سېرىق دېموكراتىيە دېگەن زادى نېمە؟mp3

ئۈمىت

خەۋەر

دېموكراتىيە دېگەن زادى نېمە؟

5 ^1 X" @1 C! T/ l# u% Sجۇڭگو ئۇيغۇرچە رادىيو تورى(2012-04-24) ماقالىسى:
' C" e2 j7 z# S+ b6 eغەربنىڭ دېموكراتىيەسى يەنىلا بىر مەسىلە
5 ]2 G2 J4 L: ^( u0 V& {
دېموكراتىيە دېگەن زادى نېمە؟
دېموكراتىيە ئىقتىسادنى تەرەققىي قىلدۇرالامدۇ؟
# _0 D: F; l# V0 n& W* Hپۇقرالارنى خاتىرجەم ئولتۇراقلاشتۇرالامدۇ؟
ئەگەر شەكىل جەھەتتىكى دېموكراتىيە تەرتىپى بولسا، ئاز ساندىكى كىشىلەرگە بايلىق ئېلىپ كېلىدۇكى، كۆپ ساندىكى ئاممىغا بەخت ئېلىپ كېلەلمەيدۇ.
8 H' |  u* T+ U; q" oبۇ خىل دىمۇكراتىيە قانۇنلۇقمۇ؟
$ L+ X. L+ U! ^بۇ مەسىلىلەرگە قارىتا تەرەققىي قىلغان كاپتالىستىك دۆلەتلەردىكى بىر قىسىم بىلىملىك زاتلار غەربنىڭ دىموكراتىيەسى ئۈستىدە ئويلاندى.
5 b; z# o9 G% G, r; F! Nخەلقئارا پۇل مۇئامىلە كىرىزىسى 5-يىلغا قەدەم قويدى، غەربتە ياشاۋاتقان كشىلەر ئەلۋەتتە «بىز نېمە بولدۇق» دېگەن سوئالنى سورايدۇ، گۇمانىي تىغ ئۇچى ئىقتىسادىي تۈزۈمگە قارىتىلىپلا قالماستىن يەنە سىياسىي تۈزۈمگىمۇ قارىتىلغان.
ئامېرىكىنىڭ سابىق دۆلەت بىخەتەرلىكى مەسلىھەتچىسى، داڭلىق خەلقئارا مەسىلىلەر مۇتەخەسسىسى بىرژىنسكىي يىل بېشىدا مۇخبىرنىڭ سۇئالىغا جاۋاب بەرگەندە «دىموكراتىيە يەنىلا بىر مەسىلە، بۇ نۇرغۇن كىشىلەرنىڭ دىققتىنى تارتىدۇ»، دېدى. ئۇنىڭ ئەسىلى سۆزى مۇنداق:　بۈگۈنكى مەسىلە- كونتروللىقىنى يوقىتىش ۋە ئاز ساندىكى كىشىلەرنىڭ ئۆز مەنپەئەتىگە چوغ تارتىۋاتقان پۇل-مۇئامىلە سىستېمىسى رامكىسىدا، ھەر قانداق ئۈنۈملۈك رامكا ئارقىلىق بىزگە تېخىمۇ چوڭ، تېخىمۇ يۈكسەك بولغان نىشان كەمچىل بولىۋاتقان ئەھۋالدا، دىموكراتىيە گۈللىنەلەمدۇ-يوق؟ بۇ بىر مەسىلە.

غەربنىڭ كۆپ پارتىيەلىك پارلامېنت دىموكراتىيەسى گۇمان قوزغىغىلى خېلى ئۇزۇن بولدى.
/ w4 D# d+ [2 n6 |) Hدىموكراتىك تەپەككۇر بىلەن دۆلەت دىموكراتىيە تۈزۈمى گرىتسىيەدىن باشلانغان، ئەمما زامانىۋى دىموكراتىيەنىڭ مۇقەددىمىسى غەربىي ياۋروپادا بارلىققا كەلگەن، ئامېرىكىدا شەكىللەنگەن. ئۇ خىرىستىئان دىنى بولۇپمۇ پروتستانت دىنىنىڭ دوگماسى بىلەن زىچ مۇناسىۋەتلىك. فىئودالىزىمغا قارشى تۇرۇش نۇقتىسىدىن قارىغاندا، ئۇ بىر ئىلگىرىلەش بولۇپ، جەمئىيەتنىڭ باراۋەر بولۇشىغا پايدىلىق. ئەمما كىشىلەر دىموكراتىيەنىڭ بىر جەريان ئىكەنلىكىگە دىققەت قىلدى، ئۇ ئەزەلدىن تەدىرىجىي ھالدا نىسپىي دىموكراتىيەگە ئۆزگىرىپ باقمىغان. بۇ خىل ئىزدىنىش مەڭگۈ ئاياقلاشمايدۇ.
بىر ئادەم بىر ئاۋاز دېگەندىمۇ، سايلام باشلانغاندا بايلار، ئەرلەرلا ئاۋاز بېرىدۇ. ئەنگىلىيە 20-ئەسىرىنىڭ باشلىرىغىچە شەھەر نوپۇسى ئومۇمىي نوپۇسنىڭ %90تىن كۆپرەكىنى ئىگىلىسىمۇ، بىر ئادەم بىر ئاۋاز بولۇشنى ئىشقا ئاشۇرالمىغان. ئامېرىكا مۇستەقىللىق ئۇرۇشىدىن كېيىن، بىر تۈركۈم ھەربىي سەپتىن چېكىنگەن نامراتلار يەر بېرىشنى مۇراجىئەت قىلدى، شۇ ۋاقىتتىكى دائىرىلەر ناھايىتى ئالاقزادە بولدى، شۇنىڭ بىلەن ئۇلار بىر توساقنى لايىھەلەپ، نامراتلار، نېگىرلار، ئاياللارغا پارلامېنتتا بىر كىشىلىك ئورۇن بېرىلمەيدۇ، دېدى، 1965-يىلغا كەلگەندە بىر ئادەم بىر ئاۋاز بولۇش ئاندىن ئىشقا ئاشۇرۇلدى. ئامېرىكا قانۇنىغا ئاساسەن، ئامېرىكا پىرېزىدېنتىمۇ بىر ئادەم بىر ئاۋاز بولۇش بىلەن بىۋاستە سايلانمايدۇ. ئامېرىكىنىڭ ئىككى پارتىيە تۈزۈمى سايلىغۇچىلارنى لايىھەلەنگەن رامكا ئىچىدە ئۆزىنىڭ دىموكراتىيە ھوقۇقىنى يۈرگۈزۈش ئىمكانىيىتىگە ئىگە قىلدى. بۇ بىر ھەقىقىي ۋەقە.
ئامېرىكىدا ئوقۇۋاتقان بىر جۇڭگولۇق ئوقۇغۇچى ئامېرىكىلىق بىر ساۋاقدىشى بىلەن ئامېرىكا پىرېزىدېنت سايلىمىنى تېلىۋىزوردىن بىرلىكتە كۆرىدۇ. ھېلىقى ئامېرىكىلىق ياش جۇڭگولۇق ئوقۇغۇچىغا: بىز ئامېرىكىلىقلار نېمە دېگەن بىچارە، ئىككى ئەخمەقنىڭ بىرى تاللىنىدۇ دېگەن. بۇنىڭ يېرىمى چاقچاق، يېرىمى راست ئىدى.
( P1 r' |3 |* {/ [  ~, aھالبۇكى، ئامېرىكا سىياسىئونلىرىنىڭ ئاغزىدا، ئامېرىكىنىڭ دىموكراتىيە تۈزۈمى ئەڭ ياخشى، پۈتۈن دۇنيانىڭ ئۈلگىسى. ئۇلار ئۇنى توقماق قىلىپ ئۆزلىرى بىلەن ئوخشىمايدىغان دىموكراتىيە ئەندىزىسىنى دۇمبالايدۇ. كىم كۆزىگە سىغمىسا، دىموكراتىيەگە قارشى تۇردى دېگەن قالپاقنى كەيگۈزىدۇ.
2010-يىلى ئامېرىكا ئالى سوت مەھكىمىسى كارخانىلارنىڭ سايلام ئىئانە پۇلىغا چەك قويماسلىقىنى بەلگىلىدى. مانا بۇ «ھوقۇق پۇل سىياسىيسى»نىڭ ئىشىكىنى ئېچىپ بەردى. پۇل بولمىسا سىياسىئونلار سايلامغا قاتنىشالمايدۇ، كىمنىڭ پۇلىنى ئالسىڭىز، شۇنىڭغا خىزمەت قىلىسىز.
غەرب ھەتتا بەزىلەرنى نەقىل كەلتۈرۈپ، «پۇل دىموكراتىيەنىڭ ئانىسى» دېدى. ئامېرىكىنىڭ تاشقى پائالىيەت تەسىر كۈچى ئىنتايىن جانلىق، ئۇ قانۇنلۇق ئېلىپ بېرىلغان كۆرۈنمەس قىلتاق.
* c  y& z( |; m8 j! Aمۇشۇنداق دىموكراتىيە تۈزۈمى تەرتىپ جەھەتتىن قارىغاندا، خۇددى دىموكراتىيەدەك كۆرۈنسىمۇ، ئەمما بۇ خىل دىموكراتىيە پۇقرالارغا نېمە ئېلىپ كېلىدۇ؟
" j; W6 j3 `5 H9 i  w; j0 b5 @جۇڭگونىڭ «يېگەن ئېغىز ئۇيۇلىدۇ» دېگەن سۆزى ناھايىتى جايىدا ئېيتىلغان. مانا بۇ ھەقىقەت.
ھازىر ئامېرىكىلىقلار پارلامېنت 1929-يىلىدىكى زور ئىقتىسادىي چېكىنىشتىن كېيىنكى 4-يىلى، يەنى 1933-يىلى ماقۇللانغان «گىلاس-سىدگىر لايىھەسى»نى نېمىشقا 1999-يىلى بىكار قىلىدۇ؟
) ]! j, C7 d* S, Eبۇ لايىھەدە ئادەتتىكى سودا بانكىلىرىنىڭ مەبلەغ سېلىش بانكىلىرىغا ئوخشاش ھايانكەشلىك سودىسى بىلەن شۇغۇللىنىشىغا رۇخسەت قىلماسلىق بەلگىلەنگەن. ئەگەر ئاشۇ لايىھەلەر بىكار قىلىنمىغان بولسا، 2007-يىلدىكى ئىككىلەمچى قەرز كىرىزىسىمۇ يۈز بەرمەس بولغىيتتى ياكى ئۇنداق ئېغىر بولماس بولغىيتتى. سەۋەبى ناھايىتى ئاددىي، ۋول كوچىسى بەك كۈچىيىپ كەتتى، ئۇلار پارلامېنتنى كونترول قىلىپ، ئۆزىنىڭ مەنپەتىگە ئۇيغۇن كېلىدىغان يېڭى قانۇن لايىھەسىنى ماقۇللىتالايدۇ.
بېرژىنىسكىنىڭ ئېيتقىنىدەك: «كونتىروللىقىنى يوقاتقان ۋە ئاز سانلىق كىشىلەر ئۈچۈنلا شەخسىيەتچىلىك بىلەن پايدىنى كۆزلەيدىغان پۇل-مۇئامىلە سىستېمىسى»، مۇشۇنداق قانۇنلۇق قۇرۇلغان. بۇ تۈزۈلمە خاراكتېرلىك چىرىكلىك، يەنى ئەڭ چوڭ چىرىكلىك.
4 L/ V- R: [* ~# E' K" P& v. D2008-يىلى خەلقئارا پۇل-مۇئامىلە كىرىزىسى پارتلىغاندىن كېيىن، ئەنگىلىيەنىڭ ئايال پادىشاھى لوندون ئىقتىساد سىياسىي ئىنىستىتۇتىغا بېرىپ ئىقتىساد ئالىملىرى بىلەن كۆرۈشۈپ، ئادەمنى ئوڭايسىزلاندۇرىدىغان «نېمىشقا ئۇنى ھېچكىم ئالدىن بىلەلمىگەن؟» دېگەن سوئالنى سورىغان. نەق مەيداندا بەزىلەر چىلىق-چىلىق تەرگە چۆمگەن، يەنە بەزىلەر ئادىللىق ھېس قىلمىغان.
ئەنگىلىيە تايمىس گېزىتى ئېلان قىلغان سابىق پارلامېنت ئەزاسى ماسسىۋ پارىسنىڭ ماقالىسىدا مۇنداق دېيىلدى: ئەمەلىيەتتە ئالدىن كۆرەلىگەن كىشىلەر نۇرغۇن، بىراق ھېچكىم ئۇلارنىڭ پىكرىنى ئاڭلىمىغان، غەرب ئەللىرىنىڭ ئىدىيىۋىي ئېقىمى ئۆزىگە بارلىق نەرسىگە ئىگە بولسا بولىدىغانلىقىنى دەپ بېرىدىغان ھەرقانداق كىشىگە ئىشىنىش ۋە ئۇنى مۇھىم ئورۇنغا قويۇپ ئىشلىتىش، شۇنداقلا ئۇلارنىڭ ئۆزى ئۈچۈن ياراتقان پۇل-مۇئامىلە مەھسۇلاتى ۋە سىياسىي فاڭجىنىنى پۈتۈنلەي قوبۇل قىلىش. بۇ كۆڭۈلنى يارىدىغان سۆزلەر زادى نېمىنىڭ غەرب ئەللىرى دىموكراتىيەسىنىڭ چىنلىقىغا خوجا بولىۋاتقانلىقىنى ئېچىپ بەردى.
ۋول كوچىسىنى ئىگەللىۋېلىشنىڭ تەسىرىگە ئۇچراپ، ئەنگىلىيەدە لوندون كوچىسىنى ئىگەللەش ھەرىكىتى پەيدا بولدى. ئۇلارنىڭ بىر ئىقتىساد ئالىمى گۇرۇپپىسى بار. ئۇنىڭ ئىككى ئەزاسى بۇ يىل 25-يانۋار ئەنگىلىيە پۇل-مۇئامىلە گېزىتىدە مۇنداق دەپ يازدى: دۇنيا ئىقتىسادىي كىرىزىسقا دۇچ كېلىۋاتىدۇ. بىراق بىزنىڭ سىياسىي سىستېمىمىزدا ھەرخىل مەسىلىلەر مەۋجۇد، بۇ كىرىزىسنىڭ ئەڭ چوڭ ئادەملەر توپىنىڭ مەنپەئەتىنى قوغداش ئۇسۇلىدا ھەل قىلىنىشىغا توسالغۇ بولدى.
ئامېرىكا ۋول كوچىسىنى ئىگەللىۋېلىش ھەرىكىتىنىڭ ۋەكىلى، 24 ياشلىق مارىيا داۋوس مۇنبىرىدە مۇنداق دېدى: «بىزنىڭ نىشانىمىز مۇستەقىل تەپەككۇر قىلىش. بىزنىڭ ئېتىبار بېرىدىغىنىمىز ھەل قىلىش لايىھەسى ئەمەس، بىزنىڭ ھەل قىلىش لايىھەسىنى ئىزدەش جەريانىنى ئۆزگەرتكۈمىز بار.»
بۇ سۆزلەر كىشىگە ئادەملەرنىڭ ئويلىشىدىغىنى ئىقتىسادىي سىياسەتلا ئەمەس، بەلكى بۇ سىياسەتلەرنى كەلتۈرۈپ چىقارغان سىياسىي تۈزۈمگە تېخىمۇ كۆڭۈل بۆلىدۇ دېگەن ئۇچۇرنى بېرىدۇ.

غەرب دىموكراتىيەسىنىڭ قانۇنىيلىق مەسىلىسى
ئويلىنىش غەرب ئەللىرى دىموكراتىيەسىنىڭ چوڭقۇر قاتلىمىدىكى مەسىلىگە ھەمدە دىموكراتىيەنىڭ قانۇنىيلىقىغا چېتىلىدۇ. قانۇنىيلىق ھازىر غەرب ماگناتىنىڭ قولىغا ئېلىۋېلىپ باشقا دۆلەتلەرنى ئۇرىدىغان توقمىقى بولۇپ، ئازراقلا باھانە بولسا قارشى تەرەپ ھۆكۈمىتىنى قانۇنىيلىقى كەمچىل دەيدۇ. ھالبۇكى ھازىر بۇ توقماق ئۆزىنىڭ بېشىغا ئۇرۇلىۋاتىدۇ.
# u- _1 V, ?9 p5 [ئېففىل ئاگېنتلىقىنىڭ بۇ يىل 27-يانۋاردىكى خەۋىرىگە قارىغاندا، دۇنيا ئىجتىمائىي مۇنبىرىگە قاتناشقان بەزى داڭلىق ئالىملار بىردەك مۇنداق دەپ قارىغان: نەپسانىيەتچى پۇل–مۇئامىلە بازىرى ياۋروپانىڭ دىموكراتىيەسى كونترول قىلىۋالدى، ھەمدە بۇنداق تۆۋەن چېكى يوق بازار كىشىلىك ھوقۇق ۋە سىياسىي ھوقۇققا تەھدىت يەتكۈزدى. پورتىگالىيە جەمئىيەتشۇناسى سانتوس مۇنداق دېدى: ياۋروپانىڭ دىموكراتىيەسى ۋە ئاساسىي قانۇنىنىڭ ھەممىسى لاياقەتسىز، ھازىر ئۇلارغا خوجا بولغىنى گولدمان ساچىس شىركىتى. ئۇ ھازىرقى كىرىزىس كىشىلەرنىڭ كاپتالىزم دىموكراتىيەگە قارشى دەپ قارىشىغا سەۋەب بولالايدۇ دېدى. فرانسىيەنىڭ داڭلىق ئىقتىسادىي ئالىمى پائۇل رولىۋون 2011-يىلى 12-ئايدا فرانسىيەنىڭ مۇنبەر گېزىتى مۇخبىرىغا مۇنداق دېگەن: سايلام ھېچنېمىنى ئۆزگەرتەلمەيدۇ. بۇ پەيدىنپەي ئاجىزلاۋاتقان تۈزۈلمىنىڭ ئالدىدا، سىياسىئونلارنىڭ مۇرەسسەلىشىدىغان ئىمكانىيىتى قالمىدى. مەيلى قايسى سەپتە بولسۇن، ئۇلارنىڭ بىردىنبىر قىلالايدىغىنى يالغاندىن ***نى كونترول قىلغان بولىۋېلىش. مەسىلىنى ھەل قىلىشنىڭ ئۈمىدى پەقەت مەسىلىنىڭ ماھىيىتىنى چۈشىنىدىغان شۇ كىشىلەردىن كېلىشى مۇمكىن.
ئۇلار ئەمەلىيەتتە كىشىنى چوڭقۇر ئويغا سالىدىغان مۇنداق بىر مەسىلىنى ئوتتۇرىغا قويدى:
دىموكراتىيە دېگەن زادى نېمە؟
' _: i- L7 n2 D& i( r7 Lدىموكراتىيە ئىقتىسادنىڭ تەرەققىياتى ۋە پۇقرالارنىڭ خاتىرجەم تىرىكچىلىكىنى ئېلىپ كېلەمدۇ؟
ئەگەر شەكىل جەھەتتىكى دىموكراتىيە تەرتىپى بولۇپ، پەقەت ئاز سانلىق كىشىلەر بېيىپ، كۆپ ساندىكى كىشىلەرگە بەخت ئېلىپ كەلمىسە، بۇنداق دىموكراتىيە قانۇنلۇقمۇ؟
8 p6 ]' g, G. ]" Xغەرب ئەللىرى ئەمدى تېزدىن ھەرىكەتلىنىشى، ھەمىشە دىموكراتىيە توقمىقىنى كۆتۈرۈپ دۈشمەن ئىزدىمەسلىكى كېرەك.
" T, a5 F# E) T* `6 N/ b5 {& bگېرمانىيە «دەۋر» ھەپتىلىك گېزىتى تور بېكىتىنىڭ 2011-يىلى 24-ئىيۇلدىكى ماقالىسىدا بىر كارتون ھايۋاننىڭنىڭ ئوبرازى مىسال قىلىنىپ: «مەن دۈشمەننى كۆردۈم، دۈشمەن بولسا بىز ئۆزىمىز» دېيىلگەن.
! X3 ~- ]" w* o/ M- }* \8 I★★★★★
: O) i6 n& g, T$ p9 w7 Xhttp://www.uycnr.com/xwzx/lwsj/201204/t20120424_326897.html
! @8 k6 `7 ]  D( q3 m$ e$ N★★★★★ئىزدە

 

                                                   كىرگۈزگۈچ ئايال بالا پەن ئىللىق

0991

رەھمەت  

salkin11

ياخشى چۈشەندۈرۈش بولۇپتۇ ...