رادىل ئابلاغا دوستانە تەنقىد

hajim618

	مەن بۇتىمىنى ئوقۇپ شۇنداق ھاياجانلاندىم  رادىل ئاكىنى مەنمۇ  ھورمەت لەيمەن    ياراتقۇچى ئاللا  تىخىمۇ بەركەت ئاتاقىلسۇن !!!!!          مەن بۇرن مۇشۇداق  (ئۇيغۇرچە)  يىمەك توغرىسىدا ئازراق تونۇش -بىلىش لىرىم بىلەن  ئوزارا پىكىر ئالماشتۇرۇپ باقانتىم  ئۇلارنىڭ دىيشچە  (ئۇيغۇرچە) مەسۇلاتلار  ئازراق جا دەيدۇ  ئاندىن مەن  ئۇلاردىن  سىلەر  ئىستىمال قىلىپ باقتڭلارمۇ دەپسورسام   ياق باشقىلار شۇنداق  دەيدۇ دىدى  .......مانا   بىزنڭ ئارمىزدا مۇشنداق كومەي تۇرۇپ  يەپ باقماي   تۇرۇپ گەپ تاپىدىغان  قىررىنداشلىرىمىزمۇ ئازئەمەس    سىزگە شۇنى دەپ قوياي  قىرىندىشىم  سىز ئوزىڭىز ئىشىنىپ  ئستىمال قىلۋا تقان  ئاشۇ      清真  دەپ خىتى با ئاشۇ يىمەك  لىكىڭىز  زادى نەدىن كىلىۋاتىدۇ  ئويلاپ قوياسىز؟؟؟؟؟؟؟

imkan

	ئەسسالامۇئەلەيكۇم، ئۇيغۇرزادە ئاكا! سىزنى مۇنبەر يۈزىدە كۆرمىگىلى بەك ئۇزۇن بوپتۇ، ئاللاھ ئىشلىرىڭىزغا ئاسايىشلىق بەرسۇن! ئەپسۇس، بۇ تېما بالدۇر يوللۇنۇپ قاپتۇ... مېنىڭچە بىر مەزگىل ئۆتۈپ، بۇ قېتىملىق رادىل ئابلا زىيارىتىنىڭ ياشلىرىمىزدا قوزغاتقان كۈچى ئاز-تولا سۇسلاشقاندا بۇ ھەقتە مۇنازىرە ئېلىپ بېرىلسىمۇ، ئۇيغۇرزادە ئاكىمىز ئانا يازمىسىدا تىلغا ئالغان ئىشلاردا مەقسەت-نىشانلارغا يېتىش مۇمكىن ئىدى. بۇ قېتىملىق زىيارەت ئەمدىلەتتىن كىشىلەرنى زەرەتلەشكە باشلىغاندا، بۇ ھەقتە تەنقىدنىڭ ئوتتۇرغا چىقىشنى پەقەت مۇۋاپىق كۆرمىدىم، ھەرقانچە دوستانە تەنقىد بولغان تەقدىردىمۇ، ئاخىرقى نەتىجىسى يەنىلا ئوخشاش بولامدىكىن دەيمەن. بەزى چاغلاردا ئاۋام ئۈچۈن تولىمۇ مەنپەئەتلىك ئىش بىلەن بىللە كېلىدىغان ئاز-تولا زىيانغا ۋاقتىنچە بولسىمۇ سۈكۈت قىلىش ئەۋزەلرەك بولۇر ئىدى. ئەلۋەتتە، بۇ كىچىك زىيان، سەۋەنلىكلەرنى كېيىن تولۇقلىۋالساقمۇ كېچىكمەس ئىدۇق. ئۇيغۇرزادە ئاكا، ئۇيغۇرلار ۋە ئۇيغۇر جەمىيىتىدىكى مەسىلىلەر ھەققىدە قەلەم تەۋرەتكەندە، ئامېرىكىدىكى  ئۆگىنىش-تەتقىقات مۇھىتىدىن ئازراق ھالقىپ، تەكلىماكاندىكى ئۇيغۇرنىڭ يۈرىكىنى تىڭشاپ تۇرۇپ قەلەم تەۋرىتىشكە ئۇرۇنۇپ باققايسىز. بىر يازمىڭىزدا «باشقىلاردىن ئۆگىنىدىغان تەرەپلىرىم جىق» دىگەندەك بىر گەپنى قىلىغىنىڭىز ئېسىمدە. سەمىمىي تەكلىپىم: گۈلەن ئاكىدىن ئاز-تولا ئېغىر-بېسىقلىقنى ئۆگىنىڭ، ئالدۇراڭغۇلۇق سىزگە پەقەت ياراشمايتتى. تولۇقلىما مەزمۇن (2012-1-4 02:39): «ئاخىرقى نەتىجە» ھەرخىل تەنقىدتىن كېيىنكى ئىجتىمائىي تەسىرنى كۆرسىتىدۇ.

uyghurzade

	ۋەئەلەيكۇم ئەسسالام، ئىنىم ئىمكان ۋە ماڭا مۇشۇ چىرايلىق سالامنى بەرگەن باشقا قېرىنداشلىرىم! رەسمىي گەپكە كېلەي دەپ كىرسەم ماڭا بىر مۇنچە سالام يوللىىنپتۇ. شۇڭا جاۋاب بەرمەي تۇرۇپ ئۆز گېپىمگە چۈشۈپ كېتىشىنى  لايىق تاپمىدىم.      ئەمدى ئىمكاننىڭ گېپىگە كەلسەك، بۇ تېما ھېلىمۇ كېچىكتى. ئەسلى مەن ئۆزۈم چوڭقۇر ھۆرمەت قىلىدىغان رادىل ئابلاغا 2007-يىلى بۇ دۆلەتكە كېلىپ ئوقۇشنى باشلىغاندىلا تەنقىد يېزىشىنى پىلانلىغان. لېكىن، مەن ئۇزاق ئويلىنىپ «ۋاقتى ئەمەس،ئارمان تېخى ئەمدىلەتىن كۆتۈرۈلۈۋاتىدۇ، ئۇنىڭغا ۋاقىت كېرەك»دەپ بۇ تەنقىدنى كېچىكتۈرگەن. شۇڭا ئۇنى بالدۇر يېزىلغان تەنقىد دەپمۇ قارىمايمەن.    مېنى گۈلەنگە سېلشتۇرغىنىڭىزغا قاراپ نېمە دېشيمنى بىلمىدىم. مۇشۇنداق قىلىش توغرىمۇ؟ بۇ  كاللا سوقاشتۇرۇشتىن باشقىغا يارىمايدۇغۇ.  ئوقۇغىنى، كۆڭۈل بۆلىدىغىنى، كۆرگەن ماتېرىيالللىرى، مەسىلىلەرگە جاۋاب قايتۇرۇشتىكى ئۇسۇلى ۋە مېتودى پەقەت ئوخشمايدىغان ئىككيىلەننى سىلشتۇرۇش نېمىگە زۆرۈر بولۇپ قالدى؟سىزچە، مەن قانداق قىلسام ئالدىراڭغۇلۇق قىلغان بولمايمەن؟       بۇ گېپڭىزنى ۋە سېلشتۇرۇش ئۇسۇلىڭىزنى ياقتۇرمىدىم.      ئاندىن ئالتۇن تارىم ۋە باشقا بىر قىسم دوستلارنىڭ غەرەز ۋە چۈشنشىمەسلىكتىن يېزىلغان ئىنكاسلىرىغا سۈكۈت.ئالتۇن تارىمنىڭ «مېنى بلوگىغا ئادەم يىغىش» ھەققىدىكى گەپلىرى پەقەت مەن ئويلىمىغان ئىش ئىكەن. ئوقۇپ كۈلۈپ كەتتىم. تېمىغا كىرىشىتىن بۇرۇن قوشۇمچە:        ئالدىنقى بەتتە ئىككى-ئۈچ  ئېغىز گەپنى ئۇنتۇپ قاپتىمەن. دەۋېتىپ بولۇپ 1- بۆلەككە كىرىمەن. 1. تەڭرىتاغ مۇنبىرىنىڭ بۇ سۆھبەتنى ئۇيۇشتۇرغىنى ۋە ئۇ مۇنبەردىكى قېرىنداشىلرىمنىڭ ئاكىتىپ ئاۋاز بېرىپ رادىل ئابلانى سۆھبەتكە تەكلىپ قىلغىنى ناھايىتى ئوبدان بولغان. شۇ سۆھبەت ئۆتكۈزۈلمىگەن بولسا بۇ پاراڭلار چىقمايتتى. سورالغان سوئاللار رادىل ئاكا ئېيتقاندەك ناھايىتى جايىدا، سەۋىيەلىك بولغان. تەڭرتاغ تورى بولسا ئەنە شۇنداق ئاكتىپ، ئىزدىنشچان ياشلارنىڭ رولىدىن پايلىدىنىپ تېخىمۇ ياخشى سۆھبەتلەرنى روياپقا چىقىرش ئۈچۈن تىرشسا. بولسا بۇدا نۇرتاي ھاجىم قاتارلىق ئەزىز كىشلىرىمىزنىمۇ سۆھبەتكە ئۇيۇشتۇرسا. 2.  بۇ تېما مۇنداقلا يېزىلىپ قالغىنى يوق. 1884 -يىلدىن  كېينكى كارخانچىلىرىمىزنىڭ ئىش-ئزلىرىنى، ئىقتىساد تەرەققىياتىمزنىڭ جەريانى ھەققدىكى يازمىلارنى ئوقۇغاندىن كېيى بۇ تېمىنى يېزىۋاتىمەن. بۇ يىل ئۇيغۇر ھازىرقى زامان ئىقىساد تارىخىدىكى پەخىرلىك ئۇيغۇر ئوغلانلىرىدىن مۇسابايېفلارنىڭ غۇلجىدا «مۇسۇبايېف بۇرادەلىرى شېركىتى قۇرغانلىقىنىڭ(1895) ئاز كەم 120 يىللىقى، ئۇيغۇر كارخانىچىللىرىنىڭ شانلىق ئۈلگسى، قەھرىمانىمىز مەخسۇد مۇھىتىنىڭ تۇرپاندا «مەخسۇدىيە مەكىپتى» قۇرغانلىقىنىڭ (1913) ئاز كەم 90 يىللىقى.          دۇئالىرىمىز بارغانچە بىمەنە تۈس ئېلىۋاتقان كۈنلەردە شۇ ئەزىر كشىلىرىمىزنىڭ روھىغا دۇئا قىلىپ تۇرايلى (قارىسام تەۋپىق ئەپەندى تۇغۇلغانلىقىنىڭ 110يىللىقىنى كىشلەر يىل ئۆرۈلۈپ بولغاندىن كېيىن خاتىرىلىگىلى تۇرۇپتۇ، بۇ بولمىغىنى) . جۈملىدىن مەن شۇنداق قىلىپ بۇ تېمىنى يازدىم. تېمام شۇلارنىڭ روھىنى ئەسلەش ئۈچۈن يېزىلدى. بارغانىسرى ئۇنتۇغاق، كۆز ئالدىمىزنىلا كۆرىدىغان، پۇلدىن باشقا ھېېچنىمېنى كۆرمەيدىغان بولۇپ كېتىۋاتىمىز. ئەسلەشكە تېگشلىك شۇ كىشلەرنى بۇ مۇناسىۋەتلىك تېمىدا ئەسلەپ ئۆتەيلى.            يەنە شۇنداقلا ئۇيغۇردا رزىق تېپىپ كۆكلىگەن «ئارمان»ىمىزغا بەرىكەت تىلەش بىلە بىرگە ئاشۇ ئوت يۈرەك كارخانچىلىرىمىزنى رادىل ئابلاغا قېتىپ تەڭ ئەسلەيلى. بۇمۇ مەزكۇر تېمىنىڭ يەنە بىر چىقىش نۇقتىسى. 3. ھازىر پۇل چىڭ يەرگە كىرىپ كەتتى، ئاز بىر تۈركۈم  ياشلىرىمىز پۇل تېپىش تەسلەشكەنسىرى مادديىلىق ۋەسۋەسسىدە قيىنىلىىپ پۇلدىن باشقا ھېچنىېمىنى تونۇمايدىغان بنورمالىققا گرىپتار بولۇۋاتىدۇ. مەن پۇلىنىڭ، ئىقسادنىڭ بىر جەمئىيتتىكى رولىنى ھەرگىز ئىنكار قىلمايمەن. ئەمما، ئۇيغۇردەك بېقىندى، مەدەنىيەت كىملىكى خىرسقا دۇچ كەلگەن بىر مىللەتنىڭ 21-ئەسىردىكى مەۋجۇدلۇقى توغرۇلۇق گەپ بولغاندا  ھەممىنى، جۈملىدىن تەرەققىيىاتىنىڭ مەنبەسىنى پۇلغىلا، ئىقتسادىي تەرەققياتقىلا باغلاپ قويۇشنى  توغرا ئەمەس دەپ ئويلايمەن. پۇل ھەل قىلالمايدىغان نۇرغۇن نەرسە بار، تەرەققىيات تۈگۈشتۈرىدىغان(بىزدىكىسى كۆپۈك، ماغزاپ تەرەققىيات) نۇرغۇن قىممەتلىك نەرسىلىرىمىز بار.         خۇسۇسەن مەن پۇل ھەل قىلالمايدىغان نۇرغۇن نەرسىنى بايقىغاندىن كېيىن، پۇلىنىڭ ئادەمدىكى تراگېدىيە ئېڭىنى ئۆلتۈرىدىغانلىقىنى  بايقىغاندىن كېيىن ئىگلىك تىكلەش يولىدىن ۋاز كەچكەن، پۇل كىرىۋاتقان ئشىمنى تاشلاپ  مۇشۇ جاپالىق ئوقۇش ۋە ئىزدىنىش يولىنى تاللىغان، پاراۋان ئىدارىدىن چاپىنمىنى دولامغا ئارتىپلا چىقىپ كەتكەن بىرسى. شۇڭا مېنىڭ تەسىراتىمنى، پۇل ھەل قىلالمايدىغان نەرىسلەرنىڭ جىقلىقى ھەققىدىكى، بزدەك مىللەتنىڭ 21-ئەسردىكى مەۋجۇدلۇقىنىڭ نوقۇل رادىل ئابلا ئاكا ئېيقاندەك ئىقىتسادىي تەرەققىياتقىلا باغلانمايدىغانلىقى ھەققدىكى قاراشلىرىمنى ئاۋۋال ئاڭلاڭلار. مەن ئەمەلىيىتىمدىن ئۆتكەن، كۆزىتىپ ئېرىشكەن تەسىراتلىرىمنى سۆزلىمەكچى.     تېمىنى بۆلەكلەرگە بۆلۈپ يوللاش بەزىلەر ئېيتقاندەك سەۋەبلەردىن ئەمەس، بەلكى تېمىىنىڭ قاتلاملىرىنى تويۇندۇرۇش، ماۋزۇغا يۈز كېلىش ئۈچۈندۇر. 1-بۆلەك: رادىل ئابلانىڭ ئىقتىساد قارارچىلىقى ۋە تەرەققىيات چۈشەنچىسىگە تەنقىد

volqan

	ئۆپكىسىنى باسالمايۋاتقان قېرىنداشلار ئاۋال تېما بىر يوللىنىپ بولسۇن، مەزمۇنىنى بىلىپ چۈشىنىپ ئىنكاس يېزىڭلار

uyghurzade

	1-بۆلەك: رادىل ئابلانىڭ ئىقتىساد قارارچىلىقىغا ۋە تەرەققىيات چۈشەنچىسىدىكى بىر تەرەپلىمىلىككە تەنقىد         سۆھبەتتىن 1-بۆلەككە ئەسلەتمە: ھۆرمەتلىك رادىل ئاكىمىز سۆھبەت ئارىلىقىدا تەرەققىيات ، گۈللىنىش ھەققىدە گەپ قىلىۋىېىتپ كېلىپ بىر مۇنچە ئەھمىيەتلىك نۇقتىلارنى دەپ ئۆتىدۇ؛ ئەمما ئۇنىڭ گەپ-سۆزىدىن تەرەققىياتنى ئىقسىادىي تەرەققىيات دەپلا چۈشنىدىغانلىقى چىقىپ تۇرىدۇ(بۇ نۇقتىنى قايتا-قايتا تەكىتلەيدۇ). شۇنداقلا مالايسىياغا بارغاندا مالايسىيانىڭ سابىق باش منىسىتىرى ماخاترنىڭ ئوغلى ئالدىغا چىققانلىقى، ئۇ يەرگە رەئىس نۇربەكرى بىلەن بىللە بارغانلىقى ھەققىدە ئېيتقان گەپلىرىدىن ۋە ئىنتوناتسيىسىدىن بەزى ئشىلارنى خاتا چۈشنىدىنغنىدىن، ئاقسۆڭەكلەرچە تۇرمۇش شەكلىنى ئەڭ ياخشى تۇرمۇش شەكلى دەپ چۈشنىدىغانلىقى چىقىپ تۇرىدۇ  ( قزىققۇچىلار سۆھبەتنىڭ ئوتتۇرىسىغا ئەكىلىپ كۆرۈپ بېقىڭلار. ۋاقتىنى ئۇتۇش ئۈچۈن ھەر بىر گېپىنى بۇ يەرگە يېزىپ يۈرمىدىم. يېزىپ يۈرسەممۇ ياخشى ئەمەس).      ئۇنداقتا، بىز سوئال قويايلى: تەرەققىيات يالغۇز ئىقتسادىي تەرەققىيانىلا كۆرستەمدۇ؟ بىر جەمئىيەتنڭ گۈللىنىشىنى يالغۇز ئىقىتساد نۇقتىسىدىن تەكتلىگەندە نېمە كۈتمىگەن مەسلىلەر كېلىپ چىقىشى مۇمكىن؟ ئۇيغۇرلار ئىقتسادىي جەھەتتىن تەرەققىي قىلسىلا ھەممە مەسلە ھەل بولۇپ كېتەمدۇ؟         بۇ سوئاللار ھەققىدە پىكىرلىشىنىڭ  مۇنداق بىر قانچە تۈرلۈك ئەھميتى بار. بىرىنچى، بىر تۈركۈم ياشلىرىمىز ئارسىدا ئوبدانلا باش كۆتۈرۈۋاتقان «تەرەققيات خۇراپاتلىقى، ئىقتىساد خۇراپاتلىقى»نىڭ بولمايدىغان، قاملاشمىغان تەرەپلىرى ھەققىدە قايىتدىن ئويلىنىش؛ ئىككىنچى، تەرەققىيات ھەققىدىكى چولتا، بىر تەرەپلىمە چۈشەنچىلىرىمىزنى تۈزىتىپ ئىقتسادىي تەرەققياتتتىن باشقا تەرەققىيات شەكىللىرى  ھەققىدە چۈشەنچە ھاسىل قىلىش ؛ ئۈچىنچى، رادىل ئابلا  تەكىتلەۋەتقان «تەرەققىيات ئىقسادىي تەرەققىيات  دېمەكتۇر»قارىشىنىڭ يېتىشسىزلىكىنىڭ نەدە ئىكەنلىكىنى چۈشىنىش؛ تۆتىنچى، ياشلىرىمىز رېئاللىقتىن چەتنەپ تۇرۇپ  ھەۋەس قىلۋاتقان ئاقسۆڭەلەرچە تۇرمۇش شەكلىنىڭ بىز ئويلاپ كۆرمىگەن سەلبى تەرەپلىرى ھەققىدە ئويلىنىش قىلىش.        ر ادىل ئابلا  10 نەچچە يىلدىن بېرى، يەنى دوستىمىز ئۈمىد غەنى رىياسەتچلىك قىلغان «كۆڭۈلدىكى سۆز» پروگراممىسدىن تارتىپ گېزىت-ژۇزرنال ۋە باشقا تاراتقۇلاردا قوبۇل قىلغان زىيارەتلىرىگىچە بىر  جەمئيىەتنىڭ پۈتكۈل تەرەققىياتىنى ئىقتىسادقا، جۈملىدىن ئىقتىسادي تەرەققىياتقا باغلاپ كەلدى. دەرۋەقە، رادىل ئاكىمىز كارخانىچى بولغاندىكىن، ئۇنىڭ نوقۇل ھالدا ئىقتسادنى تەكتلىشى، ئىقتساد ھەققىدە گەپ قىلىشى خاتامۇ ئەمەس. دېمسىمۇ بىر جەمئىيەتنىڭ ماددىي مەۋجۇدلۇقىدا ئىقتساد ماتورلۇق رولىنى ئوينايدۇ، رادىل ئابلادەك پەخرلىك كارخانىچىلىرىمىز ئاشۇ ماتورنىڭ قوزغاتقۇچىلىرى.         ئەمما، ماتور قوزغىتلىىسلا سەپەردىكى ماشىنىنىڭ ھەممە تەييارلىقى پۈتمىگەندەك، ئىقساد تەرەققىي قىلسىلا گۈللىنشىنىڭ، نجادلىقنىڭ ھەممە شەرتى ھازىرلانغان بولمايدۇ. توغرا، مىللىي ئىگىلىك گۈللەنسە ئىش پۇرسىتى كۆپىيىدۇ، بىر يەردە ئىش پۇرسىتى كۆپەيسە بىر قېرندىشىمىزنىڭ دەردى ئازراق بولسىمۇ يەڭگىللەيدۇ .بۇ مانا مۇشۇنداق دەۋريىلىك جەريان. كارخانىچىلىرى بولمىغان مىللەتنىڭ مەۋجۇدلۇقىنىڭ ئۇلى كاۋاك بولىدۇ، ئىستىقبالى قاراڭغۇ بولىدۇ.          ئەمما،رادىل ئابلانىڭ تەرەققىيات-گۈللىنىش چۈشەنچىسدىكى بىر بىتەرەپلىملىىك شۇ يەردىكى، ئىقسىادىي تەرەققىيات تەرەققىياتنىڭ تۆت شەرتىنىڭ پەقەت ۋە پەقەت بىرسى. ئۇنداقتا، تەرەققىياتنىڭ قالغان ئۈچ شەرتى ۋە شەكلى  قايسىلار؟ سىياسىي تەرەققىيات، مەدەنىيەت تەرەققىياتى،ئىلىم تەرەققىياتىدۇر. يالغۇز ئىقسىادىي تەرەققىياتنى تەرەققىياتنىڭ ھەممىسى دەپ چۈشەنگەندە ئىىقتساد خۇراپاتلىقى ۋە تەرەققىىيات خۇراپاتلىقى سادىر قىلىمىز.             ئىقتىسادشۇناسلار، كارخانچىلار  دائىم سادىر قىلىدىغان ئىقتىسادنى بىردىنبىر ئامىل قىلىپ چۈشىنىش خاتالىقى رادىل ئابلانىڭ  نۇتۇقلىرىدا كۆرۈلۈپ تۇرىدۇ. بۇنداق چۈشەنچە ئىجتىمائىي پەن ساھەسىدە «ئىقتساد قارارچلىقى»Economic Determinism (گۇگۇلدىن ۋە بەيدۇدىن ئىزدەپ كۆرۈڭلار)  دەپ تەنقىدلىنىدۇ.  ئەمەلىيەتتە جەمئىيەت ئۈچ پۇتلۇق داڭقانغا ئوخشايدۇ. ئۇنىڭ بىر پۇتى ئىقتىساد، بىر پۇتى مەدەنىيەت، يەنە بىر پۇتى  سىياسىي. قالغان تەرەپلەرنى نەزەردىن ساقىت قىلىپ تۇرۇپ يالغۇز ئىقتسادنى تەكتىلەش  كارل ماركىس دەۋرىدىن تارتىپ ئىقساشۇناسلار، كارخانچىلار ئارىدا داۋاملىشىپ كېلىۋاتقان  قارارچىلىقنىڭ ئىپادىسىىدىن باشقا نەرسە ئەمەس. مەدەنىيەت يىلىتزى يىمىرىلىپ تۇرۇپ بارلىققا كەلگەن، مەدەنىيەت كودلىرى قالايمىقانلىشىپ تۇرۇپ بارلىققا كەلگەن ئىقسادىي تەرەققىيات كۆپۈك ئىگىلىك، ئالدامچلىق ئىگىلىكى ۋە ئىچى كاۋاك زامانىلۋىق پەيدا قىلىدۇ.بىز قوغلشىۋاتقان زامانلۋىق ئەنە شۇنداق بىمەنە زاماۋىيلقتۇر.         مىللىي  مەدەنىىيەت كۈنسىرى يمىرىلۋاتقان بىر جەمئىيەتتە نۇرغۇن قاباھەتلىك ئىجتىمائىي مەسلىلەرگە ئەنە شۇنداق ئىچى ۋە كۆپۈك ئىگىلىك كاۋاك تەرەققىيات سەۋەب بولىدۇ. دەۋرىمزىدىكى نۇرغۇن قاباھەتلىك ، ئېچشنلىق مەسلىلەرگە ئەنە شۇنداق يالاڭ يۆنلىشىلىك كۆپۈك تەرەققىيات سەۋەب بولدى.  جۈملىدىن ئۇيغۇرلارنىڭ ئىقسادىي تەرەققىيات داۋامىدا يوقاتقانلىرى ئېرشكەنلىرىدىن كۆپ بولدى. بەزى قېرىنداشلىرىمىز ئازراق پۇل تېپىپ، ئازراق جاھان كۆرۈپ كېلىپلا نەچچە ئەسىردىن بېرى ئۇيغۇرنى ئاسسمىلاتسىيەدىن ساقلاپ كەلگەن مۇقەددەس سىمۋولللىرىمىزنى، ئىممۇنت كۈچى يۇقىرى مەدەنىيەت كودلىرىمىزنى ، توغررىراقى مۇسۇلمانچە تۇرمۇش شەكلىنى قالاقلىققا، نادانلىققا  باغلاپ كەلدى. دېمەك سېتلىپ كەتتى، باشقىلارغا ئايلىنىپ كېتىش ئۈچۈن تاپقان پۇلنىڭ نېمە ئەھميىتى؟ ئاسسمىلاتسىيە بولۇپ كېتىپ تۇرۇپ، ياتلىشىپ تۇرۇپ، ئۆزىمىزنىڭ مەدەنيىتىنى خالىغاندا ماختاپ قويۇپ، خالىغاندا تاختا بېشىغا ئېلىپ قويۇپ تاپقان پۇل گۇمراھلىق ۋە زاۋاللىقتىن باشقا نەرسە ئەمەس.    مانجۇلار ۋە باشقا مىللەتلەرنىڭ ئەھۋالىدىن مىسال كەلتۈرسەم، بۇ نۇقتا تېخىمۇ چۈشىنشلىك بولىدۇ. يەنى 17-ئەسىردە جۇڭگونى بويسۇندۇرۇپ ئىمىرىيە قۇرغان؛ كاڭشى، چيەنلۇڭ دەۋرىدە ئىقتىسادتا شۇنداق تەرەققىي قىلغان مانجۇلارنىڭ بۈگۈنكى تەقدىرى قانداق بولدى؟ ئۇلار ئاساسەن يوق، ئاسسسمىلاتسىيە بولۇپ تۈگىدى. بۈگۈن شەرقى شىمالدىكى مانجۇلار يېڭىدىن مانجۇ ئاپتونوم ناھيىسى، مانجۇ ئاپتونوم ئوبلاستى قۇرۇشنى پىلانلىغان بولسىمۇ، ئۆزلىرىنىڭ مىللىي كىملىكىگە ھەقىقىي ۋەكىللىك قىلالايدىغان، مانجۇ تىلىنى سۆزلىيەلەيدىغان كشىلەر ئاز قالغانلىقى ئۈچۈن بۇ ئىش روياپقا چىقمىدى. ئۇنداقتا مەدەنيىتىنى تاشلاپ ئىقتسادىي جەھەتتىن تەرەققىي قىلغان مانجۇلار نېمشىقا ئاسسمىلاتىسيە بولۇپ كەتتى؟ نېمشىقا مەۋجۇدلۇقتىن قالدى؟ ئۇلارنىڭ 350يىللىق تارىخى مانا مۇشۇنداق مەغلۇبىيەت بىلەن ئاخىرلاشتى. گۇاڭشىدىكى بۈگۈنكى جۇڭرازۇلارنىڭ تەقدىرىمۇ دەل شۇنداق.           ئۇنداقتا مانجۇلار ۋە جۇاڭزۇلار ھەققىدىكى تەھلىل بىزگە نېمىنى چۈشەندۈرىدۇ؟ مۇنداق ئىككى نەرسىنى چۈشەنېدۈرىدۇ. بىرسى، ئىقتسادىي تەرەققىيات تەرەققىياتنىڭ بارلىق شەرتى ئەمەس، بەلكى بىر شەرتى. قالغان نۇقىتىلارغا كۆز يۇمۇپ تۇرۇپ ياكى سەل قاراپ ئېرشىلگەن تەرەققىياتنىڭ ئاخرقى مەنزىلى ھالاك بولۇش، ئاسسمىلاتسىيە بولۇش ۋە تارىخىي مەۋجۇدلۇقتىن قېلىشتىن دېرەك بېرىدۇ. ئىككىنچى، بۇ مىسال بىزگە بىزنىڭ  خاس مەدەنىيەتنىڭ قۇدرىتىنى، مەدەنىيەت پاسلللىرىنىڭ بىر مىللەتنىڭ مەۋجۇد بولۇپ تۇرۇشىدا مۇھىم رول ئوينايدىغانلىقىنى چۈشەندۈرىدۇ.           مەن مەدەنىيەتنىڭ قۇدرىتىنى چوڭقۇرلاپ ھېس قىلغانسىرى يۇقىرىقى نۇقتا ھەققىدىكى تەسىراتىم روشەنلەشتى. بىر كۈنى پروفېسسورلار كومېتىتىمدىكى تارىخ پەنلىرى پروفېسورى، جۇڭگو تارىخى بويىچە مۇتەخەسس ئېدۋارد دەۋس بىلەن ئىشخانىدا مۇشۇ توغرۇق پاراڭلىشىپ كېلىپ مۇنداق سورىدۇم: -----مانجۇلار يېقىنقى ئۈچ يۈز يىل ئىچىدە ئىمپرىيە قۇرغان، كۈچەيگەن مىللەت. ئەمما، ئۇلار بۈگۈن ئاسسمىلاتسىيە بولۇپ تۈگىدى. ئۇيغۇرلار يېقىنقى 350 يىل ئچىدە ھوقۇق مۇناسىۋىتدە ئاجىزلاشقان، ئەمما مەۋجۇدلۇقىنى ساقلاپ كەلگەن مىللەت . بۇنىڭدىكى سىرنى قانداق چۈشنسسىز؟       پروفېسسور ئويلانمايلا جاۋاب بەردى:       مانجۇلار سىياسيىي جەھەتتتىن كۈچلۈك، مەدەنىيەت جەھەتتە ئاجىز ئىدى. ئۇلار تارىىخي تەرەققىيات داۋامىدا نۇرغۇن نەرسىلەردىن ۋاز كەچتى. ھال ئۇلارنىڭ ئاسسمىلاتسىيە بولۇشىنى تېزلەتتى. ئۇيغۇرلارغا كەلسەك، ئۇيغۇرلار 17-ئەسىردىن  بېرى سىياسىي جەھەتتتىن ئاجىز، ئەمما مەدەنىيەت جەھەتتىن كۈچلۈك بولۇپ كەلدى.  باشقا جەھەتتە ئارقىدا قالسىمۇ مەدەنيىتكە  چىڭ يېپىشتى.مۇسۇلمانلىق كىملىكى ۋە  ئسىلام ئدىئولوگيىسى ئۇلارنىڭ مەۋجۇدلۇقىدا مۇھىم رول ئوينىدى. كۆپىنچە سىياسىي ۋە ئىقتسادىي جەھەتتىن كۈچەيگەن مىللەتلەر مەدەنىيتدە ئاجىزلاپ كېتىدۇ.      تارىخ پروفېسسورىنىڭ گېپى كاللامدا خېلىدىن بېرى ئويلاۋاتقان نۇقتىلارنى يەنىمۇ روشەنلەشتۈرۈپ بەردى. دېمسىمۇ مسىر، ئالجىرىيە قاتارلىق ئسلام ئەللىرى يېقىنقى 4-5 ئەسردىن بېرى ئارقىدا قالغان بولسىمۇ، زورلۇق زومبۇلۇقلارغا دۇچ كەلگەن بولسىمۇ، ئەمما مەۋجۇدلۇقىنى ساقلاپ كەپتۇ.ھچقانداق بىر مۇسۇلمان دۆلىتى مۇستەملىكە جەريانىدا مەۋجۇدلۇقتىن قالماپتۇ. بۇ ھال مېنى مۇسۇلمانلىق كىملىكىنىڭ قۇدرىتى ھەققىدە تېخىمۇ چوڭقۇرلاپ ئىزدىنىپ كۆرشكە دەۋەت قىلدى. كېيىن بۇ سوئالىمغا ئامېرىكا جەمئىيتشۇناسلار جەمئيىتىنىڭ بۇرۇنقى رەئىسى، ئاسسمىلاتسىيە تەتقىقاتچىسى ملتون يىنگرنىڭ «قارشى مەدەنىيەتلەر» دېگەن كىتابى جاۋاب بەردى. يەنى قىممەت قارىشى جەھەتتە، مەدەنىي تۇرمۇش شەكلى جەھەتتە پەرق قانچە زور ساقلانسا ، بىر مىللەتنىڭ ئاسمسىلاتىسيە بولۇش نىسبىتىنىڭ شۇنچە تۆۋەن بولىدىغانلىقىنى شۇ كىتابتىن بىلدىم. بۇرۇن ھېسسىي يوسۇندا بىلگەن بولسام كېيىن ئەقلىي يوسۇندا بىلدىم. بىلدىم بەزى تۇرمۇش شەكلىنى قالاق دەپ چۈشەنگەن، ياراتمىغان بولسام ئەمدى ئۇنىڭ گۈزەللكىنى قايىتىدىن ھېس قىلدىم.     بۇ جەرياندا راھەتپەرەس ئادەمدىن ئازابپەرەس ئادەمگە ئايلاندىم. پۇلنىڭ، ئقتسىادىي تەرەققىايتنىڭ نۇرغۇن مەسىلىلەرنى ھەل قىلالمايدىغانلىقىنى، ياشلىرىمىزدا باش كۆتۈرۈۋاتقان نوقۇل ئىقتسادىي تەرەققىيات قارىشىنىڭ، پۇل خۇراپاتلىقىنىڭ  غۇرۇرنى ئۇنتۇش، تراگدىيە ئېڭىنى ئۆلتۈرۈپ تۇرۇش بەدلىگە بارلىققا كېلۋاتقانلىىقىنى تېخىمۇ چوڭقۇرلاپ چۈشەندىم.    بۇ چوڭقۇر تەسىرات مېنىڭ نۇرغۇن ياشلار قاراشلىرىغا چوقۇنىدىغان، ھەرىكتىنى دورايدىغان ھۆرمەتلىك رادىل ئاكامنىڭ بەزى قاراشلىرىغا تەرەققىياتنى ئىقتىسادقىلا باغلاپ چۈشەندۈرشىگە نسىبەتەن ئازراق تەنقىد يېزشقا مەجبۇر قىلدى. بۇ  بۆلەكتىكى تەنقىد پەقەت رادىل ئابلا ئاكىنىڭ  بۇ قتېىملىق پارىڭىدىكى بەزى تەرەپلەرگە قارىتلدى. بۇ ھەرگىزمۇ ياشلىرىمىز ئارىدا پۇل ئۈچۈن باش كۆتۈرۈۋاتقان غۇرۇسىزلىقنىڭ، ماددىي ئەسەبيىلىكنىڭ سەۋەپچىسى رادىل ئابلا دېگەنلىكىم ئەمەس. مەن رادىل ئابلانىڭ ئىگىلىك تىكلەش ھەقدىكى تەجربىسى ئىجابىي تەسىر پەيدا قىلىدۇ دەپ قارىساممۇ، نوقۇل ئىقسادىي تەرەققىياتنى تەكىتلىشىنىڭ كۈتمىگەن ئاقىۋەت پەيدا قىلشىدىن ئەنسرەيمەن. ھېلىمۇ ئۇيغۇر جەمئيىدە كۆرۈلۋاتقان پۇل ئۈچۈن باشقا مىللەتكە تېگىش، ئايغون ئېلىش ئۈچۈن تېىنىنى سېتىش قاتارلىق تراگېدىك ھاسىلەرنىڭ كەينىدە ئىقتساد خۇراپاتلىقى ۋە ماددىي ئەسەبيىلىك قىزغىنىلىقىنىڭ تەسىرى يوق دەپ ئېيتالمايمىز.        ئۇنىڭدىن باشقا 30 يىلدىن بېرى ئىقتسادىي تەرەققىياتنىلار تەكتىلەپ كەلگەن جۇڭگو ھۆكۈمىتىنىڭ ئەينى يىللاردا تىللاپ پىپەن قىلغان كوڭزىنىڭ ھەيكىلىنى بېيجىڭغا تىكلىشى، باشقا دۆلەتلەردە كۇڭزى ئسىنتۇتلىرىنى ئېچىپ جۇڭگو مەدەنيىتىنى تەشۋىق قىلشقا ئالدرىشى سەۋەبسىز ئەمەس. ئۇنىڭ ئۈستىگە ئەقىللىق كشىلەر ھازىر نوقۇل ئىقتسادىي تەرەققياتنىڭ تەرەققىياتنىڭ ھەممىسى ئەمەسلىكىنى، كۆپۈك تەرەققىيات، ماغزاپ ئىگىلىكىنىڭ ئاجايىپ زور تراگېدىك مەسىلىلەرگە سەۋەبكار بولۇۋاتقانلىقىنى  چۈشەندى. بۇ نۇقىا ھەققىدە شاڭگاڭ ئۇنىۋېسرتېتىنىڭ ئىقتىساد پەنلىرى پرېوفېسسورى لاڭ شەنپىڭنىڭ تورغا چىقرىپ قويغان «ھېكچىم قېچىپ قۇتۇلالمايدىغان ئىقسادىي ئاپەت»، «كۆپۈك ئىگىلىك» ھەققدىكى نۇتۇقلىرىدا يېتەرلىك مەلۇماتلار بار.       ئاخىرىدا مۇنداق ئىككى ئېغىز گەپ قالدى:    برىنچى گەپ،خارۋارد ئۇنىۋېرستىېتىنىڭ جۇڭگولۇقلار نەسلىدىن بولغان پروفېسسورى، «2-ئەسىر جۇڭگو ئىديە تارىخى» قاتارلىق نوپۇزلۇق كىتابلارنىڭ ئاپتورى لې ئەنغونىڭ ئاكيۇ نوقۇل ئىقسادىي تەرەققىياتنى تەكتىلەپ كەلگەن جۇگگولۇقللارنىڭ ھازىرقى ھالىتى ھققىدە مۇنداق ئوبرازلىق گېپى بار. بۇ گەپ ھەمممىزنىڭ ئويلشىنغا ئەرزيىدۇ(بۇ گەپ رادىل ئابلا ئاكىغا دېيىش ئۈچۈن ئيتلمىدى):      ئاكيۇنىڭ نەۋرىلىرى ھازىر باي بولدى، ئەمما ئۇلار پۇلدىن باشقا ھېچنېمىنى تونۇمايدۇ.    ئىككىنچى گەپ، ئاللاھ تائالا بەزىلىرىمىزنى پۇل بىلەن، بەزىلىرىمىزنى ھوقۇق بىلەن، يەنە بەزىلىرىمزنى بىلىم بىلەن سىنىدى. بىز مەنپەئەت ئۈچۈن قانچلىك سېتىلدۇق؟ نېمىلەرنى قۇربان قىلدۇق؟ مەدەنىي كىملىكىمىزنى قۇربان قىلىپ تۇرۇپ، باشقىلارغا ئوخشاپ تۇرۇپ ئېرشكەن تەرەققىياتنىڭ بىزگە نېمە پايدىسى بار .    بۇ بۆلەك ئەھۋلغا قاراپ يەنە داۋاملىشىشى مۇمكىن. پۇرسەت تېپىلغاندا مەدەنىيەت تەرەققىاتى بىلەن ئىقسادىي تەەققىياتنىڭ مۇناسىۋىتى، تەرەققىياتنىڭ ئىقسادتىن باشقا شەكلىرى، ئىقساد جەمئىيەتشۇناسلىقىنىڭ تەبىرى ۋە ئىقتساد قارارچىلىقىىنىڭ يېتىشسزلىكى ھەققىدە داۋاملىق قەلەم تەۋرىتشىم مۇمكىن.

uyghurzade

	مەن نېمە ئۈچۈن تەھرىرلەش دېگەن گەپنى تاپالمايدىغاندىمەن؟ مۇنبەرنىڭ بۇرۇنقى نەشرىدە بار ئىدى. ھازىرقى نەشرىدە يوق تۇرىدۇ. كومپۇتېر ئالدىدا، بىر ئولتۇرۇشتا يازغان ئىنكاس بولغاچقا، ئۈستىدە بىر نەچچە يەردە ئىملا خاتالىقى كۆرۈلۈپتۇ.ئوڭشاي دەپ ئوڭشيالمىدىم.           يەنە بىرسى، مېنى بەزىلەر «كارخانچىلار بىلەن خوشى يوق» دەپ خاتا چۈشەنمىگەي. مەن ئىقتسادىي ئاڭ ۋە مىللىي كارخانلىرىمىزنى قوللاش ھەققىدە باشقا يازمىلىرىمدا جىق توختالغان، مەسىلەن، مۇشۇ مۇنبەردىكى «ئۇيغۇرنى كونكرېت سۆيۈشنىڭ 20 ئۇسۇلى» دېگەن تېمىدا مەن نېمشىقا مۇمكىن بولسىلا ئۆزىمىزنىڭ مەھسۇلاتلىرىنى سېتۋېلىىش كېرەكلىكى ۋە مىللىي كارخانىلارنى  قوللاش قاتارلىق مەسلىلەر ھەققىدە قاراشلىرىمنى بايان قىلغان. مېنىڭ رادىل ئاكىغا پىكىر بېرىشىم ئۇنى قوللىمايدىغانلىقمدىن دېرەك بەرمەيدۇ. ئۇقۇشماسلىق پەيدا بولماسلىق ئۈچۈن شۇ تېمىنىڭ 1-بۆلىكىنى بۇ يەردە چاپلاپ قويدۇم. ___________________ ئۇيغۇرنى كونكرېت سۆيۈشنىڭ بىرىنچى خىل ئاددىي ئۇسۇلى: مۇمكىنچىلىك بولسىلا ئۆزىمىزنىڭ مەھسۇلاتلىرىنى سېتىۋېلىش ياكى ئۇيغۇر كارخانىلىرىنى قوللاش .         بۇ نۇقتىدا تەسىراتىم بار.   2008يىل بېيجڭغا بىر ئىش بىلەن ماڭغان چېغىمدا ئۇكام بىلەن دەرمان تاللا بازىرىغا بەزى تەييارلىقلارنى سېتىۋېلىش ئۈچۈن كىردۇق. مەن سەپەر توقىچى تاللىغۇچە بولغان ئارىلقتا  قارسىام، ئىنىم شۇليې ماركلىق چاچ پاراشوكىنى ۋە  كولگېيت ماركىلىق چىش پاستىسىسنى تاللاپ ئەكىلىىپتۇ. -چىش پاستىسغا چىن نۇرىنى ، چاچ پاراشوكىغا نازىلنى ئالماشتۇرۇۋېتەيلى،ئۇكام، -دېدىم مەن. -ئۇ ماكىلارنىڭ سۈپىتى ياخشى ئەمەس ئاكا، بولسىغۇ شۇنداق قىلساق بولاتتى. لېكىن بىزنىڭكىلەر ئىشلىگەن نەرسىلەر ئادەمنى رازى قىلالمايدۇ،-دەپ قالدى ئىنىم.      لېكىن، مەن يەنىلا ئاخىرى چىن نۇرى بىلەن نازىل ماركلىق چاچ پاراشوكىنى تاللىدىم. چۈنكى، ئۇ چاغدا چوڭقۇر ھېس قىلغان نۇقتام (مۇشۇنچىلىك ئاددىي نۇقتىنى كېچىكىپ ھېس قىلغىنىم ئۈچۈن ئۆزۈمنى ئۆزرىلىك ھېسابلايمەن) شۇ ئىدىكى، بىز سۈپىتى ئىشەنچىلىك دەپ قارىغان باشقا مەھسۇلاتلارمۇ تايىنلىقكەن. نېمىلەردە ساختىلىق يوق دەيسىز؟. ئىمپورت قىلىنغان دېگەن نەرسلەرنىڭمۇ بىر يېرى يالغان چىقۋاتقان، نى-نى نەرسىلەرگە ساختىلىق ئىشىلىتىلىۋاتقان،ھەتتا يەيدىغان تۇخۇم  ۋە ئچىدىغان سۈتكىچە ئىش قوشۇلۇۋاتقان ئەھۋالدا،  بىز سۈپىتىگە ئىشنىپ ئالغان نەرسىلەرنىڭ راست شۇنداق بولۇپ كېتىشىمۇ تايىنلىق . بۇ تۈزۈلمىدىكى مەسىلە. شۇڭا ئشىنىپ كەتكەن ھەممە نەرسىمىزنىڭ قالتس بولۇپ كېتىشى ناتايىن.      ئۇنداقتا، ئامال تېپلسىلا ئۆزىمىىزنىڭ مەھسۇلاتلىرىنى سېتىۋېلشىنىڭ ئومۇمىي مەۋجۇدلۇقققا نېمە پايدىسى بار؟  مەن بۇ نۇقتىنى بىرىنىچى ئورۇنغا شۇنىڭ ئۈچۈن  تىزىمەنكى، بىرلا ۋاقىتتا نۇرغۇن ئادەم شۇنداق ئويلاپ ھەرىكەتكە ئۆتسە مىللىي ئىگىلىك گۈللىنىدۇ، مىللىي ئىگىلىك گۈللەنسە ئىش پۇرسىتى كۆپىيىدۇ، بىر يەردە ئىش پۇرسىتى كۆپەيسە بىر قېرندىشىمىزنىڭ دەردى ئازراق بولسىمۇ يەڭگىللەيدۇ .بۇ مانا مۇشۇنداق دەۋريىلىك جەريان. كارخانىچىلىرى بولمىغان مىللەتنىڭ مەۋجۇدلۇقىنىڭ ئۇلى كاۋاك بولىدۇ، ئىستىقبالى قاراڭغۇ بولىدۇ. شۇڭا مۇمكىن بولسىلا ئۆزىمىنىڭ نەرسلىرىنى ئېلىش ۋە ئۇنىڭغا ئادەتلىنىش ياخشى ئەھۋال. ئۇ ماڭدامدا بىر كاپىلدىغاندىن جىق ئەزۋەل.       بۇ خىلدىكى نۇقتىنەزەرلەرنى مالىيە ئۇنىۋېرستېتىنىڭ بىر قىسىم مۇئەللىملىرى ۋە بەزى يازارمەنلەر  تەكىتلەپ كېلىۋاتىدۇ. يەنە كېلىپ، بۇ گەپلەر مۇنبەرلەردە خېلى بولدى، دېيىلىپ كېلىۋاتىدۇ  ھەم ئۇنى نۇرغۇن قېرىنداشلىرىمىز ھېس قىلىپ كېلىۋاتىدۇ. بەزى قېرىنداشلىرىمىز تۇرمۇشىدا ئىجرا قىلىشقا ئۆتۈپ بولدى. يەنە بەزىلەر تېخى ئەمدىلەتىن ھېس قىلىۋاتىدۇ. ئومۇمەن، نېمىلا بولۇشىدىن قەتئنەزەر، مۇمكىنچىلىك بولسىلا ئۆزىمىىزنىڭ مەھسۇلاتىنى سېتىۋېلىش مىللەتنى كونكرت ئۇسۇلدا سۆيگەنلىكنىڭ ئىپادىسى.         بۇنداق ئويلايدىغان ۋە ئىش كۆرىدىغان ئادەملەر شوئارنى ھەرىكەتكە ئايلاندۇرغان ئادەملەردۇر. بۇنداق ئادەملەر ئارىمىزدا قانچە كۆپ بولسا شۇنچە ياخشى. تېزراق شۇلارنىڭ سېپىگە قېتىلايلى. شۇنداق قىلساق بىر ئىشتا بولسىمۇ ئابستراكىت مۇھەببەتتىن ئەمەلىي ھەركەتكە قاراپ سىلجىغان بولىمىز.  بىز ئىشلارنى مانا مۇشۇنداق ئاددىي ئىشلاردىن باشلىغان، ئۇنى ئۆزىگە مىزان قىلغان قېرىنداشلىرىمىزدىن سۆيۈنىمىز ۋە ئۇلارنى ئۆگنىش ئۈلگىمىز دەپ بىلىمىز.      «ئۇيغۇرنى كونكرېت سۆيۈشنىڭ 20 ئۇسۇلى» دېگەن تېمىنىڭ ئۇلىنىشى:    /thread-7289-1-1.html

gumanhor

	قىززىققانلىقتىن پايدا چىقمايدۇ. سىز ماقالىڭىزنى تولۇق ئېلان قىلىپ بولغاندىن كىيىن ئاندىن پىكىر بايان قىلاي. ھەممىمىز ئارمان شېركىتىنىڭ تەرەققى قىلىشىنى ئۈمىد قىلىمىز. ئىقتىسادقا قىزىقىدىغانلار ئۈچۈن ئارمان شېركىتى ئوبدان ئۈلگە. بۇ ئارقىلىق پىكىر ئالماشتۇرۇش مېنىڭچە ياخشى ئىش. ماقالىڭىزنىڭ ئاخىرىنى كۈتىمەن.

uyghurzade

	ئەستا، «تەھرىرلەش» دېگەن يەرنى تاپالمايۋاتىمەن. خاپا بولماي باشقۇرغۇچىلار 44-بەتتكى ئىنكاسىمنىڭ ئاخىرقى ئۈچ ئابزاسىنى تەھرىرلەپ قويساڭلار. «تەھرىرلەش»دېگەن يېرىنى كۆز كۆرىدىغان يەرگە چىقرىپ قويساڭلار ئوبدان بولاتتىكەن. بۇ بۆلەكتىكى ئىنكاس ساۋاق بولدى. دوستلارنىڭ 44-قەۋەتتىكى بەزى ئىملا خاتالىقلىرىنى تۈزىتىپ ئوقۇشىنى ۋە ئەپۇ قىلىشىنى سورايمەن. بۇدا تېخىمۇ بەكرەك دىققەت قىلاي.

uyghurzade

	2. مەدەنىيەت جەمئىيەتشۇناسلىقى نۇقسىدىن: رادىل ئابلا تەشەببۇس قىلىۋاتقان ئاقسۆڭ تۇرمۇش شەكلى چۈشەنچىسىگە ۋە  رادىل ئابلانىڭ  ئۇيغۇر مەدەنيىتىدىكى كۆرۈنمەس يوشۇرۇن كودلارنىڭ رولى ھەققىدىكى ، كوللكتىپ رىشتىىگە ۋەكىللىك قىلدىغان سىمۋوللىرىمىز ھەققدىكى چۈشەنچە خاتالىقلىرىغا تەنقىد            رادىل ئابلانىڭ نۇتقى ۋە كارخانا ئەمەليىتىدىن ئەسلەتمە: رادىل ئابلانىڭ نۇتقىدا  ئاقسۆڭەك تۇرمۇش شەكلىنى ئالاھىدە تەكتلەيدىغان بىر پۇراق بار. ئۇنىڭدىن باشقا رادىل ئابلا تاكى ئالدىنقى يىلغىچە ئارمان دۇكانلىرىدا ئاممىنىڭ شۇنچە قارشلىقىغا، پىكرىگە قارىماي ھارا-تاماكا سېتىپ، 15يىل داۋامىدا باشقىلار مەرىدىن كەچكەن ھاراق-تاماكىنىڭ پايدىسىدىن مېھرىنى ئۈزەلمەي كەلدى. ھەتتا 2007-يللاردا ئۈرۈمچىدىكى كىچىك ئاشخانىلاردا ھارا قويۇلمايدىغان بولغان چاغدىمۇ رادىل ئابلا ھاراقنىڭ پايدىسىدىن مېھىرىنى ئۈزەلمىدى. كېين «رادىل ئابلاغا ئوچۇق خەت» قاتارلىق بىر قاتار تېمىلار توردا چىققاندىن كېيىن ۋە بىر قاتار ئىجتىمائىي جەريانلارنى باشتىن كەچۈرگەندىن كېيىن ئاندىن ھاراق-تاماكا سېشتىنى توختاتتى. بۇ چاغدا ئىخلاس قاتارلىق باشقا بىر مۇنچە شېركەتلەر دۇكانغا ھاراق تىزمايدىغان بولۇپ بولغانىدى.          مەن بىر ئشىقا شۇنداق ھەيران، رادىل ئابلا مەبلىغى نەچچە يۈزمىليوندىن ئاشقان بىر كۈچلۈك كارخانىچى تۇرۇپ ھاراق تاماكىىنىڭ پايدىسىدىن نېمشىقا بۇ قەدەر ئۇزۇن مېھرىنى ئۈزەلمەيدۇ؟ ئۇ  ئۇيغۇرنىڭ يۆلىشى بىلەن باي بولدى. ئەگەر رادىل ئابلا 97-يىلدىن باشلاپ خەنزۇ كارخانچىلار بىلەن رىقابەتلەشكەن بولسا  مۇشۇنداق كۆتۈرۈلەلەمتى؟ ئۇنداقتا ئۇ ئۇيغۇرنىڭ مىللىي ھېسسياتىغا نېمشىقا شۇنچە ئۇزۇن پەرۋاسزىلىق نەزەرى بىلەن مۇئامىلە قىلدى؟       رادىل ئابلانىڭ ئۇيغۇردا پەرھىز ھېسابلانغان، مەدەنىيەت كودىمىزنى تەشكىل قىلىپ تۇرغان سىمۋوللارنى نەزەرگە ئېلىپمۇ قويماي، پايدا ئۈچۈن، پەقەت پايدا ئۈچۈن بۇنداق قىلىشى، تاكى يېقىنقى يىلارغىچە ئارمان كەمپۈتى قاتارلىق مەھسۇلاتلىرىنى ئىچكىردە ئشىلتىپ، قېپىغا ئۇيغۇرچە خەت يېزىپ ئۇيغۇر ئاممىسىغا سۇنۇشىنى قوبۇل قىلغىلى بولمايدۇ. يەنە شۇنىڭدەك بىز رادىل ئابلانى مەخسۇت مۇھىتى، مۇسابايېفلار قاتارلىق كارخانىچلىرىمىز بىلەن سېشلتۇرساقلا، رادىل ئابلانىڭ پۇل ئۈچۈن، پۇرسەت ئۈچۈن مەدەنىيتىمىزنىڭ جان ھالقىلىرىغا تاقشىدىغان بەزى ئشىلاردا كەتكۈزۈپ قويغانلقىنى، ئۇنىڭ قامتىىنىڭ ئاشۇ بۈيۈك سىماھلار ئالىدا كىچىكلەپ كېتىۋاتقانلىقىنى ھېس قىلىمىز. رادىل ئابلا بۇ قېتىمقى نۇتقىدا «خەق يامان كۆرگەن، ياقتۇرمىغان ئىشنى تىجارەت دەپ قىلمىغۇلۇق» دەيدۇ. ئۇنداقتا بۇ گەپنى ئۆزىنىڭ كارخانا مەدەنيىتىگە تەدبىقلا پ باقمايدۇ؟                   تۆۋەندە مەدەنىيەت جەمئيەتشۇناسلىقى نۇقتسىدىن بۇ تەنقىدنىڭ نەزەرۋىي ئاساسىنى تونۇشتۇرىمەن.

uyghurzade

	ئەنگلىيىلىك مەشھۇر  مەدەنىيەت جەمئيەتشۇناسى مەرى دوگلاس(2007-1921Mary Douglas) ئۆزىنىڭ پەرھىز ۋە بۇلغىنىش ئۇقۇملىرىنى نەزەرىيىلەشتۈرۈپ، جەمئىيەت ئىنسانشۇناسلىقى ساھەسىدە تەسىر قوزغىغان كلاسسىك ئەسىرى «ھالاللىق ۋە خېيىم- خەتەر» دە مۇنداق يازىدۇ: «بىر ئىجتىمائىي توپتا ھالاللىق ۋە ھاراملىق ئۆلچەملىرىنى ۋە باشقا پاسىلسىمان يوسۇنلارنى تىرەپ تۇرىدىغىنى شۇ ئىجتىمائىي توپنىڭ يوشۇرۇن رىشتىسىدۇر. مۇراسىم پائالىيەتلىرىدىكى تاۋار، يېمەكلىك ۋە ئىچىملىك ئىستېمالى بىر ئىجتىمائىي توپنى يەنە بىر ئىجتىمائىي توپتىن پەرقلەندۈرىدىغان ئاساسلىق بەلگىدۇر.» (مەرى دوگلاس، 1966: 45-44 ) لېكىن، رادىل ئابلانىڭ بۇ ئشىلىرىنى كىچىك ئىش دەپ ئاقلايدىغانلار بولسا ئۇيغۇر تۇرۇپ ئۇيغۇرنىڭ ھالاللىق ئۆلچىمىنى نەزەردىن ساقىت قىلىدۇ. بىز مەرزى دوگلاسنىڭ قاراشلىرىنى بۇ تېمىدا  تەھلىل قىلىنىۋاتقان رادىل ئابلاغا دائىر مەسىلىگە باغلاپ چۈشەنگىنىمىزدە، مۇنداق بىر نۇقتا روشەنلىشىدۇ. پەرھىز چۈشەنچىسى - بىر ئىجتىمائىي توپنىڭ رىشتىسىنى باغلايدىغان زەنجىر، تەرتىپىنى تۇتۇپ تۇرىدىغان، مەنىۋى مەۋجۇدلۇقىنى تىرەيدىغان تۈۋرۈك. ئۇيغۇر پەرھىزلىرىگە سەل قارايدىغان ئىشنى قىلىش توغرا ئەمەس.