قەدىمكى ئۇيغۇرچە يېزىقتىكى پال چوكىسى - ئەتتىرگۈل تارخ بلوگى

<< ئابدۈشۈكۈر مۇھەممەتئىمىن ھىكىمەتلىرى | باش بەت | ئابدۇخالىق ئۇيغۇر ھەققىدە ھىكايىلەر >>

2009-05-13

قەدىمكى ئۇيغۇرچە يېزىقتىكى پال چوكىسى - [ئۇيغۇرتارىخى]

版权声明：转载时请以超链接形式标明文章原始出处和作者信息及本声明
 logs/39310555.html

1965-يىل 1-ئايدا ، تۇرپاننىڭ سۇلايمان ۋاڭ مۇنارىسى ئەتىراپىدىكى ئەنجانلىق خارابىلىقىدىكى بىر قەدىمكى بۇددا دىنى ئىبادەتخانىسى ئىزىدىن بڭر كومزەك تېپىلغان . ئۇ كومزەكنىڭ ئىچىدىن << سۇن چۇەن تەزكىرىسى >> ، قېيىن قوۋزىقىغا يېزىلغان سانسىكىرىت يېزىقى قاتارلىق بىر تۇركۇم قول يازمىلار بىلەن بىللە قەدىمكى ئۇيغۇرچە يېزىقى بار 25 تال تارىشا چىققان .
      بۇ ماقالىدە مەخسۇس مۇشۇ 25 تاياقچە ئۇستىدە مۇلاھىزە ئېلىپ بېرىلىدۇ ....
      بۇ تارشىلارنىڭ  چوڭ - كىچىكلىگى ئاساسەن ئوخشاش . ئۇزۇنلىقى 14 سانتىمېتىر ئۆپچۆرىسىدە ، كەڭلىگى بىر سانتىمېتىر ، قېلىنلىقى 0.5 سانتىمېتىر ، بۇنىڭ ئىچىدە ئالتە تارىشا سۇنۇق ، خەتلىرىمۇ ئۆچكەن ، قالغانلىرى ساق ، خەتلىرىمۇ ئېنىق ، ھەممىسى قارا سىياھدا موي قەلەم بىلەن يېزىلغان .
تىرانسكرىپسىيىسى تۆۋەندىكىچە:
1. سكىز ئون بىر          ( سەكسەن بىر )       2.ئالتمىش ئۈچ    (ئاتمىش ئۈچ )             3.توقۇز ئون بىش       ( توقسان بەش )
4. توقۇز ئون ئالتى       (توقسان ئالتە )       5.سكىز ئون ئالتى    ( سەكسەن ئالتە )       6. سكىز ئون ئىكى       ( سەكسەن ئىككى )
7. قرق سكىز             ( قىرىق سەككىز )    8. ئالتىمىش تورت    (قىرىق تۆت )          9. ئەلىگ                      (ئەللىك )
10. قرق ئىكى             ( قىرىق ئىككى )          11. قرق توقۇز       ( قىرىق توققۇز )       12. توقۇز ئون سكىز       ( توقسان سەككىز )
13. ئەلىگ سكىز          ( ئەللىك سەككىز )       14 . ئوتۇز ئالتى    ( ئوتتۇز ئالتە )       15. قرق بىر                ( قىرىق بىر )
16. ئوتۇز يىتى       ( ئوتتۇز يەتتە  )             17. ئوتۇز توقۇز       ( ئوتتۇز توققۇز )       18. يۇز                      (  يۈز )
19. قرق بىش          ( قىرىق بەش )                20. يەتمىش ئۇچ       ( يەتمىش ئۈچ  )       21. ئەلىگ بىر             ( ئەللىك بىر )
22.  توقۇز ئون .... ( توقسان ....)             23. ئون .....          ( .........)    ................قاتارلىقلار ....

      يۇقاردىكى سانلار خالىغانچە يېزىلغان ئەمەس ، بەلكى مەقسەتلىك ھالدا ئورۇنلاشتۇرۇلغان . ئۇنىڭدا << تۆت >> دېگەن سان ئالتە قېتىم ، << بەش >> دېگەن سان بەش قېتىم ، << ئالتە >> دېگەن سان بەش قېتىم ، << بىر >> دېگەن سان ئۈچ قېتىم ، << ئىككى >> دېگەن سان ئىككى قېتىم ، << يەتتە >> دېگەن سانلارنىڭ ھەممىسى بەش قېتىمدىن تەكرارلىنىدۇ . بۇنداق ئورۇنلاشتۇرۇلغان سان قەدىمكى پال بىلەن مۇناسىۋەتلىك .
      پال قەدىمكى ھېساپ ئىلمى  دەپمۇ ئاتىلاتتى . بۇنداق ئىلىم ئارقىلىق ياخشىلىق - يامانلىق ھەققىدە مۇنەججىملىك قىلىناتتى . قەدىمدە ئاسمان ، يەر ( ئادەمزات ۋە باشقا مەۋقۇداتلارنىمۇ ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ ) دىكى تۇرلۈك مەۋجۇداتلارنى  مەلۇم سان بىلەن ئىپادىلەيدىغان قىلىپ ، ئۇنى ئالتۇن ، ياغاچ ، سۇ ، ئوت ، توپىدىن ئىبارەت بەش چوڭ مەۋجۇدىيەت بىلەن نۆۋەتلەشتۇرۇپ ھېسابلاپ ، ئۇنىڭدىن << مەنە >> چىقىرىپ مۇنەجىملىك قىلىدىغان بىمەنە ئىشلار بار ئىدى .
   بەزى خەنزۇچە پال كىتابلىرىدا ، پالغا 55 سان ئىشلىتىلىدۇ دەيدۇ ، يەنە بەزىلىرىدە 49 سان ئىشلىتىلىدۇ دەيدۇ . ئومۇمەن بۇ جەھەتتە رىۋايەتلەر ئوخشاش ئەمەس ، بۇ ئۇيغۇرچە پالغا 49 سان ئىشلىتىلگەن .
   بۇ پال چوكىسى بىلەن بىللە بىر كومزەكتىن چىققان قول يازمىلارنىڭ << سۇن چۇەن تەزكىرىسى >> دىن باشقىلىرى ئاساسەن كيۇ جەمەتى ھاكىمىلىق قىلغان قۇجۇ دۆلىتى ( مىلادى 499-640 -يىللار ) زامانىسىدىكى قۇجۇ يېزىقىدا يېزىلغان ( خېتى خەنزۇچە ) بۇددىزىم ئوملىرى ئىدى.
   بۇ مەدىني يادىكارلىقلار قاچىلانغان كومزەكنىڭ ئېگىزلىكى 34 سانتىمېتىر ، ئېغىزىنىڭ دىئامىتىرى 11 سانتىمېتىر ، قورسىقىنىڭ دىئامىتىرى 28 سانتىمېتىر ، تۇۋىنىڭ دىئامىتىرى 16 سانتىمېتىر ، قېزىۋېلىنغاندا ساق  . ئۇنىڭ ئاغزى لاي بىلەن ئېتىلگەن . ئۇنىڭ ئۇستىگە شىرنىڭ شەكلى چۇشۇرۇلگەن تامغا بېسىلىپ پېچەتلەنگەن . كومچەكنىڭ بېزەكلىرى نىلوپەر نۇسخا ، بۇنداق گۇل نۇسخىلىرى دەل كيۇ جەمەتى ھاكىمىلىق قىلغان قۇجۇ دۆلىتى دەۋرىدە قوللىنىلغان تىپىك نۇسخا ئىدى .    تارىخى خاتىرىلەرگە ئاساسلانغاندا ، تۇرپان ئويمانلىقىدا ئەڭ بۇرۇن جەنۇبىي ھونلار دۆلەت قۇرغان . ئۇلارنىڭ كىيىنىش جەھەتتىكى ئۆرپ - ئادەتلىرى ۋە يېزىق ، خەت -چەكلىرى خۇددى خەنزۇچە تارىخىي خاتىرلەردە ئېيتىلغاندەك ئىدى . يەنى << ئەرلىرى خور ( ئۇيغۇر ) لارچە ، ئاياللىرى خۇاشىياچە >> كىيىنەتتى ، يېزىقى خۇاشىياچە  ، ئوقۇلىشى خورچە ئىدى . بۇ رايوندا ئوتتۇرا تۇزلەڭلىك بىلەن مەدىنىيەت ئالماشتۇرۇش كۆپ بولغانىدى . مۇشۇ پال چوكىسىمۇ شۇ زاماندا ئۆگىنىلگەن جوڭگوچە مۇنەجىملىكنىڭ بىر خىلى بۇلۇپ ھېسابلىنىدۇ .
   بۇ پال چوكىسىدا سانلارنى خاتىرلەش ئۇسۇلى جەھەتتە بىر ئالاھىدىلىك بار . مىلادى    Ⅸ-Ⅷ  ئەسىرلەردىكى ئۇيغۇرچە قول يازمىلاردىكى ئۇسۇل بۇنىڭدىن پەرق قىلىدۇ . مەسلەن ، << توقۇز يىگىرمى >> ( مەنىسى ئون توققۇز ) ، << ئۈچ ئەلىگ >> ( مەنىسى قىرىق ئۈچ ) ، <<بىش توقۇز ئون >>  ( مەنىسى سەكسەن بەش ) ، << تۆرت تۇمەن بىش مىڭ ئۈچ يۇز ئالتىمىش >> ( مەنىسى ئالدىنقىسى بىلەن ئوخشاش )  ، لېكىن بۇنىڭدا << سەكسەن بىر >> دېگەن سان << بىر توقۇز ئون >> دىيىلمەي << سەككىز ئون بىر >> دېيىلگەن . بۇنداق سان خاتىرلەش ئېھتىمال قەدىمىرەك بولسا كېرەك . بۇنىڭدا يەنە سىنگارمونىزىم ئالامەتلىرىمۇ مۇقىم ئەمەس . بەزىدە ئۇزۈك تاۋۇشلار سوزۇق تاۋۇش ئورنىدا ئىشلىتىلگەن . مەسلەن ، << بىر >> نى << بر >> ، <<ئەلىگ >> نى << ئەلگ>> دەپ يازغان . دېمەك << ر >> بىلەن << گ >>  سوزۇق تاۋۇش بۇلۇپ كەلگەن . شۇنداقلا ئو ، ئۇ ، ئۆ قاتارلىق سوزۇق تاۋۇشلارنىڭ ئورنى تولىراق ئالماشتۇرۇپ قويۇلغان ، بۇلارمۇ يېزىقتىكى خاملىقنىڭ ئالامەتلىرى .
   بۇ پال چوكڭسىنىڭ ئەڭ مۇھىم ماتىرىيال قىممىتى شۇكى ، ئۇ مىلادى Ⅶ  ئەسىرىدە تۇرپان ئويمانلىقىدىكى ئۇيغۇرلارنىڭ يېزىق قوللانغانلىقىنى ئىسپاتلىدى .

http://bbs.retim.cn/viewthread.php?tid=452&extra=page%3D2