بەك ئېسىل ئەينەك

بۇغداي

يۇسۇپ خاس ھاجىپ مۇنداق دەيدۇ


ئى ئالىم قاراپ كۆر، بۈگۈنكى زامان-
ئۆزگەردى، ئىش ھالەت پۈتۈنلەي بۇ ئان.

بىلىملىك خار بولدى،چەتلەتتى ئۆزىنى،
ئەقىللىق گاچا بولدى، ئاچماس تىلىنى.

كۆپەيدى ئەل ئىچىرە يامان-پەس كىشى،
ياۋاش بولدى دەپسەندە، چۈشتى بېشى.

يۇزىنى ھاراقتا يۇغان بىناماز -
ئاتالدى يىگىت-ئەر تېپىپ ئىمتىياز.

ھالال يۈتتى ئەمدى، ھارام غولدىدى،
ھارام يىگەن كۆڭۈلنى قارا قاپلىدى.

ھالالنىڭ ئىتىلا قالدى، ئۆزى يوق،
ھارام بولدى قاراقچى،تۇيغۇچى يوق.

قېنى بۇ ھارامنى ھارام دېگۈچى،
ھارامنى قويۇپ بىر ھالال يېگۈچى.

ھارام بىلەن كۆڭلۈم قارا بولدى كىر،
بىلىمگە ئەمەل قىلمىدىم يۈزدە بىر.

جاھان پەيلى پۇتكۈل بۆلەك بولدى، كۆر،
كىشى كۆڭلى تىلدىن بۆلەك بولدى،كۆر.

ۋاپا كەتتى كىشىدىن، جاپا غولدىدى،
ئىشەنچ قىلغۇدەك يا بىر كىشى قالمىدى.

كىچىكتە ئەدەپ يوق،ئۇلۇغدا بىلىك،
قوپاللار كۆپەيدى، يوقالدى سىلىق.

يېقىنلىق بولدى، پۇل-دۇنيا ئۈچۈن،
قېنى ئىش قىلغۇچى خالىس، ھەق ئۈچۈن؟

ئامانەت ئېتى بار، قېنى قىلغۇچى،
نەسىھەت سۆزى بار،قېنى تۇتقۇچى.

بىلىملىك قىلالماس دۇرۇس سۆزىنى،
ئۇيات كەتتى، ياپماس ئايال يۈزىنى.

كىشى بارچە يارماق قۇلى بولدىلەر،
كۆمۈش كىمدە بولسا بويۇن ئەگدىلەر.

قېنى بىر دۇرۇسلۇق قىلغۇچى قېنى؟
خۇدالىق ئۈچۈن ئىش قىلغۇچى قېنى؟

جاھان باشتىن- ئاخىر بۇزۇلدى پۈتۈن،
كۆرۈپ تاڭ قالغۇچى ئەر بارمۇ بۇنى؟

كۆڭۈللەر قېتىشتى، تىللار يۇمشىدى،
دۇرۇسلۇق ئۆزى كەتتى، قالدى ھىدى.

ئېغىرلاشتى تۇرمۇش،كۆپەيدى تەشۋىش،
ئېشىپ كەتتى ھېرىسلىق، ئازلاپ سۆيۈنۈش.

بۇ ھەممە قىيامەت نىشانى ئېرۇر،
نىشانى كۆرۈنسە كېلۇچى كېلۇر.
=    =      =      =      =

گۇناھكار قۇلۇڭمەن،قىلغىنىم جاپا،
ۋاپالىق ئىگەمسەن، ماڭا قىل ۋاپا.

كەچۈرسەن ئۆزۈڭ بارچە مۆمىننى،
ئۇلار ھۆرمىتى ئۈچۈن ئەپۇ قىل مېنى.

مەنبە:‹‹قۇتادغۇ بىلىك››. مىللەتلەر نەشىرياتى.
   1984-يىل نەشىرى

بۇغداي

‹‹قۇتادغۇ بىلىك››ئۇيغۇرلارنىڭ ئىسلامىيەت قوبۇلىدىن كېيىنكى يازما ئەدبىياتىدىن ھازىرچە زامانىمىزغا يىتىپ كەلگەن تۇنجى بەدئى ئەسەر؛11-ئەسىر ئۇيغۇر ئەدىبىي تىلنىڭ ئەڭ ياخشى نەمۇنىسى، بۇ داستان پۇتۇن ئۇيغۇر مەدەنىيتى تارىخىدىكى پارلاق نامايەندە بولۇش سۈپىتى بىلەن ئوتتۇرا ئاسىيا مەدەنىيتى تارىخىدىمۇ زور قىممەتكە ئىگە.
چەتئەللىك ئالىملارنىڭ بىرلىككە كەلگەن قارىشى  :‹‹قۇتادغۇ بىلىك ›› ئۇيغۇرلارنىڭ يىزىلغان يىلى مەلۇم بولغان ئەڭ قەدىمقى ئىسلام دىداكتىك مەزمۇندىكى يادىكارلىغىدۇر.

يۈسۈپ خاس ھاجىپ تەخمىنەن 1019-يىلى قاراخانىيلار خاندانلىقىنىڭ پايتەختى ئوردۇ كەنت قەشقەر يىنىدىكى قۇز ئوردۇ-بالاساغۇندا دۇنياغا كىلىپ ،1085-يىلى قەشقەردە ۋاپات بولغان.

بۇ يادىكارلقنى ئىلمى تەتقىق قىلىپ ،تولۇق پايدىلىنىپ ،ھازىرمۇ شۇنداق ئېسىل ئەسەرلەرنىڭ بارلىققا كىلىشى ئۇچۇن توختىماي تىرشىپ ئۇگۈنىشىمىز كىرەك.


       

زەپەر

ئەھمىيتى ناھايتى زوركەن . رەخمەت سىزگە

سىرداش

ياخشى تىما يوللاپسىز  مۇشۇنداق تىمىلاردىن بەھىرلەندۈرگىنىڭىز ئۈچۈن رەھمھەت.