«ئىلى خەلق ناخشىلىرى»---شۇ نام بىلەن ئىلى رايۇندا ئورۇنلىنىپ كېلىۋاتقان ناخشىلارنى كۆرسىتىدۇ. بۇ ناخشىلارنىڭ بەزىلىرى قۇشنا رايۇنلارغىمۇ ئورتاق،ھەتتا بەزىلىرى قۇشنا  رايۇنلاردىن  ئىلىغا تارقالغان بولۇپ، بۇنداق ناخشىلارنى<<ئىلى خەلق ناخشىلىرى>>كاتىگوريىسىگە كىرگۈزۈشكە بۇلمايدۇ. مەسىلەن،تۇرپان، قۇمۇل، كۇچا، قەشقەر خەلق ناخشىلىرىدىن ئىلى رايۇندا ئومۇملاشقانلىرى ئاز ئەمەس. بۇ ناخشىلارنىڭ ئىلىچە پۇراق، شىۋە سىڭدۈرۈلگەنلىرىنى پەقەت شۇ ناخشىلارنىڭ ئىلى ۋاريىانتى دەپ قاراشقىلا بولىدۇ. ئۇنداقتا ،«ئىلى خەلق ناخشىلىرى»دېگەندە قايسى خىل ناخشىلارنى كۆزدە تۇتۇلىدۇ؟

1.«ئىلى خەلىق ناخشىلىرى»دېگەندە ئالدى بىلەن ئىلى رايۇندا يۈز بەرگەن تارىخىي ۋەقەلەر ئەكىس ئەتتۈرۈلگەن بىر يۈرۈش ناخشىلار كۆزدە تۇتۇلىدۇ. يەنى «سادىر ناخشىسى»، «ئۆستەڭ ناخشىسى»، «ئىلاخۇن كۆككۈز ناخشىىسى»، «ھارۋىكەش ناخشىسى»، «سېپىل ناخشىسى»،«گۆلەمخان ناخشىسى»، «نۇزۇگۇم ناخشىسى»، «مايسىخان ناخشىسى».....قاتارلىقلار.

2.تارىخىي ناخشىلاردىن باشقا مۇھەببەت، ئۆرىپ-ئادەت، ئىجدىمائى تۇرمۇشنىڭ باشقا ساھەلىرىگە چېتىلدىغان،ئاھاڭ جەھەتتە روشەن ئىلى پۇرىقىغا،تىل جەھەتتە ئىلى شىۋىلىرىگە ئىگە بولغان،ئىلى رايۇندا ئاپىرىدە بولغانلىقى دەلىللەنگەن ناخشىلار. مەسىلەن: «كوچا ناخشىسى»....قاتارلىقلار.

3.«ئىلى خەلق ناخشىلىرى»دا  «ئىلى سەنىمى»دەك قىسمەنلىكلەرنى ھېساپقا ئالمىغاندا ئوسۇل ناخشىلىرى ئاز ئۇچۇرايدۇ. باشقىچە قىلىپ ئېيتقاندا، تېمىسى روشەن، رىتىمى ئاستا، ئەگىتمىلىرى نۇرغۇن، مىسىرا ئاخىرى سوزۇلۇپ مۇڭلۇق ئېيتىلدىغان بۇ ناخشىلار بەدەندىن تۇلاراق روھىنى زىلزىلىگە سىېلىپ، سىزنى خۇددى ئىلى سەھرالىرىدەك روھى پايانسىزلىققا ئېلىپ بارىدۇ. شۇ سەۋەبىتىن بۇلسا كېرەك، ئىلى ئۇيغۇرلىرىدا ئوسۇل سەنئىتى باشقا رايۇنلارغا ئوخشاش تەرەققي قىلغان ئەمەس. كۆزنى يۇمۇپ مۇڭلىنىپ ئولتۇرۇپ ناخشا ئاڭلاش، ئارىلاپ دوست تارتىپ قۇيۇش، چۇقانسىز چوڭقۇر سۈكۈت مانا بۇ ئىلى كارتىنلىرىدۇر.