ئەتتىرگۈل تارخ بلوگى

版权声明：转载时请以超链接形式标明文章原始出处和作者信息及本声明
logs/39313271.html

     ئۇيغۇر مىللىتى - شىنجاڭ ئۇيغۇر ئاپتونوم رايونىدىكى ئاساسلىق مىللەت بولۇپ ،ئاپتونوم رايوننىڭ ھەرقايسى جايلىرىغا تارقالغان. بۇنىڭ ئىچىدە %80 ى جەنۇبىي شىنجاڭدا ئولتۇراقلاشقان.
     ئۇيغۇرلارنىڭ نوپۇسى 9 مىليون 414 مىڭ بولۇپ، شىنجاڭ ئاھالىسىنىڭ تەخمىنەن % 45.94 ىنى  ئىگىلەيدۇ (2006–يىلىدىكى نوپۇس ستاتىستىكىسىغا ئاساسلانغان سان).
     ئۇيغۇر تىلى - ئالتاي تىلى سىستېمىسىدىكى تۇركىي تىللار ئائىلىسىگە مەنسۇپ. ئۇيغۇرلار ئەرەب ئېلىپبەسى ئاساسىدىكى ئۇيغۇر يېزىقىنى قوللىنىدۇ.
      ئۇيغۇر مىللىتى جۇڭگودىكى قەدىمىي مىللەتلەرنىڭ بىرى. مىلادىيە 7– ئەسىردە ئۇيغۇرلار ئورخۇن ئۇيغۇر خانلىقىنى قۇرغان. ئىككى قېتىم لەشكەر تارتىپ، تاڭ سۇلالىسىنىڭ «ئۆڭلۈك –سۈيگۈن توپىلىڭى»نى تىنجىتىشقا ياردەملەشكەن. 9–ئەسىرنىڭ ئاخىرلىرىدىن باشلاپ شىنجاڭ ۋە ئوتتۇرا ئاسىيانى ئاساس قىلغان ھالدا ئىدىقۇت خانلىقى بىلەن قاراخانىيلار خانلىقىنى قۇرغان ۋە يۈكسەك مەدەنىيەت ياراتقان. 13–ئەسىردە نۇرغۇن ئۇيغۇرلار يۈەن خاندانلىقىدا ئەمەل تۇتقان، بۇ چاغدا كۆپلىگەن مۇنەۋۋەر سىياسىئونلار، ھەربىي ئالىملار، ئاسترونوم، تارىخشۇناس ۋە تەرجىمانلار يېتىشىپ چىققان،
     ئۇيغۇرلار 10–ئەسىردىن باشلاپ ئىسلام دىنىغا ئېتىقاد قىلىشقا باشلىغان. 16–ئەسىرنىڭ ئاخىرلىرىغا كەلگەندە پۈتكۈل ئۇيغۇر مىللىتىدە ئىسلامىيەت ئوموملاشقان.
     ئۇيغۇر خەلقى 19–ئەسىردىن بۇيان جاھانگىرلىك ۋە فېئودالىزىمغا قارشى كۆپلىگەن كۈرەشلەرنى ئېلىپ بارغان. 1949–يىلى شىنجاڭ تىنچ يول بىلەن ئازاد بولغاندىن كېيىن، 1955–يىلى 10–ئاينىڭ 1–كۇنى شىنجاڭ ئۇيغۇر ئاپتونوم رايونى قۇرۇلدى.
      ئۇيغۇرلار بىر قەدەر يوقىرى بولغان ماددىي ۋە مەنىۋى مەدەنىيەتكە ئىگە خەلق. ئۇلارنىڭ مىجەزى ئوچۇق –يورۇق، چىقىشقاق، مېھماندوست، ناخشا–ئۇسسۇل ۋە كۈلكە–چاقچاققا، يۇمۇرلۇق تۇيغۇغا باي.
      ئۇيغۇرلارنىڭ كىلاسسىك مۇزىكىسى - «ئون ئىككى مۇقام» ئۇزاق تارىخقا ۋە زور شۆھرەتكە ئىگە. ئۇيغۇر ئۇسسۇلى شوخ، لەرزان ۋە گۈزەللىكى بىلەن مەشھۇر.
      ئاممىۋى كۆڭۇل ئېچىش پائالىيەتلىرىدىن مەشرەپ - مىللىي ئەنئەنىۋى سەنئەت شەكلى سۈپىتىدە ناھايىتى كەڭ ئوموملاشقان. شەھەر ۋە يېزا–قىشلاقلاردا يەنە دارۋازلىق، ئات بەيگىسى، ئوغلاق تارتىشىش، چېلىشىش قاتارلىق تەنھەركەت پائالىيەتلىرىمۇ بولۇپ تۇرىدۇ.
      ئۇيغۇرلارنىڭ يىمەك–ئىچمەك مەدەنىيىتى مەملىكەت ئىچى–سىرتىغا تونۇلغان. ئۇلاردا ئوتتۇرا ئاسىيانىڭ قۇرغاق مۇھىتىغا خاس بولغان كۆپلىگەن تاماق تۈرلىرى، جۇملىدىن ھەر خىل نانلار، پولو، مانتا، لەغمەن، كاۋاپ، چۆچۈرە، گۆشنان، ھالۋا، ياپما، ئۆپكە–ھېسىپ، سۇيۇقئاش، ئۈگرە، تۈگرە قاتارلىق 50 خىلدىن ئارتۇق تاماق تۇرلىرى بار.
      ئۇيغۇرلار ئۈژمە، ئۈزۈم، ئالما، نەشپۇت، ئۆرۈك، شاپتۇل، ئانار، ئەنجۇر، قوغۇن، تاۋۇز، ياڭاق، بادام، چىلان قاتارلىق ھۆل-قۇرۇق مېۋەلەرنى ياخشى كۆرىدۇ.
      ئۇيغۇرلار ئىسلام دىنىغا ئېتىقاد قىلغاچقا، يېمەك –ئىچمەك جەھەتتە ئىسلام دىنىنىڭ قائىدە –نىزاملىرىغا قاتتىق ئەمەل قىلىدۇ.
      ئۇيغۇرلار ئەدەپ –ئەخلاققا ۋە جامائەتچىلىككە كۆپرەك ئەھمىيەت بېرىدۇ. ئۆزئارا ئۇچراشقاندا، ئوڭ قولىنى كۆكسىگە قويۇپ سالام بېرىدۇ ۋە ئۆزئارا تىنچلىق–ئامانلىق سورىشىدۇ. ئۆيگە كەلگەن مېھماننى قىزغىن كۈتۈۋالىدۇ.
       ئۇيغۇرلارنىڭ نىكاھ، توي –مەرىكە ئىشلىرى ئىسلام دىنى قائىدە–پىرىنسىپلىرىنى ئاساس قىلغان ھالدا، قويۇق مىللىي ئۆرپ–ئادەتلەر بىلەن ئۆتكۈزۈلىدۇ.
     ئۇيغۇرلاردا ئۆلۈم–يېتىم يۈز بەرسە مېيىتنى يۇيۇپ، كېپەنلەپ، نامىزىنى چۈشۈرگەندىن كېيىن يەرلىككە قويىدۇ. مېيىتنى ئۆيدە ئادەتتە بىر كۈندىن ئارتۇق ساقلىمايدۇ. مېيىت دەپنە قىلىنغاندىن كېيىن،7–، 40–كۇنلىرى ۋە بىر يىل توشقان كۇنى نەزىر قىلىنىدۇ. روزا ھېيىت ۋە قۇربان ھېيىتلاردا ۋاپات بولغۇچىنىڭ ئۇرۇق–تۇققانلىرى قەبرە بېشىغا چىقىدۇ.
       ئۇيغۇرلاردا نەۋرۇز، روزا ھېيىت ۋە قۇربان ھېيىتلارنى ئۆتكۈزۈلىدۇ. ھېيتتا ساڭزا ۋە باشقا تۈرلۈك تاتلىق–تۈرۈملەرنى تەييارلايدۇ. قۇربان ھېيتتا قوي سويۇپ قۇربانلىق قىلىدۇ. ھېيت كۈنلىرى ئۆزئارا ھېيتلىشىپ بىر–بىرىنى تەبرىكلىشىدۇ. ئۇرۇق–تۇققان، دوست –بۇرادەرلەر بىر –بىرىنى  يوقلىشىدۇ.
      ئۇيغۇرلاردا بالا تۇغۇلسا، ئاخۇنۇمنى چاقىرىپ ئىسىم قويۇش مۇراسىمى ئۆتكۈزىدۇ. يەتتە كۈندىن كېيىن بالا بۆشۈككە سېلىنىدۇ. 40 كۈندىن كېيىن بۆشۈك تويى ئۆتكۈزۈلىدۇ. ئوغۇل بالا يەتتە ياشقا كىرگەندە خەتنە قىلدۇرۇلۇپ سۈننەت توي ئۆتكۈزۈلىدۇ. قىز بالىنىڭ قۇلىقى تېشىلىپ، قۇلىقىغا ھالقا ئېسىپ قويۇلىدۇ.
      ئۇيغۇرلاردا «قۇتادغۇبىلىگ»، «تۈركىي تىللار دىۋانى»قاتارلىق كۆپلىگەن مەشھۇر ئەدەبىي ۋە ئىلمىي مەزمۇنلۇق خەلق ئېغىز ئەدەبىياتى بار. ئۇندىن باشقا، ئۆزىگە  خاس ئۇيغۇر تېبابەت ئەنئەنىسى تاكى بۈگۈنگە قەدەر ساقلىنىپ كەلمەكتە.