ئۇيغۇرلارنىڭ سەنئەت ئادىتى - مۇزىكا

ئۇيغۇر مۇزىكا سەنئىتىنى ئۇسسۇل سەنئىتى بىلەن قوشماق بىر گەۋدە دەپ ئاتاشقا بولىدۇ . چۈنكى ئۇ ئىكككىسىنىڭ تەرەققىياتى ئۇيغۇرلارنىڭ پىسخىك ئالاھىدىلىكىگە مۇناسىپ ھالدا بىر - بىرىنى ئۆز ئارا شەرت قىلىشقان . ئۇسسۇل ئۇيغۇرلارنڭ شوخ تېتىك ، مەردانە ، غەيور ، شادىيانە - خۇشپىچىم، قەيسەر مىجەز خۇلقىنى نەپىس ، نازۇك ، ئەۋرىشىملىك ھەركەت تىلى بىلەن ئوبرازلىق ئىپادىلەش ئارقىلىق خەلىقنىڭ مەنىۋى تۇرمۇشنى جانلاندۇرۇپ كەلگەن بولسا ، ئۇيغۇر مۇزىكا سەنئىتى بەدئىيلىكىنىڭ ئۈستۈنلىكى ، ئاھاڭىنىڭ كۆپ خىللقى ، رېتىمىنىڭ مۇرەككەپلىكلىكى، ۋەزىنىنىڭ ئىنىق - ئۆلچەملىكلىگى قاتارلىق ئالاھىدىلىكلرى بىلەن ئۇيغۇر ئۇسسۇل - سەنئىتىگە جان كىرگۈزۈپ ، ئۇنى ئۇيغۇرلارنىڭ مىللىي پىسخىك ئالاھىدىلىكىگە تېخىمۇ ئۇيغۇنلاشتۇرغان .
ئۇيغۇر مۇزىكا تىلىنىڭ بۇ ئالاھىدىلىكىگە مۇناسىپ چالغۇلىرىنىڭمۇ تۈرى كۆپ بولۇپ ، ئۇيغۇر مۇزىكىسىنىڭ ئاھاڭىنىڭ كۆپ خىللىىقى، مۇرەككەپلىكى قاتارلىق ئالاھىدىلىكلىرىنى تولۇق ئىپادىلەش ئىقتىدارىغا ئېگە .
ئۇيغۇر مۇزىكا مەدەنيىتىنىڭ خورىماس مەنبەسى بولغان ئون ئىككى مۇقام ئەنە شۇنداق ئالاھىدىلىكلەرنى ئۆزىگە مۇجەسسەملەشتۇرگەن مۇزىكا دەستۇرى بولۇپ ، مەيلى ئەنئەنىۋى نەغمىلەر ياكى ھازىرقى يېڭى مۇۋاپىقىيەتلىك بەدئى مۇزىكا ئىجادىيەتلىرى بولسۇن ھەممىسى ئون ئىككى مۇقامغا ۋارىسلىق قىلىش ئاساسىدا مەيدانغا كەلگەن . مەسىلەن ، قەشقەر ، يەكەن ،كۇچا ، كورلا ، تۇرپان ، قۇمۇل ، ئىلى سەنەم - مەشرەپلىرى قاتارلىقلاردا ئىيتىلىدىغان ناخشا ئۇسۇللارنىڭ مۇزىكىسى ۋە << غېرىپ -سەنەم >> ، << تاھىر - زوھرا>> قاتارلىقلارنىڭ مۇزىكىسىنى ، << تاشۋاي >>، << شادىيانە >> ، << نىم پەدە>>، <<سوۋار >> ، << ئويناڭ دەردى بار بالىلار >> ، << ۋادەرخا >> ، << دەردىڭ يامان >> ، << سېپىل ناخشىسى >> ، << جۇنۇن >> ، <<زېمىن >> ، << ئالىمخان >> ، <<لېۋەن يارلا>> ، << ئانارگۈل بالا >> ، << ھەيرانەي >> ، << ئىلاخۇن كۆك كۆز >>، <<سادىر پالۋان >> ، <<ھەي دادەي >> ، << بۇ تاغلار ئېگىز تاغلار >> ، <<شەرىخۇمارى >> ، << ئۆستەڭ ناخشىسى >> قاتارلىق مۇزىكا ، ناخشا ئۇسۇللارنىڭ ھەممىسى ئون ئىككى مۇقام ئاھاڭىنىڭ دائىرىسى ۋە تەسىرىدىن مۇستەسنا ئەمەس ، بۇلار ئۇيغۇرلارنڭ ئەنئەنىۋى مۇزىكىلىق ناخشا -ئۇسۇللىرىنڭ تىپىك نەمونىلىرىدىن بولۇپ ، ئۇزۇن دەۋىرلەردىن بويان خەلقىمىز بىلەن بىللە ياشاپ كەلمەكتە .
ئۇيغۇرلارنىڭ ئۆرۈپ -ئادىتىدە مەھەللىۋى ئالاھىدىلىكلەر مەۋجۇت بولغىنىدەك ، ئۇيغۇر مۇزىكىسىمۇ شۇنداق مەھەللىۋى ئالاھىدىلىكلەردىن مۇستەسنا ئەمەس ، مۇنداق مەھەللىۋى ئالاھىدىلىكلەر جەنوبى شىنجاڭ ، شەرقى شىنجاڭ ، شىمالىي شىنجاڭ ( ئاساسەن ئىلى رايونى ) ئۇيغۇرلىرىنىڭ مۇزىكا - ناخشىلىرىدا ئۇچرايدۇ ، بۇ ئالاھىدىلىكلەر جەنوبىي شىنجاڭ مۇزىكا ئاھاڭىدا مۇرەككەپ ئەگىتمە كۈي - ئاۋازلارنڭ ئازلىقى ، شەرقىي شىنجاڭ ئۇيغۇرلىرىنىڭ مۇزىكا -ناخشا كۈي -ئاۋازىنىڭ ئاددىيلىقى ( كورلا ، تۇرپان ، قۇمۇل سەنەملىرىنىڭ كۈي - ئاۋازلىرى ئاساسىي جەھەتتىن ئوخشاش ) ، ئىلى مۇزىكا - ناخشىلىرنىڭ ئەگىتمە ، سىيرىلما ، بۆلۈنمە ئاۋازلىرىنىڭ كۆپلۈكى بىلەن خارەكتىرلىنىدۇ . ئەمما بۇ خىل ئالاھىدىلىكلەر ئون ئىككى مۇقام كۈي - ئاۋازلىرنى ئاساس قىلغان بولۇپ ، يەنىلا ئۇيغۇر مۇزىكىسىنىڭ ئورتاق سېستىمىسىغا مەنسۈپ .