ھازىرمۇ ئالما - ئاتا ، بىشكەك قاتارلىق ئوتتۇرا ئاسىيا شەھەرلىرىگە بارسىڭىز ئاشۇ قانلىق ئۇرۇشنىڭ ، باتۇرلۇقنىڭ ، مەردلىكنىڭ شاھىدى سۈپىتىدە مەيدىسىگە لىق ئوردېن - مېداللارنى تاقاپ ، كۆكرەكلىرىنى كېرىپ يۈرگەن ، 70 - 80 لەردىن ئاشقان بولسىمۇ ۋۇجۇدىدىن كۈچ - قۇۋۋەت ، مەردانىلىق ئۇرغۇپ تۇرغان ئۇيغۇر بوۋايلارنى كۆرىسىز . بۇ بوۋايلار بىلەن پاراڭلاشسىڭىز ئۇلاردىكى ئورتاق بىر ئالاھىدىلىك - مەردانىلىق ، مەردلىك بولۇپ ، ھەر كۈن ، ھەر ۋاقىت بالىلارغا تەربىيە بېرىپ ، قانداق ئۇيغۇر بولۇش كېرەكلىكىنى سۆزلەۋاتقانلىقىنى ، قىسقىسى ، پۈتكۈل ۋۇجۇدى ئۆز مىللىتى ئىشقىدا كۆيۈۋاتقانلىقىنى ھېس قىلىسىز .
مەن 1994 - يىلى ئالما - ئاتادا 9 - مايدىكى < غالىبىيەت بايرىمى > غا قاتناشتىم ، قازاقىستان خەلق ئارتىسى ، شۇنداقلا لېنىننىڭ رولىنى ئويناپ پۈتكۈل سوۋېت ئىتتىپاقى بويىچە سۆھرەت قازانغان ئارتىس ، ۋەتەن ئۇرۇشىنىڭ قەھرىمانى مەخپىر ئاكىنىڭ ئۆيىدە مېھقاندا بولدۇم . ئايالى - قازاقىستان خەلق ئارتىسى ، مەشھۇر سەنئەت ئەربابى روشەنگۈل ئىلاخۇنوۋا پىشانەمدىن سۆيۈپ ، مېنى قىزغىن قارشى ئالدى . شۇ كۈندىكى بايراملىق چايغا ۋەتەن ئۇرۇشىغا قاتناشقان ، يېشى 80 لەر ئەتراپىدىكى ، مەيدىسى لىق ئوردىن - مېداللار بىلەن تولغان ئوندەك ئۇيغۇر بوۋايلار ، يەنە پېشقەدەم جەڭچىلەر كەلدى . بۇلارنىڭ بىرسى توكۇر ، بىرسى چولاق بولسىمۇ پۈتكۈل ھۇجۇدىدىن يەنىلا باتۇرلۇق ، مەردلىك ئۇرغۇپ تۇراتتى .
شۇنىسى قىزىقكى ، بوۋايلار شۇنچە كۆپ ھاراق ئىچىپمۇ يەنىلا جەڭگىۋار ھالەتتە ئىدى . ئۇلار زادىلا مەست بولمىدى . شۇ چاغدا مەخپىر ئاكىنىڭ : < ئۇيغۇر بولساڭ باتۇر بول ، بولمىسا يوق بول > دىگەن سۆزى تا ھازىرغىچە قۇلىقىم تۈۋىدە جاراڭلايدۇ .
مەن ھەر قېتىم مېترولاردا ، چوڭ رەستىلەرنىڭ پىيادىلەر يوللىرىدا ، باغچىلاردا ، ھەر خىل جامائەت سورۇنلىرىدا مەيدىسىگە ئوردىن - مېداللارنى تاقىۋالغان بىر پۇتى ياكى قولى يوق مېيىپ تىلەمچى بۇۋايلارنى ، قېرىپ مۈكچىيىپ كەتكەن ئاجىز مومايلارنى كۆرگىنىمدە ئۇلارنى دىۋانە كۆرگىنىم ئۈچۈن ئەمەس ، بەلكى چەكسىز ھۆرمەتلىگىنىم ئۈچۈن پۇللارنى ئايىماي بېرمەن . شۇ ۋاقىتتا ئاشۇ كىرىمېل تېمى يېنىدىكى < مەڭگۈلۈك يالقۇن > كۆز ئالدىمغا كېلىدۇ . چۈنكى ، ئاشۇ ئوردىن - مېدال تاقاپ تىلەمچىلىك قىلىۋاتقان بىچارە بوۋاي - مومايلارنىڭ ئەينى ۋاقىتتا كۆرسەتكەن پىداكارلىق روھلىرى ئاشۇ < مەڭگۈلۈك يالقۇن روھى > بىلەن بىر ئىدى ئەمەسمۇ ؟!
ھازىر روسىيە ھۆكۈمىتى ئۆزىنىڭ سىياسىي ، ئىقتىسادىي كىرزىسى تۈپەيلىدىن بۇ روھنى ئاغزىدا قۇرۇقتىن - قۇرۇق مەدھىيىلىگىنى بىلەن مەيدىسىگە ئوردىن - مېدال تاقىغان بوۋاي مومايلارنىڭ كوچىغا تاشلىنىپ قېلىشىغا سەۋەپ بولماقتا ، دۆلەت ئىگىلىكىدىكى كارخانىلارنىڭ ئىقتىسادىي قايسى شەخسلەرنىڭ بانكىسىغا ۋە يانچۇقىغا كىرىپ كېتىۋاتقانلىقىنى ، نىمە ئۈچۈن بۇ ئوردىن - مېدال تاقىغان ئادەملەرنىڭ كۆزلىرىدىن غەزەپ - نەپرەت ئۇچقۇنى چىقىۋاتقانلىقىنى ھەر كۈن ، ھەر مىنوت رادىئو - تېلېۋىزور ، گېزىت ۋە يىغىلىشلاردا سۆزلەشسىمۇ ، بەرىبىر بۇ دۆلەت تارىخ ئاتا قىلغان تەقدىر يولىدا پەقەت بىز كېلەچەكتىلا خۇلاسە چىقىرالايدىغان نەتىجىگە قاراپ كېتىپ بارماقتا .
لېكىن ، ئادەملەر يەنىلا شۇ روھقا ئاتاپ < مەڭگۈلۈك يالقۇن > ئالدىدا باشلىرىنى ئىگىپ پورەكلەپ ئېچىلغان گۈللەرنى تەقدىم قىلىشىدۇ .
مەن 1994 - يىلى غۇلجىغا بارغاندا تونۇشۇمنىڭ قورۇسىدىكى گۈللۈكتە پورەكلەپ ئېچىلغان قىزىل گۈللەردىن بىر دەستە تەييارلاپ باغچا تەرەپكە ماڭغىنىمدا ، ئادەملەرنىڭ ماڭا ھەيرانلىق نەزەرى بىلەن قاراشقانلىقىنى سەزگەنىدىم . ھەتتە بەزىلەر ماڭا بۇ گۈلنى قايسى جانانغا تەقدىم قىلماقچى ئىكەنلىكىمنى سوراپ ئۈلگۈردى . مەن بۇ گۈللەرنى بىزنىڭ ئۆز تۇپرىقىمىزدا بىز ئۈچۈن ئاشۇنداق مۇقەددەس روھنى قالدۇرۇپ كەتكەن ئەھمەتجان قاسىمى قاتارلىق ئوغلانلارنىڭ قەبرىسىگە قويدۇم . گەرچە بۇ يەردە كېچە - كۈندۈز يېنىپ تۇرىدىغان < مۈڭگۈلۈك يالقۇن > بولمىسىمۇ ، لېكىن يەنىلا قەبرىلەردىن < مەڭگۈلۈك يالقۇن > نىڭ تەپتىدىنمۇ كۈچلۈك سىرلىق ئوت يالقۇنلاپ تۇراتتى .
مەن بۇ قەبرىلەر ئالدىدا تۇرۇپ ئويغا پاتتىم . كىرىمېل تېمى يېنىدىكى ئاشۇ < مەڭگۈلۈك يالقۇن > خاتىرىسى ھەر قاچان گۈللەر بىلەن يېپىلىدۇ . ئەپسۇس ، بىزدىكى بۇ قەبرىلەر ماڭا گويا نەپرەت كۆزى بىلەن قاراۋاتقان ئادەمدەك قەد كۆتۈرۈپ تۇرىدۇ .ئەسلىدە بۇ قەبرىلەرمۇ ھەر كۈنى ، ھەر ۋاقىت گۈللەر بىلەن يېپىلىشى كېرەك ئىدىغۇ ؟ !
بىزنىڭ ئەپسۇسلىنىدىغان ، ھەتتا ئەجدادلىرىمىزنىڭ روھى ئالدىدا خىجىل بولىدىغان يەرلىرىمىز خېلى كۆپ . ئېيتايلۇق ، بەخت - سائادىتىمىز ئۈچۈن شېھىت بولغان تالاي ئوغلانلىرىمىزنىڭ قەبرىلىرىگە گۈل قويالىدۇقمۇ ؟ يامان يېرى شۇكى ، بىز ھەتتا بۇ قەبرىلەرنىڭ بەزىلىرى نەدە ئىكەنلىكىنى تېخىچە بىلمەيمىز ......
1995 - يىلى غولجىغا يەنە بىر قېتىم باردىم ۋە باغچىغا بىر دەستە گۈل ئېلىپ كىرىپ ، ماڭا تونۇش بولغان قەبرىگە چوڭقۇر سېغىنىش ۋە ھۆرمەت تۇيغۇسى ئىچىدە گۈللەرنى قويدۇم ، قولۇمنى دۇئاغا كۆتۈردۇم . دەل شۇ چاغدا ئاپئال توي كىيىمى كىيىپ ، قولىدا قىزىل ئەتىرگۈل كۆتۈرگەن نازاكەتلىك قىز بىلەن قاملاشقان ، قارا بۇرۇتلۇق يىگىتنى ئارىغا ئالغان ، قوللىرىدا گۈللەر كۆتۈرۈشكەن بىر توپ ياشلار قايغۇ ۋە شادلىق ئارىلاش ۋاڭ - چۇڭلىرى بىلەن قەبرە يېنىغا كېلىشتى - دە ، سۈكۈتتە تۇرۇشتى . قىز بىلەن يىگىت گۈللەرنى ئەھمەتجان قاسىمىنىڭ قەبرىسىگە قويدى ۋە ئارقىدىن ھەممەيلەن قوللىرىنى دۇئاغا كۆتۈردى . مەنمۇ ئىختىيارسىز شۇلار بىلەن بىرگە بۇ توي مۇراسىمىغا قاتناشتىم ، شۇنىڭغا ئىشىنىمەنكى ، ئەجدادلىرىمىزنىڭ بىزگە قالدۇرۇپ كەتكەن روھى ھامان ئۆز قىممىتىنى يوقاتمايدۇ . ئۇ ، كۈندىن - كۈنگە كۈچىيىپ ، ئۇلغىيىپ ، يېڭى ئەۋلادلارنىڭ تومۇرىدىكى قانلار بىلەن بىرگە ئاقىدۇ !
خىياللارغا پاتتىم ، خىياللىرىمنىڭ تۈگىمەيدىغانلىقى ئۆزۈمگە ئايان . مەكتەپتىن قايتىپ كېلىۋېتىپ قىزىل مەيدانغا بارغۇم كەلدى . چۈنكى قىزىل مەيدان بىزنىڭ ئىنىستىتوتتىن پىيادە 20 مىنوتلۇق يول ئىدى . قىزىل مەيداننى بىردەم ئايلاندىم . كېيىن قەدىمىم ئاستا - ئاستا كىرىمېل سارىيى يېنىدىكى ئالېكساندىروۋسكىي باغچىسىغا قاراپ تاشلاندى ، يەنىلا شۇ ئادىتىم بويىچە گۈل سېتىۋېلىپ < مەڭگۈلۈك يالقۇن > نىڭ قېشىغا بېرىپ گۈل قويدۇم - دە ، چوڭقۇر خىياللارغا پاتتىم .......
ئەتىرگۈل ۋە كىتاب
1990 - يىلىنىڭ بېشى ۋە س س س ر پارچىلانغان دەسلەپكى يىلى __ 1991 - يىلى موسكۋا ھەققىدىكى خىياللىرىم تېخىمۇ مۇرەككەپلەشكەن چاغ بولدى . ھەممە يەردە ئۆچىرەت ، ماگىزىنلاردا مال ، بولۇپمۇ يىمەك - ئىچمەك خېلىلا كەمچىل ئىدى . بەزى تاۋارلار ئىسكىلاتقا سولانغان ، موسكۋا شەھىرىدە بىر خىل جىددىيچىلىك ھۆكۈم سۈرمەكتە ئىدى . لېكىن ئىككىلا نەرسە ھەممىلا يەردە ھاياتقا گۈزەللىك بېغىشلاپ تۇراتتى . بۇ نەرسە - ھەر خىل گۈللەر ۋە روسلارنىڭ ھاياتىدا ئىككىنچى بولكا ( نان ) دەپ ئاتالغان كىتاب ئىدى . رەڭگىرويىدىن ئېغىر روھىي بېسىم چىقىپ تۇرغان روس كىشىلىرى پەقەت بىرلا نەرسىدىن يەنى كىتابتىن ئۆزلىرىگە تەسەللىي تاپالايتتى . ئاپتوبوس ، ترانۋاي ، مىترو ، ساماليوت ، تاكسىلاردا كېتىۋاتقان ھەتتا پىيادە يۈرگەن كىشىلەرنىڭ قولىدىن گېزىت ، كىتابلار چۈشمەيتتى . ( ئۇلار تېز ئۆزگىرىپ تۇرىۋاتقان دۇنيانىڭ ۋە سابىق سوۋىت ئىتتىپاقىنىڭ سىياسىي ، ئىجتىمائىي ۋەزىيىتىدىن تولۇق ، ۋاقتىدا خەۋەردار بولۇشقا تىرىشاتتى . ئەگەر بىرەر كۈن تېلېۋىزور ياكى گېزىت خەۋەرلىرىنى كۆرەلمەي قالسا ، خۇددى بىر كۈن ئاچ قالغاندەك ئەپسۇسلۇقتىن ئىچى سىقىلاتتى ) . شۇنىڭ بىلەن بىرگە يەنە مىترو ، ترامۋايلاردا ، ئاپتوبۇس ، تاكسىلاردا ھەمدە پىيادە يۈرگەن كىشىلەرنىڭ ھەر خىل چىرايلىق گۈللەرنى كۆتۈرۈۋالغىنىنى ، شۇنداقلا چىرايىدىن بىر خىل خۇشاللىق ياكى ئاللىقانداق جىددىيلىك چىقىپ تۇرغانلىقى كۆرۈنۈپ تۇراتتى .
سابىق سوۋىت ئىتتىپاقى خەلقىنىڭ ، جۈملىدىن روس خەلقىنىڭ تۇرمۇشىدا ھەر خىل خاتىرە كۈنلىرىدە ئۆز - ئارا گۈل تەقدىم قىلىش ، ياش يىگىتلەر ئۆزلىرىنىڭ سۆيگەن قىزلىرىغا دائىم گۈل سوۋغا قىلىپ تۇرۇش بىر خىل ئادەتكە ئايلانغان . مۇنداق چاغلاردا قىز تەرەپنىڭ ياخشى كۆرۇدىغان گۈللىرى ئاساس قىلىنىدۇ . ئۇنىڭدىن باشقا يەنە ئۆز - ئارا دوستلۇق ، ھەر خىل ھېيت - بايرام ، بولۇپمۇ << ئاياللار بايرىمى >> ھەمدە ھۆكۈمەت ئىشلىرىدا مەلۇم نەتىجە قازانغانلىق مۇناسىۋىتى بىلەنمۇ گۈل تەقدىم قىلىنىدۇ . ئۇلاردىكى يەنە بىر ئېسىل ئەنئەنە ، سىزگە ئوخشاشلا كونسېرتلاردا ئۆزلىرى خالىغان ئارتىستلارغا گۈل تەقدىم قىلىشتىن سىرت خىزمەت ، ئىلمىي ئەمگەكلەردە زور مۇۋەپپەقىيەت قازانغانلارغىمۇ گۈل تەقدىم قىلىش ئادەتكە ئايلانغان . ( بۇ خىل گۈل تەقدىم قىلىش گاھىدا ھۆكۈمەت تەرىپىدىنمۇ ئېلىپ بېرىلىدۇ ، ئەلبەتتە ) ، گۈل تەقدىم قىلىشنىڭمۇ ئۆز قائىدىسى بولۇپ ، تاق سان ياخشىلىقتىن دېرەك بېرىدۇ ، دەپ قارىلىدۇ ، ئادەتتە تەقدىم قىلىنىدىغان گۈللەر 3 ياكى 5 ، 9 ، 11 تالدىن تىزىلىدۇ . مەيلى قانچىنى تەقدىم قىلىڭ ، خۇشاللىق ، ئەھمىيەتلىك ئىشلار ئۈچۈن تاق سان بولۇش كېرەك . جۈپ سان چوقۇم قايغۇدىن دېرەك بېرىدۇ ، دەپ قارىلىدۇ ۋە مۇسىبەت خاتىرىسى ئۈچۈن مۇشۇ جۈپ سان بويىچە گۈل قويۇلىدۇ .
قىسقىسى ، گۈل تەقدىم قىلىش روسلارنىڭ ، جۈملىدىن ياۋروپالىقلارنىڭ تۇرمۇشىدا ئىنتايىن ئەھمىيەتلىك ، سىمۋول خاراكتېرلىك بىر ئەنئەنە . ئەينى ۋاقىتتا موسكۋاغا كەلگەن جۇڭگولۇقلارمۇ روسلارنىڭ بۇ ئادىتىنى ئۆگىنىپ ، ئۆز ئارا گۈل تەقدىم قىلىدىغان بولۇشقانىدى . ھەتتا گۈل تەقدىم قىلىشنىڭ مۇھىم ئەھمىيىتى ۋە ئۇنىڭ رومانتىك ئالاھىدىلىكىدىن مەستخۇش بولغان ، ئەمما بۇ ھەقتىكى قائىدىلەرنى پىششىق بىلىشكە تېخى ئۈلگۈرمىگەن جۇڭگولۇق بىر ساۋاقدىشىم موسكۋاغا كېلىپ كېيىنكى ھەپتىسىلا بىر گۈزەل روس قىزىغا گۈل تەقدىم قىلغانىكەن ، ئەپسۇس ، ئۇ ، قىزنىڭ تەشەككۇرىنى ئەمەس ، ئەكسىچە تىل - ئاھانىتىنى ئاڭلاپتۇ ، ئەسلىي ساۋاقدىشىم ئۇقۇشماسلىق بىلەن ئۇ قىزغا تۆت تال گۈل تەقدىم قىلىپ قويغانىكەن . بۇ گۈللەرگە خوش بولۇش ئەمەس ، ئەكسىچە خاپا بولغان ئۇ قىز : << كىمىڭگە شۇملۇق تىلەيسەن ، كۆتۈر بۇ نېمەڭنى ! >> دەپ ۋارقىراپ گۈللەرنى بېشىغا ئاتقاندا ، جۇڭگولۇق بۇ ساۋاقدىشىم داڭقېتىپ قېلىپ يا يىغلاشنى ، يا كۈلۈشنى بىلمەي نەچچە كۈنگىچە بېشىنى سېلىپ يۈرگەنىكەن . ئۇ ، پەرىشانلىق ئىچىدە ئەھۋالنى ماڭا ئېيتقاندا ، مەن ئۆزەمنى باسالماي كۈلۈپ كەتكەنىدىم . ئىككىمىز چىرايلىق بەش تال ئەتىرگۈل ئېلىپ ھېلىقى قىزنىڭ قېشىغا يەنە باردۇق . مەن ئۇنىڭغا ئەھۋالنى چۈشەندۈردۈم ، ئۇقۇشماسلىق بولغانلىقىنى ئېيتتىم ، << بىزنىڭ جۇڭگودا ئۇغۇللار قىزلارغا بولغان ھۆرمىتىنى بىلدۈرۈپ جۈپ ساندا گۈل تەقدىم قىلاتتى ، شۇڭا ئۇ ئۆزىنىڭ قائىدىسى بويىچە سىزگە تۆت تال گۈل تەقدىم قىپتۇ >> دەپ ئەسكەرتىش بېرىپ قويدۇم . قىز خۇشاللىق بىلەن گۈلنى ئالدى . شۇندىن كېيىن ئۇ قىز بىلەن يېقىن دوستلاردىن بولۇپ قالدۇق . كېيىن بۇ ھېكايە ئاسپرانتلار ئارىسىدا تارقىلىپ لەتىپىگە ئايلىنىپ كەتتى .
گۈلدىن ئىبارەت تەبىئىي گۈزەللىك ئارقىلىق ئىنسانلار ھاياتلىقنى بېزەيدۇ ، قەدىرلەيدۇ ۋە سۆيىدۇ . يۇقىرىدا تەكىتلەپ ئۆتكەندەك ، ياۋروپالىقلارنىڭ ، جۈملىدىن روسلارنىڭ مەنىۋى تۇرمۇشىدا شۇنچىلىك مۇھىم ئەھمىيەتكە ئىگە بولغان گۈل ، ئەلبەتتە خەلقىمىزنىڭ مەنىۋى ھاياتىدىمۇ ئوخشاشلا ئىنتايىن مۇھىم ئۇرۇننى ئىگىلىگەن ، گۈل ئۆستۈرۈش ، پەرۋىش قىلىش ، شۇنداقلا گۈل ئارقىلىق ئۆزلىرىنىڭ پاك - سەمىمىي تۇيغۇلىرىنى ئىپادىلەش بىز ئۇيغۇرلارنىڭ ئەنئەنىلىرىمىزنىڭ بىرى . يىگىتلىرىمىز پورەكلەپ ئېچىلغان قىزىلگۈلنى ياكى ئەتىرگۈلنى ئۆزلىرى ياخشى كۆرگەن قىزنىڭ چېچىغا گۈل قىستۇرۇپ قويۇش ياكى قىزلىرىمىز چېچىغا گۈل قىسىپ يۈرۈش ئەنئەنىۋى ئېسىل ئادەتلىرىمىزنىڭ بىرى . ھاياتىمىزدا گۈل شۇنچىلىك قەدىرلىك بولغاچقا قىزلىرىمىزنىڭ ئىسمىغىمۇ << گۈل >> ئىبارىسىنى قوشۇپ ئاتايمىز . بۇ ئادەت مېنىڭچە ، بىزگىلا خاس بولسا كېرەك . ھەتتا ئەنئەنىۋى تىبابەتچىلىكىمىزدىمۇ كۆپلىگەن دورىلارغا قىزىلگۈل قېتىپ ياساپ ئىستىمال قىلىمىز ، قىزىلگۈلدىن ئېسىل ئىچىملىك ياسايمىز . ئۆلۈم - يېتىم بولغاندا قۇرۇتۇلغان قىزىلگۈل بەرگىنى تاۋۇت ئىچىگە چاچىمىز . ئۇنىڭ ئۈستىگە مىللىي قول سانائىتىمىزدىمۇ گۈلنى يۇقىرى ئورۇندا قويۇپ رەختلەر ، گىلەملەر ، تەڭلىمات كىگىزلەرگە گۈل باسىمىز . رەختلەرگە ئېسىل گۈل نۇسخىلىرىدىن كەشتە ئىشلەيمىز . ئۇيغۇر مىمارچىلىقىدىمۇ گۈل نەقىشلىرى ئىشلەش بىزنىڭ نەچچە مىڭ يىللىق ئەنئەنىمىز . شۇڭا تارىختا ئۆتكەن كلاسسىك شائىرلىرىمىزدىن لۇتپى ، ناۋائىي ، خىرقىتى ، زەلىلىي ، بىزارىيلارنىڭ ئەسەرلىرىدىمۇ گۈل توغرىسىدا قالتىس ئېسىل مىسرالارنىڭ قالدۇرۇلغانلىقى ھەممىگە ئايان .
ئەپسۇسكى ، ھازىر بىزنىڭ گۈلگە مۇناسىۋەتلىك نۇرغۇن ئېسىل ئادەتلىرىمىز يوقىلىشقا قاراپ يۈزلەنگەن . پاك مۇھەببەتنىڭ سىمۋولى سۈپىتىدە قىزلىرىمىزغا گۈل تەقدىم قىلىدىغان ئادەتلىرىمىز ئاساسىي جەھەتتىن يوقالغان . ( گەرچە قىسمەن ساقلىنىپ قالغان بولسىمۇ ) . بىزنىڭ گۈلنى شۇنداق قەدىرلىگەنلىكىمىز ئەسلىدىنلا ئانا تەبىئەتنى ۋە تەبىئىي گۈزەللىكنى سۆيىدىغان ئاق كۆڭۈل ، ساپدىل ، سەمىمىي ، تىنچلىقپەرۋەر خەلق ئىكەنلىكىمىزنى بىلدۈرۈپ تۇرىدۇ . نىيىتىمىزنىڭ ساپلىقى ، كۆڭلىمىزنىڭ ئاقلىقىدىن يۇرتىمىزغا قەدەم تەشرىپ قىلغان ھەر قانداق مېھماننى دەستە - دەستە گۈل تەقدىم قىلىپ كۈتىۋالىمىز ھەمدە چىن سەمىمىيلىك بىلەن سورۇننىڭ تۆرىگە تەكلىپ قىلىپ ئۆزىمىز پەگادا ئولتۇرىمىز ئەمەسمۇ ؟ بار نەرسىمىزنىڭ ھەممىسىنى ھەم ئىچ سىرىمىزنى قوشۇپ ئايىماي مېھماننىڭ ئالدىغا تۆكۈپ ، ئۆزىمىز ئاچ - زېرىن يۈرۈشكە رازى ئەمەسمۇ ؟ .... قىسقىسى ، گۈل مەنىۋى كامالەتكە تەلپۈنگۈچى ئۇيغۇر روھىنىڭ ئەڭ يارقىن سىمۋولى .
مەن موسكۋادا ياشاش جەريانىدا قانچىلىك گۈل تەقدىم قىلغانلىقىم ۋە باشقىلارنىڭ ماڭا قانچىلىك گۈل تەقدىم قىلغانلىقى ئېسىمدە يوق . بىر مەنزىرە تاھارىزغىچە كۆز ئالدىمدىن كەتمەيدۇ .
1991- يىلى قارلىق كەچ . مەن مېھماندارچىلىقتىن يېنىپ ياتىقىمغا قايتىپ كېتىۋېتىپ ، ئون نەچچە قەدەم نېرىدا ئىت يېتىلەپ كېتىۋاتقان زىلۋا بويلۇق بىر قىزغا كۆزۈم چۈشتى . قىز يېنىدىن ئۆتۈپ كېتىۋاتقان بىر كىشىدىن تاماكا سورىۋىدى ، ئۇ كىشى تاماكا يوقلىقىنى ئېيتتى . يەنە بىرسىدىن سورىغانىدى ، ئۇ كىشى تاماكا چىقىرىپ قىزغا بەردى ھەم قىزنىڭ تاماكىسىغا ئوت تۇتاشتۇرۇپ بەرگەچ قىزغا پوخۇرلۇق قىلدى . قىز ئەمدىلا بىر شورىغان تاماكىنى ئاغزىدىن شۇ زامات يۇلۇپ ئېلىپ يەرگە تاشلىدى- دە ، كېتىپ قالدى . بىردەمدىن كېيىن قىز يەنە تاماكا چېكىپ كېتىۋاتقان بىر ئىگىز بويلۇق يىگىتتىن تاماكا سورىدى ، يىگىت تاماكىدىن بىر تال بېرىپ ئوت تۇتاشتۇرغاچ قىزغا بىرگە سەيلى قىلىش تەكلىپىنى قويدى . قىز بىر نىمىلەرنى دەپ قارشىلىق بىلدۈرگەندەك قىلدى . يىگىت ئۇنىڭغا يەنە گەپ ئاچتى ، ئاخىرى قىز تاماكىنى تاشلاپ ، ئويناقلاپ - تېپىچەكلەپ كېتىۋاتقان كۈچۈكىنى سىلكىپ تارتقىنىچە كېتىپ قالدى . دېمەك بۇ قىزنىڭ بەك خۇمارى تۇتقان بولسىمۇ ، تاماكا ئالاي دىسە يېنىدا پۇلى يوق ، چەكمەي دىسە ئامالسىز قالغانلىقى بىلىنىپ تۇراتتى . ئاخىرى مەن قىزغا يېتىشىۋالدىم - دە ، ئۇنى توختاتتىم . قىز ماڭا سۇئال نەزەرى بىلەن خاپا چىراي ھالەتتە قارىدى .
__ كەچۈرۈڭ ، - دىدىم مەن ئۇنىڭغا تەكەللۇپ بىلەن ، - مېنى باشقىچە ئويلاپ قالماڭ . بىر مىنوت مۇشۇ يەردە كۈتۈپ تۇرسىڭىز ، مەن سىزگە تاماكا ئەكىلىپ بېرەي .
قىز ھەيرانلىق بىلەن ماڭا تىكىلىپ قارىدى ، كوچا چىرىقىنىڭ نۇرىدا ئۇنىڭ مۆرىسىگە چۈشكەن ئالتۇن چاچلىرى جۇلالىنىپ تۇراتتى . ئەكمە قاشلىرى قاڭشارلىق بۇرنىغا خوپ ياراشقان ، ئۇزۇن كىرپىكى يوغان ، چوڭقۇر كوزلىرىگە قوشۇلۇپ ئادەمگە بىر خىل سېھىرلىك تۇيغۇ بەخش ئېتەتتى . ئەمدىلا 17 - 18 ياشنىڭ قارىسىنى ئالغان بۇ قىزنىڭ جىددىي ئەمما سەمىمىلىك يىغىپ تۇرغان كۆزىگە پاكلىق ۋە ھاياتىي كۈچ يوشۇرۇنغانىدى . ئۇ ماڭا ئىشەنچسىزلىك بىلەن كۆزلىرىنى يالت قىلىپ تىكتى - دە :
__ مەن سىزدىن تاماكا سورىمىدىم ، كەچۈرۈڭ ، ماڭا ھېچنەرسە كېرەك ئەمەس ، رەھمەت ، _ دىدى ئۇ رەت قىلىپ .
__ مېنى باياتىنقى ئادەملەرگە ئوخشاتماسلىقىڭىزنى ئۈمۈد قىلىمەن ، _ دىدىم ئۇنىڭغا جاۋابەن ئېغىر -بېسىقلىق بىلەن .
__ ھە ، سىز ھەممىنى كۆرۈپسىز - دە ؟ بولدى ، ئەمدى خۇمارىم بېسىقتى ، _ دىدى قىز .
بىز ئاشۇنداق پاراڭلاشقاچ مىترونىڭ يېنىغا كېلىپ قالدۇق . مەن دەررۇ بېرىپ بوتكىدىن ئىككى قاپ تاماكا ، بىر دانە چاقماق ئالدىم - دە ، ئۇنى قىزغا بەردىم ھەم تاماكىغا ئۆز قولۇم بىلەن ئوت تۇتاشتۇرۇپ بەردىم ، قىز تاماكىنى سورىغاچ ماڭا سۇئال نەزىرى بىلەن قاراپ تۇراتتى . بەلكىم ئۇ مەندىن ھېلىقى ئادەملەرگە ئوخشاش تاماكىنى بېرىپلا ئاللىقانداق بىرەر شەرت قويىدۇ دەپ ئويلاپ قالغاندۇ ؟ ئۇ ، تاماكىنى ئارقا - ئارقىدىن شوراپ، سورىدى
__ سىز تاماكا چېكەمسىز ؟
مەن تاماكا چەكمەيدىغانلىقىمنى ئېيتتىم ، ئۇ ، خىجىللىق بىلەن ئۆزىنىڭ تاماكا چېكىشنى ئۆگىنىپ قالغانلىقىنى ، ئىمكان بار تاماكىنى تاشلىۋېتىدىغانلىقىنى ئېيتتى . مەن ئۇنىڭغا بىردەم كۈتۈپ تۇرۇشنى ئېيتىپ ، چىرايلىق ئېچىلغان ئەتىرگۈلدىن ئۈچنى سېتىۋېلىپ ، قىزنىڭ يېنىغا باردىم . قىز كەتمەي مېنى ساقلاپ تۇرۇپتۇ . شۇ چاغدا مەن قىز مېنى ساقلىماي كېتىپ قالارمۇ ، دەپ ئويلىغانىدىم ، ئەكسىچە ئۇ مېنى كۈتۈپ تۇرۇپتۇ ، مەن گۈلنى قىزغا بەردىم . قىز تېخىمۇ ھەيرانلىق بىلەن گۈلنى ئالدى - دە ، ماڭا قاراپ سۆزسىز تۇرۇپلا قالدى . سۆھبەت ئارىلىقىدا قىز مەندىن :
__ سىز ئوتتۇرا ئاسىيادىن كەلگەنمۇ ؟ - دەپ سورىدى .
مەن ئۆزۈمنىڭ جۇڭگولۇق ئىكەنلىكىمنى ئېيتسام ، قىز ھەيرانلىق بىلەن :
__ مەن سىزنى ئوتتۇرا ئاسىيالىق ئۆزبېك ياكى قازاق دەپ ئويلاپ قاپتىمەن . راستىنى دىسەم ، سىز جۇڭگولۇققا ئوخشىمايدىكەنسىز ، _ دىدى .
مەن قىزغا ئۆزەمنىڭ ئۇيغۇر ئىكەنلىكىمنى ، جۇڭگودا كۆپ مىللەت بارلىقىنى ، ئۇيغۇرلارنىڭ جۇڭگودىكى چوڭ ئاز سانلىق مىللەتلەرنىڭ بىرى ئىكەنلىكىنى ، ئوتتۇرا ئاسىيادىكى جۇمھۇرىيەتلەر بىلەن قوشنا ۋە نۇرغۇن جەھەتتە ئورتاقلىققا ئىگە ئىكەنلىكىمىزنى سۆزلەپ بەردىم .
__ بۈگۈن ئىنتايىن خوشالمەن ، - دىدى قىز ھاياجان بىلەن ، - بوۋام دەل ئۇيغۇرشۇناس ئىدى . ئۇ ، ۋاپات بولۇپ كەتكەن . مەن ئۇنىڭ يازغان كىتابلىرىنى ئوقۇغان . ئىشقىلىپ ، بوۋامنىڭ شەرقشۇناسلىق ساھەسىدە خېلى داڭلىق ئادەم ئىكەنلىكىنى بىلىمەن . بىز ھازىرچە ئۇنىڭ كىتابلىرىنى ساقلاۋاتىمىز . قارىسىڭىز ھەممىسى شەرقشۇناسلىققا ئائىت كىتابلار . ئۇ ماڭا ئۆزىنىڭ شەرقتىكى نۇرغۇن جايلارغا بارغانلىقىنى ئېيتقان ھەتتا ئۇيغۇرلار توغرىسىدا ماڭا كۆپ ھېكايىلەرنى سۆزلەپ بەرگەن . ئويلىمىغان يەردىن بوۋام سۆزلەپ بەرگەن مىللەتنىڭ ئۆزىنى ئۇچرىتىپ قاپتىمەن . بەك ياخشى بولدى . خالىسىڭىز بىزنىڭ ئۆيگە كېلىڭ ، مەن سىزنى بىزنىڭ ئۆيدىكىلەرگە نوتۇشتۇراي . بوۋامنىڭ كىتابلىرىنى كۆرۈپ بېقىڭ . قىزىقسىڭىز ئارىيەت ئېلىپ ئوقۇڭ ، - دىدى .
- مەنمۇ بەكلا خوشال بولدۇم ، ئۇيغۇرشۇناسنىڭ نەۋرىسى بىلەن تاسادىپىي تونۇشۇپ قالىدىغانلىقىمنى خىيالىمغىمۇ كەلتۈرمىگەنىكەنمەن ، - دىدىم مەن .
مەن قىزغا خوشاللىق ۋە ئامەت تىلەپ خوشلىشىپ ، مىترو تەرەپكە ماڭدىم . مىترو ئىشىكىدىن كىرىشتىن ئىلگىرى ئارقامغا بۇرۇلۇپ قارىسام ، ئۇ قىز گۈلنى تۇتقىنىچە ماڭا قېتىپ قالغاندەك قاراپ تۇراتتى . شۇ چاغدىلا مەن ئۇ قىزغا دادىللىق بىلەن ئىغىز ئېچىپ ، ھەتتا گۈل تەقدىم قىلىپ ياخشى قىلغانلىقىمنى ھېس قىلدىم . ئۇنىڭ يارىشىملىق ، لاتاپەتلىك پىگورىسى كۆزۈمگە تېخىمۇ گۈزەل كۆرۈندى . ئۇنىڭ ماڭا مىتروغا كىرىپ كەتكىچە قاراپ تۇرغىنىدىن شۇنىڭغا ئىشەندىمكى ، ئۇ ئۆيىگە بارغاندا ئاتا - ئانىسى ئۇنىڭدىن بۇ گۈلنى كىم تەقدىم قىلدى دەپ سورىسا ، بۇنى بىر ئۇيغۇر تەقدىم قىلدى دەر . ئائىلىسىدىكىلەر بۇ ئەھۋالنى ئۇقۇپ ناھايىتى خوشال بولار . ئۇ قىز ھەتتا ساۋاقداشلىرىغا ، دوستلىرىغا ئۇلار ئاڭلاپمۇ باقمىغان ئۇيغۇر مىللىتى توغرىسىدا سۆزلەپ بېرەر .
تەقدىرنىڭ ئەڭ قىزىق يېرى شۇكى ، ئارىدىن ئىككى يىل ئۆتۈپ ، مەن موسكۋا شەرقشۇناسلىق ئۇنىۋېرسىتېتىنىڭ جۇڭگوشۇناسلىق سىنىپىغا دەرس بەرگىنىمدە ، ناتاشا ئىسىملىك بۇ قىزمۇ موسكۋا شەرقشۇناسلىق ئۇنىۋېرسىتېتىنىڭ خەنزۈ تىلى فاكۇلتېتىغا ئۇقۇشقا كىرگەنىدى . ئۇ قىز سىنىپتا ئەلاچى بولۇپ ئۇقۇپ كەپتۇ . شۇ سائەتلىك دەرستە مەن ئۇقۇغۇچىلارغا ئۇيغۇرلار توغرىسىدا سۆزلەپ بەردىم . ئۈرۈمچى ۋە قەشقەرنىڭ سۈرەتلىك ئالبوملىرىنى كۆرسەتتىم . شۇنداقلا روس ئالىملىرىنىڭ ئۇيغۇرلار توغرىسىدىكى تەتقىقات ئەھۋالىنى سۆزلەپ بەردىم . ئىلگىرى ئۇيغۇرلار توغرىسىدا ھېچقانداق خەۋىرى بولمىغان بۇ ياش ئۇقۇغۇچىلار مانا ئەمدى ئۇيغۇرلار توغرىسىدا خېلى كۆپ نەرسىلەرنى بىلىۋالدى . كېيىن ئۇ قىز ئۇيغۇر تىلى ئۆگىنىش ئارزۇسىنىڭ بارلىقىنى ، ئۆزىنىڭ ئۇيغۇرشۇناس بولىدىغانلىقىنى ئېيتتى . ناتاشا بىكار ۋاقىتلىرىدا روس ئالىملىرىنىڭ ئۇيغۇرلار توغرىسىدىكى كىتابلىرىنى خېلى كۆپ ئوقۇپتۇ . ئۇنىڭ بۇ جەھەتتىكى بىلىمى سىنىپ بويىچە خېلى مول ئىدى . ناتاشا ۋە سىنىپتىكى بىر قانچە بالا ئۇيغۇرشۇناس بولۇشقا ، ئۇيغۇرلارنىڭ تىلى ، تارىخىي ، مەدەنىيىتىنى ئۆگىنىپ ، بۇ ساھەدە بۇرۇنقىلارنىڭ ئىشلىرىنى داۋاملاشتۇرۇشقا بەل باغلىغانلىقلىرىنى بىلدۈرۈشتى .
دېمەكچىمەنكى ، ئاشۇ قارلىق كىچىدىكى ئاددىيغىنە بىر دەستە گۈل نېمىدىگەن خاسىيەتلىك - ھە ! ئاشۇ ئاددىيغىنە گۈل ناتاشانىڭ قەلبىدە قانچىلىك ئورۇن تۇتقان بولسا ، ئۇيغۇر مىللىتىمۇ ئاشۇ گۈل ئارقىلىق ئۇنىڭ قەلب تۆرىدىن ئورۇن ئالغانىدى .
روسلارنىڭ ( باشقا خەلقلەردىمۇ بار ئەلۋەتتە ) كىتابقا بولغان مۇھەببىتى نەقەدەر كۈچلۈك ئىكەنلىكىنى روس زېمىنىغا تۈنجى بولۇپ ئاياغ باسقان كىشى چوڭقۇر ھېس قىلماي قالمايدۇ . روسلار كىتابنى مەنىۋى بايلىق شۇنداقلا ماددىي ئوزۇقلۇق دەرىجىسىگە كۆتۈرۈپ چۈشەنگەچكە ، كىتابقا << 2 - بولكا >> دەپ نام بەرگەن .
دىمەكچىمەنكى ، روس ھاياتىدا بولكا ( نان ) بىلەن كىتاب تەڭ ئورۇندا تۇرىدۇ . مەيلى ئىشچى ، دېھقان ياكى ئالىم بولسۇن ، كىتابقا بولغان مۇھەببىتى چوڭقۇر . ھەر قانداق كىشىنىڭ ئۆيىگە كىرسىڭىز مەخسۇس كىتاب جاۋىنى ئالاھىدە ئورۇنلاشتۇرۇلغان بولىدۇ . ئۇلار ئادەتتە سىز بىلەن پاراڭلاشقاندا چوقۇم ياخشى يېزىلغان ئەسەرلەر ياكى مەلۇم بىر يازغۇچى توغرىسىدا قىزغىن سۆھبەتلىشىدۇ .
روسلاردا بىر - بىرىگە ئۆزى ياخشى كۆرىدىغان كىتابنى تەقدىم قىلىش ئادەتكە ئايلانغان . ھەتتا قىز - يىگىتلەرمۇ دوستلۇق ۋە مۇھەببەت خاتىرىسى ئۈچۈن ياخشى يېزىلغان كىتابلارنى تەقدىم قىلىشىدۇ .
يېقىنقى ۋاقىتلاردا بازار ئىگىلىكىنىڭ يولغا قويۇلۇشى بىلەن مەخسۇس كىتابپۇرۇچلار ، كىتاب ۋە نەشىرىيات سودىگەرلىرى كۆپەيدى . كۆپلىگەن نەشىرىياتلار ۋە فوتوگرافىيە ئورۇنلىرى شەخسىلەرنىڭ قولىغا ئۆتتى ياكى ھۆددىگە بېرىلدى . شۇنىڭ بىلەن روسىيە نەشىرىياتچىلىقىدا يېڭى بۆسۈش دەۋرى باشلىنىپ ، نەشىر قىلىنغان كىتابلارنىڭ سۈپىتى ، تۈرى تېخىمۇ ئاشتى ، مەزمۇنى تېخىمۇ بېيىدى . بۇرۇنقى ئىدېئولوگىيە كونتروللۇقىدىن قۇتۇلغان نەشىرىيات سودىگەرلىرى ۋە نەشىرىياتچىلار بازار ۋە ئوقۇرمەنلەرنىڭ ئېھتىياجى بويىچە ھەر خىل تېمىدىكى كىتابلارنى تارقىتىش بىلەن بىرگە ، بازارغا جىددىي ئېھتىياجلىق كىتابلارنى كۆپلەپ باستى . شۇڭا ھازىر موسكۋانىڭ ھەر قانداق كوچىسىدا ، ھەر قانداق مىترو ئىستانسىسى زاللىرىدا كۆپلىگەن كىتاب يايمىچىلىرىنى كۆرىسىز ، شۇنىڭ بىلەن بىرگە ، ئاخبارات ساھەسىنىڭ ئەركىنلەشتۈرۈلۈشى بىلەن يېڭى - يېڭى گېزىتلەر نەشىر قىلىندى . بەزىلىرىنىڭ ناملىرى ئۆزگەرتىلىپ مەزمۇن ، سۈپەت جەھەتتىن تامامەن يېڭىچە تۈس ئالدى . ئاشۇ كۈندىلىك چىقىۋاتقان گېزىتلەرنى تولۇق ئۇقۇپ چىقىش مۇمكىن بولسا ئادەمنىڭ بىلىم سەۋىيىسى ، روسىيە ۋەزىيىتى ، دۇنيا ۋەزىيىتى توغرىسىدىكى چۈشەنچىسى خېلى يېتەرلىك ھالدا ئۆسكەن بولاتتى . ھازىر بۇ يەردىكى ئادەملەر غەرپ دۆلەتلىرىگە ئوخشاشلا گېزىت ئۇچۇرلىرى بويىچە ئىش ئىزدەيدىغان ، ئۆزلىرىگە جۆرە تاپىدىغان سەۋىيىگە يەتتى . بۇ ئۆزگىرىشلەرنىڭ ھەممىسى ئاساسىي جەھەتتىن بىر قانچە يىلنىڭ ئىچىدىلا بارلىققا كەلدى .
روسىيىلىكلەرنىڭ مەدەنىيەت ساپاسىنىڭ ئومۇميۈزلۈك ئۈستۈن بولۇشى مەدەنىيەت سەمەرىسى بولغان كىتابنى قەدىرلەش ۋە سۆيۈش بىلەن بىرگە ئۆز تۇرمۇشى ، ھاياتى ، مۇھىتىنىڭ ئۆزگىرىشىگە بىۋاسىتە تەسىر كۆرسىتىدىغان ھەر خىل سىياسىي ئۆزگىرىشلەرگە قىزغىن كۆڭۈل بۆلىدىغانلىقىدىن بولغان . سىز بۇ يەردە مەيلى بوۋاي - موماي ۋە ياكى باشلانغۇچ مەكتەپ ئوقۇغۇچىسى بولسۇن ، ھەر قانداق كىشىدىن روسىيە ۋەزىيىتى ، بولۇپمۇ ھاكىمىيەت تالىشىۋاتقان كىشىلەر توغرىسىدا سۇئال سورىسىڭىز ، شۇ زامات سىزگە ئۆز كۆز قارىشىنى ئوچۇق سۆزلەپ بېرەلەيدۇ . ناتىقلىق ، سۆزمەنلىك ، نۇتۇققا ئەھمىيەت بېرىش روسىيىلىلەرنىڭ ئەڭ چوڭ ئالاھىدىلىكلىرىنىڭ بىرى بولۇپ ، ھەر قانداق كىشى ئۆز سەۋىيىسى بويىچە چىرايلىق ، راۋان جۈملىلەر بىلەن ئۆز كۆز قارىشىنى ئەركىن بايان قىلىدۇ . بۇ ئەھۋاللارنى بىزگە سېلىشتۇرساق ، ھەقىقەتەن بىزنىڭ ئادەملىرىمىزدە ناتىقلىق ئالاھىدىلىكى ناھايىتى كەمچىل ئىكەنلىكىنى كۆرۈش مۇمكىن . ئالىي ، ئوتتۇرا مەكتەپ ئوقۇغۇچىلىرىمىز ، خىزمەتچىلىرىمىز ، باشلىقلىرىمىز ئاساسىي جەھەتتىن قەغەزگە قارىماي تۇرۇپ مىكروفون ئالدىدا ئۆز كۆز قاراشلىرىنى ئەركىن ، دۇدۇقلىماي بايان قىلالمايدۇ . ئادەتتىكى سۆھبەتتىمۇ بۇ ئەھۋال دائىم ئۇچراپ تۇرىدۇ . ئۇنىڭ ئۈستىگە سۆزلەش ئۇسۇلىمىز ، سۆزلەرنى ئىشلىتىشىمىز ۋە تەلەپپۇزىمىز ، سۆزلىگەن چاغدىكى روھىي كەيپىياتىمىز كۆپىنچە ھاللاردا يېقىمسىز ، قوپال تۈس ئالغان ، بىز سىلىق ، مۇلايىم ، ئىلمىي ، ئەدەپلىك سۆزلەشنى بىر خىل ئاجىزلىق ، ئۇ < ئەرلەرگە خاس ئەمەس > دەپ قارايمىز . ھەتتا ئاخبارات خادىملىرىمىز يەنى مۇخبىرلىرىمىز ، رادىئو - تېلۋىزىيە پروگراممىلىرى رىياسەتچىلىرىمىز ، دىكتورلىرىمىزدىمۇ بۇ خىل قوپاللىق ياكى پىكرىي مەجرۇھلۇق ( مۇھەررىررىدىن ) كەيپىياتلىرى مانا مەن دەپلا چىقىپ تۇرىدۇ .