نوپۇس دەپتىرىگە ئۇيغۇرچىنى كىرگۈزۈشنى ئۈمىد قىلىمىز

 

كۆپچىلىككە مەلۇم، شىنجاڭ ئۇيغۇر ئاپتونۇم رايۇنىمىز تەۋەسىدىكى كىملىكلەر ئۇيغۇرچە، خەنزۇچە ئىككى خىل يېزىقتا؛ ئەمما نوپۇس دەپتىرىدىكى ئەسلى جەدىۋەلدە ئۇيغۇرچە، خەنزۇچە ئىككى خىل يې...

ئاڭلاشلارغا قارىغاندا ئۇيغۇرلار پات يېقىندا ئايغا چىقارمىش ! ئاڭلاشلارغا قارىغاندا ئۇيغۇرلار پات يېقىندا ئايرۇپىلان,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,

مىللىتىمىزنىڭ يېقىنقى زامان تارىخىنى ئەسلىگىنىمىزدە، ئۈچ ۋىلايەت مىللى ئىنقىلابىنى تىلغا ئالماي تۇرالمايمىز ،مىللى ئارمىيەنى تېخىمۇ تىلغا ئالماي تۇرالمايمىز .ھازىرقى شىنجاڭدا بار بولغان مىللى قىسىملار دەل ئۈچ ۋىلايەت مىللى ئارمىيسىىدىىن قىلىپقالغان قىسىملاردۇر.ئەينى ۋاقىتتىكى مىللى ئارمىيەنىڭ كىلىش مەنبەسى كۆپ،تەركبى قىسمى مۇرەككەپ ، شۇڭا مەن تۆۋەندە بۇنىڭ ئىچىدىكى مۇھىمراقلىرىنى ۋە مىللى ئارمىيە توغرىسىدىكى بىر قىسىم سان سىپىرلارنى ھەمدە ئارمىينىڭ تەرەققىيات ئەھۋالىنى،ئۆتمىشى ۋە يېقىنىقى ئەھۋالىنى بايان قىلىپ ئۆتمەكچىمەن

1944-يىلى غۇلجىدا قۇرۇلغان<<شەرقى تۈركىستان ھۆكۈمىتى>>نىڭ قۇربان بولغان رەھبەرلىرى قاتارىدا غەنىي كېرىموۋمۇ تىلغا ئېلىنىدۇ. ئۇنىڭ قەبرىسى غۇلجا شەھرىدىكى ئىنقلاۋىي قۇربانلار قەبرىستانلىقىدىن ئورۇن ئالغان بولۇپ، ئەخمەتجان قاسىمى قەبرىسىنىڭ يېنىدا كۆزگە چېلىقىدۇ. مەن غەنىي كېرىموۋ ئائىلىسىدىن چىققان قۇربانلارنىڭ ئائىلە ئەھۋالى ھەققىدە ئىگەلىگەن ماتىرىياللارغا ئاساسەن مۇناسىۋەتلىك بەزى پاكىتلارنى

ئويغۇرلاردا ئىسلام مەدەنىيىتى (ئابدۇشۇكۈر مۇھەممەت ئىمىن)

ھازىرقى زامان ئۇيغۇر مىللىتىنىڭ يىراق ئاتا-بۇۋىلىرى تەڭىرىتاغلىرىنىڭ جەنۇب ۋە شىمالىدىكى بوستان ۋە يايلاقلارنى ئاساس قىلىپ، پەرغانە ۋە يەتتە سۇ، ئورخۇن ۋە سىلىنگا ئەتراپىدا ياشىغ...

742-يىلى باسمىل ئۇيغۇر ۋە قارلۇقلاردىن تەشكىل تاپقان قەبىلىلەر كۆكتۈركلەرگە ھۇجۇم قىلىپ ، كۆكتۈرك خاقانلىقىنى يوقاتقان ۋە ئۇنىڭ ئورنىغا باسمىللارنىڭ داھىيسى بولغان شې تيەن يىشى ئۆزىنى خاقان دەپ ئېلان قىلغان .ئۆتۈگەندە قۇرۇلغان بۇ يېڭى ‹‹خاقانلىق ›› تا ئۇيغۇرلار ‹‹سول ياپغۇلۇق››،قارلۇقلار‹‹ئوڭ ئوڭ ياپغۇلۇق›› مەۋقەسىگە كەلگەن.بۇ ئارىدا 742 يىلى ‹‹يابغۇ››ئۈنۋانىغا ئىگە بولغان ئۇيغۇرلارنىڭ رەئىسى جۇڭگوغا ئەلچى يوللاپ ،جۇڭگو

ﺋﻮﻣﯘﻣﯩﻲ ﺋﯘﭼﯘﺭ
1941-ﻳﯩﻠﻰ، 6-ﺋﺎﻳﻨﯩﯔ 22-ﻛﯜﻧﻰ ﮔﯩﺘﻠﯧﺮ ﮔﯧﺮﻣﺎﻧﯩﻴﯩﺴﻰ 190 ﺩﯨﯟﯨﺰﯨﻴﯩﺴﻰ، 4000 ﺩﯨﻦ ﺋﺎﺭﺗﯘﻕ ﺗﺎﻧﻜﺎ، 5000 ﺩﯨﻦ ﺋﺎﺭﺗﯘﻕ ﺋﺎﻳﺮﻭﭘﯩﻼﻥ، 47 ﻣﯩﯔ ﺯﻩﻣﺒﯩﺮﻩﻙ، 200 ﭘﺎﺭﺍﺧﻮﺗﻨﻰ ﺋﯩﺸﻘﺎ ﺳﯧﻠﯩﭗ، ﺳﻮﯞﯦﺖ ﺋﯩﺘﺘﯩﭙﺎﻗﯩﻐﺎ ﻗﯘﺭﯗﻗﻠﯘﻕ، ﻫﺎﯞﺍ ﯞﻩ ﺩﯦﯖﯩﺰﺩﯨﻦ ﻛﻪﯓ ﻛﯚﻟﻪﻣﺪﻩ ﻫﯘﺟﯘﻡ ﻗﻮﺯﻏﯩﺪﻯ. ﺑﯘ ﺩﻩﻫﺸﻪﺗﻠﯩﻚ ﺋﯘﺭﯗﺵ ﺋﯩﻠﮕﯩﺮﻯ ﻛﯧﻴﯩﻦ 27 ﻣﯩﻠﻴﻮﻥ ﺳﻮﯞﯦﺖ ﺋﯩﺘﺘﯩﭙﺎﻗﻰ ﭘﯘﻗﺮﺍﺳﯩﻨﯩﯔ ﺟﯧﻨﯩﻐﺎ ﺯﺍﻣﯩﻦ ﺑﻮﻟﺪﻯ.
ﺭﯗﺳﯩﻴﯩﻨﯩﯔ ﺋﯩﻨﺘﯧﺮﻓﺎﻛﯩﺲ ﺋﺎﮔﯧﻨﺘﻠﯩﻘﯩﻨﯩﯔ 2005-ﻳﯩﻠﻰ، ﯞﻩﺗﻪﻥ ﺋﯘﺭﯗﺷﯩﻨﯩﯔ 60 ﻳﯩﻠﻠﯩﻘﻰ ﻣﯘﻧﺎﺳﯩﯟﯨﺘﻰ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﺋﯧﻼﻥ ﻗﯩﻠﻐﺎﻥ ﻳﯧﯖﻰ ﺳﺘﺎﺗﯩﺴﺘﯩﻜﯩﻠﯩﻖ ﻣﻪﻟﯘﻣﺎﺗﯩﻐﺎ ﻗﺎﺭﯨﻐﺎﻧﺪﺍ ﺳﺎﺑﯩﻖ ﺭﯗﺳﯩﻴﻪ ﺩﯙﻟﻪﺕ ﻣﯘﺩﺍﭘﯩﺌﻪ ﻣﯩﻨﯩﺴﺘﯩﺮﻯ ﺳﯧﺮﮔﯧﻲ ﺋﯩﯟﺍﻧﻮﭖ ﺋﯘﺭﯗﺵ ﻣﻪﺯﮔﯩﻠﯩﺪﻩ ﺟﻪﻣﺌﯩﻲ 26 ﻣﯩﻠﻴﻮﻥ 600 ﻣﯩﯔ ﺳﻮﯞﯦﺖ ﮔﺮﺍﺟﺪﺍﻧﯩﻨﯩﯔ ﻫﺎﻳﺎﺗﯩﺪﯨﻦ ﺋﺎﻳﺮﯨﻠﻐﺎﻧﻠﯩﻘﯩﻨﻰ ﺋﯧﻼﻥ ﻗﯩﻠﻐﺎﻥ. ﺑﯘﻻﺭﻧﯩﯔ ﺋﯩﭽﯩﺪﻩ 8 ﻣﯩﻠﻴﻮﻧﺪﯨﻦ ﺋﺎﺭﺗﯘﻕ ﺋﺎﺩﻩﻡ ﻫﻪﺭﺑﯩﻲ ﺧﺎﺩﯨﻢ ﺑﻮﻟﯘﭖ ﻫﯧﺴﺎﺑﻠﯩﻨﯩﺪﯗ.
ﺭﯗﺳﯩﻴﻪ ﺩﯙﻟﻪﺕ ﻣﯘﺩﺍﭘﯩﺌﻪ ﻣﯩﻨﯩﺴﺘﯩﺮﻯ ﺋﯩﯟﺍﻧﻮﭘﻨﯩﯔ ﺳﺘﺎﺗﺴﺘﯩﻜﯩﺴﻰ ﺑﻮﻳﯩﭽﻪ ﺋﺎﻟﻐﺎﻧﺪﺍ، 8 ﻣﯩﻠﻴﻮﻥ 660 ﻣﯩﯖﺪﯨﻦ ﻛﯚﭘﺮﻩﻙ ﺳﻮﯞﯦﺖ ﺋﯩﺘﺘﯩﭙﺎﻗﻰ ﺟﻪﯕﭽﻰ-ﺋﻮﻓﯩﺘﺴﯧﺮﻯ ﺑﯩﯟﺍﺳﺘﻪ ﺟﻪﯓ ﻣﻪﻳﺪﺍﻧﯩﺪﺍ ﺋﯚﻟﮕﻪﻧﺪﯨﻦ ﺗﺎﺷﻘﯩﺮﻯ ﻳﻪﻧﻪ 4 ﻣﯩﻠﻴﻮﻥ 59ﻣﯩﯖﺪﯨﻦ ﺋﺎﺭﺗﯘﻕ ﺋﺎﺩﻩﻡ ﺋﯩﺰ-ﺩﯦﺮﻩﻛﺴﯩﺰ ﻳﻮﻗﯘﻟﯘﭖ ﻛﻪﺗﻜﻪﻥ.
ﺋﯘﺭﯗﺷﻨﯩﯔ ﺩﻩﺳﻠﻪﭘﻜﻰ ﻛﯜﻧﻠﯩﺮﯨﺪﻩ ﺳﻮﯞﯦﺖ ﺋﯩﺘﺘﯩﭙﺎﻗﻰ ﺋﺎﺭﻣﯩﻴﯩﺴﻰ ﺋﯧﻐﯩﺮ ﻣﻪﻏﻠﯘﺑﯩﻴﻪﺗﻠﻪﺭﮔﻪ ﺋﯘﭼﺮﯨﻐﺎﻥ ﺑﻮﻟﯘﭖ، ﭘﯜﺗﯜﻥ ﺳﻪﭘﻠﻪﺭ ﺑﻮﻳﯩﭽﻪ ﮔﯧﺮﻣﺎﻧﯩﻴﻪ ﺋﺎﺭﻣﯩﻴﯩﺴﻰ ﺗﻪﺭﯨﭙﯩﺪﯨﻦ ﺗﺎﺭﻣﺎﺭ ﻗﯩﻠﯩﻨﯩﭗ، ﺳﻮﯞﯦﺖ ﺋﻪﺳﻜﻪﺭﻟﯩﺮﻯ ﺗﻮﭖ-ﺗﻮﭘﻰ ﺑﯩﻠﻪﻥ ﺋﻪﺳﯩﺮﮔﻪ ﺋﯧﻠﯩﻨﻐﺎﻥ. ﺑﯘ ﺟﻪﺭﻳﺎﻧﺪﺍ ﯞﻩ ﻛﯧﻴﯩﻦ ﺳﻮﯞﯦﺖ ﻗﻮﺷﯘﻧﯩﺪﯨﻦ 4 ﻣﯩﻠﻴﻮﻥ 559 ﻣﯩﯔ ﺋﺎﺩﻩﻡ ﺋﻪﺳﯩﺮﮔﻪ ﭼﯜﺷﻜﻪﻥ.

ستالىننىڭ ئاتوم بومبىسى ۋە ئۇيغۇرلار -تارىخنىڭ ئېچىلمىغان سىرلىرى
                   
         
                       نەبىجان تۇرسۇن ( تارىخ پەنلىرى دوكتورى)

تۈرك تارىخىمىزدەكى خانلىقلار مەنبەيى تۈركچە ۋىكىپېدىيە قامۇسى


تۈرك تارىخى(دەسلەپكى دەۋر)
1-بۈيۈك ھون ئىمپېرىيەسى(م ب 4-ئەسىر~م ب 46)
2-غەربىي ھون(م ب 46~م ك 23)
3-شەرقىي ھون(م ب 46~م ك 48)
4-دىڭلىڭ(م ب ...

  ئۇيغۇر يۈرىكىدىكى داغ - ئاتۇ قىرغىنچىلىقى

            1918-يىلى يېڭىدىن تىكلىنىۋاتقان سوۋىت ھاكىمىيىتنىڭ ئالماتادىكى 
            قىزىل گۇۋاردىيە قىسىملىرىنىڭ يەتتسۇ رايۇنىدىكى ئۇيغۇرلارنى قارا
            قۇيۇق قىرغىن قىلشىدەك ۋەقە يۈزبەردى.مىللى كەمسىتىش ۋە مىللى يوقىتىش
            تۈسنى ئالغان بۇ ۋەقە ، يەتتە سۇ ئۇيغۇرلىرىنىڭ يۈرگىدە مەڭگۈ
            ساقايمايدىغان جاراھەت قالدۇرۇپ ئاتۇ پاجئەسى دەپ ئاتالدى.
               پۈتۈنلەي<< ئىنسانىيەتنىڭ ئازاتلىقىنى ، دۇنيادىكى ئىزىلگۈچىلەرنىڭ
            ئازاتلىقىنى>> ئۆزلىرىنىڭ مەڭگۈ نىشانى دەپ ئېلان قىلىپ ، كومۇنىزىم
            ئۈچۈن تىرىشىش جەريانىدا ئۆزلىرىنىڭ يۈكسەك ئوبرازىغا دىققەت قىلۋاتقان
            ياش سوۋىت دۆلىتى قۇرۇلىۋاتقان ئاشۇ يىللاردا نەمە ئۈچۈن مۇشۇنداق
            پاجىئە يۈزبىرىدۇ؟

ئۇيغۇرنى ساتقۇچى ئىككى ئۇيغۇر ۋە خۇياۋباڭ

                                                            م.ئازات



  تۈنۈگۈن،خۇياۋباڭ ھەققىدە بىر خاتىرە يازدىم . بۇگۈن ئۇيغۇر مىللىتىنى توپ سېتىۋېتىش قارارىغا كەلگەن  ئىككى نەپەر ئۇيغۇر بىلەن خۇياۋباڭنىڭ ئوتتۇرىسىكى مۇناسىۋەت  ھەققىدە مەلۇمات بېرىپ ئۆتىمەن . ئاخىرغىچە ئوقۇڭ!

بۈيۈك ئۇيغۇر ئېمپىرىيىسى - قۇياش ئېمپىرىيىسى مۇغا تەۋە ئەڭ چوڭ مۇستەملىكە خاراكتىرلىك ئېمپىرىيە بولۇپ، دۇنيادا تونۇلغان ئېمپىرىيىلەر ئىچىدە مۇدىن قالسىلا ئۇيغۇر ئېمپىرىيىسىدىن چوڭ ئېمپىرىيە يوق ئىدى.
ئۇيغۇر ئېمپىريىسىنىڭ شەرقىي چېگرىسى تىنچ ئوكيانغا، غەربىي چېگرىسى ھازىرقى روسىيەنىڭ موسكۋا شەھىرى جايلاشقان زېمىننى بويلاپ، ياۋروپانىڭ ئوتتۇرىسىنى كېسىپ ئۆتۈپ، يىراقلارغا سوزۇلۇپ ئاتلانتىك ئوكيانغا تۇتاشقان ئىدى. شىمالىي چېگرىسىغا ئائىت خاتىرىلەر يوق بولسىمۇ، لېكىن ئۇنىڭ شىمالىي چېگرىسىنى شىمالىي مۇز ئوكيانغا تۇتاشقان دەپ پەرەز قىلىش مۈمكىن. جەنۇبىي چېگرىسى بولسا ھىندىچىنى، بېرما، ھىندىستان ۋە پېرسىيەنىڭ بىر قىسىم جايلىرىنى ئۆز ئىچىگە ئالغان.
ئۇيغۇر تارىخى دىمەكلىك - ئارىئانلارنىڭ تارىخى دىمەكتۇر. چۈنكى بارلىق ئارىئانلار ھەقىقى ئارىئان ئېرقىدىكىلەر ئۇيغۇرلارنىڭ ئەۋلادلىرىدۇر. ياۋروپانىڭ مەركىزىنى بويلاپ ماكانلاشقان بۇ ئۇيغۇرلارنىڭ شەكىلىنىش تارىخىنى تاكى ئۈچۈنچى ئېرا دەۋرىگىچە سوزۇش مۈمكىن. ئۇشتۇمتۇت يۈز بەرگەن غايەت دەھشەتلىك يەر پوستى ئۆزگىرىشى ۋە تاغلارنىڭ كۆتۈرۈلۈپ چىقىشى نەتىجىسىدە ئېمپىرىيە ۋەيران بولغان بولسىمۇ لېكىن بۇ ئاپەتلەردىن ئامان قالغانلىرى ۋە ئۇلارنىڭ ئەۋلاتلىرى ياۋروپادا قايتىدىن ئاھالە بولۇپ شەكىللەنگەن. بۇ پېلىستوسىن دەۋرىگە توغرا كېلىدۇ. سىلاۋىيانلار، تيوتنلار، كېلىتلار، ئېرلاندلار، بېرتونلار ۋە باسكلار ئۇيغۇرلاردىن پەيدا بولغان مىللەتلەردۇر. بېرتونلار بىلەن باسىكلار ۋە ھەقىقى ئېرلاندلار ئۈچۈنچى ئېرا دەۋرىدە ياۋروپاغا كەلگەن ئۇيغۇرلاردىن تارقالغان خەلقلەردۇر ھەم بۇلار دەل ھېلىقى يەر پوستى ئۆزگىرىشى ۋە تاغلار ئۆزگىرىش ھەركىتىدە ئامان قالغانلاردۇر.

ئۇيغۇرلارنىڭ قەدىمكى ئاتا-بوۋىسى بولغان تۇغلۇقلار شەرقىي ۋە غەربى قىسمغا بۆلۈنگەن بولۇپ، ئۇلار ئالتۇن تاغ (ئالتاي تېغى) نىڭ ئىككى تەرىپىدىكى جايلارغا ئورۇنلاشقان ئىدى. بۇزىمىننىڭ شەرقى قىسمى بايقال كۆلىنىڭ جەنۇبى تەرىپىدە ، غەربى قىسمى بولسا بايقال كۆلى بىلەن ئېرتىش دەرياسى ئارلىقىدىكى جايلارنى ئۆزئىچىگە ئالىدۇ .  
        مىلادى 4 -ئەسىرلەردە تۇغلۇقلار جەنۇپقا پىيادە يۈرۈش قىلدى. شەرقى تۇغلۇقلار ئورخۇن دەرياسى ۋادىسىدا، غەربى تۇغلۇقلار تىيانشاننىڭ شىمالىي ۋەغەربى قىسمىدىكى يايلاقلاردا كۆچمەنلىك بىلەن تۇرمۇش كەچۈردى. بۇچاغقا كەلگەندە تۇغلۇقلار دىگەن نامنىڭ ئورنىنى تۇرالار دىگەن نام ئىگەللىدى. شۇنداقلا ئۇلارنىڭ ھارۋىسىنىڭ چاقى ئىگىز بولغانلىقتىن ، ئىگىز قاڭقىللار( ئېگىز ھارۋىلىقلار دەپمۇئاتالدى. ئون ئوغۇز دېگەن نام بارلىققا كەلدى. بىرقىسىم قاڭقىللارنىڭ سىلىنگادالاسىدا ياشىدى.   
                            مىلادىنىڭ 429-يىلى  (-      بايقال كۆلى ئەتراپىدىكى ئېگىز قاڭقىللارنىڭ شەرقىي قىسمىدىكىلەردىن نەچچە ئونمىڭ كىشى ۋېي سۇلالىسىگە ئەل بولدى.