدۇ. مەسىلەن:
www.iz.la
ــ شاھىم، ئاي بىلەن كۈننىڭ ئۆلگىنى ئېڭىشىپ تاغ كەينىگە پاتقىنى ؛يەرنىڭ ئۆلگىنى قار ئاستىدا قالغىنى (ياتقىنى)؛سۇنىڭ ئۆلگىنى مۇز ئاستىدا قاتقىنى ،ــ دەپ جاۋاب بېرىپتۇ .
ھاياتلىق بولمىسا ،ئۆلۈم بولمايدۇ؛ ئۆلۈم بولمىسا، ھاياتلىقمۇ بولمايدۇ. ئىز تورىدا ئىزلىرىمىز قالسۇن!
بۇ مەزمۇن ئىز تورىدىن كۆچۈرۈلگەن
5.پەش ۋە ئۇنىڭ ئىشلىتىلىشى ئىز تورى www.iz.la
بۇ بەلگە ئاساسەن تەڭداش تەركىبلەرنى ئايرىش ئۈچۈن قوللىنىلىدىغان ،تەڭداش تەركىبلەرنى ئايرىشتىكى رولى چېكىتلىك پەشكە نىسبەتەن تۆۋەن بولغان تىنىش بەلگىسى، ئۇنىڭ قويۇلۇش ئورنى تۆۋەندىكىچە :
ئىز تورىدا ئىزلىرىمىز قالسۇن!
(1)جۈملە ئىچىدىكى تەڭداش بۆلەكلەرنى بىر-بىرىدىن پەرقلەندۈرۈش ئۈچۈن ئۇلارنىڭ ئوتتۇرىسىغا پەش قويۇلىدۇ.مەسىلەن:
ئۇنىڭ سېكىلەكلىرى ،تال-تال ئۆرۈلگەن چاچلىرى ،چېچىغا ئېسىۋالغان چاچ چاتقۇچ ،چاچ تۇمارلىرى بەكمۇ ياراشقان ئىدى.
تاغلار ،باغلار ،دالالار...قىسقىسى بارچە ياپيىشىل بولۇپ كەتكەن ئىدى. ئىز تورىدا ئىزلىرىمىز قالسۇن!
بۇ مەزمۇن ئىز تورىدىن كۆچۈرۈلگەن
(2)مۇرەككەپ جۈملە تەركىبىدىكى ئاددىي جۈملىلەردىن كېيىن پەش قويۇلىدۇ. مەسىلەن:
ئىز تورى ئىز تورى ئىز تورى ئىز تورى ئىز تورى ئىز تورى ئىز تورى ئىز تور
مېڭىۋەردىم ،كەينىمدىن ئاياغ تىۋىشى ئاڭلىنىۋەردى ،بۇرۇلۇپ قارىسام ،ھېلىقى چەتئەللىكلەردىن بىرى كېلىۋېتىپتۇ. www.iz.la
بۇ مەزمۇن ئىز تورىدىن كۆچۈرۈلگەن
(3)جۈملە بىلەن گرامماتىكىلىق باغلىنىشى يوق سۆزلەرنى (قاراتما سۆز،قىستۇرما سۆز ۋە ئايرىم ئىملىق سۆز)جۈملىدىن ئاجرىتىش ئۈچۈن پەش قويۇلىدۇ. مەسىلەن: www.iz.la
ئۇنىڭدىن باشقا ،رەيھاننىڭ يەنە ئۆزىگە خاس بەزىبىر سىرلىرىمۇ بار ئىدى. copyright by www.iz.la
بەختكە يارىشا، شۇكۈنى كەچقۇرۇن تۆمۈر خەلىپىمۇ بارىكۆلدىن قايتىپ كەلدى .
مەن ئىز تورىغا بەك ئامراق
ئىز تورى بەك ياخشى
(4) جۈملىدە يېزىق بىلەن كەلگەن سانلاردىن كېيىن پەش قويۇلىدۇ. مەسىلەن:
مەن ئىز تورىغا بەك ئامراق
قايتىپ كېلىدىغانلا بولساڭ ،بىرىنچىدىن ،ئەمدى ئۇنى قايتا كۆرەلمەيسەن ،ئىككىنچىدىن ،... ئىز تورى ئىز تورى ئىز تورى ئىز تورى ئىز تورى ئىز تورى ئىز تورى ئىز تور
6. يالاڭ تىرناق ۋە ئۇنىڭ ئىشلىتىلىشى ى ئىز تورى ئىز تورى ئىز تورى ئىز تورى
يالاڭ تىرناق قوش تىرناققا نىسبەتەن رولى كىچىك بولغان تىنىش بەلگىسى. جۈملىدە قوش تىرناق ئىچىدە كەلگەن كۆچۈرمە تەركىبلەر يالاڭ تىرناق ئىچىگە ئېلىنىدۇ. بۇ خۇددى پەش بىلەن چېكىتلىك پەشنىڭ قاتلاملىق مۇناسىۋىتىنى ئىپادىلىگىنىگە ئوخشاش، كۆچۈرمە تەركىبلەرنىڭ قاتلام مۇناسىۋىتىنى ئىپادىلەيدۇ. مەسىلەن: بىز ھەممىمىز ئىز تورىنى ياخشى كۆرىمىز!
ــ ۋاي قوۋۇرغامەي،«چىراغپايدا چاي ئىچكەن ‹چېچەن›نى كۆردۈم» دېگەندەك ،ئەمدى كىتابلاردىن قۇسۇر قۇسۇر تاپقىلى تۇردۇڭمۇ ؟ئۇقۇپ قوي ئاشكار ،ئۇ دېگەن پەن ،دېدى كۈنقىز. مەن ئىز تورىغا بەك ئامراق
بۇ مەزمۇن ئىز تورىدىن كۆچۈرۈلگەن
7.قوش تىرناق ۋە ئۇنىڭ ئىشلىتىلىشى
بۇ مەزمۇن ئىز تورىدىن كۆچۈرۈلگەن
ئىز تورىدا ئىزلىرىمىز قالسۇن!
قوش تىرناق كۆچۈرمە تەركىبلەرنى ئاپتور سۆزىدىن ئايرىپ كۆرسىتىدىغان بەلگە.ئۇنىڭ رولى يالاڭ تىرناققا نىسبەتەن چوڭ. جۈملىدە كەلگەن بارلىق بارلىق كۆچۈرمە تەركىبلەر ،جۈملىدىن كىتاب،گېزىت –ژۇرنال ناملىرى ،ماۋزۇ قاتارلىقلار قوش تىرناق ئىچىگە ئېلىنىدۇ. ئۇنىڭدىن باشقا يەنە ئەكسى مەنىدە ئىشلىتىلگەن سۆزلەرمۇ قوش تىرناق ئىچىگە ئېلىنىدۇ.مەسىلەن:
ى ئىز تورى ئىز تورى ئىز تورى ئىز تورى
ئىز تورى www.iz.la
ئايجاھان «تىل ۋە تەرجىمە» ژۇرنىلىدا ئىشلەيدۇ.
ئىز تورىدا ئىزلىرىمىز قالسۇن!
قادىر بەزىدە ئوغرىلىق قىلىپ قوياتتى،شۇڭلاشقا كىشىلەر ئۇنىڭغا «ئوۋچى» دەپ ئىسىم قويىۋالغان ئىدى. بىز ھەممىمىز ئىز تورىنى ياخشى كۆرىمىز!
«غالىبىيەت» كوچىسى . بۇ مەزمۇن ئىز تورىدىن كۆچۈرۈلگەن
سېنىڭ «ئەقىللىق» قىزىڭ تاپقان پالاكەت بۇ.
بىز ھەممىمىز ئىز تورىنى ياخشى كۆرىمىز!
ئىز تورىدا ئىزلىرىمىز قالسۇن!
8.تىرناق ۋە ئۇنىڭ ئىشلىتىلىشى
ئىز تورىدا ئىزلىرىمىز قالسۇن!
ئىزاھ مەنىسىنى بىلدۈرىدىغان بەلگە تىرناق دەپ ئاتىلىدۇ .ئۇ تۆۋەندىكى ئورۇنلاردا قوللىنىلىدۇ . ى ئىز تورى ئىز تورى ئىز تورى ئىز تورى
(1) جۈملىدە مەلۇم جۈملە بۆلىكىنى تولۇقلاش ،ئىزاھلاش ياكى شەرھلەش مەنىسىدە كەلگەن تەركىبلەر تىرناق ئىچىگە ئېلىنىدۇ .مەسىلەن : ئىز تورىدا ئىزلىرىمىز قالسۇن!
مەن ئىز تورىغا بەك ئامراق
بىز ئىز تورى تور سىنىپىنىڭ (ھابابام سىنىپى)ئوقۇغۇچىسى . ى ئىز تورى ئىز تورى ئىز تورى ئىز تورى
ئاپتونوم رايونىمىزنىڭ رەئىسى (نۇر بەكرى )يىغىندا سۆز قىلدى. www.iz.la
بۇ مەزمۇن ئىز تورىدىن كۆچۈرۈلگەن
(2)سەھنە ئەسەرلىرىدە ئاپتورنىڭ پېرسوناژلارنىڭ ھەركىتى ،كەيپىياتى توغرىسىدا بەرگەن ئىلاۋىلىرى تىرناق ئىچىگە ئېلىنىدۇ . مەسىلەن :
ئىز تورى www.iz.la
نۇرۇم: (غەزەپ بىلەن) ئادەم سۈرەتلىك بۆرىلەر! (غۇنچەمنىڭ چېچىنى سىلاپ) جېنىم تېنىمدە بولسا، مەن سىزنى بۇ قارا نىيەتلەرنىڭ ئالدىدا خار قىلمايمەن . ئىز تورىدا ئىزلىرىمىز قالسۇن!
ئىز تورى بەك ياخشى
(3) نەقىل كەلتۈرگەن مىسالغا ئۇلاپلا ئۇنىڭ ئېلىنغان جايىنى كۆرسەتكەندە، ئاپتور ۋە كىتاب نامى تىرناق ئىچىگە ئېلىنىدۇ. مەسىلەن : تور دۇنياسىدىكى چاقنىغان يۇلتۇز - ئىز تورى!
www.iz.la
ژېننى ئامېرىكىدىكى بىر دوستىغا يازغان خېتىدە :«سوتنىڭ ئىككى ئىجراچىسى ئۆيىمىزگە كېلىپ ،ئۆي جاھازلىرى، كارىۋات ياپقۇچ، كىيىم –كېچەك ۋە بالىلارنىڭ ئويۇنچۇقى قاتارلىق نەرسىلەرنىڭ ھەممىسىنى ئېلىپ كەتتى ...» (ئېلى راھىت :«شىنجاڭ گېزىتى»دىن) دەپ يازغان . www.iz.la
ئىز تورى www.iz.la
9.سىزىقچە ۋە ئۇنىڭ ئىشلىتىلىشى ئىز تورىدا ئىزلىرىمىز قالسۇن!
يېرىم قوشۇپ يېزىش بەلگىسى سىزىقچە دەپ ئاتىلىدۇ .ئۇ تۆۋەندىكىچە قوللىنىلىدۇ .مەسىلەن:
www.iz.la
1)جۈپ سۆزلەرنىڭ ئارىسىغا ۋە سۆزلەرگە قوشۇلۇپ يېزىلمايدىغان ئۇلانمىلارنىڭ ئالدىغا قويۇلىدۇ.مەسىلەن : ى ئىز تورى ئىز تورى ئىز تورى ئىز تورى
بۇ مەزمۇن ئىز تورىدىن كۆچۈرۈلگەن
دەپتەر-قەلەم ،بۈگۈن-ئەتە ،قىش –ياز ئىز تورى بەك ياخشى
بۇ نېمىدىگەن ئەخمەق كىشى –ھە؟
ئىز تورىدا ئىزلىرىمىز قالسۇن!
ئىز تورى ئىز تورى ئىز تورى ئىز تورى ئىز تورى ئىز تورى ئىز تورى ئىز تور
(2) سۆزلەر قۇردىن قۇرغا بوغۇم ئايرىپ كۆچۈرۈلگەندە، ئايرىلغان بوغۇمدىن كېيىن قويۇلىدۇ .مەسىلەن : www.iz.la
ئىز تورى www.iz.la
پرولې-
تارىيات
ئىز تورىدا ئىزلىرىمىز قالسۇن!
ۋەتىنىمىز- ئىز تورى www.iz.la
دىكى
(3) رەقەم بىلەن ئىپادىلەنگەن تەرتىپ سانلاردىن كېيىن قويۇلىدۇ . مەسىلەن :
www.iz.la
بىز 28-بىنادا تۇرىمىز.
copyright by www.iz.la
كۇرس مۇددىتى 12-ئايغىچە .
ئىز تورىدا ئىزلىرىمىز قالسۇن!
(4) پېئىللارنىڭ ئۆزەك شەكىللىرىدىن كېيىن سىزىقچە قويۇلىدۇ .مەسىلەن :
ئىز تورىدا ئىزلىرىمىز قالسۇن!
ئولتۇر-،ماڭ-،كەت-،تۇر-يۈر-
بىز ھەممىمىز ئىز تورىنى ياخشى كۆرىمىز!
(5)سۆز ئارقا قوشۇمچىلىرىنىڭ ئالدىغا ،سۆز ئالدى قوشۇمچىلىرىنىڭ كەينىگە قويۇلىدۇ . مەسىلەن :
مەن ئىز تورىغا بەك ئامراق
www.iz.la
- ىچى ،-ىش ،-ۈش،-نىڭ ...
بى -،نا-،بەت-،دەر-... ئىز تورى بەك ياخشى
10. سىزىق ۋە ئۇنىڭ ئىشلىتىلىشى
ى ئىز تورى ئىز تورى ئىز تورى ئىز تورى
(1) ئەدەبىي ئەسەرلەردىكى دىئالوگلارنىڭ ئالدىغا قويۇلىدۇ؛ ئاپتور سۆزى بىلەن دىئالوگلارنىڭ ئالدىغا قويۇلىدۇ . ئاپتور سۆزى بىلەن دىئالوگنىڭ ئارىسىغا پەش قويۇلىدۇ. مەسىلەن :
ــ نىگار، بۈگۈن سېنى ھايۋانات باغچىسىغا ئېلىپ باراي، دېدى ئۇ خۇش كەيىپ ھالدا، قىزى بېشىنى چايقاپ : ئىز تورى www.iz.la
ــ تاپشۇرۇقۇمنى ئىشلەپ بولالمىدىم .
بۇ مەزمۇن ئىز تورىدىن كۆچۈرۈلگەن
ــ تۈنۈگۈن يېزىپ بولغانتىڭغۇ؟ تور دۇنياسىدىكى چاقنىغان يۇلتۇز - ئىز تورى!
ــ ئۇ ئۆزۈمنىڭ ئىدى، بۈگۈنكىسى سىنىپ باشلىقى سراجىلنىڭ . بىز ھەممىمىز ئىز تورىنى ياخشى كۆرىمىز!
ى ئىز تورى ئىز تورى ئىز تورى ئىز تورى
(2) زامان ۋە ماكان مەنىلىرىنى ئىپادىلەيدىغان ئىككى سۆزنىڭ( ياكى ساننىڭ) ئارىسىغا قويۇلىدۇ. مەسىلەن : ئىز تورى www.iz.la
ى ئىز تورى ئىز تورى ئىز تورى ئىز تورى
لەنجۇ ـــ شىنجاڭ تۆمۈر يولى .
ئىز تورىدا ئىزلىرىمىز قالسۇن!
1990ــ 1995-يىلىغىچە مەملىكەت بويىچە ئاشلىقتىن مول ھوسۇل ئېلىندى. ئىز تورى www.iz.la
ئىز تورى بەك ياخشى
بۇنداق كەلگەن سىزىق (ــ) «ۋە» ياكى «ھەم» مەنىلىرىنى ياكى «دىن» ،«-غىچە» دېگەن مەنىلەرنى بىلدۈرىدۇ. ئىز تورىدا ئىزلىرىمىز قالسۇن!
(3) جۈملىدە بىرخىل مەنىدە كەلگەن (بىر خىل گرامماتىك شەكىلدە كەلگەن )ئىزاھلىغۇچى بىلەن ئىزاھلانغۇچىنىڭ ئوتتۇرىسىغا قويۇلىدۇ . مەسىلەن :
ئىز تورىدا ئىزلىرىمىز قالسۇن!
تەنھەرىكەت مۇسابىقىسىدە ھەرخىل پائالىيەتلەر ــــ يۈگۈرۈش ،سەكرەش ،گىمناستىكا ،پۇتبول ،ۋالىبول قاتارلىقلار بار .
ى ئىز تورى ئىز تورى ئىز تورى ئىز تورى
11. قوش چېكىت ۋە ئۇنىڭ ئىشلىتىلىشى
بۇ مەزمۇن ئىز تورىدىن كۆچۈرۈلگەن
copyright by www.iz.la
ئىز تورى www.iz.la
ئاساسەن بايان بەلگىسى قوش چېكىت دەپ ئاتىلىدۇ .
ئىز تورىدا ئىزلىرىمىز قالسۇن!
ى ئىز تورى ئىز تورى ئىز تورى ئىز تورى
ئۇ تۆۋەندىكىچە قوللىنىلىدۇ :
www.iz.la
ئىز تورىدا ئىزلىرىمىز قالسۇن!
(1) مۇستەقىل سىنتاكسىسىلىق قۇرۇلمىلارنىڭ كېيىنكى قىسمى ئالدىنقى قىسمىنىڭ پۈتۈن مەزمۇنىنى ياكى بىرەر تەركىبىنى تولۇقلاپ، شەرھلەپ كەلسە، ئالدىنىقى قىسمىدىن كېيىن قويۇلىدۇ .مەسىلەن : ى ئىز تورى ئىز تورى ئىز تورى ئىز تورى
www.iz.la
بۇ ئوقۇغۇچىلارنىڭ تىزىملىكى تۆۋەندىكىچە : ى ئىز تورى ئىز تورى ئىز تورى ئىز تورى
ئىز تورىدا ئىزلىرىمىز قالسۇن!
1.ئەلانۇر
ئىز تورىدا ئىزلىرىمىز قالسۇن!
ئىز تورى www.iz.la
2.ھۆرىيەت ئىز تورى ئىز تورى ئىز تورى ئىز تورى ئىز تورى ئىز تورى ئىز تورى ئىز تور
بۇ مەزمۇن ئىز تورىدىن كۆچۈرۈلگەن
ئىز تورى بەك ياخشى
3.ئەكبەر
copyright by www.iz.la
ئىز تورى بەك ياخشى
ئىز تورىدا ئىزلىرىمىز قالسۇن!
..... بىز ھەممىمىز ئىز تورىنى ياخشى كۆرىمىز!
ئىز تورى بەك ياخشى
(2) ھۆرمەت تەرىقىسىدە ئېيتىلغان قاراتما سۆزلەردىن كېيىن قويۇلىدۇ .مەسىلەن : ئىز تورى ئىز تورى ئىز تورى ئىز تورى ئىز تورى ئىز تورى ئىز تورى ئىز تور
ھۆرمەتلىك گۈزەل ھەدە:
ئىز تورىدا ئىزلىرىمىز قالسۇن!
ى ئىز تورى ئىز تورى ئىز تورى ئىز تورى
ئوبلاستلىق خەلق ھۆكۈمىتىگە :
ئىز تورىدا ئىزلىرىمىز قالسۇن!
ئىز تورىدا ئىزلىرىمىز قالسۇن!
بۇنداق قاراتما سۆزلەر كۆپىنچە خەت –ئالاقىدە، تەكلىپ قەغەزلىرىدە كۆپ ئۇچرايدۇ.
ى ئىز تورى ئىز تورى ئىز تورى ئىز تورى
ئىز تورىدا ئىزلىرىمىز قالسۇن!
(3) سەھنە ئەسەرلىرىدە دىئالوگلارنىڭ ئالدىدا كەلگەن پېرسوناژلارنىڭ ئىسمى ياكى ئىسمى ئورنىدا كەلگەن سۆزلەردىن كېيىن قويۇلىدۇ. بۇنداق قوش چېكىت يەنىلا بايان مەنىسىنى ئىپادىلەيدۇ. مەسىلەن:
مۇئەللىم : ئۆتكەن دەرسلەرنى ئوقۇپ كەلدىڭلارمۇ ؟ ئىز تورىدا ئىزلىرىمىز قالسۇن!
ئىز تورىدا ئىزلىرىمىز قالسۇن!
www.iz.la
(4) بىرەر مەسىلىنى ئىسپاتلاش ئۈچۈن قۇر بېشىدىن ئېلىنغان جۈملىلەرنىڭ ئالدىدا كەلگەن «مەسىلەن» سۆزىدىن كېيىن قويۇلىدۇ.مەسىلەن:
ئىز تورى ئىز تورى ئىز تورى ئىز تورى ئىز تورى ئىز تورى ئىز تورى ئىز تور
بۇ مەزمۇن ئىز تورىدىن كۆچۈرۈلگەن
ئىز تورىدا ئىزلىرىمىز قالسۇن!
بۈگۈن ھەممە ئادەم شادلىققا تولىدىغان بىر كۈن بولدى .
www.iz.la
بۇ مەزمۇن ئىز تورىدىن كۆچۈرۈلگەن
(5) تۈرلۈك ئۇسۇل ھالەتلەردىن كېيىن كەلگەن جۈملە دىئالوگ سۈپىتىدە قۇر بېشىدىن باشلانسا ،ياكى قۇر بېشىدىن باشلانمىغان ھالدىمۇ ،قوش تىرناق ئىچىگە ئېلىنسا، مەزكۇر ھالەتلەردىن كېيىن قويۇلىدۇ .مەسىلەن :
مەن ئىز تورىغا بەك ئامراق
ئىز تورى ئىز تورى ئىز تورى ئىز تورى ئىز تورى ئىز تورى ئىز تورى ئىز تور
ئەتراپىغا قاراپ :
تور دۇنياسىدىكى چاقنىغان يۇلتۇز - ئىز تورى!
ئىز تورى www.iz.la
ــ مەن بۇ يەردىن كېتىمەن ،مەن بۇ يەردىن كېتىمەن ! دەپ ۋارقىراپ يىغلاپ كەتتى .
ئىز تورىدا ئىزلىرىمىز قالسۇن!
بۇ مەزمۇن ئىز تورىدىن كۆچۈرۈلگەن
(6) ئاپتورنىڭ ئىسىم- فامىلىسى بىلەن ئەسىرى بىللە كۆرسىتىلگەندە ،ئاپتورنىڭ ئىسىم فامىلىسىدىن كېيىن قويۇلىدۇ .مەسىلەن:
ى ئىز تورى ئىز تورى ئىز تورى ئىز تورى
ئىز تورى بەك ياخشى
مۇپاسسان :«مارجان»
زوردۇن سابىر :« ئارچا ياپرىقى »
copyright by www.iz.la
ئا.ئۆتكۈر : «ئۇلۇغ ئانا ھەققىدە چۆچەك»
بىز ھەممىمىز ئىز تورىنى ياخشى كۆرىمىز!
ئىز تورىدا ئىزلىرىمىز قالسۇن!
ئىز تورىدا ئىزلىرىمىز قالسۇن!
12.كۆپ چېكىت ۋە ئۇنىڭ ئىشلىتىلىشى
ئىز تورىدا ئىزلىرىمىز قالسۇن!
copyright by www.iz.la
قىسقارتىش بەلگىسى كۆپ چېكىت دەپ ئاتىلىدۇ .ئۇ تۆۋەندىكىچە قوللىنىلىدۇ . مەسىلەن : ئىز تورىدا ئىزلىرىمىز قالسۇن!
ئىز تورىدا ئىزلىرىمىز قالسۇن!
(1) جۈملىدە قىسقارتىلغان تەركىبلەر ئورنىغا ،نوتۇقتا سۈكۈت ئىپادىلەنگەن ئورۇنغا قويۇلىدۇ . مەسىلەن :
مەن ئىز تورىغا بەك ئامراق
ئىز تورى بەك ياخشى
ئىز تورى بەك ياخشى
مەن نەگە بارىمەن ،نىمە ئىش قىلىمەن ؟! ... ئىز تورى بەك ياخشى
... «تەڭرى» ،«يوق نەرسە»، «نۆل» دېگەندەك غەلىتە گەپلەرنى قىلدى .
بىز ھەممىمىز ئىز تورىنى ياخشى كۆرىمىز!
سىز تارتىنماڭ، تېزدىن ئۆيىڭىزگە ئېلىپ كېتىڭ!... ئىز تورىدا ئىزلىرىمىز قالسۇن!
بۇ مەزمۇن ئىز تورىدىن كۆچۈرۈلگەن
تور دۇنياسىدىكى چاقنىغان يۇلتۇز - ئىز تورى!
(2) نوتۇقتا سۆزنىڭ ئۈزۈلۈپ –ئۈزۈلۈپ تەلەپپۇز قىلىنغانلىقىنى ياكى مەلۇم تاۋۇشنىڭ ئادەتتىكىدىن سوزۇپراق تەلەپپۇز قىلىنغانلىقىنى ئىپادىلەش ئۈچۈن ياكى قورقۇش، دۇدۇقلاش، جىددىيلىشىش قاتارلىقلارنى ئىپادىلەش ئۈچۈن قوللىنىلىدۇ .مەسىلەن : ئىز تورىدا ئىزلىرىمىز قالسۇن!
ئىز تورى بەك ياخشى
سەن ... سەن ...بۇ يەردىن تېز كەت ...ئىش چاتاق ...
ئىز تورىدا ئىزلىرىمىز قالسۇن!
نې... مە دەپ يۈرىسەن ؟ ۋاي ئەخمەق!
ئىز تورى www.iz.la
كۆر...دۈڭلار...مۇ،گې... زىتكە بېسىپتۇ . ئىز تورى بەك ياخشى
ئې...ىسمدە قالماپتۇ. ئىز تورى بەك ياخشى
ئىز تورى ئىز تورى ئىز تورى ئىز تورى ئىز تورى ئىز تورى ئىز تورى ئىز تور
ئىز تورى www.iz.la
...
ئىز تورىدا ئىزلىرىمىز قالسۇن!
ئىز تورى ئىز تورى ئىز تورى ئىز تورى ئىز تورى ئىز تورى ئىز تورى ئىز تور
مەنبە : مەركىزىي مىللەتلەر ئۇنىۋېرستېتى ئۇيغۇر-تىل ئەدەبىيات فاكۇلتېتى دوتسېنتى زەينەپ نىياز خانىم تۈزۈپ چىققان «ھازىرقى زامان ئۇيغۇر تىلىدىن ئومۇمىي ساۋات» ـــــ فونېتىكا ۋە سىنتاكسىس قىسىمى .
بۇ مەزمۇن ئىز تورىدىن كۆچۈرۈلگەن
