بىر جۈملىلىك مۇلاھىزە ___ نۇربەگ   [ئۇلانما كۆچۈرۈش]

ئەتتىرگۈلمۇ بەرگى بىلەن گۈل ،
يوپۇرماغى شاخى بىلەن گۈل .
سەلتەنەتلىك تاجۇ - تەختىڭمۇ ،
ئاۋام پۇقرا زاتى بىلەن گۈل.               ئجادىمدىن .

داستىخان يوغان بىر نان يوق،
سەللە يوغان ئىمان يوق.                     ئۆيۇمدە يوق كۆچۈلۈك ، كۆڭلۇم تىلەيدۇ غوجىلىق.(ماقال تەمسىل)


يېزىقچىلىققا ئەمدىلا كىرىشكەن چاغلىرىمدا ئابدۇرېھىم ئۆتكۈر  ئەپەندىنى تاسادىپى يولدا ئۇچرىتىپ قالدىم. تىلىمغا گەپ كەلمىگەن بىر ئەھۋالدا ئۇنىڭ يېنىغا بېرىشتىن شۇنچىلىك ئەيمەندىم. ئارقىسىدىن خېلى يەرگىچە ئەگىشىپ بېرىپ بىر ئېغىزمۇ يۈرەك سۆزۈمنى ئېيتالماي يېنىپ كەلدىم.

يۈزى تۆۋەنلىكتىن مەڭگۈلۈك ئارماندا قالدىم. ......................ياشلىرىمىزغا ئىلھام مەدەت بېرىپ جانلىق ئادەم بولۇشقا رىغبەتلەندۈرۈشنى تەشەببۇس قىلىمەن.

ئىنىم مۇڭلان،
بىزدىكى ئەدەبىياتنى قاشالىق ئەدەبىيات ۋە قاشاسىز ( قاشادىن ھالقىغان ) ئەدەبىيات دەپ ئايرىشقا تامامەن بولىدۇ. بىز بۇ پىكىرنى يەنىمۇ كونكېرىتنى ئىپادە قىلساق، مەھەللىۋى ئەدەبىيات ۋە مەھەللە سىرتىغا يۈزلەنگەن ئەدەبىيات دەپ تەمسىللەشتۈرسەكمۇ بولىدۇ. بىز بۇ نوقتىلارنى پىكىرىمىزنىڭ باشلىنىش نوقتىسى قىلغىنىمىزدا، مەن تىلغا ئالغان، شېئىرىيەتتىن باشلانغان يېڭىچە تەپەككۇردىكى 30 يىللىق ئەدەبىيات يەنى ئالدىنقى ئەسىرنىڭ 80 - يىللىرىنىڭ كېيىنكى يېرىمىدىن باشلانغان ئەدەبىيات ھەقىقەتەن مەن تىلغا ئالغان ئە. ئوسمان بىلەن پەرھات تۇرسۇننى قاشا ياكى مەھەللىۋى ئەدەبىياتنىڭ سىرتىدا كۇئەييەن تەسىرگە ئىگە قىلىپ، بىزنىڭمۇ ئەدەبىياتىمىز بارلىقىنى ئاسىيا، ئافرىقا، ياۋرۇپا ۋە شىمالىي ئامرىكا قىتئەلىرىگە ئۇقتۇردى. ئەدەبىياتىمىزدىكى بۇ مەنزىرە ھەقىقەتەن ئەدەبىياتقا قۇربان بېرىش روھى بارلارنى خۇشھال قىلماي قالمايدۇ! ئەمدىكى مەسىلە، مەن تىلغا ئالغان مەزكۇر ئىككى ئوبرازنى رەھىمسىزلىك بىلەن يىقىتىپ تاشلايدىغان ياشلارنىڭ يېتىشىپ چىقىشىدا... مېنىڭچە بولغاندا، مەن تىلغا ئالغان بۇ ئىككى ئوبرازنىڭمۇ ۋاقتى ئۆتۈشى كېرەك! يەنە بۇلار نەچچە يىل ياكى نەچچە ئون يىل مۇشۇ سالاھىيەتتە تۇرىدىكەن، بىزنىڭ ئەدەبىياتىمىز يەنىلا پاتقاقتىن چىقالمىغان مىسكىن ئەدەبىيات بولماي قالمايدۇ. نېمىلا بولمىسۇن بىز دۇنياۋى ئىككى ئەدىبكە ئېرىشتۇق، بۇ بىز دەپ ئۆتكەن 30 يىللىق ئەدەبىياتنىڭ تۆھپىسى!...  
بۇ يازمىنى ئاخىرىدا   nurbag تەھرىرلىگەن. ۋاقتى  2013-7-17 00:08  

medinayayla
بۇ مۇلاھىزە سىز دېگەن نوقتىغا بېرىپ تاقىلىدىغانلىقىنى يەنە بىر قېتىم تەپسىلىي ئوقۇسىڭىز چۇقۇم جەزملەشتۈرىسىز.
ئامان بولۇڭ!

    مەن ياشاۋاتقان ماكاندا ئېنتېرنېت تاقىلىپ قالغان 20 كۈن ئىچىدە ئوتتۇرىغا چىققان بۇ مۇنازىرە تېمىسىنى كېچىكىپ بولسىمۇ، تولۇق كۆرۈپ چىقتىم. بەزىدە مۇنازىرىلەرگە قاتناشماسلىقنىڭ ئۆزى «مۇنازىرىگە قاتنىشىشقا جۈرئەت قىلالماسلىق» ياكى «شۇ مۇنازىرىگە ماس ياكى مۇستەقىل قارىشىڭ»نىڭ يوقلىقىنىمۇ بىلدۈرىدىكەن.
  گەرچە، ھەممە مەسىلىنى مۇنازىرە ئارقىلىق ھەل قىلىپ كەتكىلى بولمىسىمۇ، لېكىن سادا بېرىش ئۈنتىنسىز مەۋجۇتلۇقتىن ئەۋزەل.
  گەپنىڭ ئۆزىگە كەلسەم؛ نۇربەگ ئوتتۇرىغا تاشلىغا سۇئاللاردىكى «تەرەققىيات» دېگەن سۆز كۆپۈنچە ئالغا ئىلگىرلەش، يېڭىلىنىش، مەنپەتلىك سىلجىش دېگەندەك ئىجابىي مەنىلەرنى بېرىدۇ. ئەمما پاسسىپلىق، چاكىنىلىق، ئۆلۈكلۈك، خۇپسەنلىك، خوشامەت، ساختىپەزلىك، ياغلىمىلىق...قا ئوخشاش سەلبىي نەرسىلەرنىڭمۇ «تەرەققىيات»ئى بولىدۇ.گەرچە نۇربەگ پۈتكۈل ئۇيغۇر ئەدەبىياتىدىكى شېئىرىيەتنىلا ئېلىپ مۇنازىرە تېمىسى قىلغان بولسىمۇ، لېكىن ئۇ 30 يىللىق ئۇيغۇر ئەدەبىياتى دېگەن ئاتالغۇنى ئىشلەتكەن. دېمەك، بۇ پۈتكۈل ئۇيغۇر ئەدەبىياتىغا قارىتىلغان مۇنازىرە تېمىسى. شۇنداق ئىكەن، بۇ مۇنازىرە تېمىسى نېمە ئۈچۈن ئوتتۇرىغا چىقىدۇ؟ ئەمدى، نۇربەگنىڭ ئۆزىمۇ مۇشۇ ئۇيغۇر ئەدەبىياتىغا قاتناشقۇچىلارنىڭ بىرى، دېمەك، مۇشۇ ئۇيغۇر ئەدەبىياتىدا مەسىلەر بار دېگەنلىك. نۇربەگ مۇنازىرە تېمىسىدا، قارا قويۇق ھەممىنى ئىنكار قىلمىغان بولسىمۇ، لېكىن ئۇنىڭ مەن باشتا تەكىتلىگەن «تەرەققىيات» مەسىلىسىگە گۇمان بىلەن قارىغان. يىگانە ھەقتىن باشقا ھەممە نەرسىگە گۇمان بىلەن قارىيالىساق «ئادەم» دېگەن نامغا مۇناسىپ بولغان بولىمىز دەپ قارايمەن. مۇشۇنىڭدىن كېلىپ چىقىپ مەن ئۇيغۇر ئەدەبىياتىنىڭ «تەرەققىيات»ئى مەسىلىسىگە تېخىمۇ چوڭ گۇمانىمنى ئوتتۇرىغا قويىمەن؛ يەنە بەك ئۆتمۈشكە كەتمەيلى، نۇربەگ مۇنازىرە جەريانىدا ئوتتۇرىغا ئويغان «30 يىللىق ئۇيغۇر ئەدەبىياتى»نىڭ ئۆزى ۋە ئۇنىڭ جەريانىغا قارايدىغان بولساق، بۇ 30 يىل جەريانىدا ئۇيغۇر ئەدەبىياتى ھېچقانداق تەرەققىي قىلمىدى، بەلكى نەشرىيات ۋە نەشر ئەپكارلار(ئېنتېرنېت مۇ شۇنىڭ ئىچىدە)، مۇشۇ نەرسىلەرنى تەخسە قىلىپ جان باقىدىغانلار تەرەققىي قىلدى. مەن مۇشۇ مەسىلىنى كۆپرەك ئويلايمەن.

شائىر تەرەققى قىلامدۇ؟ تەرەققى قىلسا قانداق تەرەققى قىلىدۇ؟ « شېئىرىيەت تەرەققىياتى » دېگەن ئاتالمىنى سىلەر توغرا دەپ قارامسىلەر؟

بۇ سوئاللارغا مەنمۇ بىلگىنىمچە بىر نەرسىلەرنى دەپ باقاي.قارىسام بۇ ئۈچ سوئالدىكى ھالقىلىق سوئال«‹شېئىرىيەت تەرەققىياتى› دېگەن ئاتالمىنى سىلەر توغرا دەپ قارامسىلەر»  دېگەن سوئال ئىكەن.چۈنكى «شېئىرىيەت تەرەققىياتى » دېگەن ئاتالمىنى توغرا دەپ قاراش ۋە بۇنداق قارىغان ئەھۋالدىكى شېئىرىيەتنىڭ تەرەققىياتىنىڭ قانداق جەريان ئارقىلىق ئەمەلگە ئاشىدىغانلىغىنى بايان قىلىش ،ئالدىنقى ئىككى سوئالنىڭ جاۋابىنى ئوتتۇرغا قويغانغا تەڭ ئىكەن.ئەمدى سوئالنىڭ ئۆزىگە كەلسەك،سوئالىنىڭ ئورامىدىن  نۇربەگ شېئىرىيەتنى تەرەققىي قىلمايدۇ دەپ قارايدىغاندەك ياكى شېئىرىيەتكە نىسبەتەن «تەرەققىيات»دېگەن سۆزنى ئىشلىتىشنى ماس كەلمەيدۇ دەپ قارايدىغاندەك قىلىدۇ.«تەرەققىيات»دېگەن بۇ سۆزنى  كونىنىڭ ئورنىنى يېڭى ئېگەللەش ،قالاقلىقنىڭ ئورنىنى ئىلغارلىق بېسىش ،دېگەن مەنىدە چۈشەنگەندە بۇ سۆزنى شېئىرىيەتتە قوللىنىش تازا ماس كەلمەيدۇ.چۈنكى نۇرغۇنلىغان ئۇنتۇلۇپ كەتكەن يېڭى شېئىرلار ، ئەسلىنىپ ۋە قەدىرلىنىپ ئوقۇلۇپ تۇرىدىغان كونا (بۇ سۆزنى سۈپەت ئەمەس بەلكى رەۋىش مەنىسىدە چۈشەنگەندە)شېئىرلار بار.يەنە كېلىپ ئەدەبىي ئەسەرلەرنىڭ سۈپىتىنى بىلدۈرگەندە ياخشى ياكى ناچار ،ئىېسىل ياكى ئادەتتىكىچە دېگەندەك سۈپەت سۆزلىرىنى قوللانغىلى بولىدۇ ،قالاقلىق ياكى ئىلغارلىق دېگەن سۆزلەرنى ئاساسەن ئوبيېكتىپ نەرسە ۋە ئىش-ھادىسىلەرگە ئىشلىتىمىز.مۇشۇ سەۋەپلەردىن كۆرە بۇ «تەرەققىيات»دېگەن سۆزنى شېئىرىيەتكە ئىشلىتىش ئانچە ماس كەلمەيدۇ،دەپ قارايمەن.بىراق ،دۇنيادىكى بارلىق نەرسىلەر ئۆزگىرىش ،ھەركەت ۋە ئايلىنىشلار ئىچىدە مەۋجۇت بولۇپ تۇرىدۇ.نۆۋىتىدە شېئىرىيەتمۇ شۇنىڭ ئىچىدە .بۇنداق ئىكەن شېئىرىيەتتىكى ئۆزگىرىشلەرنى ئىپادىلەش ئۈچۈن «يۈكسىلىش ياكى يۈكسىلەلمەسلىك» دېگەن سۆزنى ئىشلىتىش بۇرۇندىن داۋاملىشىپ كەلگەن ،شېئىرىيەتتىكى ئۆزگىرىشلەرنى ئىپادىلەشتە ئەڭ مۇۋاپپىق كېلىدىغان سۆز بولسا كېرەك.بۇ يەرگە كەلگەندە نۇربەگنىڭ سوئالنى مۇنداق شەكىلگە ئالماشتۇرۇشقا توغرا كېلىدۇ:«شائىر يۈكسىلەمدۇ؟يۈكسەلسە قانداق يۈكسىلىدۇ؟‹شېئىرىيەتنىڭ يۈكسىلىشى›دېگەن ئاتالمىنى سىلەر توغرا دەپ قارامسىلەر؟»بۇ سوئالغا مەن مۇنداق جاۋاب بېرىمەن.شائىر يۈكسىلەمدۇ ئەمەس،چوقۇم يۈكسىلىشى كېرەك.شائىر يۈكسىلىيەلمىسە بىرىنچىدىن، ئۆزىدىن ئۈمىدسلىنىپ قالىدۇ.چۈنكى ھەرقانداق ئادەم ئۆز ئورنىغا سەكرىۋېرىشتىن زېرىكىدۇ .ئىككىنچىدىن كىتابخانىلىرىدىن ئايرىلىپ قالىدۇ.چۈنكى كونا گەپلەرنى كونا شەكىلدە دەۋەرگەن ،«ئىجاتكار»دېگەن نامغا چۈشلۈك يېڭى ئەسەرلەرنى ئوتتۇرغا قويالمىغان شائىرلارنىڭ ئەسەرلىرىدىن كىتابخانىلارمۇ زېرىكىدۇ.شائىر قانداق يۈكسىلىدۇ؟شائىر ئۆزلۈكىنى كۈزىتىش،ئۆگۈنىش ۋە تەجىربە توپلاش،شېئىرىيەتكە خاس ھەرخىل بەدىئىي ماھارەتلەر ۋە تېخنىكىۋى ئۇسۇللارنى ئۆزلەشتۈرۈش ،شۇنداقلا ئىدىيىۋى دۇنياسىنىڭ مۇكەممەللىشىلىرى جەريانى ئارقىلىق يۈكسىلىدۇ.بۇ نۇقتىدىن« شېئىرىيەتنىڭ يۈكسىلىشى»دېگەن بۇ ئاتالمىنى ئىنتايىن توغرا دەپ قارايمەن.

ئىجادىيەتنى مەلۇم بىر دائىرىدىكى ئادەملەر ئۈچۈن قىلىش كېرەكمۇ ياكى كەڭ قەۋىمنىڭ مەنپەئەتىنى ئالدىنقى ئورۇنغا قويۇپ تۇرۇپ قىلىش كېرەكمۇ ؟

تۇيۇقسىز ئويلىنىپ قالدىم . ئۇيغۇر تىلى ھەرىپلىرى بەزىلەرنىڭ «ئۇيغۇر شېئىريىتى»دە قانداق جىنايەتلەرنى ئوتكۇزگەنلىگىنى .ئۇيغۇر شېئىريىتىنىڭ كوپ قىسىملىق سىنارىيەلىرىدە  بەك ساترىك رول ئىلىۋاتقانلىغىنى .دىرامما رىجىسورلىرىنىڭ بەك ئەقىللىق ئىكەنلىگىنى ،ئۇيغۇر ئەدەبىياتى زاستاتىللىرىنىڭ رەئىمسىز ئىكەنلىگىنى .ھەقىقەتنىڭ ھەقىقەت ئىكەنلىگىنى .ئىگىلسىمۇ سۇنمايدىغانلىغىنى ئاشكارلاپ قويىدىكەن .«ئۇيغۇر شېئىريىتىگە كىملەر قەسىت قىلدى؟»تىمىسى ھەققىدە ئاچچىق خىياللارغا چۇمگىنىمگە 5 يىل بولغان بۇگۇنكى كۇنلەردە بەزى گۇناھكارلارنىڭ سايىلىرى فورمال لوگىكىلىق خۇلاسە چىقىرىشىمغا توھپە قوشىۋاتىدۇ .بەزىلىرىڭلارغا كوپدىن –كوپ رەھمەت ئىيتىمەن .
بۇ يازمىنى ئاخىرىدا   jallat تەھرىرلىگەن. ۋاقتى  2013-7-18 15:13  

جەللات   بۇنداق تۇتۇق مۈجىمەلنىڭ تىما بىلەن نىمە مۇناسىۋىتى بار

قەنى نۇربەگ

جەللات   بۇنداق تۇتۇق مۈجىمەلنىڭ تىما بىلەن نىمە مۇناسىۋىتى بار
--------------------
ئېنساك بورادەر ،يۇقارقى ئىنكاسنىڭ  شېئىريەتتە مۇتىدىل يول تۇتىۋاتقان شېئىريەت مۇخلىسلىرىنىڭ تۇمۇرىنى تۇتۇشتا ،ئاتالمىش مەدىنيەت ئىنقىلاۋىدىكى  شېئىريەت نەزىريەسىنى سورەپ كىرىپ ،تىمىدا نۇرمال مىڭىۋاتقان دىيالوگلارغا قارشى مۇقام توۋلاۋاتقانلار  بىلەن مۇتلەق مۇناسىتى بار .

جاللات قاچانمۇ ئىملاسىنى توغۇرلاشنى ئۆگىنەر؟...يىگىرمە ياشنىڭ قارىسىنى ئالغان ،بۇ كوچىغا ئەمدىلەتتىن كىرگەن تۇرۇقلۇق ئىملاسى خىلى توغرا چىقىۋاتقان بالىلارنىڭ ئالدىدا خىجىل بولىلى مۇنداق!...

قۇياش ھەر كۈنى چىقامدۇ ؟ئەگەر ھەر كۈنىلا چىقىپ قالسا زادى قايسى تەرەپتىن چىقىدۇ ؟ قۇياش ھارارىتى دىگەننى قانداق چۈشۈنۈش كىرەك دىگەندەكلا سۇئالمۇ بۇ ؟

تەسەددۇق، سوغۇققان بولۇپ، نۇربەگنىڭ مۇنازىرە قوزغاشنى مەقسەت قىلغان (ئەلۋەتتە ئىلمىي مۇنازىرە ئۇيغۇر ئەدەبىياتىغىلا ئەمەس، ھەر بىر ئۇيغۇرغا بەلگىلىك پايدىلىق نەپ بېرىدۇ) ئاۋۇ سۇئالىنى ئوبدان تەھلىل قىلىپ، ئاندىن مۇنازىرە قىلىڭلار! نۇر بەگ  ‹‹شېئىرىيەت تەرەققىياتى›› دېگەن ئاتالمىنى توغرا چۈشىنەمسىلەر؟ دېگەن سۇئالىدا  نېمە ئۈچۈن ‹‹شېئىرىيەت تەرەققىياتى›› دېگەن ئاتالمىنى قوش تىرناق ئىچىگە ئېلىپ قويىدۇ؟ ئۇيغۇر تىلى گىرامماتىكىسىدىن ئازىراق خەۋىرى بار ھەرقانداق كىشى بۇ سۇئالدىكى ‹‹شېئىرىيەت تەرەققىياتى›› دېگەن ئاتالمىنىڭ قوش تىرناق ئىچىگە ئېلىپ قويۇلىشىدىن بۇ ئاتالمىنىڭ كۆچۈرۈلمە ئاتالغۇ ئىكەنلىكىنى، شۇ ۋەجىدىن نۇربەگنىڭ كاللىسى  بۇنداق  ئاتالغۇنى قوبۇل قىلالماي بىز بىلەن ئورتاقلىشىشنى مەقسەت قىلغانلىقىنى ھېس قىلايدۇ، ئەلۋەتتە. ئۇنداق بولمىغاندا بۇ ئاتالغۇ قوش تىرناق ئىچىگە ئېلىنمايلا ئوتتۇرىغا تاشلانسا بولۇۋېرەتتى. دېمەك، مەن يۇقارقىي سۇئاللار ۋە بۇ ئاتالما نۇربەگنىڭ كاللىسىدىن ئۆتمەي، بىز بىلەن ئورتاق پىكىرگە كېلىش ئۈچۈن سورىغان بولۇشى مۇمكىن، دېگەن قىياستا ئۇ سۇئالنى سورىغان ئىدىم. (نۇربەگ ئۇنداق گۈمانىي سۇئاللارنى تاشلىمايمۇ، باشقىچىرەك سۇئاللار بىلەن بۇنداق مۇنازىرىنى قوزغىسا بولۇۋېرەتتىغۇ؟) بۇ يازمىنى ئاخىرىدا   قىران تەھرىرلىگەن. ۋاقتى  2013-7-19 05:26